Parochieboek van Iseghem, gevolgd door de levensbeschrijving des H.Hilonius

[p. 156]

§ V.
Heeren, graven en prinsen van Iseghem.

Heeren:
I^ste Geslacht van Iseghem.

Folkardus en Alwoldus de Isenghem zyn de oudstbekende heeren, van wie de geschiedenis gewag maekt. Toen Eustachius en Wenemarus het kollegiale kapittel van Harelbeke, gesticht in 1060, door Boudewyn van Ryssel, graef van Vlaenderen, eenige huizen en landen, tot deszelfs onderhoud, goedjonstiglyk opdroegen, zoo wierden de fondatiebrieven van deze gifte, in 1080, onder andere edelheeren, door de bovengemelde onderteekend.

Arnold de Isingen komt te voorschyn binnen de XII^de eeuw. In 1122, bevestigde Karel de Goede, graef van Vlaenderen, de voorregten, waermede zyne voorzaten de abdy van S.-Baefs, te Gent, vereerd hadden. Deze gunstbrief gegeven, te Brugge, in 't aenwezen van veel edelheeren die tot ge-

[p. 157]

tuigen dienden, wierd ook onderschreven door den heer van Iseghem. Men vindt zyn handteeken nog, ten zelfden jare, tot getuige van eene overeenkomst, die gesloten wierd tusschen de abdy van St.-Baefs en Daniel, beschermheer derzelfde kerk, onder wie eenige moeijelykheden opgerezen waren, dewelke door graef Karel den Goede, opvolger van Graefhapken, vereffend wierden.

Stephon van Iseghem onderteekende, in 1159, onder andere edelheeren, eenen giftebrief, waerby Gualbertus van Halewyn aen de abdy van St.-Aubert te Kameryk, eenige tienden schonk.

Simon was heer, in de jaren 1200.

II^de Geslacht van Maldeghem.

Elisabeth, dochter van Simon, en erfgename van Iseghem, trouwde met Sohier van Maldeghem, zoon van Philips, heer van Maldeghem en van Marie van Henegouw⁽¹⁾.

(1) Sohier was de oom van den vermaerden Arnulphus van Maldeghem, kanonik van Doornik, stichter van het hospitael te Maldeghem, en grooten weldoener van vele kloosters, die overleed den 2 Februarius 1276.

[p. 158]

Van dit tydstip af kan men regelmatiglyk den boom der opvolging in d'heerlykheid van Iseghem tot aen de laetste prinses, Louise van Brancas, opmaken.

Ten gevolge van dit huwelyk, wierden de aloude wapens van Maldeghem, met een ligte verandering, gespleten, ten voordeele der erfgenamen van 't nieuwe huis van Iseghem. Zy bestonden in een zwart kruis op een zilveren grond, met twaelf zwarte merels, zonder bek of pooten⁽¹⁾. Tot heden is dit nog het gemeentewapen van Iseghem.

Rogerius van Maldeghem, zoon van Sohier, volgde zynen vader op.

Van de heerlykheid van Iseghem wierden er reeds binnen de XIII^de eeuw achterleenen gehouden: men leest by Sanderus dat Rogerius de Mosschere, in 1267, aen 't kapittel van Harelbeke een loopende tiende verkocht, liggende op Ingelmunster, dewelke hy in leen hield van Rogerius.

Merleken van Maldeghem was, na zynen vader Rogerius, heer van Iseghem en Emelghem.

(1) Argent. Croix de sable et 12 merlettes de mème.

[p. 159]

III^de Geslacht van Heule.

Isabeau, erfgename van Merleken en kleindochter van Rogerius, vrouw van Iseghem en Emelghem, trouwde met Gulielmus van Heule, heer van die laetste plaets.

Gulielmus van Heule, ridder en heer van Iseghem, die in 1328 leefde, was hun zoon. Hy trouwde met Katharina van Maldeghem, vrouw van Gulleghem.

Rogerius van Heule, heer van Iseghem, Emelghem en Gulleghem, hun zoon en erfgenaem, volgde hen op. Hy trad in huwelyk met Margareta van Borsele.

IV^de Geslacht van Stavele.

Margareta van Heule, eenige dochter des voorgaenden, vrouw van Iseghem, Emelghem en Gulleghem, vereenigde zich in huwelyke met den ridderheer Gulielmus van Stavele, burggraef van Veurne. Deze heer overleed in 1385, en wierd by de Minderbroeders, te Brugge, begraven.

De heerlykheid van Iseghem en Gulleghem viel aen hun tweeden zoon:

[p. 160]

Jan van Stavele, die trouwde 1^o met Katharina van Gryspere; 2^o met Margareta van Antoing.

Voor mevrouw Margareta van Antoing, weduwe van heer Jan van Stavele, wierd, in de parochiekerk van Iseghem, een eeuwig jaergetyde gesticht, hetwelk, op den 20 Julius, gedaen moest worden, met uitdeeling van 4 ellen laken aen 4 arme menschen, en 30 brooden van een schele parisise aen 30 dischgenooten. Krachtens die fondatie, ontving de pastor, voor eereloon, 24 schelen parisise, met een brood van een schele, en elke kapellaen voor Misse en assistentie, 6 schelen (3 stuivers), en de koster 14 schelen parisise.

Uit het tweede huwelyk waervan hierboven gesproken wordt, kwam voort:

Jan van Stavele, opvolger van zynen vader in d'heerlykheid van Iseghem en Emelghem, die trouwde met Joanna van Berlaymont, erfgename van Glajon.

Jan, hun zoon, heer van Iseghem, trouwde met Margareta van Herselle, uit welk huwelyk, onder andere kinderen, voortgekomen is Margareta, die, na de dood van

[p. 161]

haren broeder Jan, overleden zonder nakomelingschap, vrouw van Iseghem wierd.

V^de Geslacht Vilain van Gent.

Margareta van Stavele, dochter van Jan, heer van Iseghem en Emelghem, trouwde, in 1525, met Adriaen Vilain van Gent, heer van Ressegem, Sint-Jans-Steene, enz.⁽¹⁾.

(1) Deze familie was van ouds eene der aenzienlykste van geheel Gent; men zeide eertyds dat, om iets in deze stad te zyn, men den naem van Triest, Vilain of Bette dragen moest.
Men weet dat het cyfergetal XIIII by den naem van Vilain gevoegd wordt. Verscheidene schryvers hebben hierop hun hoofd gebroken om de reden daervan te vinden; maer tot nu toe is de oorsprong een raedsel gebleven. Volgens sommigen, zou de eerecyfer door Lodewyk XIIII, koning van Frankryk, aen die familie gegeven zyn. Zoo is 't niet. De oorsprong daervan is ouder, vermits men, voor de geboorte van Louis den Groote, daerop reeds onderzoek gedaen heeft. Lindanus, die tusschen 1627 en 1642 overleed, geeft daer dry verschillige uitleggingen van. Volgens hem droeg die familie in hare wapens, van beide kanten, het getal XIIII als eene zinspeling op de veertien kasteleins van Gent, die uit haren stam voortgekomen waren, en als eenen room over de veertien graven die zy voortgebragt had, waeronder er zes graven van Gent en acht van Aelst geweest waren. Naer de tweede uitlegging, zou dit byvoegsel voortkomen van veertien steden, welke eertyds een lid van die familie op den vyand veroverd had De derde uitlegging is zoo duister en verre gezocht dat zy schier onverstaenbaer is. Die nieuwsgierig is, kan dezelve vinden by Gramaye, in 't Byvoegsel door David Lindanus, derde boek, bladzyde 92.

[p. 162]

Graven:

Maximiliaen Vilain van Gent, zoon van Adriaen, heer van Ressegem, Sint-Jans-Steene, Calcken, enz., verkreeg, in 1576, van Philips II, de heerlykheid van Wetteren, en, in 1582, van denzelfden koning, de verheffing der heerlykheid van Iseghem tot een graefschap.

Geboren te Gent, in 1530, overleed hy te Doornik, in 1583. Hy was te wege het kloosterleven van den heiligen Franciskus te aenveerden, toen zyn oudste broeder Adolf onverwachts overleed. Door die onvoorziene dood veranderde hy zyn gedacht, begaf zich, ten jare 1559, in den echt met Philippina de Jauche, vrouw van Massemen, Westrem, Oordeghem, enz. Hunne kinderen waren, onder andere: Jakobus Philippus, graef van Iseghem; Lamoraldus en Philippus, die beide jesuit geworden zyn; Maximiliaen die op den bisschoppelyken Stoel van Doornik verheven wierd; Paulus, kanonik van Atrecht, en dry dochters welke het kloosterleven aenveerd hebben. Alzoo wierd Maximiliaen, om zyne ongeschondene

[p. 163]

verkleefdheid aen 't katholyk geloof, hetwelk de ketters uit de Nederlanden poogden te verbannen, door den hemel, in zyne kinderen gezegend. Voor Maximiliaen Vilain, eersten graef van Iseghem, en voor mevrouw de gravin, wierd er sedert 1628, jaerlyks, op den 31 Januarius, een jaergetyde gedaen, tot op 't einde der verleden eeuw.

Jakob Philips Vilain van Gent, Maximiliaens zoon, graef van Iseghem, heer van Ressegem, Massemen, Westrem, Wetteren, Calcken, enz., verbond zich, ten jare 1586, in den echt met Odila van Claerhout, dochter van Jakob, baron van Maldeghem, heer van Pitthem, Coolscamp, enz. Uit dit huwelyk is voortgesproten, onder andere kinderen, Franciskus Vilain van Gent, bygenoemd Petit François, die zynen oom in zyne deugden en hem, binnen het jaer 1647, in den bisschoppelyken Stoel van Doornik opvolgde.

Jakob Philips onderscheidde zich door zyne manhaftigheid. Hy verzelde Alexander Farnese, gouverneur der Nederlanden, in zynen krygstogt tot onderstand der katho-

[p. 164]

lyken van Frankryk, die de hulpe van Philippus II gevraegd hadden. Na zyn wederkomst, wierd hy aengerand door boosaerdige koortsen, die hem op zyn kasteel van Lomme hielden. Eindelyk, besloot hy, mogelyk op het aenraden van zynen zoon, bisschop van Doornik, water te drinken uit het fonteintje van den H. Chrysolius, te Verlinghem, hetwelk, van onheugelyke tyden, dient tot geneesmiddel tegen koortsen. Zyn medecynmeester ontraedde het hem; maer dit niettegenstaende, nam hy er van. Nauwelyks had hy er van gedronken, of hy was gegenezen. God deed eertyds dit fonteintje spruiten om den dorst te laven van den H. Chrysolius, als hy gemarteld wierd⁽¹⁾.

Jakob Philips leefde nog lang na zyne genezing, en overleed in 1628.

Philips Lamorael Vilain van Gent, zoon en opvolger des voorgaenden, huwde in 1611, Margareta Isabella de Merode, oudste dochter van Philips, baron de Merode, graef van Middelburg en burggraef van Yper, enz. Hy overleed te Ryssel, in 1631.

(1) Zie Acta SS. Belg. Tom. I, Fol. 140; item: Essai sur les Apôtres du Dioc. de Bruges, par C. Carton.

[p. 165]

Maximiliaen Vilain van Gent, zoon des voorgaenden, graef van Iseghem, overleed, in 1636, zonder nakomelingschap, en had voor opvolger zynen broeder:

Balthazar Philips Vilain van Gent, graef van Iseghem⁽¹⁾ en Middelburg, burggraef van Yper, baron van Ressegem, prins van Massemen⁽²⁾, die overleed, den 27 Februarius 1680, getrouwd geweest zynde, in Spanje, met Dona Louise Hendrika Sarmienta.

(1) Sanderus heeft zyn kaert van Iseghem aen graef Balthazar Philips Vilain van Gent opgedragen. Op deze kaert vindt men de afteekening van het toenmalige Iseghem. Zy vertoont de kerk, het klooster, de oude halle; de groote- koorn- en melkmarkt; de gent- nieuw- wyngaerd- groene- hond- en wulfstraet; het hof van de kanonniers, van den hand- en kruisboog; het oude kasteel, het huis der barony van Sint-Amand, en de pastory.

(2) Massemen, eene kleine parochie by Dendermonde, wierd, in 1652, door Philippus IV, tot prinsdom verheven.

Prinsen:

Jan Alphons Vilain van Gent, zoon en opvolger des voorgaenden, geboren te Brussel, in 1655, graef van Iseghem en Middelburg, prins van Massemen, enz., wierd

[p. 166]

verheven tot prins van Iseghem, in 1678, door Lodewyk XIV, en overleed, in 1687, te Versailles, in huwelyk geweest zynde met Maria Teresia de Crevant-d'Humieres, oudste dochter van Lodewyk de Crevant, hertog van Humieres, pair en maerschalk van Frankryk, enz. Deze prinses bevrydde, door haer vermogen by Lodewyk XIV, Couckelaere, Bovekerke, Eerneghem, Ichteghem en Aertrycke van alle oorlogsgeweld; terwyl verscheidene andere dorpen van het Brugsche Vry geplunderd of zelfs afgebrand wierden.

Lodewyk Vilain van Gent volgde zynen vader op in 1687, en overleed zonder nakomelingschap.

Alexander Maximiliaen Balthazar Vilain van Gent, opvolger van zynen broeder, overleed, den 2 Januarius 1759, in den ouderdom van 76 jaer, in huwelyk geweest zynde, sedert 1733, met Elisabeth Paulina de la Rochefoucauld-Roye, eenige dochter van den markies de la Rochefoucauld-Roye. Zy hadden voor opvolgster hunne dochter, van wie hieronder gehandeld wordt.

[p. 167]

VI^de Geslacht van Brancas.

Elisabeth Paulina Vilain van Gent, van Merode en Montmorency, gravin van Lauraguais, prinses van Iseghem en Massemen, gravin der stad en graefschap van Middelburg, burggravin der stede en kasselry van Yper, enz., enz., geboren den 20 Oktober 1737, trouwde te Parys, 11 Januarius 1755, met Louis de Brancas, oudsten zoon van den hertog van Lauraguais.

Den 15 Juny 1768, deed zy, als prinses, hare plegtige intrede binnen Iseghem. Deze feest was alzoo wat netelachtig: de prinses kon geen vlaemsch, en het meestedeel dergenen die daer behoorden te verschynen, wisten geen fransch. Niettemin haelde eenieder het beste fransch uit, dat hy kon, en de feest ging haren gang. Aen de kerkdeur wierd zy van de geestelykheid ingehaeld en door heer Maes, koadjutor van pastor Lust verwellekomd, op een onverwachte manier, waeraen zy volkomen wel wist te beantwoorden. Men zou honderd keeren en

[p. 168]

nog raden, zonder het te achterhalen, op wat wyze, de koadjutor den aenvang zyner aenspraek maekte. Welnu de goede priester begon met de prinses leering te vragen, uit den doornikschen Katechismus. Madame, zeide hy: Êtes vous chrétienne?

En de prinses antwoordde: Oui, par la grâce de Dieu. Dan maekte de evengenoemde koadjutor aen mevrouw een bevallig en welgepast gelukwenschtje, waerover zy, ten uiterste, voldaen was.

'S anderendaegs teekende Hare Hoogheid gildelid van den Stalenboge, vooraf tien louis voor doodschuld betalende, op voorwaerde dat er, na hare dood, ter lafenis harer ziel, een lykdienst zou gedaen worden, in de parochiale kerk, aen den autaer van Sint-Jooris.

Haer handteeken bevindt zich op den gildeboek in dezer voege: De Gand princesse d'Isenghien et de Mamines.

Zy vertrok welgemoed van Iseghem om er nooit meer weder te keeren⁽¹⁾. Verkleefd, gelyk zy was aen 't koninklyk huis

(1) Den 18 Junius 1768, ging zy naer Wetteren, om hare inhuldiging als vrouw van deze plaets te vieren.

[p. 169]

der Bourbons, onderstond zy hun treurig lotgeval: zy wierd te Parys, door de fransche republikeinen, geguilliotineerd.

VII^de Geslacht van Arenberg.

Louisa van Brancas, dochter der voorgaende echtelingen, laetste prinses van Iseghem, trouwde te Parys, in 1773, met Louis Engelbert, hertog van Arenberg, geboren te Brussel, in 1750, hoogbalju van Henegouw en ridder van het Guldenvlies.

Louise verwisselde het tydelyke met het eeuwige te Parys, 10 Augustus 1812, en wierd te Enghien, in den familiekelder van haren echtgenoot, binnen het klooster der Kapucynen, begraven.

De hertog wierd blind en overleed te Brussel, in 1820.

Uit dit huwelyk kwamen zes kinderen voort, onder welke, Paulina Charlotte, hertogin van Arenberg, die, in 1794, trouwde met den heerschenden prins van Schwartzenberg. Deze hertogin kwam ongelukkig aen hare dood, door het afbranden

[p. 170]

van haer huis, binnen de feest, die er gegeven wierd, den 2 Julius 1810, ter geleheid des huwelyks van keizer Napoleon I met Marie Louise.

- Prins Prosper Louis van Arenberg, geboren te Enghien, den 28 April 1785, verbeeldt zyn oude familie te Couckelaere. Het negende deel der parochie behoort hem toe.

- Zyne Doorluchtige Hoogheid Pieter d'Alkantara, prins van Aremberg, pair van Frankryk, in huwelyke met eene prinses Talleyrand, vertoonde de prinselyke familie te Iseghem door zyne eigendommen, voortkomende uit de nalatenschap der laetste prinses; maer, in 1828, wierd deze gemeenschap gebroken. Heer Eugenius Parmentier, meijer van Oignies (departement Pas-de-Calais), liet deze goederen, gelegen te Iseghem, door het ambt van den notaris Gellynck, verkoopen, in den naem van den bovenstaenden prins, alsdan wonachtig te Arlay (departement van Jura, in Frankryk).