Alle werken
(1969)–Mattheus Gansneb Tengnagel–
Auteursrechtelijk beschermd
[pagina 515]
| |
Opdragt, met verlof der ovrigheid, aen Daniël Mostart, raeds secretaris der stad Aemsterdam.Edele, grootachtbaere, hooggeleerde, wijze, voorzienige, en vvelbescheide Heeren,
myne heeren, De stand, en stantvastige gezontheid van een voortreffelijke Stad en Staet, als deeze is, hangt, mijns geringen oordeels, (buiten ongeluk) meerendeel, of misschien tenemael aen drie ed'le plichten: naementlijk 't stellen en handhaven van wijze wetten, 't zuiver oeffenen der waere godsdienst, en 't eendragtig gehoorzaemen der gemeente: onder welken gemeente begrepen zijn niet min d'Ovrigheid, en Godsgeleerde, als zelf de schaere van laeger hoedanigheid. Wat belangt den eersten, daer toe is U.E. van God verkooren; en ik wensch dat de geestelijke, en wereldlijke wijsheid gestaedig UE. leidsvrou zy. Wat belangt den andren, daer over zet UE (zoo veel het mooglijk is) onopspreekelijke godgeleerde mannen, en wend (niet zonder groote voorzichtigheid) het opzicht altoos naer den dienst van henluiden, zijnde een volk, dat veel by den volke vermag, en blijklijk zoo wel doolen kan als andre. Wat belangt den lesten en gewightigsten, daer aen zijn wy (behoudens VE grootachtbaerheid) altezaemen, en niemand uitgezondert, onstrikbaer verbonden: doch 't zwaerd der gerechtigheid, tot vervolg der moedwillige overtreders, zwaeit VE, als eenig Opperhoofd onder zoo grooten meenigte, lieftallig, straf, scherpziende, blindGa naar voetnoot1, rechtvaerdig, en noodzaekelijk over | |
[pagina 516]
| |
't hoofd. Deeze zijn dan de drie ed'le pligten, en der zelver eigenschappen, dienende (zoo gezeit is) tot stand, en standvastige gezontheid van een voortreffelijke Stad, en staet, als deeze is. Om nu te betoonen dat ik, onder VE onderdaenen een van den nederigsten, wel den hoogsten genegentheid heb tot welvaert des Vaderlands, en voornaemelijk deezer mijner geboorte-stad: zoo wil ik ook alle deelen, strekkende tot deszelfs qualijkvaert, niet alleen als een pest schuwen, maer de tegendeelen daer van, als een levendigmaekende lucht, intrekken, en uitwerken; ja zelfs van dit oogenblik af (ieder zijn eygen plicht vertrouwende) my onder VE rechtschaepen regeering, als onder een licht, lieflijk, en heilzaem juk, tenemael, en van harten nederwerpenGa naar voetnoot2. Op dat ik dan voor eerst een onderdaenig kennisdragend' beginselGa naar voetnoot3 van mijn voornemen in 't licht stel: zoo gun my dat ik eerbiedig met VE, zonder byzijn, geestelijkerwijs mag spreeken. Dit is my, buiten twijffel, van VE heusheid ongeweigert. Derhalven verzoek ik ootmoedelijk, dat VE my gelieve toe te staen den vrypostigheid te gebruiken, om den Heere Daniel Mostart, Secretaris van VE hoogloffelijken Raed, met eenige van mijn papieren, te mogen bezoeken; 't welk ik (als vooren) ongeweigert acht, vermids hetGa naar voetnoot4 ganschelijk staeroogt op zijn lekkre onderwijzing, en geenszins wit ziet opGa naar voetnoot5 't verzuim van iets wigtigs, of hindernis van 't gemeen. Maer zacht! ik voel inwendige prikkelingen. Wat zal dit zijn? ja 'k weet! 't gemoed baert teekenen van VE goedgunstigheid, verzeekering dat ik verhoort ben, en getuigenis van mijn verlof. Hier ga ik dan vry en blymoedig op aen. Dit was mijn oog- | |
[pagina 517]
| |
merk, en dusdaenig zal ook 't begonnen, in alle naerstigheid, en zonder verdriet, uitgevoert worden van VE allerdienstwilligste, en onderdaenigste dienaer, en onderdaen Mattheüs Ganzneb Tengnagel; die zich, Edele, grootachtbaere, hooggeleerde, wijze, voorzienige, en vvelbescheide Heeren, gans, en gaeren op VE bescherming vertrout, en, onder alle dankbaerlijke erkentenis, den eerwaerdigen Secretaris, met verlof, aldus aenspreekt.
heer secretaris, Alhoewel 't jegenwoordig, in zoo schrijfzuchtigen eeuw, gansch gemeen is dat luiden van lichte wetenschap, ja zelfs de schraelste neurhoudersGa naar voetnoot6, zich by mannen van zwaere wijsheid (die hun waerdige werken groote, of ten minste waerdige personagien waerdig opdragen) vermetelijk gelijkken darrenGa naar voetnoot7; en, boven dien, noch het opgeblazen woord VVy in plaets van Ik gebruiken, of, om wel te zeggen, belachchelijk, en zonder daer over bestraft te worden, misbruiken: Zoo zoud' ik evenwel (hoe schroomachtig, en langs der aerde mijn veder zweeft) hun voorgangen geenszins nagevolgt, en u met toëeigening gemoeitGa naar voetnoot8 hebben, ten waer een kraftig verlof dien beschroomden moed naer uw eerwaerdigheid gedrongen, en tot toe-eigening van iets aen den zelven gekloekmoedigt had; ja zoo gekloekmoedigt dat ik voorgenomen heb dezen toeeigening te bestaen zelfs buiten voorkennis van uw persoon; wiens wisse woorden nochtans (mijns welwetens) de diesgelijkheid van stilzwijgend toeeigenen (in 't byzijn, of tegens mijnen trouwen vriend) overlang mishaegde. Hier hebt gy dan onverwacht, en met verlof van onze | |
[pagina 518]
| |
Ed. grootachtbare Heeren uwe meesters, het Leven van Konstance, beneffens het Tooneelspel daer uit gemaekt. De geschiedenis, en in wat land het geschiet zy, was u, buiten twijffel, lang voor deezen niet onbekent. Verscheide redelijke belgziekeGa naar voetnoot9 zullen rechtvaerdig verhael zoeken op mijn al te gemeenmaeking met henluiden, ten zy 't werk hun krankheid genees. Deeze dan zijn de Spaensche artsenymeester PozoGa naar voetnoot10, de Heer Iakob Kats, en juff. Katalina VerwersGa naar voetnoot11; van de welke de eerste het zelven beschreven, de andere gerijmt, de leste tot een spel te brengen, en op het tooneel te vertoonen, gepoogt heeft. De waerachtigheid van dit wonderlijk geval, daer ik de poëzy onder gemengt heb, verzeeker ik u uit de geloofwaerdige monden eens Ioods, en Christens, welke zijn de gestorven Sacutus LusitanusGa naar voetnoot12, en de levendige Adriaen van der TocqGa naar voetnoot13. Deeze waerachtigheid, beneffens de bekoorlijke aert, dien ik daer by speurde, hebben my dus verre gebragt. De schaften van mijn Vaders penceelenGa naar voetnoot14, (die, na zijn schadelijke dood, noch profijtelijk leefden) versneden zijnde tot schrijfpennen, hebben my, hunnen meesters zoon, niet weinig gehulpen: of' er noch iets ingesteken heeft, 't geen schilders en poëten dienstig was, kan ik zelfs niet zeggen. Dit durf ik zeggen, dat goed gereetschap tot het werken geenzins schadelijk is. Wat nu belangt het werk zelf, daer over stel ik het vonnis aen u, dien ik daer toe volmaekt acht. Om dit aen u te stellen, heb ik zulk verlof als gy wel weet. De broederlijke kennis, ('t geen my noch heugt) tusschen U en Vader Zalr, heeft mijn verlof gesterkt. De smaekelijke lessen, | |
[pagina 519]
| |
dien ik genooten heb uit uwen SendbriefschryverGa naar voetnoot15, en noch dagelix geniet, hebben mijn sterkte gevoet, en 't geen ik aen u doe, zonder tegenspreken, gewilt. Dit doe ik dan door aengenaeme dwang, en ken het voor mijn plicht. Zoo 't mijn plicht is, ai belg u dan ook niet over d'onwaerdigheid van my of't mijne, maer let altoos op den dankbaerlijken wil! Zijn wy onwaerdig, maek gy ons om dien wilswilGa naar voetnoot16 waerdig. Deel ons van uwen overvloedigen waerdigheid wat meê. De milde beleeftheid vermag veel, en deezen waert gy van ouds geen vyand. Indien 't u belemmert dat de toëeigening ongewoonlijker wijze after aen staet, mijns oordeels kan ik niemand iets toëeigenen voor ik het heb. Ook eigen ik u dit toe tot voordeel van my zelven, om daer in bestraft en onderrecht te worden; en niet (gelijk andre doen) om u het zelven in bewaering te geven tegens den Nijd. O neen! Ik weet al te wel dat de Nijd, die Duivelin zal zoeken te beschadigen zelfs die dingen, die God onder zijn bescherming heeft, 'k laet staen de mensch. Indien ik dan met zulken verkeerden oogmerk u ontmoete, het zou staen even al eens of ik by u uit nood quam, en haer vreesde; daer ik nochtans met begeerte koom, en al heur listigheid en laegen uitlach. Om nu waer te maeken dat ik haer ganschelijk niet acht, derhalven nood ik 'er, (zoo 't u belieft haer t' onthaelen) op 't geen ik u hier overlever, openhartig te gast. Ze spaer 'er eigen brood, ze gaer vry honger, en smul 'er best. Hier in (zoo ze koomt) zal ik my geweldig verblijden, dat is, dat de redelijkheid, hoeze ook van de onredelijkheid bekliektGa naar voetnoot17 is, evenwel van de redelijke, in spijt van de onredelijke, met smaek genuttigt word: of dan de Nijd al iets timmert, de Liefde zal 't onder den voet stooten: en hier ga ik vast op. Voorts | |
[pagina 520]
| |
de teekeningen, dien gy speuren zult, zijn gemaekt van den voortreffelijken natuurschilder Simon de VliegerGa naar voetnoot18, van den geestigenGa naar voetnoot19 Pieter QuastGa naar voetnoot20, en den voldoendenGa naar voetnoot21 Izak IzaksoonGa naar voetnoot22. Het etsen is van Pieter NolpeGa naar voetnoot23, de Muzijk van Gerret BolhamerGa naar voetnoot24, beide uitmuntende, doch elk in 't zijn’. Maer hoe! wat schrik verzet my daer? Och! och! de onuitspreekelijke droefheid van mijn Moeders dood valt my wederom op 't hart. Heur zalige geest schijnt noch al zorg te dragen. Zy lijd niet dat ik haer zoo vroeg vergeet, en my zelven dus verwar in aerdsche beuzelingen. Daer zweeftze voor my! Ik zieze klaerlijk. Ai rust, en laet God zorgen, want uwe zorg is uit! Ook kunt gy door 't zorgen niet meer krijgen als gy hebt; derhalven vertrek, ik bid vertrek! Groet Vaders zalige ziel, en neem, in dankbaerheid van alles goeds, dit welverdiende Grafschrift, van uwen oudsten zoon, en eerstgebooren kind, vrolijk en vrymoedig meê.
Hier rust van zorg een vrouw, die deeglijk was, en schrander,
Twee gaeven, in een mensch, te zelden by malkander.
Wech isze. Amy, amy, amy! Hoe yslijk blijft mijn hart beklemt door dit verschijnen! Hoe anxtig schud mijn lijf, en ingewand! Hoe zwijmt mijn tong! Hoe flaeut mijn spraek! Hoe bang ben ik! O god, waer vlugt ik heên! | |
[pagina 521]
| |
Heer Secretaris, Aenzie mijn nood. Verschoon mijn zwakken yver. Neem mijn gulligheid, na uw gewoonte, gulhartig aen. Ik kan niet meer, en stik in 't nokken. Oorlof my tot schreven, op dat mijn ziel verlicht word, en vaer wel!
In Aemsterdam den 14 van Hooimaend des jaers 1643.
U.E. eer, en dankschuldige, doch nu bedroefde Dienaer, en vriend,
Mattheüs Ganzneb Tengnagel. |
|