Bybel der natuure of historie der insecten. Deel 2

De Animalculis, quae in Foliorum Quercinorum Tuberculis tam artificiose et mirabiliter conclusa reperiuntur; ut, quaecunque hactenus dicta sunt, huic observationi primas deferant.

Res, quam, a me observatam, impraesentiarum expositurus sum, adeo suo in genere singularis est; ut nihil sane in rerum Natura unquam possit detegi notabilius. Unde omnipotentia & sapientia Conditoris heic, tanquam vividissime radians Adamas, oculos feriunt, atque tam aperte suis in creaturis sese manifestant; ut harum etiam vilissimae summi Architecti laudes & encomia aeternum exclament, ac veluti totidem voces sint, quibus ad amorem timoremque supremi Numinis compellimur, DEIque imaginem in Nobis cognoscere docemur: in Nobis, inquam, qui facultatem obtinuimus Creatorem in iis, quae creavit, investigandi, & magnifica Ejus miracula detegendi.

Ut autem ordine haec res a me proponatur; Tubercula foliorum Quercinorum & Excrescentiam, quae in his reperitur, prius describam, atque oculis exhibebo. Deinde vero ad Vermis, Nymphae, & Muscae, descriptionem demum progrediar. Circa Excrescentias animadvertere oportet, quomodo sitae, constructae, figuratae, coloratae, & qua magnitudine sint vel parvitate. Situs earum irregularis est, & propemodum similiter sese habet, ac in Tuberculis foliorum Urticae supra osten di. Quaedam, anteriorem folii partem occu-

Van de Dierkens, dewelke men in de Wratkens der Eyke Boom Bladeren, heel kunstig en soo wonderbaarlyk opgeslooten vind, dat het alles overtreft, wat tot nog toe gesegt is.

De Observatie, die ik tegenswoordig gaa voor stellen, is in syn soort soo raar, als men ooit iets in de Natuur kan ontdekken: soo dat de Almagtigheid en Wysheid GODS daar, als een helder flikkerende Diamant, ogen kennelyk in uytblinkt, en sig soo tastelyk in syne Schepselen openbaart, dat de alderminste daar van syn lof ende roem eeuwig uytgalmen: en als soo veele stemmen syn, die ons tot de vrese en liefde GODS nodigen, en om syn beelt in ons te erkennen: in ons seg ik, die de kragten ontfangen hebben, om den Schepper in syne schepselen naa te speuren, en syne hoog statelyke Wonderen te ontdekken.

Om deese verhandeling ordentelyk te doen, soo sal ik eerstelyk de wratkens op de bladeren der Eyke boomen beschryven, en het gewasken, dat men daar in vind, ten toon stellen, waar naa ik tot de beschryving van de Wurm, de Pop, en de Vlieg sal over gaan. Omtrent de uytwassen daar is aan te merken, haar situatie, constructie, figuur, couleur, en haar grootheid ende kleenheid. Wat de fituatie belangt, die is irregulier, en ten naasten by op de manier, gelyk in de gewaskens op de bladeren der Neetelen vertoont is. Sommige staan voor aan op het bladt, en dat by of op

[p. 763]

pantes nervo vel adsident, vel superne adcretae ⁺insident a a. Aliae vero folii medium ⁺tenent, nervo ibi decurrenti superimpositae b. Nonnullac tandem circa extremas folii oras ⁺sparsim collocatae cernuntur c c.

Tubercula haec e dura constant materie, nodosa, compacta, facile diffringenda; quippe quae nihil lentoris habet, atque hinc Cartilaginum naturam hac dote aemulatur. Interim haud noverim tamen aliud quidpiam, cui aptius adsimilari queat isthaec materies, quam Calicem, quo Avellanae, etiamnum immaturae, ex Corylo pendentes, succinguntur, & basi sua excipiuntur. Atque hunc in modum media folii Quercini tunica induratur, atque in Tuberculum excrescit; si quando semen aut Ovulum tenellae Muscae in illam insinuatur. Figura istorum Tuberculorum nonnunquam rotunda est; alias ovata & oblonga; quandoque etiam duo, tria, vel quatuor ejusmodi Tubercula inter se concreta, unumque fere corpus constituentia, offenduntur. Colore plerumque gaudent saturate viridi; aliquando dilute caeruleo; nonnunquam etiam ad album & flavum vergente. Magnitudo eorum perquam varia est: prout vel in primordiis suis adhucdum constituta sunt; vel magis minusve increverunt; vel excrescentiae duae in unum Tuberculum, ⁺perfectum, confluxerunt b.

Prima istorum Tuberculorum rudimenta nunquam hactenus conspexi: haud enim, nisi casu fortuito, evenit, ut ea, praesentibus Toparcha Nieuwenrodae, ejusque Conjuge, singularibus meis Amicis, in nemore Hagiensi observaverim, simulque tum sat multa mecum detulerim domi examinanda. Hinc illa tantummodo miracula, quae accuratissima scrutatione in iis observavi, exacte heic nunc describam. In quodam ex maximis istorum Tuberculorum, cujus partem superiorem rescideram ⁺d, ingentem satis animadvertebam cavitatem, in qua tres iterum aliae, peculiares, ⁺Excrescentiae e occurrebant; quae quidem quanam ratione eo devenerint, ego cogitatione adsequi haud poteram. Minorum harumce Excrescentiarum singulare, singulare veluti intra cavum constitutae, at nullo tamen sepimento inter se distinctae erant. Quum dein tres istas, ⁺particulares, Excrescentias inde exemissem f; figurâ eas a Phaseolis, quorum alterum latus altero nonnihil convexius est, haud abludere animadvertebam. Quin apparebat etiam in medio earum, tanquam si tenuis petioli inter-

+ Tab. XLV. Fig. XII. aa.

+ b.

+ cc.

+ b.

+ Fig. XIII. d.

+ e.

+ f.

⁺de Senuw, daar sy boven op groeyen a a. Andere wederom die staan midden op het bladt, boven ⁺op de Senuw, die al daar door loopt b. En sommige siet men hier en daar, op de uyterste ⁺randen van het blad geplaatst c c.

De structuur deeser gewaskens bestaat uyt een harde, knobbelige, en substantieuse materie, die men ligt kan door breeken, alsoo sy geen taayigheid heeft, waar door sy over een komt met de natuur van de Kraak beenen. En ik sou haar niet beter kunnen vergelyken, als met de kelk, die de Haase nooten omvangt, wanneer sy nog onryp aan de boom hangen, en daar in met haar grond beslooten worden. En op deese wyse, soo verhart sig het middelste vlies van het Eyke blad, en het groeyt tot een wratken uyt, wanneer als het saat of Ey van een tenger Vliegken daar binnen in gebragt word. De figuur deeser wratkens is somtyts ront, somtyts eysgewys, en ook langwerpig, en somtyts siet men ook, dat 'er twee, drie, a vier wratkens te samen groeyen, en als dan by kans een lichaam maaken. De couleur bestaat meesten tyt uyt een donker groen, somtyts uyt den blaauwen gewassen, en somtyts naa het wit en geel trekkende. De grootheid is seer verscheyden, naa dat het gewasken in syn begin is, of meerder of minder is aan gegroeyt, of dat twee gewasken[s] ⁺een volkome wratken uyt maaken b.

Heel in haar begin heb ik deese gewaskens nog nooit gesien, alsoo het casueel was, dat ik deselve met de Heer en Vrou van Nieuwenrode, myne bysondere vrienden, in het Haagsche Bosch kwam te observeeren, en daar een goet getal van meede nam, om die te examineren. Daarom sal ik alleen die wonderen daar van naauwkeurig beschryven, die ik heel naauwkeurig daar in waar genomen heb. In een van de grootste gewaskens, daar ik het bovenste deel van kwam af te snyden ⁺d, bevond ik een redelyk groote holligheid, waar in ik nog drie distincte andere gewaskens observeerde ⁺e, sonder te kunnen denken, hoe sy daar in gekomen waaren: ieder der selve kleene gewaskens, sag men als in een separate holte geleegen, hoewel sonder eenig afschutsel. Als ik deese drie particuliere ⁺gewaskens daar had uyt genomen f; soo sag ik, dat haar figuur niet kwalyk over een kwam met de Turksche boonen, die aan de eene syde wat dikker als aan de andere syn: en in 't midden vertoonde het sig, als of sy meede met een kleen steelken, als aan een kelk hadden vast gesee-

+ Tab. XLV. Fig. XII. aa.

+ b.

+ cc.

+ b.

+ Fig. XIII. d.

+ e.

+ f.

[p. 764]

ventu ad siliquam quandam fuissent adfixae: quod tamen nonnisi ope microscopii detegere in hisce Tuberculis licebat.

Postquam isthaec observaveram; curiositate incitabar ad reliqua, quae mihi praesto erant, Tubercula quam accuratissime examinanda. Et sanè miraculis summi Conditoris plena reperiebam omnia. Quum enim Tuberculum ejusmodi, quod a perfectione & magnitudine modo descripti longe adhuc aberat, medium dissecarem; nullam equidem omnino intus cavitatem, at in medio tamen duos memoratorum Phaseolorum, & binos quoque observabam Vermiculos, quos simul cum Phaseolis discideram: quemadmodum Icone tantillum ultra nativam magnitudinem aucta repraesento^a; qua bini dissecti Phaseoli in meditullio siti, & circum eos substantia Tuberculi, quae haud aliter, ac caro mali Aurantii semina undequaque ambit atque continet, intus haerentes Phaseolos quaquaversus circumplectitur, exhibentur. Videbam quoque, crustam Tuberculi externam aridioris & compactioris esse materiei, colorisque viridioris, quam corpus internum: quod quidem discrimen ita depinxi, ac si divortium quoddam utramque inter substantiam factum fuisset; quamvis id revera in tranquilla hacce vita neutiquam obtineat.

At quum dein tertium aperirem Tuberculum, quod paullo magis provectum erat; internam ejus substantiam paullatim exarescere, & a Phaseolo secedere animadvertebam. Atque sic demum efficiebatur, ut Phaseolus intus in occluso Tuberculo, tanquam intra cavum, haereret, atque in cavi hujus uno vel altero latere tantum situs cerneretur. Inde itaque liquidissime tandem addiscebam, quod tres priores Phaseoli, quos in Tuberculi primum a me aperti cavitate interiore repereram, similiter per particularum evaporationem, modo tam mire eleganti, ibi intus fuerint collocati: prout etiam postmodum circa omnes Phaseolos, atque Tubercula hos continentia, id ipsum obtinere expertus sum. At quum prima vice mirabiles istas mutationes observarem, rationis, ob quam producantur, ignarus; inenodabile profecto aenigma in illis inveniebam: quod ipsum & duobus meis Amicis obtingebat, quorum honorifico consortio tum temporis fruebar; quando eum duntaxat in finem iter institueramus, ut Conditoris miracula invicem contemplandi opportunitate delectaremur.

Multa equidem ejusmodi phaenomena, quae

a Tab. XLV. Fig. XIV.

ten: maar dit ontdekte men in deese gewaskens niet als met een vergrootglas.

Dit geobserveert synde, soo gaf het my de curieusheid, om heel naauwkeurig de andere gewaskens te examineeren, die ik alle van de wonderen des Scheppers vervult bevond. Want als ik een gewasken in syn midden door sneed, dat op ver naa de perfectie nog grootte niet had, als ik terstont gesegt hebbe; soo vond ik daar in gansch geen holligheid, en evenwel soo observeerde ik in het midden, twee van de geseyde boonkens, en ook twee Wurmkens die ik te gelyk met het boonken door gesneeden had, gelyk ik die wat meer als levens grotte kom te vertoonen^a; al waar men in het midden de twee door gesneede boonkens siet, en ront om de boonkens siet men de substantie van het wratken, dat de inwendige boonkens heel besluyt, gelyk het saat van een orange appel, geheel van het vlies der selve omvangen of beslooten word. Ik sag ook dat de buytenste korst van het wratken wat drooger en compacter van substantie was, en ook groender van couleur als het binnenste, dat ik af gebeelt hebbe, als of daar tusschen beyden een separatie was geweest, 't geen nogtans soo in dit stil leeven niet bevonden wort.

Maar als ik nu nog een derde gewasken kwam e openen, dat wat meer geavanceert was, soo bevond ik, dat de binnenste substantie daar van allengskens begon uyt te droogen, en van het boonken af te wyken; het geen te weeg bragt, dat het boonken als in een holligheid binnen in het besloote wratken kwam te leggen: waar in men het aan de eene of aan de andere syde alleen geplaatst sag. Soo dat ik hier uyt t' eene maal onderregt wierd, dat de drie eerste boonkens, die ik in de binnenste holte van het eerst geopende wratken gevonden had, daar van gelyken door een uytdamping van deelen, op soo een wonder fraaye manier waaren in geplaatst geworden. Gelyk ik naderhand ook bevond, dat het selve omtrent alle de boonkens ende de wratkens, daar se in laagen, soo geschiede. Maar doe ik dit de eerste maal sag, sonder de reeden deeser raare veranderingen te weeten, soo was het my een onoplosselyk raatsel, gelyk ook aan die twee vrienden gebeurde, die ik de eer had te vergeselschappen, om ons met de wonderen van den Schepper te onder houden, dat alleen de oorsaak van onse reys was.

Men siet in de Natuur diergelyke dingen, die

a Tab. XLV. Fig. XIV.

[p. 765]

modo expositis respondent, in rerum Natura animadvertimus. Semina Pomorum & Pirorum, intra fructuum carnem recondita, similiter, pedetentim, suis ab operimentis & calicibus abscedunt; ut deinde libera in his jaceant. Idem etiam circa siccescentes Avellanarum nucleos obtinet: quin & circa ipsam Avellanam, quae tandem a Calice suo semet separat. At vero in Tuberculo, de quo agimus, id insuper singulare prorsus occurrit, quod Phaseolus, qui intus abscesserat, vivum adhuc Vermiculum, intra se, in cavitate sua, inclusum continuerit.

Quando Phaseoli isti, ob evaporationem & excavationem substantiae Tuberculi, recentissime modo abscesserunt; tunc circumferentia eorum nonnihil aspera est & inaequalis: quae tamen, paullatim arescendo, tandem aequatur atque laevis evadit. Interim microscopii ope nihilominus aspera illa scabrities in Phaseoli superficie deinceps semper adhuc conspici potest ⁺g: quemadmodum etiam locus, quo Phaseolus iste nutrimenti & incrementi sui materiem hausit, nunquam deletur; sed exiguae instar ⁺cicatriculae usque spectandum sese praebet h.

Phaseoli istius substantia principio mollicula est; postea vero induratur & exarescit, spadiceo-rubrum induens colorem, quem deinceps nunquam amplius commutat. Unde perquam elegans nascitur spectaculum, si quis Phaseolum intus in cavo viridis Tuberculi etiamnum collocatum contuetur. Phaseolus, demum exsiccatus, compage satis firma & forti gaudet, crustaeque & duritiei suae ratione Castaneae nucis cortici haud absimilis est; praeterquam quod hic crassior sit. Omnes autem isti Phaseoli magnitudine nequaquam inter se conveniunt; quemadmodum & Vermiculi, intra eos conclusi, haud omnes aeque magni esse observantur.

Phaseolorum quoque, unum intra Tuberculum contentorum, numerus admodum varius est. Quando enim Tubercula simplicia sunt, Phaseolus quilibet singularem suam cavitatem in iis occupat: at contrarium obtinet, sicubi duplicia aut composita fuerint Tubercula. Interim quandoque etiam conspicitur, quod, quamvis tria vel quatuor Tubercula inter se mutuo concreverint, singuli tamen eorum Phaseoli, peculiari sua domuncula conclusi, interventu diaphragmatis a se invicem separentur. Locus, cui Phaseolus intra Tuberculum insidet, plerumque humidulus est & submadescens: quo

+ Tab. XLV. Fig. XV. g.

+ h.

hier meede over een stemmen: want de saden der Appelen ende Peeren, die wyken meede metter tyt binnen in de vrugten van haare bekleetselen en kelken af, daar se dan los in komen te leggen. Dit selve siet men ook omtrent de opdrogende pitten van de Haas neuten: en ook omtrent de Haasneut selve, die eyndelyk uyt syn kelk wykt. Maar dit is alhier heel wat bysonders, dat dit afgeweeke boonken binnen in sig nog een levendig Wurmken in syn holligheid beslooten had.

Wanneer deese boonkens in het begin, eerstelyk door de uyt dampende en hol wordende substantic van het wratken af wyken, soo syn se in haar omtrek een wynig rouw ende on effen, maar alsoo die meede met ter tyt op droogt, soo worden sy gladt ende egaal: egter soo kan men nog altyt met het vergrootglas deese rouwe oneffenheeden ⁺op het boonken bemerken g, gelyk ook de plaats, waar door het voetsel tot syn aangroeying ende aanwassing op geklommen is; die daar als een ⁺kleen litteken over blyft h.

De substantie van dit boonken is week in syn begintsel, daar naa wort het harder en op gedroogt, en het verkrygt een castanie roode couleur, die het altyt behout, dat seer fraay staat, als men het binnen in de holte van het groene wratken aan schouwt. Het boonken dus op gedroogt synde, is redelyk vast en sterk van maaksel, komende in syn schil ende hardte niet kwalyk over een met die van een castanie, die alleen dikker is. Alle deese boonkens syn ook niet even groot, gelyk ook de Wurmkens, die daar in op geslooten syn, niet van een en de selve grootte bevonden worden.

Het getal der boonkens in een gewasken verscheelt ook veel, want als de gewaskens enkelt syn, soo heeft ieder boonken daar in syn bysondere holligheid, dat contrarie is, als de wratkens dubbelt of gecomponeert syn. En somtyts siet men weer, dat drie a vier wratkens aan een wassen, en dat dan nogtans ieder boonken in syn bysonder huysken, met een door gaande middelschot van de andere af geschooten wort. De plaats, daar het boonken in het gewasken leyt, is meesten tyt vogtig ende natagtig, waar door het belet word, om van de eene plaats tot de andere te rollen. Ook verscheelen selfs de holligheeden van de wratkens

+ Tab. XLV. Fig. XV. g.

+ h.

[p. 766]

fit, ut impediatur, ne is ex alio in alium convolvi locum queat. Quin ipsae etiam Tuberculorum cavitates magnitudine inter sese discrepant: quod quidem inde proficisci existimo, quia ipsorum quoque Tuberculorum alia aliis majora vel minora fuerunt, magisque vel minus inaruerunt. Communiter tamen unicus tantummodo Phaseolus unoquoque in Tuberculo invenitur.

Quum deinde de exsectis istis Phaseolis unum sollicitissime aperirem; vivum in eo deprehendebam Vermiculum, qui pluribus ex annulis constabat: prout hunc ipsum, medio super Quercûs folio recubantem, magnitudine aucta repraesento^a. Vermiculus iste figurae erat oblongae, colorisque albi. In Dorso ejus grisea cernebatur lineola ad nigrum vergens. Cum vero eundem dein dissecarem; tandem animadvertebam, lineolam istam a contentis interaneorum Vermiculi ortum ducere, & alterato, quod in Intestinis collectum haerebat, alimento, per cutem transparenti, revera deberi. In aliis multis Vermiculis quandoque fusca, alias rubra, flava, vel viridis ejusmodi lineola comparet; quae a pabulo intus concocto semper producitur. Vermiculus, quo de agimus, intra tenellum suum Phaseolum lunatam in formam convolutus jacebat, undequaque liber, nec uspiam vinculo vel minimo cohaerens. Imo neque Vasa etiam umbilicalia, aut alia ulla filamenta conjungentia, quorum ope suum is nutrimentum, uti vulgaris fert opinio, adtrahere potuisset, circa eum reperiebantur. Insuper pro lubitu quoque in Phaseolo suo semet is movebat ac circumagebat, quippe qui satis caeterùm robustus atque vegetus erat. Ne minima quidem excrementorum vestigia, neque vel tenuissimum quoddam oscillum, per quod Vermiculus foras ejicere feces suas potuisset, in Phaseolo mihi occurrebant. Quin nec in cavo ipsius Tuberculi, quod purum intus & nitidum erat, ulla excrementa sese manifestabant.

Interim haud negavero tamen, quod Animalculum istud ibi loci nutrimentum ceperit: quandoquidem id ex alterato pabulo, quod, specie excrementorum, in ipsius Intestinis conclusum cernebatur, quam evidentissime patescit. Eam ob causam pro certo assumo, quod Ver miculus iste adscendente victitaverit folii Quercini succo, huncque, per petiolum usque in cavitatem Phaseoli delatum, ore ibi hauserit. Quum vero ejusmodi alimentum, procul dubio, ad-

a Tab. XLV. Fig. XII. m.

in grootte onder malkanderen; dat ik oordeel syn oorspronk te neemen, naa de gewaskens selfs grooter ende kleender syn geweest, en meer of minder uyt gedroogt syn. Egter siet men voor het meest maar een boonken in ieder gewasken.

Als ik nu een van deese uyt gesneede boonkens sorgvuldig opende, soo vond ik daar een levendig Wurmken in, dat uyt verscheyde ringekens bestont; gelyk ik dat selve midden op het Eykeblad in het groot vertoon^a. Dit Wurmken was langwerpig van figuur, en wit van couleur; op de rug had het een grys streepken, dat naa het swart trok. Maar als ik dit Wurmken opende, soo sag ik, dat het de inhoud syner Ingewanden waaren; en eygentlyk bestaande uyt het veranderde voetsel, 't geen in syn Darmen beslooten was, en het welk door de huyt heen scheen. In veele Wurmkens siet men somtyts soo een bruyn, dan een root, geel, ende groen streepken op haar lichaam door schynen, dat alles van het verteerde voetsel komt. Het was in dit teere boonken geplaatst, in de form van een halve Maan: leggende daar t' eene maal los in, sonder de alder minste connexie; of ook, dat men daar eenige Navel vaten, of andere samen voegende vesels in gewaar wierd, waar door het syn voetsel naa het gemeene gevoelen sou kunnen getrokken hebben. Het beweegde en drayde sig ook in het boonken, naa syn welgevallen, synde redelyk sterk ende levendig. Ik vond de minste tekenen van afgang in het boonken niet, nog ook het minste gaatken, daar het Wurmken die sou door kunnen gelost hebben; en ook sag ik geen afgang in de holligheid van het gewasken, alsoo dat van binnen helder en klaar was.

Even wel kan ik niet lochenen, dat dit Dierken is gevoet geworden, alsoo dat onweerspreekelyk blykt uyt het gealtereerde voedsel syner Ingewanden, daar men de afgang in beslooten sag. Waar om ik voor vast stel, dat dit Wurmken gevoet is uyt het op klimmende sap van het Eyke blad, dat door het steelken van het boonken, tot in de holligheid van het selve is gevoert geworden; en het welke dan van het Wurmken door syn Mont is in gesoogen. En alsoo dit voetsel sonder alle

a Tab. XLV. Fig. XII. m.

[p. 767]

modum subtile fuerit; hinc mirum non est, quod Vermis nullas inde seces excreverit; sed has in suis Intestinis coacervans eousque retinere potuerit; donec, justo demum tempore sub Muscae habitu in lucem editus, omnes simul exoneraret. Scilicet quibuscumque id Insectis, quae ex Nymphis atque Chrysallidibus generantur, commune est, quod quadrante horae, postquam nata sunt, plurima ejiciant ac copiosissima excrementa. Nec sane cuipiam mirum videri existimem, quod Animal, absque secum emissione, incrementa capere queat: quandoquidem id ipsum in recens natis Agnis, Vitulisque, quotidie observamus; utpote qui nulla prorsus excrementa ano ejiciunt, priusquam in lucem prodiere.

Quanquam autem verosimile mihi videatur, quod substantia Tuberculi haud prius exarescere incipiat, nisi postquam Vermiculus, plenum incrementi sui terminum adsecutus, jamjam in veram Nympham abiturus est; Phaseolus tamen in Tuberculo vel tum quoque parte sua inferiore semper humescens reperitur: ut hinc conclusus intus Vermiculus, sub id etiam tempus, adscendente atque in Phaseolum suum penetrante succo adhuc nutriri possit; sicubi forte nondum satis alimoniae hausisset. Unde equidem sapientissima DEI Providentia, quae ineffabili sociata Clementiae tam sollicitam rerum creatarum curam habet, alio rursus modo, quam evidentissime cognoscenda heic exhibetur. Imo vel tantò etiam manifestius est hoc indicium; quoniam ima Phaseoli pars paullatim liberior simulque siccior evadit, quando Vermiculus figuram Nymphae jamjam induet: ut ideo humiditas ista sensim mucescere incipiat, cum tempus adpropinquat, quo is sub Muscae habitu in conspectum proditurus est. Sane Phaseoli tum nonnunquam penitus liberi in Tuberculorum cavitatibus reperiuntur.

Unus istorum Vermiculorum, quem suo e Phaseolo exscideram, a 5^to Junii ad 5^tum Julii usque superstes erat. Quando igitur satis demum nutrimenti cepit Vermiculus; tunc annuli corporis ejus arctius ad se mutuo contrahuntur^a, isque tandem, deposita tenui cuticula, speciem Nymphae adipiscitur. Nympha isthaec primò tota candida est: prout autem membra ejus, quae nascituram inde Muscam exprimunt, sensim magis magisque roborantur; ita & color ipsius quotidie mutatur, nigro usque propius accedens. In Capite hujus Nymphae quam clarissime tum

a Tab. XLV. Fig. XVI.

twyfel seer subtiel was, soo is het geen wonder, dat het Dierken daar geene vuyligheden van heeft uyt gelaaten: maar dat hy die tot syn geboorte in een Vlieg, in syne Darmkens heeft komen te bewaaren; om die dan op een tyt alle te gelyk te lossen, gelyk dat in alle Insecten, die uyt Poppen en gulde Poppen gebooren worden, gemeen is, te weeten, dat se een quartier uurs naa haare geboorte, seer veele en overvloedige afgang komen te loosen. En niemant behoeft het ook wonder te geeven, dat een Dier sonder vuyligheden te loosen, syn wasdom kan verkrygen, alsoo men dat dagelyks in de jong geboore Schaapen en de Kalveren siet, die gansch geene vuyligheden door den afgang loosen, voor al eer sy gebooren syn.

En hoewel ik vertrou, dat de substantie van het wratken niet eer begint uyt te droogen, voor het Wurmken syn vollen wasdom heeft bekomen, en nu in een waaragtige Pop sal veranderen, egter siet men, dat het boonken nog altyt nat van onderen in het wratken is: soo dat het besloote Wurmken ook op die tyt nog syn voetsel, door het op ende door klimmende sap, in syn boonken kan verkrygen, indien het niet genoegsaam gevoet was. Waar in men de wyse Voorsienigheid GODS nog op een andere manier, middag klaar kan kennen, wiens Goedertierentheid soo sorgvuldig syne Schepselen besorgt. En dit blykt te meer, om dat het boonken allengskens losser ende ook drooger van onderen word, wanneer dit Wurmken de gestalte van een Pop sal aan neemen. Soo dat eyndelyk deese vogtigheid begint te schimmelen, als de tyt naakt, dat het daar als een Vliegken sal uyt te voorschyn komen: op welken tyt deese boonkens somtyts gansch los in de holligheeden der wratkens gevonden worden.

Een van deese Wurmkens, die ik uyt syn boonken gesneeden hadt, leefde van den 5 Juny tot den 5 July. Dit Wurmken dan genoeg gevoed synde, soo krimpen syne ringen des lichaams digter in malkanderen^a, tot het eyndelyk een dun vliesken af gestroopt hebbende, de gestalte van een Pop komt aan te neemen. Deese Pop is in het eerst heel wit, en naa proportie dat haare leeden, die een toekomende Vlieg uyt beelden, sterker ende sterker worden, soo verandert het ook dagelyks in couleuren: wordende gestadig swarter. In het Hooft van deese Pop, siet men als dan seer klaar ⁺de Oogen a a, die als een netteken syn. Onder

a Tab. XLV. Fig. XVI.

+ Tab. XLV. Fig. XVII. aa.

[p. 768]

⁺temporis conspiciuntur Oculi a a, reticuli instar constructi. Sub Capite, in Pectore, duo siti sunt Dentes, qui in Verme etiam spectabiles erant. Utrinque juxta corporis longitudinem collocatae ⁺cernuntur Antennae b b; inter quas sex Crura, & complicatae Alae, in conspectum veniunt. In Abdomine annuli corporis quam distinctissime ⁺comparent c. Quapropter Nympha isthaec ad modum priorem Tertii Ordinis naturalium Mutationum referenda est; quum artus futurae Muscae clarè, manifestè, atque similem in modum, ac Formicae, repraesentet.

Muscam, in quam haec Nympha mutatur, & magnitudine naturali^a, & prout microscopio armatis oculis mihi visa est^b, depictam sisto. Dividitur ea in Caput, Thoracem & Abdomen. In Capite Oculi cernuntur; ante quos duo Cornicula, longiuscula, collocata ⁺sunt a a. Thoraci quatuor adfixae conspiciuntur ⁺Alae b b, quarum superiores, maximae, supra corpus exporriguntur. Cum prona Thoracis regione sex Crura articulantur rubescentia, quorum extrema duobus Unguiculis instructa ⁺sunt c c. Venter in Foemellis tumidulus & ⁺crassus, in exiguum desinit mucronem d, qui forte Aculei loco inservit ad terebranda folia, atque Ovula deinde factum per oscillum introvehenda. Universi corporis superficies, quasi laevigata, coracino splendet nigrore, visuque haud inelegans est. Junii 28^vo suis ex aediculis prorumpebant hae Muscae. Attamen Anatomen earum haud institui: unde nec de Ovulis Foemellarum, nec de Marium Organis Genitalibus, quidpiam in medium proferre possum.

Verum aliud nunc miraculum, nullo sane illorum, quae hucusque proposita sunt, inferius, heic considerandum venit. Situm id est in singulari illo modo, quo ter Optimus, Maximus, Architectus tenellas istas Muscas mediis de operimentis suis, remoto omni obstaculo, in lucem prodire voluit. Eo nimirum tempore, quo Vermiculus Nymphae formam adsecutus est, Tuberculum determinato & exquisito quodam loco paullatim adtenuari incipit: quod quidem in Tuberculo, cui duo Phaseoli inclusi, ⁺fuerant, delineatum exhibeo i i. Nec solummodo adtenuatur Tuberculum ibi loci; sed & adeo valide tandem inarescit, ut induretur atque aptum fiat, quod binis Muscae Dentibus commoli atque morsu tandem perforari possit. Hinc Animalculum hocce, tempore mutationis suae, Phaseolum primo Dentibus suis perterebrat; deinde & ipsum Tuberculum morsu trans-

+ Tab. XLV. Fig. XVII. aa.

+ bb.

+ c.

a Fig. XVIII.

b Fig. XIX.

+ aa.

+ bb.

+ cc.

+ d.

+ Fig. XX. ii.

het Hooft op de Borst, siet men de twee Tanden, die ook in de Wurm te sien waaren. Aan weer syden langs het lichaam syn de Hoornen geplaatst ⁺b b, waar tusschen men de ses Beenen, en de samen gevouwe Vleugelen siet. En in de Buyk siet men heel distinct de ringen des lichaams ⁺c. Soo dat deese Pop onder de derde order der natuurlyke veranderingen op de eerste wyse behoort, alsoo sy helder, klaar, en even als de Mieren, de toekomende leeden van een Vlieg vertoont.

Het Vliegken, daar in deese Pop verandert, dat vertoon ik levens grootte^a, en ook op die wys, gelyk ik het selver onder een vergrootglas geteekent heb^b. Het is in Hooft, Borst, ende Buyk gesneeden. In het Hooft siet men de Oogen, waar voor twee lang werpige Hoornkens geplaatst staan ⁺a a, aan de Borst syn de vier Vleugelen gehegt b b, waar van de bovenste de grootste syn, en over het lichaam haar uyt strekken. Onder aan de Borst syn de ses Beenen gearticuleert, die rootagtig van couleur syn, en op haar eynde met twee Nagelkens ⁺voorsien c c. De Buyk is dikagtig ende geset in de Wyskens, hebbende agter aan een kleene puntagtigheid ⁺d, dat mogelyk den Angel is, om de bladeren te door booren, en de Eyeren door dat geformeerde gaatken daar in te voeren. De verruw van het gansche lichaam, is een blinkent gecouleurt swart: dat als gepolyst is, en niet onaangenaam staat. Deese Vliegkens braken uyt haare woningen, op den 28 Juny. Ik heb haar niet geanatomiseert, soo dat ik van haare Eyeren, nog Teel leeden in de Mannekens, niets kan seggen.

Maar alhier valt nu een ander wonder te considereeren, dat niet minder is, als een van al de andere, die al reede voor gestelt syn. Het selve bestaat in de manier, die de alder Opperste Architect heeft uyt gevonden, om deese teere Vliegkens, midden uyt haare bekleetselen onverhindert in de ope lugt te doen passeeren. Op die tyt dan, als het Wurmken de gedaante van een Pop heeft aan genomen, soo siet men, dat het wratken op een uyt gekooren, en verordineerde plaats allengskens begint te verdunnen dat ik heb willen uyt beelden in een wratken, daar twee boonkens in beslooten ⁺waaren i i. En niet alleen siet men, dat het wratken daar ter plaatse verdunt, maar het droogt eyndelyk soo sterk uyt, dat het hart wort, en bekwaam, om door de twee Tanden van bet Vliegken, vermaalt ende door gebeeten te worden; soo dat het sig op de tyt syner verandering eerstelyk door byt door syn hoonken, en dan ten tweeden,

+ bb.

+ c.

a Fig. XVIII.

b Fig. XIX.

+ aa.
bb.

+ cc.

+ d.

+ Fig. XX. ii.

[p. 769]

⁺forat, atque orbiculari oscillo k, quod exacte tam amplum est, ut corpus Muscae per id transmitti ac liberiorem ia aëra emergere queat, pervium reddit.

Sub hoc tempus itidem distincte conspici potest, quod mutatio istorum Insectorum in Muscarum formam proxime instet: loca enim illa arefacta, ⁺per quae Muscae prorupturae sunt ll, in Tuberculis tum deteguntur. Quum vero paucis deinde diebus post 28^vum Junii Tubercula isthaec rursus visitatum irem; animadvertebam, plurima eorum perforata esse, &, quae intus delituerant, Animalcula jamjam evolasse: ut hinc nonnisi Phaseolos, morsu perterebratos, in iis deprehenderim. Tubercula autem, ab incolis suis derelicta, postmodum in se concrispantur, & maximam partem exarescunt. Proximus demum annus nova ejusmodi miracula DEI rursus exhibet contemplanda, summique ideo in laudes Creatoris erumpere nos jubet; quippe qui tam aperte semet in omnibus suis creaturis manifestavit, atque cunctas inter res creatas, quae in tellure nostra degunt, soli se menti humanae praebuit cognoscendum. Unde profecto non nisi pro monstris in rerum Natura reputandi sunt, qui, bruta sua ignorantia fascinati, supremam illam atque summopere devenerandam Providentiam inficiari, ac ficulneis argumentis, omni prorsus & pondere & acumine destitutis, impugnare audent: id enim agendo docent, se nec Homines nec bestias, sed monstra tantum in rerum Natura esse, quae suum sibi interitum ipsa cudunt.

+ Tab. XLV. Fig. XII. k.

+ ll.

door het wratken, daar het een ront gaatken in ⁺maakt k, 't geen even soo wyt is, dat syn lichaam daar kan door passeeren, en de ope lugt genieten.

Men kan ook op deese tyt distinct sien, dat de tyt der verandering nadert, op dat deese Dierkens de gedaante van Vliegen souden aan neemen, want men ontdekt als dan in de wratkens deese ⁺op gedroogde plaatsen ll, alwaar de Vliegkens sullen door passeeren. En als ik weynig dagen naa den 28 Juny deese gewaskens ging besoeken, soo bemerkte ik, dat de meesten daar van doorboort waaren, en de Dierkens daar uyt gevloogen: soo dat ik niet als de door gebeete boonkens daar in vond. Waar naa de gewaskens dan voorts in malkanderen krimpen, en voor het meeste gedeelte verdroogen. Tot men op het jaar daar aan, deese wonderen GODS weder op een nieuw kan besigtigen, en den Schepper prysen ende looven, dewelke soo middag klaar sig in alle syne Schepselen geopenbaart heeft, en onder alle Schepselen, die op aarde woonen, sig aan den menschelyken geest alleen heeft bekent gemaakt: soo dat het niet als monsters in de Natuur syn, dewelke door haare brutale onwetentheid, deese hooge ende ontsaggelyke Voorsienigheid komen te lochenen, en met redenen sonder alle merg ende oordeel willen bestryden: waar door sy nog menschen nog beesten syn, maar wanschepselen in de Natuur, wiens verderf uyt haar eyge selver is.

+ Tab. XLV. Fig. XII. k.

+ ll.