Alle werken
(1969)–Mattheus Gansneb Tengnagel–
Auteursrechtelijk beschermd
[pagina 422]
| |
De Spaensche heidin. Bly-spel.
| |
[pagina 423]
| |
Den donder dreef te rug, en datter nimmer quam,
Te neus en oogen uit, als eenkel rook en vlam,
25[regelnummer]
Waer voor 'er blixem neeg, en zoo ons quam t'ontmoeten,
Ik wed hy quispelstaert, en streelt uw tedre voeten.
Geen luipaerd droef van schijn, geen tyger fel van aerd,
Of die zou vriendlijk zijn, en deeze strax bedaert,
Zoo flux een zwimxel slechs, vol lieffelijk vermogen,Ga naar voetnoot29
30[regelnummer]
Hun zeden overstrael, door opslag van uw oogen.
Daer is in 't wild gediert, dat zonder reden leeft,
Vaek meer bescheids, als in het dier dat reden heeft.
Pretioze.
Dat bleek aen Limon wel! wiens wondre schoonheids gaven,Ga naar voetnoot33
Door eigen vaders last, zijn in een heingst begraven;
35[regelnummer]
Die op 't geknaegde been zoo kraftich was verhit,
Dat hy meer schuimen schoot als op 't vergulde bit.
Majombe.
Dat was verdiende straf. Gy moet uw groene jaeren
Met geen verwelkte tijd, uw eer met schand niet paeren;
Want zy was geil van aerd; en gy zijt kuisch. O neen!
40[regelnummer]
De geilheid strafte haer; de kuischeid zal uw leên
Behoeden.
Pretioze.
Sloeg dan 't wild op schoon, noch kuischeid oogen?
Majombe.
Daer leeft Diane voor, die zal het niet gedogen.
| |
[pagina 424]
| |
Pretioze.
Dat zeit Actaeon niet, die van zijn eigen jagt,Ga naar voetnoot43
Verandert in een hart, wierd schendig omgebragt.
Majombe.
45[regelnummer]
Dat wijt hy vry zijn oog, dat roekeloos liep dwaelen.
Pretioze.
Moest dan het gansche lijf den schuld voor 't oog betalen,
Dat noch onschuldig is, slechs schuldig word genoemt?
De Roomers wierden t'zaem om Sextus niet gedoemt,Ga naar voetnoot48
Toen hy Lukrees, het puik en kuisheid zelf van Rome,
50[regelnummer]
Daer zy zoo lang voor streed, had met geweld ontnome.
Majombe.
'T schijnt dat de goddelijkheid zoo teer, en heilig is,
Dat zelf d'onnozelheid zich vaek daer aen vergis.
Pretioze.
'T moet zijn, om dat ik zie Eurydice verlaeten;Ga naar voetnoot53
Wiens gaeve zuiverheid in 't vlugten niet mogt baeten;
55[regelnummer]
Wel baeten voor 'er eer, niet voor de bleeke dood;
Vermids 't vertreden kruid een koude slang ontschoot,
Die in 'er enkel beet, en zoog de blaeuwe aeren;
Dat heur besneeude ziel ter helle deede vaeren.
Majombe.
Die was gehuwt: Diane moeit zich met geen echt.
Pretioze.
60[regelnummer]
Zoo gaet de maegde-eer dan boven 't vrouwe-recht.
Majombe.
Ook die 'er volgde was een van 'er broeders zoonen.
| |
[pagina 425]
| |
Pretioze.
Hoe! straftze vreemden dan, en wilz' er bloed verschoonen?
Majombe.
'T schijnt ja: maer wie 'er viert, dien achtz' er bloedverwant.
Pretioze.
Waerom dan Hyas niet geboon een trouwer hand?Ga naar voetnoot64
65[regelnummer]
Die vierde steets de jagt: maer neen! ze sloot' er ooren,
Zoo dra de leeuw hem greep, en wou geen smeeken hooren.
Majombe.
Om dat zijn vaders brein heur gang doorsnuffelt heeft.
Pretioze.
Dat raekt Adonis niet, de schoonste die 'er leeft:Ga naar voetnoot68
Wien Venus liefde droeg met wonderlijk behagen.
70[regelnummer]
Hy minde meê de jagt, en was, voor dau voor dagen,
Met knechten op het veld, met honden zonder tal,
Op hoope dat Diaen daer vreugd uit rapen zal.
Majombe.
Wel! hoe verging 't hem dan?
Pretioze.
Laet dat Anemon tuigen,
Een bloem van purpre verw, hoe dat die hals moest buigen,
75[regelnummer]
Wanneer het hortig zwijn zijn starcke houwers zet,
En sloopt den ganschen buik, en sleept de darmen met.
| |
[pagina 426]
| |
Zoo zou 't my meê vergaen. Het woud heeft geen gedachten.
Het kent Diane niet. Het weet niet van 'er magten:
En, durfd' ik zeggen, 'k zeid heur magten zijn te klein,
80[regelnummer]
Om ons te hoeden voor het onmeewaerig brein
Van 't woedende gediert. Koom! schoon ze had vermogen
De kuisheid voor te staen, en geen geweld te doogen;
Zoo voegd' het ook heur magt, toen Daphne smeekend' riep,Ga naar voetnoot83
(Als Phoebus after haer, en zy voor Phoebus liep)
85[regelnummer]
Peneus! vader! help! den grijzen man te helpen,
Die in zijn zetel lag van goud, en zilvre schelpen,
En zag zijn lieve kroost verandren in een boom;
Die metter schaduw speelt noch heden in zijn stroom,
Om dat' er droevig loof nooit dorren zal, of quijnen,
90[regelnummer]
Zoo lang de geile zon zal op 'er bladren schijnen.
Was dat 'er groote magt? och gaenwe hier van daen!
Mijn hoop word hoopeloos! mijn vrees neemt vreeslijk aen!
De schrik verschriktme staeg! ik kan geen traenen weeren!
Majombe.
Zacht! Pretioze, zacht! hier zal ons niemand deeren.
95[regelnummer]
Geef reden d'overhand. Steun op geen ydle schrik.
Vertrout gy 't haer niet toe; doet zy 't niet, zoo leef ik.
Ik zal mijn krachten dan doen blijken voor de goden;
Dien ik met dwang zal tot mijn groote daeden nooden,
En wenken hen beneên: en niemand zal 'er zijn,
100[regelnummer]
Die niet terstond zijn wil zal werpen onder mijn'.
Ik zal den zon doen staen, en doen de maene nijgen
Met onderdaenigheid, ja voor mijn voeten zijgen.
| |
[pagina 427]
| |
Wie zal my tegens zijn wanneer ik maer eens spreek?
En zoo 'k mijn gunst ontrok dees kristalijne beek;
105[regelnummer]
Hy zou van stonden aen zijn spiegelglas verzaeken,
En niet dan vuilen slijk, in plaets van parlen, maeken;
Waer meê zoo meenig nimf heur vlugge vlechten çiert;
In wier gezwadder 't oog zijn ziel te grazen stiert.Ga naar voetnoot108
Hy zou van stonden aen zijn modderige stroomen
110[regelnummer]
Omrukken tegens 't hoog; en troosten noch zijn zoomen
Met slijmerig gekus; en zeggen dit 's de mond,
Dien ik wel eer, bezaeit met duizend roozen, vond.
Dat zou 't geboomt' aenzien, dat bezig is in 't bloeien;
En ik niet hindren wil; maer zegenen het groeien,
115[regelnummer]
Alleen om 't pluimgediert, dat op 'er telgen springt,
En al mijn wonderheên met hooge toonen zingt.
Laet dan een trotse leeuw zijn bakhuis eens opspeeren,
Ik zal zijn krullend' hair flux in een das verkeeren.Ga naar voetnoot118
Laet dan een borstlig zwijn zijn heete houwers biên,
120[regelnummer]
Hy zal zich in een re terstond verandert zien.
Laet dan een oope wolf zijn kiezen laten schijnen,
Ik zal hem daetelijk doen in een lam verdwijnen.
Daer 's niet in 't groote rond, al waer 't het wreedste dier,Ga naar voetnoot123
Of 't word, wanneer ik wil, de allerzachtste pier.
125[regelnummer]
'K heb alles in bedwang. De Hemel moet my luistren.
Ik blaes zijn fakkels uit. Ik doe de starren duistren.
Ik baer verandering. 'K ruk alles van zijn stee;
Zoo wel als Circes drank Ulyssis knaepen deê.
Als ik het al gebie, wie kan u dan bedroeven?
Pretioze.
130[regelnummer]
Och! beste moeder zwijg. Gy prangt mijn ziel met schroeven.
| |
[pagina 428]
| |
Majombe.
Ik zweer, benaude maegd, u niemand hindren kan,
Al quam de dondergod, vervorremt in een zwan.Ga naar voetnoot132
Pretioze.
Ai! toom uw' losse tong. Gy zult my eer vervaeren
Met zulke grouwelen, als brengen tot bedaeren.
Majombe.
135[regelnummer]
Het zijn geen grouwelen.
Pretioze.
De wet zeit nochtans ja.
Majombe.
Het is een wetenschap.
Pretioze.
Ze koomt gods eer te nae.
Majombe.
Gods eer blijft ongequetst.
Pretioze.
Dat kan niet mooglijk wezen;
Want waer men dienst bekoomt, door heileloos belezen,
Van eenig helsch gespuis, of door vervloekt bezweer,
140[regelnummer]
Daer krijgt de duivel lof, tot schennis van gods eer.
Majombe.
Mijn kind, 't gaet zoo niet toe. 'T zijn toegelaeten kunsten,
Dien ik, door goede dienst, doch meest uit loutre gunsten,
Kreeg van een godsgezél, een oud, een heilig man;
En dien uw jeugdig brein noch niet wel vatten kan.
Pretioze.
145[regelnummer]
'T is waer, men kan het quaed met waen van goed bekleden:
Maer hy, die 't al doorziet, is met geen schijn te vreden.
Hy mint een zuiveren meer dan een vollen hand.
Dat tuigt ons Izraël; wiens zaed hy gansch verbant;
| |
[pagina 429]
| |
En van zijn aenschijn werpt; en stootz' in roovers handen;
150[regelnummer]
En dringtze uit hun steên; en drijftz' in verre landen;
Daer hy hen leeuwen zend tot vreezelijke straf,
Om dat hun valsche hart week van zijn schepper af;
Om dat hun valsche hart, geneigt tot valsche goden,
Zijn waeren god verliet; die hen zoo bly quam nooden;
155[regelnummer]
En, door zijn sterken hand, van slaverny bevrijt,
Bragt in 't gezegend' land, dat over langen tijd
Den vadren was belooft. Maer (laes!) wat dankbaerheden
Ontfing zijn goedigheid? moedwillig overtreden
Van zijn geboden, nijd, afgodery, en haet,
160[regelnummer]
Ja lastring op zijn naem, dat 't al te boven gaet.
Ze gingen op 't geschrei. Ze dienden de planeeten.
Ze zochten meê hun heul aen weerelds wijsheids weten
Van schraele toveraers, waerzeggers, hels gedrogt:
Wier wetenschappen haest tot dwaesheid zijn gebrogt,
165[regelnummer]
Wanneer gods toornig vuur viel op hun krachtloos roemen.
Ze wisten meê hun vuil met schijnsel te verbloemen:
Maer, lieve bestemoer, die hen geschapen had,
Die zag ook in het hart, dat in zijn schepsel zat.
Hy 'sGa naar margenoota eigenbaetig, sterk, en lijd niet dat wy menschen
170[regelnummer]
Naer iemands gunst of hulp, als naer den zijnen wenschen;
Dien hy uit liefde schenkt, maer wil ook zijn geëert,
En niemand neffens hem.
Majombe.
Dit blad dient omgekeert!Ga naar voetnoot172
Dat 's mijn gevoelen meê. Hoop slechs op zijn genaden:
En, schoon wy zijn in 't bosch, betree zijn heilge paden;
175[regelnummer]
Daer is geen twijffel aen, hy, die den jongeling
Verloste uit den kuil, en met zijn geest omving,
En Jonas hoeder was in 't midden van de baeren,
Zal uit meedogentheid uw' tedre jeugd bewaeren.
| |
[pagina 430]
| |
Wie klopte immer aen, dien niet geopent werd.
Pretioze.
180[regelnummer]
Dat 's voedsel voor mijn ziel. Dat sterkt mijn flaeuwe hert
Nu ben ik weer gerust; en niemand kan my hindren.
Zijt groote god gelooft! bescherm dijn lieve kindren!
Mijn ziele leeft in u. Volbreng uw' wil in my,
Op dat mijn wil, en uw', een zelve wille zy!
185[regelnummer]
Majombe 't is genoeg. Wat mag 't gezelschap denken,
Dat wy dus eenzaem zijn?
Majombe.
My dunkt dat zy ons wenken.
Pretioze.
Kijk hoeze zijn verlaên met bloemtjens, en met kruid!
Majombe.
'T mag wel een voorspook zijn dat ons een frisse bruid
Eerlang opluiken zal.
Pretioze.
En wie zou dat doch wezen?
Majombe.
190[regelnummer]
Wie? vraegt gy dat? gy.
Pretioze.
Had ik anders niet te vreezen?
'T schijnt dat gy met my deunt. Koom, gaenwe ginswaert aen.Ga naar voetnoot192
De avond rijst.
Majombe.
Zacht wat. Daer koomt Francisco gaen.
Wat of zijn boodschap is.
Francisco.
Majombe, 'k zou u vraegen
Of 't volk zich neer zal slaen.
Majombe.
Zeg ja, aen ginse haegen,
195[regelnummer]
Daer is 't mooi luw, en hoog. Ons dreigt een vriendlijk weer.
| |
[pagina 431]
| |
Pretioze.
Als 't doet.
Majombe.
Gaet t'zaem voor uit, en strooit vast bladren neer
Pretioze.
Ai! daer 's de nachtegael.Ga naar voetnoot197
Majombe.
Die schijnt wil u geleien.
Hoort toch dat lieve beest! hoe kan 't uw schoonheid vleien!
Pretioze treed wat naer den nachtegael, en, haer aengesproken hebbende, gaet met Francisco voor uit.
Mijn zoete beest, hoe dus verblijd!
200[regelnummer]
Ik weet gy nochtans droevig zijt.
Uw bekje baert genuchten,
Maer 't hartje droeve zuchten.
Uw hertje, dat veel zuchten baert,
Getuigt des Koninx wreeden aerd.
205[regelnummer]
Uw bekje leert ons peinzen
Hoe dat het hof kan veinzen.
Het veinzen van het geile hof
Trapt menig bloemtjen in het stof:
Dat moetje zellef zeggen,
210[regelnummer]
Al zweefje door de heggen.
Of leerje, met geveinsde schijn,
(Dat 's zeeker dubbel droevig zijn)
'T opmerken aen de vrouwen?
Ik zalje les onthouwen.
| |
[pagina 432]
| |
Majombe.
215[regelnummer]
Daer gaet het schoonste beeld, dat ooit het aerdrijk teelde.
Daer gaet de liefste maegd, die niemand ooit verveelde.Ga naar voetnoot216
Daer gaet de wijste ziel, die nooit 'er weergaê zag.
Daer gaet de rechte zon, waer uit de blijdste dag
Zijn heldre straelen trekt. Daer gaet de glimp der vroomen,
220[regelnummer]
Die ieders min ontsteekt, en kan 'er eigen toomen.
Ga Pretioze! ga! ga goddelijke maegd,
Die vreugd op deugde bout, en schoonheid eerlijk draegt.
Laet zien, hoe lang is 't nu dat ik de spaensche steeden
Rondom bewandelde? 'T is nu omtrent geleden
225[regelnummer]
Een rek van dartien jaer. Toen was ik te Madriel,
Daer ik my by geval een ruimen tijd verhiel
Om zeeker vrolik wicht, dat menigmael liep spelen
In rijkkelijk gewaed, doch rijker in juweelen;
Waer van het aertig kind door 't glinstren wierd gevleit.
230[regelnummer]
Dit zag mijn gretig oog, en flux vol blijdschaps zeit
Het mijn bekoorlijk hart; dat dagen lag te loeren,Ga naar voetnoot231
Om 't kostelijke kind met listen te vervoeren:
Dat eindlijk zoo geviel; hoewel 't was veeltijds mis;
Ik dacht die haezen vangt staet dikwijls op den his.Ga naar voetnoot234
235[regelnummer]
Ik stond meê op den his, terwijl mijn brakken dreven,Ga naar voetnoot235
En stieten 't haesjen op, dat op de vlakt' quam streven,
Daer ik het daetlijk ving, want 't was noch jong en teer;
En die 't beschermen zou was (leider!) al te veer,
En met een speelgenood zoo bezig in het praeten,
240[regelnummer]
Dat zy 't onnozle dier had van 'er hand gelaten,
Dat voort wildweiigh liep, en naer my toe quam gaen,
Als of ik kennis waer. Ik greep het schielijk aen,
En stak het metter yl hier onder zulken deeken,
En ben van stonden aen ter poorten uit gestreeken,
| |
[pagina 433]
| |
245[regelnummer]
Niet zonder groote vrees; die my tot lopen dwong,
Meer dan een ruimen mijl, tot daer de zilvre sprong,Ga naar voetnoot246
Minerve toegewijd, met kristalijne straelen
D'olyven steets besproeit, die dus heur voedsel haelen.
Daer lag 't gezelschap neer gedoken in een schaeu,
250[regelnummer]
Gedommelt in de slaep. Ik, die vermoeit, ja flaeu
Was door d'ontrouwe zon, en 't ademlooze draven,
Liep voort naer 't water toe om 't laffe hart te laven.
'T geruis wekt' ieder op. Zy wierden my gewaer,
En vlogen op my aen met wonderlijk gebaer.
255[regelnummer]
Geen geeuwen vont 'er stee: maer ellek snelt te vraegen
Of 't luk, of ongeluk Majombe had gedragen.
Zy haekt', ik hijgde vast; doch, na een koelen dronk,Ga naar voetnoot257
Ontbloot ik het juweel, dat als de Hemel blonk,
Wanneer hy opgeciert zijn zuster zou gaen vryen.
260[regelnummer]
En ieder schrikt', en scheen zich efter te verblyen,Ga naar voetnoot260
Om 't dartele gesteent met zedig goud gepaert;
Maer wenscht het kind te zijn by die het had gebaert.
Des sloeg ik daetlijk voor, men zou de edle steenen,
En wat tot ciersel dient het edle wicht ontleenen,
265[regelnummer]
En zetten 't op een weg, daer 't ellek huisman vint;
Zoo helpt 't gerucht wel haest den moeder aen 'er kind.
Voort vraegtmen of dat wel, en voeglijk kan geschieden.
De mening andwoord ja; maer raed ons haest te vlieden
Naer eenig vremd gewest, dat ons gezelschap zal,
270[regelnummer]
Met meerder veiligheid, behoên voor ongeval.
Mit was het schaep berooft van al het oogs vermaeken;
Met vodden opgepronkt, in plaets van goude laeken;
En op de tedre borst een briefje, dat ontleed
Wie dat de vader is, en hoe de moeder heet.
275[regelnummer]
Dus lag 't onnozle schaep gewenteld in de sletten.Ga naar voetnoot275
Ik nam het op om zoo voor vondling uit te zetten.
| |
[pagina 434]
| |
Let op d'onnozelheid: ik had het (och!) vervoert,
En 't gaf my noch een kus; een kus die my beroerd';
Een kus die heftig was; en die mijn wreede zinnen
280[regelnummer]
Tot minzaemheid verwon; en 't staele hart van binnen
In traenen smelten dee; ja die mijn ziel haest dwong,
Die naer de gulligheid schier uit 'er woonplaets sprong:
Een kus die heilig was, om dat mijn trots vermogen,
Waer op nooit trots vermogt, zich stelde tot meedogen.Ga naar voetnoot283-284
285[regelnummer]
'K geloofde nimmermeer, toen zag ik dat geweld
Veel eer door vriendlijkheid, als krachten, word gevelt.
Ik leid' het schaep weer neer, versteken van de luister.
Beneffens lag 't cieraet, dat in het donkre duister,
Als duizend toortsen, blonk. Nu keek ik op 't juweel,
290[regelnummer]
Dan op het lieve kind; nu op het hel gespeel
Van snelle diamant, dan weder op de lonken,Ga naar voetnoot291
Wier tintelende glans my al de starren schonken;
Nu op het blinkend goud, dan op het blindend' hair;
Nu op een blaeu turkois, dan op een blaeuwen aêr,
295[regelnummer]
Die door het zuivre vel heur zwijmend blaeu liet vallen,
Gelijk een flaeuwe lucht door willige kristallen.
Ik zag aen d'eene zy, daer 't schittrend' tooisel lag,
Den nacht vol starren aen; aen d'andre zy den dag,
Gemijtert met een krans van duizend zonnestraelen.
300[regelnummer]
Noch iets, dat godlijk was, scheen haer om 't lijf te dwalen,
Dat ik niet zeggen kan: dus hoe ik meerder keek,
Hoe 't rijkgeschapen wicht meer op mijn wensch geleek.
Dies nam ik het weer op, en eigend' ons te zaemen
Zoo lang het vlugten toe, tot dat wy alle quamen
305[regelnummer]
In 't vrije Vrankrijk; daer Antonis groote zoonGa naar voetnoot305
| |
[pagina 435]
| |
Den wijzen scepter zwaeit op zijn gewijde troon.
Daer smolt ik met het kind een tijd van dartien jaeren.Ga naar voetnoot307
Ik hoede 't als mijn ziel voor allerlei gevaeren.
'T wierd groot, maer groeide meest door deugd in schoonigheid;
310[regelnummer]
Zoo dat de bloem van 't hof daer voor gedooken leit,Ga naar voetnoot310
Hoewelz' 'er weeldepruik beurt uit vergulde bladen,
En zou om aerdse spoed den Hemel wel versmaden:Ga naar voetnoot312
En dat is deeze maegd; wiens ongekreukte jeugd
Den ganschen weereld strekt een spiegel tot de deugd.
315[regelnummer]
'K mag naer 'er toe gaen treên. Mijn loome leden haken,
In 't zuizen van 't geboomt, een zachten rust te smaeken.
De zon krijgt meê al vaek, en zweeft ter avonddisch.Ga naar voetnoot317
'T schijnt dat de rust het zout van al 't geschaepen is
|
|