Johan van Oldenbarnevelt

[p. 7]

Woord vooraf

Toen de uitgeverij Martinus Nijhoff mij begin 1978 vroeg of ik een verkorte versie van mijn vijfdelige Oldenbarneveltbiografie kon leveren, geschikt om als paperback te worden uitgegeven, heb ik dat geweigerd. In mijn tachtigste levensjaar had ik niet de moed mij voor een zo groot en moeilijk werk te binden. Maar's nachts nadenkend kwam ik tot een voorstel: iemand anders zou gevonden kunnen worden om dit werk onder mijn controle te doen. De uitgever voelde hier alles voor, en binnen enkele weken werd de bewerkster gevonden, die thans als medeauteur op het titelblad verschijnt.

Alleen de eerste drie delen zijn bekort; het vierde en vijfde, die geen deel van het verhaal bevatten, zijn niet mee bekort.

Een moeilijkheid was dat sinds de verschijning van deze drie delen (1960-1966) een aantal boeken en tijdschriftartikelen verschenen zijn die onze kennis over Oldenbarnevelts leven vergroten. Er was geen sprake van dat ik al die boeken zou gaan lezen en in de verkorte tekst verwerken. Ten dele is dit geschied door drs. S. Groenveld, van wie het hele idee van de bekorting was uitgegaan. Nadat mevrouw Ali Ton met haar werk, en ik met mijn controle, klaar waren, heeft hij op grond van de nieuwste literatuur enkele tekstwijzigingen voorgesteld, die ik in dank heb geaccepteerd.

Sommige lezers zullen vallen over het gebruik van de benamingen ‘België’ en ‘Belg’ voor de Zuidelijke Nederlanden en hun bewoners. Ik heb dit in de ‘Verantwoording’, voorafgaande aan het tweede deel, als volgt verdedigd: ‘Deze termen duiden niet het gebied aan dat thans “België” heet. Dat zou een anachronisme zijn (...). Maar in het begin van de Tachtigjarige oorlog ontstaat er

[p. 8]

langzamerhand een lotsverbondenheid van de meeste zuidelijke gewesten, die eerst de inwoners zelf, later ook buitenlanders, doen vergeten dat zij Nederlanders zijn. In 1607 kan de Conventus Praeparatorius voor de te houden Nationale Synode nog schrijven over de twee Nederlandse talen, Frans en (Neder)duits; honderd jaar later zou dit onmogelijk zijn geworden. Toen waren de Zuidelijke Nederlanden (...) op weg naar 1830; de Noord-Nederlanders wilden al lang niets meer weten van de Zuidelijke broeders en hadden een nationaal gevoel ontwikkeld, dat geen voorloper, maar een vroegere verschijningsvorm is van het Nederlandse van tegenwoordig. Die antagone lotsverbondenheid groeide gestadig, ook al vóór 1600, maar nog meer sedert de vorming van de kortlevende aartshertogelijke staat. De tijdgenoten wisten haar niet met verzamelwoorden aan te duiden “Zuid-Nederlands” is in dit opzicht even anachronistisch als “Belgisch”. Men sprak in het Noorden veelal van “Brabanders”, in Spanje en Italie van Vlamingen. Onwenselijke woorden. Ik gebruik “Belgen” en “Zuid-Nederlanders” door elkaar. De keus wordt soms bepaald door de eufonie, soms van de mate waarin van de groeiende half-Nederlandse of van de afstervende pan-Nederlandse sprake is.’

Een andere opmerking betreft de keuze tussen de Gregoriaanse tijdrekening, die in 1582 in Holland en België was ingevoerd en de daarbij tien dagen achter lopende Juliaanse, die in sommige andere noordelijke provinciën tot in de achttiende eeuw bleef gelden. In het grote werk heb ik in de grote meerderheid van de gevallen de nieuwe stijl (N.S.) aangehouden, maar in Utrecht en de meer oostelijk en noordelijk gelegen provinciën met dubbele datering (11/21 augstus) of met de toevoeging ‘O(ude) S’ of N.S. gewerkt. Op advies van drs. Groenveld heb ik in dit boek alle data uit Oost en Noord gegregorianiseerd op gevaar af dat dit (bij de twee of drie data waar deze moeilijkheid speelt) tot verwarring kan leiden bij wie een van de menigvuldige boeken of artikelen uit de boekenlijst ter hand neemt.

Mijn vijfdelige werk, uitgekomen in een oplaag van 800 exemplaren, is uitverkocht. Dankbaar ben ik Martinus Nijhoff die dit boek een grotere oplaag geeft waardoor mijn ten dele van de heersende afwijkende denkbeelden een groter publiek kunnen bereiken. Die dankbaarheid strekt zich uit tot mijn mede-auteur en tot de reeds meermalen genoemde drs. S. Groenveld.

Leusden, oktober 1979

Jan den Tex.