Logo DBNL
Alle werken (1969)

Alle werken

(1969)–Mattheus Gansneb Tengnagel–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Het leven van Konstance.

Konstance, een adelijke spaensche dochter, was het eenig, en wettig gebooren kind van Don Ferdinando d'Assevedo, ridder van Kalatrava, landdrost van Murcia, welk is een landsdeel in Spangien: heur moeder was Donna Giomara di Minezez landdrostin. Deeze, noch zuigeling zijnde, wierd van heur ouders by een aenzienelijke1 Mem ter zog bestelt binnen Madril. Hier bedreef de wispeltuurige Fortuin heur eerste bedrijf. 'T gebeurde dikwijls, als de Voedster zich, door een wandeling, wat vertrêen wilde, dat zy eerst het naubevolen2, en welbezorgde kind, om met 'er te nemen, zoo rijklijk in juweelen, als kostelijk in kleeding opschikte. Een rot Heidenen3, of dienmen zoo noemt, uit tweederlei kunne bestaende, en by toeval daer zwevende, zag deezen pracht; die hen lichtelijk bekoorde. Daer wierden veel listen geleid om dit kind te vervoeren. Een onder het rot, genaemt Majombe, een stokoude Hex, wel afgericht op allerlei schellemstukken, loos en listig om het begonnen uit te voeren, verliet zich tenemael op de behendigheid van heure dievery. Deeze stelde dien besloten aenslag, en dusdaenig in 't werk: zy schikte het overig gezelschap van 'er af4. Omtrent een mijl buyten Madril springt een fontein, Minerve toegewijd, rondom beschaduwt van oliboomen: hier zou het rot liggen, en legeren, terwijl henner oudste in de stad op 'er luimen lag5; die na lang, en listig loeren (door dien de onachtzaeme, of, hoe men zeggen zal, ongelukkige Voedster het kind, dat nu omtrent twee jaeren oud was, door een zorgelooze buurepraet, van 'er hand had laeten loopen) eindelijck tot 'er voornemen gekomen was, en hijgende

met den verlakten6 buit aldaer aenquam. Deeze dievery veroirzaekte twee heftige, en tegenstrijdende hartstogten; want de blijdschap van de Heidenen, en de droefheid van de ouders, beide om het gestolen kind, waren in onmaetigheid evenmaetig. By den blijden wierd beraedslaegt (het kind van kleeding en juweelen ontbloot, en op een gemeenen weg, als vondeling, nedergeleit zijnde) in aller yl te vlugten: 't welk geschiet zoude zijn, ten waer7 het onzalig wicht dien wreeden Majombe vermurwt had door een lachchende kus; wiens onnozele vriendelijkheyd, in dat onvriendelijke wijf, meer liefde verwekte tot het leven, als tot het geen het leven vercierde. Men besloot derhalven met kind met al datelik te vlugten: 't welk, na dat zy 't van naem en kleeding verandert, en in plaets van Konstance Pretioze genaemt hadden, zonder tukken8 geschiede. De droeve deden, met hulp van bloedverwanten, vrienden, naebuuren, en eigen dienaeren, hun best wel om het vervoerde te vinden: maer (laes!) vergeefs; nademael dat vuil gespuis zich naer Vrankrijk begeven had; en te meer, alzoo niemand op hen iets quaeds vermoede. Denkt eens wat verandering dat jong, en zachtopgequeekte kind overrompelde! Het wierd8a verrukt9 van hoogheid tot laegheid, van rijkdom tot armoed, van verzaedheid tot honger, van kleeding tot naektheid, van zuiverheid tot vuyligheid, en (om al gelijk te zeggen) van een heerlijk overvloedig tot een slaefs gebreekelick leven. Dit duurde dartien jaeren lang. Toen quaemen de jaeren van meerder, die, te vooren, met minder kennis10, niet te min gansch eerlijk, leerlijk11 en (dat wonder is) onder dat goddelooze gezelschap godvreezende, en, elk in deugd voorgaende, versleten waren. Heur zucht strekte geenszins tot booze nukken. Zy was oprecht in handel en wandel. Zy

mijde niet alleen het quaed, maer belette het ook andre te doen; zoo dat zy, onder heur gezelschap, een noodige schrik, en, nae de weereld te oordeelen, in alles volmaekt, ja den Hemel behaegelijk uitgeroepen mogt worden. Tusschen God en haer blonk onderlinge liefde; dien zy bewees door kinderlijke gehoorzaemheid aen hem; dien hy bewees door vaderlijke weldaeden aen haer. Aldus heeft deeze Pretioze dien dartien jaerigen tijd, niet anders wetende dan dat zy meê natuurlijke Heidinne was, met dit gezelschap in Vrankrijk versleten. Nu geviel 't ('t welk was in den jaere 1608, onder regeringe van dien grooten Hendrik van Bourbon, de vierde van dien naem, Koning van Vrankrijk en Navarre) dat dit driftig volk zich uit dat vrije rijk wederom naer Murcia begaf. In Murcia groeit een wildernis, dicht van hout, duister door 't loof, naer door stilte, ysselijk door eenzaemheid; derhalven vol van allerlei grof en smal12 wild. Hier moesten zy door: en ten halven zijnde, wierd van vermoeidheid beslooten aldaer te legeren; om, door eenen voedzaemen nachtrust, nieuwe krachten te gaeren tegen de aenstaenden dag. Elk stemde dit toe, uytgezeid Pretioze, die in deeze schrikkelijke eenzaemheid anxtig was; waer door zy de deugd der zachtmoedigheid, in 't aenzien van dat verharde volk, boven heur lichamelijke schoonheid, in dat heilig aengezicht te pronk stelde. 'T is ook zeeker dat een eenvoudige maegd meer schrix, en benaeutheids heeft, in wildernissen, voor het verslindende gediert, dan die geene, die de wildernissen, en dat gedierte van aerd gelijk zijn. Nu yverde Majombe heur best om Pretioze deezen bekommerende vervaertheyd af te nemen. Zy onderging haer13 op veel wijzen: inzonderheid dat Diane heur reynigheid wel behoeden zou; vermids zy een reine Godes was, magt hebbende over wild, en wildernissen: en zoo Diane zulx niet dede, dat zy zelf (Majombe meen ik) door tovery

alles konde ter wege brengen. Hier gebruikte Pretioze, nu omtrent vijftien jaeren oud wezende, in't wederleggen van deeze onredenen, alrêe de redelijke gaven van een bejaerd, wakker, en welrechtschaepen verstand. Eerstelijk wederstreef zy haer met verzierde14 geschiedenissen, dien zy in heur tijd al mêe gelezen had; om dat dat valsche wijf haer met verzierselen zocht te stillen. Daer na bewees zy een grouwel te hebben voor God-lasterende tovery. Eindelijk betoonde zy, met waerachtige voorbeelden, wat vreezelijke straffen heure God, zijnde de waere rechtvaerdige God, die valsche Goden, toveraeren, en dier aenklevers, in voortijden, en nu noch doen kan, aengedaen heeft. Door welke stand van redenen Majombe, eenigzins verschrikt zijnde, de voorige onredenen afterliet; en, den huik na de wind hangende, om haer te stillen, met geveinstheid noch voortbragt de zorgvuldigheid Gods over Ionas, en Daniel. Pretioze, die Godlievende maegd, dit hoorende, hoewel van een Godhaetende vrou, stelde zich evenwel terstont in alles te vrede; en, hem gedankt gebeden hebbende, ging neffens het gezelschap in schaduw nederhukken, en offerde zich tenemael den Hemel op.

Een staetig Edelman, genaemt Don Ian, eenige zoone van Don Philippo, nu noch rou draegende over de onlijdelijke15 dood zijns moeders, zocht (zoo veel het mogelijk waer) zijn diepe droefheid met een eerlijke tijdkortinge, als zijnde de jagt, te slijten. Nu was 't op zeekren tijd, dat deeze Don Ian van zijn mede-weiluyden16, en knechten, door 't vervolgen van een stuk wilds in deeze wildernis afgedwaelt zijnde, ter juister steê geraekte, alwaer dit Heydens rot zich, after het geboomte nedergeslaegen had. Deeze verdwaelde, van hen niet wetende, meende het steeken van de zon (terwijl hy zijn gezelschap, dat daer voorby koomen moest, verwachte) onder het zelve loof wat te ontschuilen, dan daerwaert gaende vernam henner geluid; waer door hy verschrikkende te rugge trad; en wederom wat by zich zelve komende stuxweegs op hen aenging. Al bevende gluurde hy door de takken. Nu eerzelde hy, dan trad hy toe. Nu rees zijn moed, dan zonkze weer, Nu twijfelde hy, dan ging hy vast. Eindelijk vernam hy dit leelijk, zwart, vuil, en ongehavend gespuis; daer die zuivre Pretioze, dat schoone beeld, in witte kleederen, daer blaeu doorscheen, sneeuwit, en blaeu beadert in 't midden zat. Och! hoe gevaerlijk zag hy op17! hoe geduldeloos wrong hy zijn narmen18! hoe bang zuchte hy! Niet anders wetende als dat zijn lieve Iagtgoddin Diane gevangen was; want hy verbeelde zich dat Pluto Prozerpine verstoten, en eenige duivelen uitgezonden hadde, om heur halve zuster by hem in heur plaets te haelen. Hy weende jammerlijk. Hy wierd weenende stom: en stom zijnde wierp zijn gezicht noch eens op haer, en zag door het klaer drijvende kristal (zijn oogen stonden vol traenen) hoe gekkelijk hy bedroogen was; want hy bekende toen dat het Heidenen waeren. Wat was 't nu? verlichte dit zijn hart? geenzins, maer het bezwaerde hem noch veel meer dan te vooren; vermids die magtige maegd, door heur wonder-

lijke schoonheid, schoone glans, en blinkende bevallijkheid, in hem meerder, maer aengenaemer quellingen stichte, dan de quellende gedachten, wegen zijn lieve Iagtgoddin, gesticht hadden. Zy onderwijlen (Pretioze meen ik) zat bezig, en weefde kransjens van veelerlei schoone welriekende bloemen; wier kleur, en geur, by den weefster te gelijken, vuile verw, ja stank waeren. Wat wil ik meer zeggen! zy was van alles zoo begaeft, dat het geen wonder was, dat hy 'er aenzag voor de dochter van Iupiter. Daer na brak zy uit in eenen goddelijken zang; wiens stelend geluid met zijn gestolen ziel staeg ten Hemel wou. Wat raed ging hem aen? hy luisterde, hy lette, hy loerde, hy loofde, hy lilde19, hy lonkte, hy lokte, hy lachte, hem luste, en om al in een te smelten, hy leefde en liefde zoo innerlijk, als nooit Orpheus Eurydice, nooit Protezilaüs Laodamia, nooit Perikles Aspazia, nooit Antimachus Lisidice, nooit Plautius Orestilla, noch ooit Antonius Faustina (die nochtans altezaemen overwegende proefstukken van liefde getoont hebben) gelieft heeft. Wat doet deeze verliefde jongeling? Hy wierd weder spraekzaem, en dreigt haer elke mael aen te spreeken, om zijn liefde uit te spreken: en ziet! de vrees van zijn vaders gunst te verliezen, en de ingebooren grootsheid20 stooten hem al weer terug. O bedenkelijke werking tusschen ouders gunst, grootsheid, en liefde! Hier op passen deeze drie vraegstukken: ten eersten, of een vader, ofte moeder zal geoirloft zijn om een houwelijk, ongelijk van afkoomst en middelen, niet te min eerlijk, en van Gode voorzien, anders een gehoorzaem kind zijn gunst of zegen t'ontrekken? Ik oordeel, neen: ten andren, of ingebooren grootsheid zoodaenigen houwelijk zal mogen beletten? Ik oordeel wederom, neen: ten lesten, of zuivre liefde van wederzijden, de bovenste vraegen aldus by zich zelven beantwoord hebbende geen houwelijk zal mogen oprichten, dat eerlijk, en van Gode voorzien is? Ik oordeel, volkomentlijk ja. En dus

overwoeg Don Ian de zaek mede; en heeft derhalven, de twee eerste gerechtelijk21 voorby gaende, het leste met een heilige meening aldus in 't werk gestelt. Hy ging vrypostig op hen aen, en wenschteze met stemmig gebaer, en innerlijke genegentheid altezamen veel gelux. Zy vlogen verbaest21a, en schichtig op, niet wetende wie het wezen mogt, die hen dus onverwacht, in dit eenzaem', en aekelige woud overviel. Majombe, hier door schrikkig uit heur slaep opschietende, gebood met haestige moede hem daetelijk te vertrekken. Een van 'er allen dreigde hem te slaen. Een ander stiet hem. Hy daerentegen, alle oplopenheid22 van henlieden verdragende, verzocht eerbiedelijk wat gehoors: 't geen hem naulix toegelaten wierd. Toen keerde hy zijn vriendelijk gezicht naer dien volmaekten Pretioze, dat aentrekkelijke beeld, haer ontkledende zijn zuivre, en ongeveinsde liefde; en verzocht daer op, met schreiende oogen, heur wederlievende gunst: dien zy hem eerst met anxt, daer na met beleeftheid weigerde, hoewel zy 't meer voor spot, als eernst aennam. Hy liet niet af zijn vrijery gevoeglijk te vervolgen. Zy liet niet af zijn vervolg gevoeglijk af te slaen. Dit liep lange wijl, met voorzichtige woorden van wederzijden, gins en weer. Majombe, alles aendachtig aenhoorende, viel 'er eindelijk met deeze redenen tusschen: dat hy van afkoomst te hoog was, en zy te laeg: dat hy te rijk was, en zy te arm: dat hy te zeer gezien was, en zy te weinig: dat hy zijn bequaeme jaeren hadde, dat zy te jong was: en daer zy zich, boven andre bekommeringen, meest aenstieten, was dit, dat zy vreesden dat zijn hart niet meende 't geen zijn tong sprak. Waer op hy een kostelijke diamant van zijn afterste vinger trok, dien hy haer aenbood, verzeekerende met duizend kostelijker eeden, dat het lichaem van deezen steen eer buigzaem, dan de stantvaste stand van zijn gezette liefde verwikkelijk23 zoude zijn. Dit

namen zy met bedenken redelijk in: en, van hem ter zijden wat afwijkende, overleiden alle zijn zeggen, en doen wel scherpelijk. Overleid hebbende beslooten zy het houwelijk aen te gaen; mids dat hy proef zoude doen van zijn getrouheid; dien zy hem, wederom by hem koomende, in deezer manieren, voorwierpen, hy moest eerst zijn Vader, vaders hof, hofgezin, land, zand, eer, afkoomst, staet, en wat dier meer aenklevende was, twee aftervolgende jaeren lang verlaten; en doolen met genegentheid, en genoegen, als henlieden in alles gelijk zijnde, met haer in heur gezelschap; ook zonder ooit van min, of mins tokkelingen te mogen kikken. Hier stond hy dapper in de war. Wat zal hy doen? De heftige beweeging tot natuurlijke verzaemeling met haer, die geoirloft was24, verbood hem zulx aen te nemen: maer de zuivre liefde, die noch veel heftiger was, en zonder dit in te willigen niet uitgevoert konde worden, belaste hem zulx te doen: dies nam hy deeze voorwaerde, als anders niet kunnende, en zy den trougaef, als anders niet willende, beide blymoedig aen. Zijn jagt onderwijlen aenkomende ontdekte zich van veer door 't hoorngeblaes; derhalven verzocht hy, om aen zijn volk geen afterdocht te geven, van zijn Pretioze (hy kende nu den naem) en heur gezelschap minnelijk verlof; en zou binnen een uur, ook ter zelver stede wederom by haer zijn: waer op zy hem vertoefde25. Nu was alles tot hierentoe wel besteken26: derhalven liep hy op het weigeluid haestig aen, en by henlieden koomende veinsde zich quansuis verstoort over hun lang afterdraelen: 't welk zy, door 't vertellen van een hisch27, dien zy op een ontloopen haes gehad hadden, ontschuldigden. Onderwijlen drong de avond dapper aen; derhalven begaf hy

zich met zijn knaepen daetelijk naer huys. T'huys zijnde schreef hy in aller yl een klein briefken van zijn heimelijk vertrek, ook dat zy in alles gerust zoude zijn, alzoo de oirzaek noodig was, en voor dien tijd moest verborgen blijven. Dit leide hy in 't bedde van zijn eenige zuster Leonora; op dat zy het zelven, daer in gaende, vinden, en zijn oude suffe vader, dien hy zeer lief hadde, met alle gevoeglijkheid gemeen maeken zoude: en is voorts, wel voorzien van geld, als andre nooddruftigheden, stil en zonder iemands kennisse, alleen vertrokken. Zijn bruid met heur gezelschap (als verhaelt is) verwachte hem ter bestemder plaetse; daer hy verbaest28 op 'er aenquam; en, van naem en kleeding verwisselt zijnde, daetelijk met smeken verzocht t'ontvlugten zijn vaders huisknechten, en opgemaekte dienaeren, om29 hem te zoeken, en gevonden hebbende t'huis te brengen: 't welk onbedenkelijk gehoorzaemt wierd. Nu is die welbekende naem van Don Ian verandert in eenen onbekenden Andreas.

Leonora, zoo gezeit is, eenige zuster van deezen vernoemden Edelman, niet kunnende bedenken wat d'oirzaek was van heur broeders verzuim ter huisavondmael, wenschte met uitterlijk bly gelaet heur oude Vader een gerusten nacht; en ging zelf met innerlijke verslagentheid naer heur slaepkamer. Hier zat zy eenzaem, en weende bitter; ook te meer, alzoo zy zulx van hem, die een geregelt leven leide, nooit gewoon was: doch, alles in Godes handen bevolen hebbende, ontkleed zijnde, begaf zich ten troostelijken slaep. O troostelijke slaep, hoe schielijk wierd gy verjaegt! ja zelfs eer gy 'er waert. Hoe onlijdelijk beklede de droevige wacht30 uw plaets! O droevige wacht, ten waer niet onnatuurlijk geweest dat de dood u wederom verstooten had, gelijk gy dien slaep verstiet! Want wien overviel ooit vinniger schrik als deezen Leonora? Wien bragt de vinnige schrik ooit schielijker verandering als deezen Leonora? Wien wierp ook de schielijke verandering in dieper droefheid als deezen Leonora? 'K weet niemand. 'T was ook geen wonder; want zy achte heur ziel te bestaen in vier deelen: waer van zy een deel onlanx verlooren had door het sterven van heur lieve Moeder: noch een deel, nae alle voorschijn (vermids hy afgeleeft was) haest verliezen moest door het sterven van heur lieve Vader: en het darde deel nu verloor door het vlugten van heur lieve Broeder; daer zy alle hoop en troost op gezet had; en die nu zoo klakkeloos, alleen een brief, dien zy in heur bedde vond, afterlaetende vertrok; en haer, die het leste en minste deel (zoo zy 't zelf schatte) van 'er ziel was, dus onbeweeglijk30a, en zonder trek of teeken van liefde, in alle droefheid, en quellingen liet wroeten. O al te wreeden slag voor zoo zwakken maegd! Wat gaet 'er aen? Zy springt schielijk uit 'er bedde, schud'er nachtgewaed om, en vliegt onverduldig met den halfgelezen brief naer heur Vader; die noch op zijnde meê bezig was in 't herkau-

wen van al zijn aerdsche tegenspoeden; daer zy met deezen onverdraegelijken ramp noch by quam. Dat welbezochte grijze hoofd, zijn lieve dochter dus ontstelt ziende aenkomen, vraegde wat haer deerde. Zy meende t'andwoorden, maer bleef 'er in steeken: Waer door hy, in 't eerst haer vertroostende, meende dat het maegdelijke zwakheid was, of dat een inval van heur Moeders dood haer in heur bedde beanxt hadde: maer den brief daer na ziende, en den inhoud overlopen hebbende, bleef met zijn lichaem onbeweeglijk staen, vloog met zijn gedacht ten Hemel, en, God om hulp aengeroepen hebbende, stelde het gansche huis in oproer. Elk was by der hand. De voorbygaende vreemdelingen drongen op het gekarm in. De naebuuren vielen op het gerucht aen. De dorpkinderen stonden verbaest: en wie daer ook omtrent was, of woonde wierd deezen droefheid deelachtig. De oude man, alle meêwaerigheid, en vry willige bystand van 't huisgezin, vreemden, als naebuuren ziende, verzocht met gevouwen handen, en smeekende lippen, datmen door hulp van huisluyden en landdienaeren alle wegen daetlijk bezetten, trouwelijk wacht houden, en zijn vlugtige zoon vervolgen zou, om hem (waer 't doenlijk) in te haelen, en t'huis te brengen: 't welk naulix verzocht zijnde geschiede. Leonora (ach armen!) heel uitzinnig zijnde liep meê wind breeken; en als31 een ingetrokken maegd, wien bospaden of veldwegen onbewust waren, verdoolde daetelijk in 't hout: alwaer zy op heur klagten de wederklagten vernam van dien droevigen Nimf32, die door versmaetheid van Narcissus t'haerwaert gansch verdweenen was, en, alleen stem overblijvende, deezen eenzaemheid voor heur treurplaets, en woning uitverkooren had. Deezen porde zy te helpen zoeken; want zy meende in 't eerst

toen zy haer hoorde, dat het boshoeders, houthakkers, of diergelijkke volk zoude zijn: maer gewaer wordende dat het Echo was, nu meê een orakel geworden zijnde, ondervraegde haer hoe dit werk afloopen, en ofmen heur broeder weêr vinden zou of niet: daer daetelijk op geandwoord is, neen. Waer op Leonora, als van de waerheid verzeekert zijnde, naer den weg vraegde; en, mistroostig te rug keerende, met duizend hoopelooze klagten het mindst, en overgebleven deel heurs bedroefde ziels, 't welk zy zelfwas, ten nausten33 by heur stijfzittende, en staeroogende Vader t'huis bragt. Het uitgeloopen Hofgezin, en afgeschikte volk, den ganschen nacht gezocht, alle wegen bezet, en geen uit noch inkomelingen vernomen hebbende, quamen al meê met neergeslagen halzen een voor een mismoedig aendruipen. Ieders snelheid viel te loom, elx yver te koud, en alle moeite, hoewelz' hun best deden, verlooren: dies gingen zy elk naer zijn eigen huis, en lieten den ouden Vader met zijn jonge dochter, die doch niet te troosten waeren, in alle droefheid, en verdriet, ellendig en beklaeglijk zitten.

Het heidens rot, om meerder veiligheid, en minder gevaer te hebben van betraept te worden, had den ganschen nacht, alle gemeene wegen afslaende34, alle ongemeene wegen inslaende, door sluipen en kruipen, langs hout en heggen, met veel anxt en verschrikkinge, ten einde gebragt; en quam nu, als in vryheid zijnde, den blijden daegeraed blymoedig tegen. Andreas met zijn lieve Mingenood, den vertrekkende nacht bedankt hebbende veur'er dienstwillige duisterheid, dien zy genoten hadden, wenschtenze met een geluk op reis; en, den jonggeboren dag met minnelijke zeden verwelkoomt hebbende, dankten God voor zijn genade; en vleiden35 hem dat het licht, en zijn heilige Engel hen in alle voorspoed geleiden wilden, gelijk de duisterheid hen van alle tegenspoed geleid hadde: en zijn voort het bosch een weinig ingeweken; alwaer zy zich op het verhoort gebed vertrouwende, zoo door de staege vlugt, als moeielijke weg vry vermoeit zijnde, neffens het ruw gezelschap hun deekenen op 't bedaude aerdrijk, en zich zelven op hun deekenen, in 't streelen van de morgezon nederspreiden. Ter zelver kontreie (in Murcia meen ik) was een jonge Iuffer genaemt Gohanne, onopspreekelijk in veelen36, eerber van leven, magtig van middelen, mild van vriendelijkheid, klein van ommegang37, en groot van adelijk geslacht; welx aeloude stamhuis zy, als een aengesturven dochter, zelf bewoonde. Deeze, op een hofedelman van Madril degelijk verlieft, en van hem ondegelijk ('t geen zy och armen! noch zelf niet wist) aengehouden, en op den tuil gezet38 zijnde, was (elaes!) voor 't krieken van den dag al opgestaen, en stil uitgeloopen, om heur minnebode, dien zy met een brief naer hem toegezonden had, waer op zy vast andwoord verwachte, met brandende gedachten tegen te stappen. Terwijl zy hem al brandende, al zuchtende, al haeken-

de, al staeroogende tegen stapt, ontdekt zich van ver een scheemering, dien zy gelijk een schim al hijgende te moet vliegt; en naeder koomende was 't heur eige en getrouwe dienaer, dien zy verwachte. Zy verwelkoomt hem vriendelijk, ja, indien 't heur knecht niet waer geweest, zy had hem verwellekoomt met een kus; weinig wetende van wat inhoud de brief was, dien hy haer bragt. Doch zy vertrout alles goeds, en zend hem naer huis; op dat zy in eenzaemheid heur minnekuurtjens, in 't lezen van den brief, het bewerken mogt. Hy gaet, en zucht om 't ongeval zijner vrou onderwegen dikwijls: ziet hy liefde38a haer als een trouw knecht; en wist van al 't bedrog, vermids die eedbreekende bedrieger hem alles, zonder schaemte, gezeit had. Nu was zy eenzaem in 't eenzaeme woud, en oeffende vreuchd; en 't minste vogeltje, hoe zacht en lieffelijk het ook queelde, scheen haer te steuren. Maer laes! hoe schielijk veranderde die blijdschap in droefheid! want, eer zy den brief half doorlesen had, wierd zy als razende, en kante zich in die razery, al schuimbekkende en stampvoetende, tegens God en 't geval38b. Zy trok 'er vlechten uit; zy krabde 't aengezicht; zy beet op'er lippen; zy knarste op'er tanden; zy kneep'er wangen; zy neep'er vuisten; zy scheurde heur klederen, en reet'er borsten; ja (waer 't doenlijk geweest) zy had het hart uit'er boezem gerukt, en, in spijt van God, tegens den Hemel aengeworpen. O schrikkelijke inwilliging van boosheid, strijdende, in dienst der helle, tegens hemel en aerd'! O schadelijke brosheid des vleesch, hoe bitter is uw' nasmaek! Dan 't schijnt dat alle aerdsche dingen onstandvastigheid onderworpen zijn; maer inzonderheid de mensch; 't welk blijkt in deeze verdoolde maegd. 'T is wel waer dat de slag, ten aenzien van zoo tengren schepsel, te wreed was: maer wie wierd ooit zoo geslagen39, dat hy den artz verwierp, en, in plaets van geneesdranken, zich zelf vergif mengde; gelijk zy door 't lasteren van heuren God

doet? En noch bleeft daer niet by; want zy yverde staeg aen om zich zelven te verkorten40; en ten lesten bezich zijnde om dat duivels opzet uit te voeren, wierd in'er voornemen verhindert door dat voorgenoemde rot Heidenen, dat juist daer omtrent lag, en baekerde zich in de zon; 't welk zy zag, en meende dat zy meê gezien wierd. Wat doet zy nu? Zy neemt geveinsdelijk aen het wezen van een bezaedigde maegd; en treed, als ofze zachtzinnig waer, op dat gezelschap aen. By hen koomende vraegde ofze toekomende dingen voorzeggen konde; waer op geandwoord is, ja. Derhalven gaf zy henluiden een stuk gelds om deezen kunst in 't werk te stellen. Majombe (als de doortraptste, en die best geleek afgericht te zijn op duiveljagery, alzooze 't een oud, lelijk, verrimpelt, zwart, en grijs vel41 was, en dit werk langst gepleegt had) verzocht heur rechter hand om in te kijkken; dien zy gewillig gaf. Hier schoot al het andre gezelschap rondom. Toen hief zy op van veelerlei zaeken, weinig van belang, en geenzins aenroerende den rechten stof, daer op 't gemunt was. Doch Gohanne, die zoo veel te doen had met loeren en lonken op de uitmuntende gestaltenis, besneden aenzicht, en zedige manieren van Andreas (anders genaemt Don Ian) luisterde niet eens nae die beuzelingen; want ze wierd zoo geweldig overweldigt van liefde, datze (niet eens denkende op 'er eerste vrijer) hem durfde van al zijn volk afroepen, en openbaeren heur brandende genegentheid, verzoekende zijn wederliefde; dien hy (haer bedankende voor'er nedrigheid) beleefdelijk weigerde; zeggende dat het onmogelijk was, vermids hy alreê verlooft was; en, al waer 't dat niet geweest, dat hun wetten meê bragten niemand van henluiden te mogen trouwen, als aen hens gelijk, dat is aen ofte onder hun eigen volk. Waer op Gohanne, schichtig van hem afwijkende, vol spijts naer huis liep, ingenomen zijnde met grooter haet, als te vooren

liefde. 'T huis wezende roept zy heur dienaer, belast hem een parrelsnoer te haelen van'er slaepkamer, en, zich eenvoudig veinzende, daer meê te gaen onder dit Heidens rot, om het zelven behendelijk te steken in den mael42 van deezen Andreas, en, gedaen zijnde, haer daetelijk te komen verwittigen: 't welk zoo geschiede. Gohanne verwittigt zijnde dat alles klaer was, vliegt als verbaest voor deur, en schreeut met luyder stemme, buuren helpt! dieven, dieven, dieven! ziet, door deezen middel zocht zy hem aen een galg te helpen, en zich zelven zoo te wreeken. Voorts schoten op dit geschreeu al de buuren toe; de boeren raekten op de been; de Rooroe43, die daer ontrent zat en dronk, viel uyt44; en het huisgezin voegde zich by den hoop. Men zocht om, en binnens huis, in alle hoeken en winkelen, wijd en zijd, en waer men ook zocht, men vond niemand, die verdacht was. Derhalven vielen zy met geweld op het Heidens rot, en (als een volk daer weinig aen verbeurt word, en veeltijds op dievery uit is) betichten het terstond met knijpen en knevelen van deeze parlen. Niemand wist'er af; elk ontschuldigde zich45, en inzonderheid Andreas met zijn lieve mingenood, die diergelijke dingen beide wel beletten, geenzins plegen zouden. Gohanne, daer meê niet te vrede zijnde, verzocht datmen hen altemael uittrekken46, en wel bezoeken47 zoude. Elk sprak moedig, en toonde zich bereit. Andreas, als de veerdigste, bezocht zich, in hen aller tegenwoordigheid, zelf; en, zijn mael uitschuddende, schudde het parlesnoer daer meê uit: waer door hem, schoon hy onnozel48 was, de schrik zoo vatte, dat hy bedeest en spraekeloos bleef staen. Een vande dienaers dit ziende sloeg hem met een vuist in 't aengezicht. Hy, niet denkende op den geveinsden staet, daer hy tegenwoordig in was, maer op zijn echte staet en afkoomst, liet het bloed opwellen, schoot toe, greep het ge-

weer, en stak den dienaer met zijn eigen wapenen dood: waer op hy daetelijk gevat, en, als een moordenaer en dief, gebonden naer het slot van den Landdrost geleit wierd: en de gansche sleep volgde na.

Don Ferdinando (als verhaelt is) Landdrost van Murcia, verwittigt zijnde van deezen gevangen, besloot (alzoo daer omtrent onlanx veel doodslagen, en dieverijen in zwang gegaen hadden) een merkelijk49, en niet anders weetende als een rechtvaerdig voorbeeld van straf aen deezen misdaedigen, zonder uitstel, te vestigen. Liet hem derhalven daetelijk ontsluiten, en ter verhooringe stellen. Verhoort zijnde metter haest, en zonder pijnigen, alzoo de daed daer was, beval hem zich te bereiden, en zeid' hem den jongsten dag aen. Pretioze, dit gewaer wordende, schreide en zuchte jammerlijk; en scheen als ofze zich op het aerdrijk in'er traenen verdrenken wilde, en stervende heur ziel door 't gezucht naer den Hemel te zenden, om 'er lieve Bruidegom aldaer te verwachten, en met blijdschap in te haelen. Majombe, alleen weetende dat Don Ferdinando en Donna Giomara, Drost en Drostin, natuurlijke vader en moeder waeren van deezen Pretioze; en merkende dat dit begonnen werk, door 't aendrijven van Gohanne, een slechten uitgang zoude neemen, begon heur noodige personagie50 te speelen. Zy verzocht beleefdelijk aen den Drostin of't haer geliefde dien maegd, als bedroefde bruid van deezen veroordeelden Andreas, eens te hooren; by nae verzeekert zijnde dat zy door dien middel genaê zoude verwerven; 't zy dan door de beweeglijke welspreekendheid van een onbekende dochter, of door bloedkennis van een onbekende moeder. Dit wierd haer toegelaten. Toen viel Pretioze op 'er aengezicht; en, heur voeten gekust hebbende, verzocht met overwonnen gelaet, en onoverwinnelijke redenen heur hulp, en bystand in Godes naem. Giomara, verwondert zijnde wegen 't verstand, en des zelfs uitvoeren van zoo jongen slechten Heidin, en niet weetende dat het heur eige kind was, wierd armhartig51, en schreide traenen. Don Ferdinando, hier op aenkoomende, wierd ook met dierge-

lijke redelijkheid inwendig zoo van 'er aengetast, dat hy niet laeten kon uitwendige teikenen daer van te geven, want hy schreide meê; en, als verversing hier door krijgende van51a zijn Konstance (niet denkende dat dit Konstance was) zag zijn treurigen gemaelin treurig aen. Doch, alle vrouwelijke eigenschap met mannelijke magt tegenstaende, verpijnde zich eindelijk, bewees zijn aerd, betrachte zijn schuldige plicht, en sprak aldus: O schoone, beleefde, wijze, droeve, en beklaeglijke maegd! 'T is wel waer dat uw' treffelijk ongeval, en zielroerende gebeden my bewogen hebben zoo wel tot innerlijke, als uitterlijke traenen; en lichtelijk (waer 't dat mijn gemoed het toeliet) my voorts vervoeren zouden tot vryscheldinge van uwen Bruidegom: maer, vermids 't goddelijke recht, in tegenwoordigheid van zoo moordaedigen doodslag, en zoo moedwilligen dievery, mijn teer geweeten aenstoot, is 't ook billijk dat ik het heilig recht gehoorzaem, en hy strafwaerdig sterf; derhalven troost u zelven in God, hy zal sterven: wendende hier meê zijn bedwongen oogen wederom weenende van 'er af, en ging met zijn gemaelin beide weemoedig weg. Majombe, ziende dat die aenslag mislukt was, en voorziende dat deeze onverwachte toeval mislijk afloopen wilde, moedigde zich zelven, en ving het uitterst' aen. Wat doetze dan? Zy wijst Pretioze van 'er af, en stapt den Drostin alleenig na. By haer komende verzoekt 'er ook alleenig te spreeken van iets, daer 'er dapper veel aen gelegen was, ja daer al 'er lustig leven aen hing. Giomara, dit vreemd dunkende, staet'er daetelijk te woord. Mit viel zy voor'er voeten neer, haer smeekende om vergiffenis van 't geen, daer in zy aen haer misdaen had, en riep niet dan genae! genae! Giomara, dit ziende, gebood 'er op te staen, en vraegde waer in zy aen haer misdaen had. Waer door zy oprees, en viel in deeze rede. Mevrou, zijt verzeekert dat ik, 't geen by my voorgenomen is u tegenwoordig t'openbaeren, heel

wel verbergen zou; of, niet willende verbergen, ten minsten gestaedig zoude aenhouden om genaê by u te verwerven, eer ik mijn overladen krop voor u uitschudde52: maer vast vertrouwende, ja by nae weetende dat zoo onuitspreekelijke blijdschap, waer meê ik u koom bezoeken, geenzins zonder dankbaerheid kan volvoert worden; zoo wil ik my vrypostig maeken, en vangen aen. Weet het dan Mevrou, dat ik, uw' onwaerdige slavin, d'oirsprong van al uw' betraende treurkreuken53, dien gy in dartien jaeren herwaerts gezet hebt, doch nu haest geëffent zullen worden, zoo wel als gy geweten heb53a; ja d'oirsprong daer van zelf geweest ben. Want die beklemde dochter, wiens doorgaende ongeval u, en uw' lieve gemael zoo diep in 't hart taste, was uw eyge, eenige, en alwaerdige kind; 't geen ik zelf in 't jaer 1595, 's morgens t'elf uuren, op hemelvaerts dag, binnen Madril, opgenomen, en vervoert heb. En, tot een teiken dat ik in waerheid zy, zie daer het gewapend'54 goud, beneffens eenige andre juweelen, daer 't meê verciert was; en dien ik (om of't te pas quam55) tot noch toe wel, en wijslijk bewaert heb. Giomara, dit naulix uithoorende, vliegt, zonder omgezicht, naer Pretioze toe; en, heur borst ontbloot hebbende, vond ontrent den slinken tepel een geboorteneep, en aen die zelfde zy' de twee leste voetteenen zonder scheidsel: waer aen zy, heur kind zeeker kennende, met wonderlijk gebaer om den hals viel, en, met zoo een moederlijke genegentheid, haer duizend mael kussende, aen 'er lippen besturf, en bleef een langen wijl stijf besturven aen 'er hals hangen. Don Ferdinando, op het gerucht toeschietende, en deezen blijden maer56 ontfangende, bewees al wat een oprecht vaderlijk hart op zulken uur bewijzen kan; doch, van zoo grooten geluk bezocht, scheen noch evenwel bekommert. Pretioze, die bedrukte maegd, niet

weetende wat van deezen zaek was, vraegde wat het beduide. Men onderrichte haer dienstwillig; en zeide dat deeze heur eige vader en moeder waeren; dat zy geen Pretioze, maer Konstance heete; dat Majombe haer, omtrent twee jaeren oud wezende, opgenomen, vervoert, en tot dit leven gebragt had; en datze dit alles gelooven moest, vermids het waerachtig was, ja zoo waerachtig als God leeft. Waer op zy (elaes!) jammerlijk begon te schreien; en al nokkende57 te betoonen wat bloedtrekking en zucht van eerlijke kinderen, inzonderheid van zulke kinderen, tot hun ouderen vermag. Waer ter weereld word ook de liefde beter en blijer geplaetst, als op de geknochte grond tusschen ouders en kinderen? En zoo dat waer is, hoe waer 't mogelijk datze hier niet uitmunten zou, daer 't magtige geval haer zoo vroomelijk bystaet? Konstance, nu gestilt zijnde, en ziende dat het geluk d'overhand, en de vreugd heur schoot en handen vol had, vraegde heur Vader (die, in zoo vrolijken zonneschijn, alleen nevelachtig scheen) wat oirzaek hy daer toe hadde. Waer op hy andwoorde, dat hy God niet genoeg bedanken kon voor zijn goedertieren genade; en dat hy boven maeten verblijd was om dat hy, door dien genade, zijn lief, en langverlooren kind gevonden had: maer dat hy ook zoo bedroeft als verblijd was, om dat zijn gevonden kind met zoo haetelijken landlooper, en vuigen Heiden ondertrout waer. Toen opende zy heur heusche mond, en sprak, met 'er Vaders verlof, eerbiedig deeze woorden: O Vader, hoe wonderbaerlijk, en al tot zijn eer, en onzer zaligheid, schikt God de zaeken deezer weereld! Gy ziet hem aen voor een heiden. Hy is een heiden, als ik een heidin was. Ik ben uw dochter; hy is de zoon van Don Philippo; en genaemt Don Ian. Gisteren avond zag ik hem d'eerste mael, en hy my ook. Dat ik alreê aen hem verlooft zy, (ik ben eerlijk) ai! duid dat geen lichtvaerdigheid toe, maer 't goddelijk bestier. Dat hy meê eerlijk, en in 't minnen op-

recht zy, blijkt klaerlijk; alzoo hy, alle weereldsche staeten verlaetende, aengenomen heeft, in heidens gewaed, twee jaeren lang, met my onder dit gezelschap te doolen, zonder ooit van min, of mins tokkelingen te mogen kikken. Dit was gistren avond (als gezeit is) aengevangen; en juist koomt (God dank!) dit ongeluk, tot ons beider geluk, hier op. Wat aengaet de parlen, daer hy meê beschuldigt word, is baere valsheid, en louter doorsteeken werk; en de manslag, daer uit gesprooten, niet zonder groote rede geschiet. De dienaer sloeg hem verachtelijk tot zijn onschuld58; 't welk voor een edelman van zoo frissen jeugd, en trots gemoed, onverdraeglijk scheen. Wat belangt deezen Iuffer, diemen onder weeg' Gohanne noemde, laet ik59, om eerbaerheids wil, in 'er wezen. Onderzoek vry naerstig 't geen ik gezeit heb. Ik ben oprecht, en doodvyandin van logentael; en al 't geen ik verhaelt heb is god en waer. Don Ferdinando, hier door van alle droefheid en bekommering' ontlast, liet hem daetelijk ontsluiten, losbinden, en in alle vryigheid vrymoedig te voorschijn koomen: 't geen daetelijk bestelt wierd. Don Ian, verlost, en van deeze tijding al zeeker gemaekt zijnde, quam vaerdig toeloopen, smeet de deekenen van zich af, en viel zijn te-moetloopende schoonvader, en schoonmoeder om den hals; die hem kussende blymoedig hunnen dochter overgaven, aen malkanderen trouden, en beide voor lieve kinderen, en eenige erfgenaemen ontfingen. Men zond daetlijk een post naer Don Philippo, vader van den Bruidegom; die, voorts daer op met zijn dochter overkoomende, en dit alles verstaen hebbende, even bly waeren. Alle droeve wolken, en benaeude dampen waren verdwenen. De vrienden van wederzijden wierden als opgenomen60. De hofgezinnen toonden zich daer in begrepen. De buurten61 scheenen verblijd. De boeren trokken 't zich

aen. Ia 't gansche land waegde62 van zulken vreugd. Voorts wierd 'er, met die bruiloft, veel oneffenheids in 't landschap geslecht. De vervoering van Majombe vergeven. De kleinigheid van 't heidens rot verheerlijkt. De valsche betichting van Gohanne over 't hoofd gezien. De vrou van d'overledene gestilt. 'T onwettelijk vervolgen van de Rooroe onbestraft. En om datter, in zoo volmaekten blijdschap, immers geen droefheid zoude zijn, wierden de klokken alom getrokken. Betaemelijke dankbaerheiden bezorgt. Aelmossen uitgedeelt. En alle gevangenen, op belofte van beterschap, ontslagen; uitgezeit een, die zich grootelix vergrepen had tegens den kroon van Spangjen. En hier meê eindigde, op deezen dag, het vijftienjaerige leven van Konstance: welke dag de dag was heurer geboorte, bekentwerding, en trouwing te gelijk.


Vorige Volgende

Over het gehele werk

plaatsen