Alle werken

[p. 417]

De Spaensche heidin.
Bly-spel.

[p. 419]

Aen de verstandige liefhebbers.

Verstandige, en deshalven by my ontziglijke¹ Liefhebbers: 't voegt niet onhebbelijk dat een oordeel te post loopt², als het vooroordeel daer af den weg eerst al kruipende gebaent heeft: daerom zeit Publius Syrus³ heel wel,

Grave est judicium, quod praejudicium non habet.

In duits gezeit,

Het is een zwaer oordeel, dat geen vooroordeel heeft.

Als of hy zeggen wilde dat het gevaerlijk is een oordeel te vellen van iets, daer geen voorgaende gelijkkenissen van zijn. VVelke voorgaende gelijkkenissen ik nu gelijk by⁴ het inwendig zoeken en doorzoeken, gronden en doorgronden, denken en doordenken van een zaek, eermen daer af het uitterlijke vonnis vel. Dit is den verstandigen eige, en het tegendeel ('t welk is haestig, onbedachtelijk, en derhalven qualijk oordeelen) den onverstandigen een aengebooren wezen. Dies wil ik die breinelooze hoofden verachtelijk, en zonder aenzien voorby loopen, en (als een oud, quastig, en weerdraedig hout, dat doch niet te beschaeven is, en nergens toe deugt als om op 't vuur te werpen, en spijkers uit te branden, om zulke onwaerdige, onweetende oordelaers hunnen tong vast te slaen) over 't hoofd zien, denkende met Horatius,

Naturam expellas furcâ, tamen usque recurret.

'T welk van deeze zin is,

Jaegt vry den quaeden aerd met vorken uit 'er nest;
Ze zit 'er strax⁵ weer in, en guigelt⁶ al 'er best.

Zoo dat 'er (volgens 't oude, en waere spreekwoord) geen zalf aen dat volk te strijken⁷, noch iets goeds immermeer van te verwachten is. Maer gy, (o verstandige lief-hebbers!) die uw' spijs kort, ook

1 ontziglijk: eerbiedwekkend.

2 te post lopen: eig. per postpaard gaan, dus snel gaan.

3 Publilius (!) Syrus: librettodichter uit de tijd van Caesar, die een aantal spreuken naliet.

4 gelijk by: vergelijk met.

5 strax: dadelijk.

6 guigelt: lacht spottend.

7 er is geen zalf aan te strijken: het is niet te verbeteren.

[p. 420]

niet al te kort kaut eer gyze inzwelgt: uw' achtbaere ontziglijkheid wil ik gebeden hebben met u allen een lichaem uit te maeken, en my een meester te verstrekken. VVie kan ik doch beter, en bequaemer tot mijn meester uitkiezen als een, die, uit veelen bestaende, het al weet? Niemand: en derhalven verzoek ik met aenhouden UL⁸. Let vry op alle dingen dapper. Ziet doch geen faelen, hoe min zy zijn, door de vingeren. Bestraft, en onderwijst vrijmoedig uwen leerling; die zoodaenigen bestraffing, en onderwyzing, met gheen kleine dankbaerheid, aennemen, en, in alle naerstigheid beoeffenen zal. Maer of't gebeurde ('t welk den wysten wel ghebeurt is) dat uw verstand stil stond, en slaepen wilde; zoo bid ik laet uw' oordeel meê slaepen, en legtze t'zaemen te bed. Ai lieve, ziet toch niet zonder oogen! hoort toch niet zonder ooren! smaekt toch niet zonder tong! voelt toch niet zonder handen! of ruikt ook niet zonder harsenen! Maer wakker zijnde, en deeze vijf wel te werk gestelt hebbende, zoo beveel ik u ziet scherp; luistert nau; proeft lekker; tast diep; snoffelt door; en, dat gedaen hebbende, oordeelt dan met volmaekte byzinnigheid⁹, en zonder omzien¹⁰, over dit goedgunstig ABC van

Uwen vriend, en dienstwilligen leerling

M' G' Tengnagel.

Het tooneel is 't Landschap van Murcia, 'tHof van Don Philippo, en het Slot van den Landdrost.

Het spel speelt in den bloeimaend. 'T begint, tegens den avond, omtrent ten zessen, en eindigt 's anderdags recht op den middag.

8 UL: Ulieden, U.

9 byzinnigheid: verstand (met alle zinnen ingeschakeld).

10 omzien: terughouding (cf. duits Rücksicht).