Bybel der natuure of historie der insecten. Deel 2

[p. 1]

Tabulae harumque breves explicationes, quibus Biblia Naturae
Joannis Swammerdammii illustrantur.
De tafereelen en derzelver korte uitleggingen, waar door de Bybel der Natuure
van Joan Swammerdam wert opgeheldert.

[p. 3]

Explicatio Tabularum, of Uitlegging der Tafereelen.
Tabula I

Explicationem sistit primi Ordinis mutationum, ope figurarum aeri incisarum ob oculos positi: quem in finem PEDICULUS loco exempli in medium adducitur.

NB. Notae numerales distincte indicant, quanam ratione mutationes sese mutuo excipiant. In figuris autem earum quaedam, microscopio auctae, exhibentur. Semel vero semperque monitus sit Lector, quod eandem hanc regulam itidem in exemplis secundi, tertii, & quarti Ordinis nostrarum mutationum simus observaturi.

No. I. Lens sive Ovulum Pediculi, nativa magnitudine delineatum, in quo Pediculus prima sua cute vel tunica etiamnum amictus haeret. Id ipsum aucta per microscopium magnitudine videri potest in fig. i.

II. Vacua Ovi Testa, aut Tunica Lendis, a Pediculo exuta atque relicta, postquam is ex ea prorepsit. Eadem magnitudine aucta videatur in fig. ii.

III. Pediculus ipse, recens ex ovo suo, primove velamento, exclusus: ubi patet, quomodo is, ut animal perfectum, ex membrana, qua vestiebatur, prorepserit: ita ut aliam porro mutationem subire non teneatur; sed saltem deinceps in majorem molem excrescere, & aliquoties cuticulam mutare debeat. Quam ob rationem Pediculum, hac sub forma existentem, Oviformem Nympham-Animal vocavimus; quia omnibus suis membris absolutus sua e tunica prodit.

IV. Eundem repraesentamus, ordinis gratia, Pediculum nonnihil auctiorem, & tanquam in tertia quartave cute sua, paulo post quoque deponenda, constitutum.

V. Pediculus plenum incrementi sui terminum assecutus: qua sub periodo ipsum ut Nympham-Animal consideravimus; quoniam tunc in ultima, quam deponet, pellicula haeret. Atque in hoc quidem primo Ordine nonnulla reperimus Insecta, quae sub ultimae suae cutis depositione adhuc aliquantulum mutantur. Uti v.g. inter alia satis distincte patet in Aranea Longipede, quae dum ultimas suas exuvias ponit, multo longiores pedes nanciscitur. Absoluta autem ultima hac vernatione Insectca primi hujus Ordinis nec crescunt amplius, nec ulla ratione mutantur: quemadmodum facilius poterit intelligi ex figuris exemplorum subsequentium quatuor Ordinum, sub eodem numero v. & vi.

Tab. I.

Begrypende de verklaring van de Eerste Order der Veranderingen, door middel van Afbeeldingen: waar toe de LUYS tot een voorbeelt bygebragt wort.

NB. Het nommer-cyfer wyst distinctelyk aan, hoe de veranderingen op malkanderen volgen. En in de figuuren worden eenige derselver onder een vergrootglas vertoont. En de Leeser sal eens vooral gelieven te letten, dat we deese regel, ook soo in de voorbeelden van de tweede, de derde, en de vierde Orderen onser veranderingen, sullen onderhouden.

No. I. De Neet of het Ey van een Luys, leevens groote, waar in de Luys in syn eerste vel of vlies nog bevangen is. Siet dit in het groot fig. i.

II. De leege Eyerschaal, of het vel van de Neet, 't geen de Luys verlaaten en afgeleyt heeft; wanneer hy daar uyt gekroopen is. Siet dit in het groot fig. ii.

III. De Luys effen uyt syn Ey, of eerste vel gekropen synde; waar omtrent wy sien, hoe hy als een volmaakt dier, buyten het vlies, dat hem bekleede, gekroopen is: so dat hy geen andere verandering meer behoeft te ondergaan. Behoevende alleen maar grooter te worden, en eenige maalen te vervellen. Om welke redenen nu, naademaal de Luys in alle syn deelen volmaakt uyt syn vlies kruypt, soo hebben wy hem, in die gestalte synde, het Ey gelyk Dier-Popken genoemt.

IV. Deselve Luys vertoonen wy nu, orders halve, wat grooter geworden, en als in syn derde of vierde vel, dat hy sal verwisselen.

V. De Luys tot syn volwasse grootte gekomen synde: in welken stant, alsoo by nu in syn laatste huytken is, dat hy sal afleggen, wy hem als een Dier-Popken aangemerkt hebben. Soo bevinden wy ook dat verscheidene Dierkens in dese eerste Order, onder het afleggen van haar laatste huytken, nog eenigsins verandert worden. Als onder anderen ontrent de langvoetige Spin merkelyk te sien is, die in het laatste uyttrekken van syn vel seer merkelyk langer van beenen wort. Dan na dit laatste vervellen soo groeyen de Dierkens in deese eerste Order niet meer aan, nog sy veranderen in het alderminste niet. Als bequamer sal verstaan worden uyt de afbeeldingen van de volgende voorbeelden der vier Orderen, by het selve vyfde en sesde getal.

[p. 4]

VI. Pediculus aetatis atque incrementi perfectitudinem adeptus: ita ut nunc generationi aptus evaserit, & veluti ex ephebis excesserit. Videatur idem microscopio auctus in fig. iii.

Fig. I.

Lens sive Ovum Pediculi, intercedente microscopio delineatum.

a.	Limbus vel margo Oviformis, qui caput Lendis ambit; intra quem caliculi quidam sive uvulae conspiciuntur, haud adeo exacta & determinata figura praeditae. Caliculi hi quodammodo sinuati sunt, iterumque in medio in apicem veluti albicantem extumescunt. Quin & cernitur, hosce caliculos interiora limbi aut circuli caput ambientis haud penitus replere.
b.b.	Bina tenella, gibbosa, Tubercula, in quibus Oculi Pediculi, dum is adhuc mollibus est humidisque membris, collocati sunt. Oculi hi ibidem loci, sensim magis fusci evadentes, per cutim transparere, tandemque penitus nigrescere, cernuntur.
c.	Albicans quaedam translucida particula, in medio Lendis sita, quam, instar cordis, justo tenore pulsantem saepius observavimus: haecque eadem est particula, quae in figura sexta, sub lit. b, repraesentatur, & a nobis Pancreas nominata, cum ventriculo sursum deorsumque movetur.

Fig. II.

Testa Ovi, sive vacua Lens, & primae exuviae a Pediculo depositae.

a.	Limbus capitis, suis cum caliculis, disruptus, & a prorepente Pediculo sursum reflexus.
b.	Reliqua pars depositae atque vacuae pelliculae Lendis, a qua capitis limbus secessit: ut fere referat cantharum vacuum, cujus operculum diductum est.

Fig. III.

Pediculus, ventri incumbens, sub microscopio depictus.

In capite heic splendens cernitur Cutis, una cum foveolis & divisionibus nonnullis. In pectore sive dorso elegans conspicitur delineatio Clypei, qui ibi in medio depictus est: praeterea & cutis heic coruscans, itidem foveolis ornata, observatur. Crura, pectori adfixa, pictura gaudent corii illius tuberculis asperi, quod Zegryn vocatur, aemula, sensim versus apices pedum evanescente: inter pedum unguiculos multi haerent pili. Microscopii ope detectum est, quod in margine Abdominis cutis pariter instar corii granulis asperi, Zegryn dicti, picta appareat: praestantissimo autem quodam microscopio tandem cognovi, eam ex irregularibus tessellis, globulisque, &c. constare. NB. In superiore figura quarta, mox explicanda, reliquae omnes Pediculi partes sigillatim literis indicantur.

VI. De Luys tot volkomen ouderdom ende grootte gekomen: soo dat hy nu bequaam tot de voortteling geworden is; en gelyk als de kinderlyke jaaren ontwassen. Siet dit in het groot fig. iii.

Fig. I.

De Neet of het Ey van de Luys, onder een vergrootglas afgebeelt.

a.	De Ey-gewyse Boort of Rand, die het hooft van de Neet omgaat, waar binnen in eenige dopkens, als druyfkens, haar sien laaten, dewelke geen heel nette ende bepaalde gestalte hebben. Dese dopkens siet men eenig sins ingeboogen te syn, en dan weer in het midden, als een witagtig puntke verheeven. Men siet ook, dat deese dopkens het binnenste van de kant, of kring om het hooft, niet geheel vervullen.
bb.	Twee teere geboggelde verheventheeden, waar in de Oogen van de Luys, wanneer hy nog week en vogtig van leeden is, geplaatst syn. DeseOogen, siet men daar ter plaatse, allenxkens bruynder wordende, door het vel heen schynen, en gansch swart worden.
c.	Een witagtig deurschynend deelke, midden op de Neet, dat we, als het hart, op syn maat kloppende dikmaals bevonden hebben: en dit is het selve deelke, dat we in de seste figuure, by de letter b. afbeelden, en Alvlees genoemt hebben, dat met de maag op en neer bewogen wort.

Fig. II.

De Eyerschaal, of de leege Neet, en het eerste afgeleyde Vlies van de Luys.

a.	De Rant des Hoofts met syne dopkens open geborsten, en door de uitgekrope Luis om hoog gestooten.
b.	Het vordere afgeleyde en leege gedeelte des vels van de Neet, en waar van de rant des Hoofts afgeweeken is: soo dat het sig laat aansien, als een leege kan met een geopent lit.

Fig. III.

De Luys soo als hy op syn Buyk legt, en onder een vergrootglas afgebeelt is.

In het Hooft siet men alhier het glimment Vel, met eenige kuilkens ende afdeelingen. In de borst of rug, siet men de aardige tekeninge van het Schiltken, dat aldaar op het midden afgebeelt is: neffens dan meede het glinsterende vel, dat met kuilkens verciert wort. De beenen aan de borst syn van tekening als zegrynleer, dat sig allenxkens na de tippen der voeten komt te verliesen: en tusschen de klaauwen der voeten siet men verscheyde hayrkens. Op de boort des Buyks heeft het vergrootglas ontdekt, dat de tekening van het vel aldaar sig als een zegrynleer vertoont: dat met een uytstekend goed glas my eyndelyk bekent is geworden, uyt irreguliere ruytkens te bestaan, en klootkens enz. NB. In de bovenstaande vierde figuure, die wy dadelyk zullen uytleggen, worden alle de vordere deelen van de Luys particulierelyk met letters aangeweesen.

[p. 5]

Fig. IV.

Externae, atque internae transparentes partes & membra Pediculi in ventrem cubantis.

a.	Aculeus.
b.b.	Cornicula sive antennae.
c.c.	Oculi.
d.d.	Seni ejus Pedes.
e.e.e.e.	Unguiculi, vel ungulae Pedum.
f.	Cauda bifida, in qua Podex conspicitur.
g.g.	Vascula alba, transparentia in ventre & pectore, quae proprie Tracheae ramificationes sunt.
1.2.3.4. &c.	Septem apertiones & puncta sistularum pulmonum, ab uno corporis latere, quae cum septem oppositi lateris juncta summam 14. constituunt.
h.h.h.	Rami maximi Asperae Arteriae, in principio suo; ubi patulis hiant orificiis ad margines abdominis, & deinceps anastomosibus inter se communicant.

Fig. V.

Pediculus, in dorsum supinatus, naturali magnitudine delineatus.

Fig. VI.

Pediculus microscopii adminiculo delineatus, in quo nonnullae partes, quae in figura quarta repraesentari non potuerunt, demonstrantur.

a.	Subfusca & pellucens pars abdominis, quae continuo motu agitata observatur; una cum binis ejus appendicibus transparentibus, alte in pectus protensis. Fusca haec pars, cum suis processibus, proprie Ventriculus est. Loco inter hos processus medio Medulla spinalis naturaliter collocatur.
b.	Punctum albicans, in medio abdominis transparens, quod pro Pancreate habeo. In vivente Pediculo id cum ventriculo unitum cernitur, & una cum hoc sursum deorsumque agitatur.

Praeterea in hoc Pediculo crurum cum pectore articulationes distincte conspicuae sunt; itidemque argenteae fistulae pulmonum translucentes, una cum nigro pellucente contento ventriculi. Ad extremum abdominis bini comparent lunati unguiculi, vulvam tegentes.

Fig. VII.

Ramulus Asperae Arteriae Pediculi, magnitudine plurimum aucta, ad vitam tamen depictus.

a.	Annuli Tracheae, quibus ea semper aperta tenetur.
b.	Flexus serpentini horum annulorum.

Fig. IV.

De uitwendige en ook de inwendige deurscheynende deelen en leeden van de Luys, soo als hy op syn buyk legt.

a.	De Angel.
b.b.	De hoornkens of spiesjes.
c.c.	De oogen.
d.d.	Syne ses voeten.
e.e.e.e.	De nagelen, of klaauwen aan de Voeten.
f.	Den gekloofden start, waar in den Naars te sien is.
g.g.	De deurschynende witte vaatjes, op de buyk en borst; dat eygentlyk de takjes van de longader syn.
1.2.3.4.	enz. De zeeven openingen en punten van de long-pypen, aan de eene syde des lighaams, die in alles 14. in het getal syn.
h.h.h.	De grootste takken van de Luchtader in haar begintzel, alwaar sy op de randen van de buyk haare openingen hebben, en voorts onder malkanderen anastomiseeren.

Fig. V.

De Luys op syn rug leggende, en leevens grootte afgebeelt.

Fig. VI.

Deese Luys onder een vergrootglas afgebeelt, en waar in eenige deelen vertoont worden, die in de vierde afbeelding niet hebben kunnen afgebeelt worden.

a.	Het bruynagtige en deurschynende deel des buyks, dat men altyd in een geduurige beweeging siet; neffens dan syne twee deurschynende aanhangsels, die tot hoog in de borst haar uytstrekken. Dit bruyne deel, met syne uytsteekselen, is eygentlyk de Maag, alwaar het Ruggemerg natuurlyk tusschen geplaatst is.
b.	Het witagtig stippelken, in het midden des buyks deurschynende, 't geen ik voor het Alvlees neem; men siet het in het leven met de Maag vereenigt, daar het mede op en neer beweegt word.

Voorts worden in deese Luys, de voeging der Beenen met de Borst distinct gesien, als meede de silvere deurschynende longpypen, met het swarte deurschynende in de Maag. Vorders soo worden op het eynde van de Buyk vertoont de twee halve maanwyse Nagelkens, die descheede van de Lyfmoeder bedekken.

Fig. VII.

Een taxken van de Luchtader in een Luys, geheel in het groot, en naa het leeven afgebeelt.

a.	De Ringekens van de Longader, waar door de selve altyt blyft open staan.
b.	De Slangwyse bogten deeser ringekens.

[p. 6]

c.	Locus, ubi veluti abrupti videntur.
d.	Locus, quo annuli hi maximi sunt.
e.	Locus, quo rursus angustiores fiunt; quando nimirum Aspera Arteria ramum emittit.
f.	Membranula, inter annulos media, quae proprie aërem continet.

Fig. VIII.

Septem apertiones & puncta respiratoria, unius lateris, seorsim delineata.

1.2.3.4.5.6.7.	Hae cifrae naturalem monstrant situm apertionum & punctorum respiratoriorum Asperae Arteriae in Pediculo humano, ab uno latere.
a.a.	Haec sunt puncta respiratoria in ventre, quae, papillae instar, paululum prominula, ultra ventris margines protuberant.
b.	Punctum respiratorium in pectore.

c.	De plaats daar se als verdeelt schynen.
d.	De plaats daar deese ringekens het grootste syn.
e.	De plaats daar sy haar weer vernauwen, wanneer daar een Tak uyt de Luchtader gaat.
f.	Het Vliesken, dat tusschen de ringekens ingeplaatst is, en dat eygentlyk de lucht in sig besluyt.

Fig. VIII.

De seven openingen en ademhalende puncten, in een syde apart afgebeelt.

1.2.3.4.5.6.7.	Dese cyfers vertoonen de natuurlyke situatie van de openingen en de ademhalende puncten van de Luchtader in een Mensche-Luys, en dat aan een zyde.
a.a.	Dese zyn de Ademhalende stippen in den buyk die als een Tepel wat verheeven syn, en boven de randen des buyks uytpuylen.
b.	Het punct in de borst.