Onze bedienden in Indië

[p. 5]

[I]

Eigenlijk hangt het alleen van den knecht af of dienen een onrecht is of een privilege. Het hangt af van zijn meesterschap in de kunst van het dienen. Het hangt af van zijn zielsadel, van zijn innerlijke beschaving, van zijn eigen menschelijke waardigheid en zijn bewustzijn van dit alles. Wie alleen maar knecht is en niets van den grandseigneur in zich bezit, personifieert een maatschappelijken wantoestand en is een beleediging niet alleen voor zichzelf en ieder, dien hij dient, maar ook voor het dienen, voor de dienstbaarheid. Hij begrijpt niets van de subtiele schakeeringen der natuurlijk bepaalde rangorde in menschen en dingen, hij verpersoonlijkt alleen, bruut en stuitend, het onrecht, dat in alle zaken steekt, die zonder zielsadel en zonder wijsheid worden uitgevoerd. Hij kent niets van de virtuositeit, waarmee het geven en ontvangen, vrijheid en gebondenheid vergoocheld kunnen worden in hun tegendeel. Hij ziet niet zijn eigen macht der onontbeerlijkheid en niet zijn eigen zaligheid der aanvaarding. Hij maakt, in zijn plompheid, van het dienen en gediend worden een ondragelijk juk, waaronder hij en zijn meester, naast elkander ingespannen, gelijkelijk zuchten, terwijl

[p. 6]

hij, voor deze waarheid blind, streeft naar verwisseling van zijn plaats met die van zijn meester, niet begrijpend, dat dáár de last misschien anders, maar niet minder hinderlijk drukt.

Ach, als ik terugdenk aan onze Indische bedienden! Met hoeveel grandezza bewogen zij zich door ons leven en hun eigen leven, met hoeveel rustige waardigheid verrichtten zij hun taak, met hoeveel inzicht bekleedden zij hun rang in de maatschappij!

Ik denk aan hen terug en nooit heb ik het gevoel, dat ik onrecht jegens hen beging. Daarvoor ben ik hun dankbaar. Ook voor de virtuositeit, waarmee zij alle heerschzucht in mij ontwapend hebben, door mij met grooter en vollediger overgave te dienen, dan ik ooit van dienstbaarheid had kunnen verwachten. Ik ben hun dankbaar, dat zij in mij elken eigendunk doodden, door mij hun diensten aan te reiken als een groot en mooi geschenk, waarop ik recht had, maar dat ik desondanks niet bezitten zou, zonder hun bereidheid het mij te schenken. Ik ben hun dankbaar voor de erkenning, die zij in mij gezaaid hebben, dat zij beter konden dienen dan ik en bovenal, dat zij mij ingewijd en bekwaam gemaakt hebben in de heerlijke levenskunst van het zich laten bedienen. Misschien dáárvoor ben ik hun het meeste dankbaar!

Bedienen en zich laten bedienen is in Indië een zaak, die door het geboortelot bepaald wordt. De mindere heeft de roeping te dienen, de meerdere de verplichting zich te laten dienen. Wie mindere is en wie meerdere weet ieder vanzelf, die zich zijn eigen geboortelot bewust is en zijn aanleg doorkent. Het geboortelot is absoluut, de wil van Allah. Zou een mensch zich daarvoor moeten schamen? Er zich tegen willen verzetten? Er iets aan pogen te veranderen? Ach...... wel nee! Een aardsch sterveling, zoo hij verstandig is, bindt den strijd tegen goden niet aan. Een vrouw dient haar man, een kind zijn ouders, een mindere zijn meerdere. Verder vereischt iedere dienst een aparte kwaliteit. Er is laag werk en er is verhevener werk. Wie grof besnaard of onkundig ter wereld kwam, doet het grove werk. Voor wie grooter distinctie bezit is de fijnere arbeid. Iedereen weet vanzelf wat het mindere werk is en wat het betere. Waterdragen, bijvoorbeeld, is mindermans-werk, want het is sjouwen met twee zware blikken aan een rottan juk over je schouder. Messenslijpen daarentegen kan een mensch op zijn dooie gemak doen, zittend, half slapend desnoods: het is dus

[p. 7]

voor de fijneren onder de stervelingen. Arbeid in den tuin staat lager dan die in huis, want in den tuin schijnt de zon, fel en heet, terwijl in huis de koele schaduw heerscht. De slaapkamers te doen is gedistingeerder dan de kleine wasch te doen, want je wordt niet nat en je hoeft niet met het natte waschgoed naar buiten om het in den schroeienden zonneschijn te drogen te hangen. Een wasch-baboe staat daarom in minder aanzien dan een kamer-baboe, zij behoeft minder gepolíjste manieren te hebben, zij verdient ook minder. Toch...... als het moet, zal de kamer-baboe ook wel de kleine wasch doen, want een vrouw is nu eenmaal van nature uit dienstbaarder dan de man. Daarom zal de huisknecht ook liever sterven dan water aandragen uit de put naar de badkamer of de keuken. Als het noodlot hem degradeert van huisbediende tot waterdrager...... à la bonne heure, hij zal dat noodlot aanvaarden zonder morren, gelijk het een goed muzelman betaamt, maar als hij huisbediende is, dan is hij huisbediende. Hij zal de messen slijpen, het zilver poetsen, porselein en glaswerk wegbergen, het stof van de meubels wegwapperen met een lichte en elegante plumeau; hij zal de schotels ronddienen en als een schildwacht bewegingloos achter tafel staan, zoolang de maaltijd van meester en meesteresse duurt en 's avonds, als toewan en njonja uit zijn, zal hij roerloos in elkaar gedoken op het trapje van de voorgalerij het huis bewaken...... Maar water putten en versjouwen, laat dát de waterdrager doen!

Omgekeerd zou ook de waterdrager het besterven, moest hij huisbediende spelen. Bij zijn waterblikken voelt hij zich thuis en op zijn gemak, maar welk een hoon, wanneer hij met zijn onbehouwen handen een botervlootje beet moest pakken of tafel dekken of zich met zijn armzalig koelie-uiterlijk vertoonen binnen de muren van het heerenhuis! Het zou zijn of een gansche wereld hem bespotte en wat is erger voor een man, die zichzelve respecteert, dan bespot te worden? Neen, je moet niet hooger en niet lager willen, dan waartoe je bestemd werd door het lot.

Uit dit alles volgt, dat aan den Evenaar het werk in huis en hof een heelen bediendenstoet moet vergen. Dat is ook zoo. Er moet voldaan worden aan een minimum, dat ieders, per voorbeschikking bepaalde, waardigheid garandeert. Dit minimum

[p. 8]

bestaat uit: een manlijke huisbediende, een vrouwelijke slaapkamerbediende, die ook wascht en kookt, een manlijke hulpkracht voor den tuin, die ook het water put en aandraagt.

En zooals iedere bediende naar eigen staat zijn werkzaamheden kiest, zoo zal ook iedere meester tusschen minimum en maximum het contingent personeel houden, verschuldigd aan zijn stand.