Parochieboek van Iseghem, gevolgd door de levensbeschrijving des H.Hilonius

[p. 245]

§ XIX.
De zondagschool.

Onder de nuttigste en voordeeligste scholen, zoo voor de stedelyke als voor de landelyke gemeenten, behoorde men, buiten twyfel, de zondagscholen bykans op den eersten rang te plaetsen.

De bisschoppen der katholyke Nederlanden en onze aloude souvereinen aenzagen dezelve als een krachtdadigen middel om de stroomen van boosheid te stremmen, de onwetendheid te verbannen, den godsdienst te doen bloeijen en alzoo het land gelukkig te maken.

Ook hebben zy alle mogelyke poogingen aengewend, om overal, zoo ten stede als ten platten lande, zondagscholen in te rigten.

Vermits eenieder, zegt de provintiale kerkvergadering, gehouden te Mechelen, in 1570, de dagelyksche scholen niet bywonen kan, en dat er velen, ter oorzake van hun ambacht of andere huizelyke bezigheden, belet

[p. 246]

worden alle dagen ter schole te gaen, zonder dat zy van hunne ouders konnen onderwezen worden, moeten de bisschoppen, om aen 't koncilie van Trenten te voldoen, boven de dagelyksche scholen, op alle parochien, nog zondagscholen opregten; alwaer de eerste grondregels van den godsdienst wel en klaer van buiten geleerd worden.

Met dezelfde gevoelens waren onze oude en godvreezende graven van Vlaenderen, Albertus en Isabella bezield: by plakkaet van 1608, bevolen zy zondagscholen te stichten en dezelve by te wonen.

Ter plaetsen, zeggen zy, alwaer tot alsnu geene zondagscholen geopend zyn... gebieden wy aen al onze officieren, magistraten en wethouders, de bisschoppen of hunne gedeputeerden te helpen, tot het opregten van zondagscholen en tot het ophalen der daertoe noodige penningen.

Wy gebieden, voegen zy erby aen allen wie het aengaet, hunne kinderen tot dezelve te zenden, op zulke boete, zoo als geraedzaem gevonden worden zal.

Inderdaed, de gezonde rede, verlicht door het geloof, te rade gaende, ziet men terstond

[p. 247]

het groot nut der zondagscholen doorstralen. Ja, zy zyn nuttig en voordeelig, omdat zy eigenlyk geschikt zyn tot het christelyk onderwys der kinderen en jonge lieden, die er de waerheden van onzen heiligen godsdienst leeren kennen en beminnen. Hoevelen worden er niet grondiglyk onderwezen, die anderzins in eene grove onwetendheid zouden leven! Immers het getal dergenen die door onwetendheid, verloren gaen, is meerder dan men wel peizen zou. Een pilaer der kerke Gods, een groot Paus, een wonder van geleerdheid, met een woord, Benediktus XIV heeft dienaengaende de navolgende woorden, voor al de toekomende geslachten, nagelaten: Wy verzekeren dat een groot gedeelte van die tot de altyddurende vlammen veroordeeld worden, dit schroomlyk ongeluk te wyten hebben aen de onwetendheid in de mysterien van ons geloof. De hooggeleerde Kornelius a Lapide, een der voornaemste uitleggers der heilige Schriftuer, is van 'tzelfde gevoelen: Vele christenen, zegt hy, leven in eene grove en onvergeeflyke onwetendheid van de geloofstukken en leering der heilige

[p. 248]

Sakramenten, dewelke zy gehouden zyn uitdrukkelyk te kennen en te gelooven.

Eere zy dan en lof aen de zondagscholen, waer de christelyke onderwyzing aen de jongheid overgeleverd wordt! Zonder die wetenschap, wat zouden toch alle andere kennissen baten!

Behalve dien dierbaren schat, worden de jonge lieden, door het bywonen der zondagscholen, ten grooten deele, afgetrokken van de gevaren der verleiding, die doorgaens op de zondagen veel grooter en menigvuldiger zyn dan op alle andere dagen. Want, wanneer is 't dat de blinde en onervarene jongheid, die in de weke arbeiden moet, zich begeeft tot onvoorzigtige vryagien, buiten dank en wete van hare ouders? Op de zondagen. Wanneer verkeert zy meest in gevaerlyke herbergen, in schadelyke byeenkomsten? Op de zondagen. Wanneer, voornamelyk wordt de losse toom aen alle slach van uitgestortheden en dertelheden gegeven? Een derdemael, op de zondagen. Zoo dan de zondagscholen, welke dienen om de driftige jongheid in de matige palen te hou-

[p. 249]

den, verdienen zy niet cederhoog verheven te worden?

Het spreekt van zelf dat de zondagscholen ook haer tydelyk nut hebben, vermits de jongelingen, die den tyd of de gelegenheid niet vinden om binnen de weke ter school te gaen, aldaer, volgens hunnen staet, behoorlyke geleerdheid konnen bekomen. Want, ofschoon, zegt de eerste provintiale kerkvergadering van Mechelen, de zondagscholen eigenlyk niet ingerigt worden om de letter- of schryfkunst te leeren, desniettemin zal de jongheid daerin mogen geoefend worden, byaldien zy, in de voorzeide grondregels, genoegzaem onderwezen is.

Welnu, dat het een groot voordeel zy te konnen lezen, schryven, spellen, cyferen, opstellen en brieven maken, dit kan door niemand betwist worden.

Wat is toch een mensch, die noch A noch B kan, of een kruisken moet zetten in plaets van zynen naem?

Eene tamelyke geleerdheid, zoo als men bekomen kan in de zondagscholen, is voorzeker dienstig om eerlyker en treffelyker

[p. 250]

door de wereld te geraken: wil men een ambacht, eene nering, of nyverheid op zyn eigen aengaen, dan behoeft men zeker niet alleenlyk te konnen lezen en schryven, maer ook te konnen boek houden, fakturen opstellen, loopende rekeningen maken, kwittantien schryven, enz. Wil men in gesprek komen met een afwezigen persoon, wat moeite moet het niet kosten als men niet schryven kan? Ontvangt men zelf eenen brief, hoe onaengenaem is 't niet als men denzelven niet lezen kan? Ook ten allen tyde des levens, doch vooral in de hooge en verdrietige jaren, in slepende en kwynende ziekten, hoe troostelyk moet het niet voorkomen een christelyk vermaek te konnen zoeken in 't lezen van een goeden boek? De konsten en de oefening der deugd, zegt Cicero, zyn de bekwaemste middelen om zich in den ouderdom te versterken⁽¹⁾.

Eindelyk, een behoorlyke geleerdheid, zoo als men in onze vlaemsche zondagscholen opdoen kan, helpt nog om zyne gods-

(1) Aptissima omnino sunt arma senectutis artes exercitationesque virtutum.

[p. 251]

dienstige pligten des te beter en te gemakkelyker te konnen volbrengen. Konnen in de boeken lezen, dient om aendachtiger te bidden en godvruchtiger mis te hooren, om de sermoenen en onderwyzingen beter te verstaen, om de zon- en heiligdagen christelyker over te brengen. Menig mensch, niet geleerd zynde, omdat hy de school verzuimd heeft, brengt den zon- en feestdag over, zelfs ten tyde der kerkelyke diensten, met geld- tyd- en zielverlies, in herbergvergaderingen of kaertscholen, waervan hy misschien zich zou onthouden hebben, uit genegenheid om een goeden boek te lezen, ware hy geleerd geweest.

Het nut der zondagscholen hebben wy willen ophelderen, voordat wy deze van Iseghem te voorschyn brengen, om aldus het bywonen dezer uitmuntende leergestichten de jongheid aen te prediken. Mogten alle ouders en oversten, ten aenzien van dit nut, aengemoedigd worden om hunne kinderen en onderdanen tot dezelve te zenden! God geve dat alle meesters, meesteressen en alle begoede menschen hierdoor bewogen

[p. 252]

worden, om dezelve voort te zetten met al de middelen die in hun vermogen zyn!

De zondagschool wierd binnen Iseghem ingerigt, ten jare 1812, door pastor Buseine, die, onderander, de studenten van 't afgeschafte kollegie van Rousselaere ten werke stelde, om 's zondags de kinderen te onderwyzen. Met de aenkomst van den Eerw. heer Van Coillie als onderpastor in 1828, begon het bloeijende tydvak der zondagschool, welke aen zyne zorgen toevertrouwd wierd. Na zyn vertrek, ging zy over in de handen van heer Nollet, die in alles zyn weerdigen voorzaet opvolgde. Sedert eenige jaren wordt zy bestierd door de EE. heeren Lannoy en Volckaert, die de school op denzelfden bloeijenden voet weten te behouden.

Zonder andere zondagscholen te willen te kort doen, mag men wel houden staen dat de zondagschool van Iseghem, zoo niet de eerste, ten minste, eene der voornaemste is van Vlaenderen. Zy telt, onder beide geslachten te samen gerekend, van 1000 tot 1200 leerlingen.

Jaerlyks, binnen de maend September,

[p. 253]

viert de zondagschool een merkweerdige feest, die hier een byzonder gewag verdient. Wy bedoelen de plegtige en buitengewone prysdeeling. Wie heeft daervan niet hooren spreken? Nu, op dezen blyden dag, worden de leerlingen, paerswyze, muzyk aen het hoofd, naer de kerke geleid. Daer wordt de plegtigheid door een sermoen geopend, ten aenwezen der voornaemste weldoeners der zondagschool. Na de preek, laet het muzyk zyne vreugdetoonen hooren, en de prysdeeling begint. Hier verwacht men zich natuerlyk aen uitreikingen van boeken en kleedingsstukken. 'T is zoo; maer de pryzen worden daerby niet bepaeld. Deze bestaen ook in allerlei gereedschap zoo voor landbouw als voor ambachten; in allerhande meubelen of kateelen, zelfs in smakelyke gebakken. In het jaer 1861 wierd een wel uitgedoste ezel voor prys geschonken.

De zondagschool voor de dochters wordt gehouden in het klooster der Zusters van Maria; maer degene voor de knechten heeft plaets in een nieuw gebouw, hetwelk ten dien einde gemaekt is door den Eerw. heer baron De Pelichy.