|
| |
| |
| |
Joannis Swammerdammii Biblia Naturae.
Pars Prior
Joan Swammerdam Bybel der Natuure.
Eerste Deel.
| |
| |
Joannis Swammerdammii, Amstelaedamensis, Biblia Naturae; of Bybel der Natuure.
&c. &c.
| |
Caput Primum.
Operis hujusce rationes atque partitiones exhibet.
NAturam & fabricam minutissimorum atque maximorum Animalium accurata judicii lance trutinatus haud sane possum aliter, quin utraque non solum in pari dignitatis gradu constituam, sed etiam maximis minima quasi praeferenda esse censeam. Quicunque enim serio considerat cum studia & instinctus horum, tum mores actionesque illorum; is profecto inficiari nequit, utraque a sapiente quadam, & prorsus singulari, Mente impelli atque gubernari: quae quidem Mens uti in maximis intelligentiae nostrae sphaeram excedit; ita in minimis vel tanto minus comprehendi potest. Porro quemadmodum concinna illa membrorum dispositio, musculorum ordo inimitabilis, venarum, arteriarum, nervorumque aptissima directio, nos jure merito attonitos reddunt, dum Animantium maxima curiose dissecamus; ita vel plane obstupescimus, haec omnia & singula in exilissimis Animalculis pariter detegentes. Quodsi vero praeterea cogitemus, istius-
| |
Het I. Hooftstuk.
Behelsende soo de reedenen van de tegenswoordige verhandeling; als de afdeelingen van deselve.
DEn aard ende het maaksel van de alderminste Schepselen, tegen die van de aldergrootste, omsigtig overweegende; soo ist dat ik gedwongen werde, niet alleen in gelijken graat ofte trap van waardigheid haar te plaatsen; maar ook als boven deselve haar te stellen. Ende inder waerheid ernstig bemerkende de driften ende de tochten vande eene, als mede de manieren vande andere; wie sal kunnen loochenen, datse niet beide te saamen van een verstandigen ende besonderen Geest gedreeven, ende geregeert soude werden? dewelke Geest gelykse onbegrijpelijk is inde aldergrootste schepselen; soo isse nog ondoorgrondelijker in de alderminste. Vorders gelijk de nette schicking der leedematen, de onnavolgelijke order der Spieren, het gevoegelijk leiden der Aderen ende der Senuen, ons, alswe de grootste Dieren koomen te ontleeden, met alle reden doet verstelt staan: Soo is't alswe alle het selve in de kleenste Dierkens meede koomen te bemer-
| |
| |
| |
modi dari Animalcula, quorum corpusculum acutissimo etiam cultri apice tenuius est; haec ipsa tamen musculis, venis, arteriis, caeterisque membris gaudere; nonne exanimes propemodum prae stupore reddimur? Quum enim & oculorum & manuum nostrarum impotentia obstet, quo minus vel ad levem partium illorum anatomen atque notitiam pervenire queamus; hinc viam penitus interclusam deprehendimus, qua interior eorundem fabrica unquam rite innotescat. Quidquid igitur de structura horum Animalculorum rescimus, id omne sola absolvitur enumeratione partium illarum, quas aliis in Animantibus majoribus ante sumus contemplati. Imo non solum in evolutione minimorum Animalculorum coecutimus; sed vel in maximis etiam mirabilem illam viscerum internorum texturam expedire minime valemus: ut enim nostri acies cultelli ad distinguendas teneras minimorum Animalculorum partes justo crassior est; ita eadem haud minus inepta deprehenditur ad ultimos nervorum, venarum &c. apices in majoribus eruendos.
Quum igitur nostram utriusque Animantium speciei cognitionem multa arctet ignorantia; nec hactenus ea nobis experimentorum suppetat copia, qua opus est, ut tam de concinna eorum forma, quam de mirabili membrorum dispositione &c. rite judicare queamus: quis non videt, quam temeraria sit & praeceps illorum opinio, qui, Animalia majora tantum pro perfectis habentes, minora haec quasi ad numerum Animalium minus pertinentia, casu fortuito nata, aut ex putredine orta dixerunt; constantissimum Naturae ordinem hac ratione casui penitus obnoxium reddentes. Accedit, quod, uti minima Animantium, Acari v.g. ex ovulo prae tenuitate vix conspicuo nascuntur; sic &c maxima Animantium haud insigniores, vel magis manifestos, ne dicam obscuriores potius, magisque a visu remotos ortus obtineant. Neque id temere a me dictum quis existimet; cum sedulo animum advertens revera comperiam, primum, quod conspici potest, Formicae rudimentum cum ipsis maximorum Animalium incunabulis quasi de palma contendere: uude nisi Supremus rerum Opifex certos huic Animalculo constituislet limites, quos ultra id increscere nequit; quid, quaeso, obstaret, quo minus maximis illud Animantibus incrementi mole anteiret? Limites autem isti forsan a majore minoreve cordis robore derivandi sunt; quum hujus ope membra quaeli-
| |
ken; dat het selve ons geheelijk doet verstommen. Waer by insiende datter soodaanige Beeskens, met spieren, aderen ende vordere leeden versien, gevonden werden, alwaar de alderscherpste spitse van ons mes, selfs de grootheid van haare lichaamen komt te overtreffen, soo is in ons gelijk als geen geest meer. Want het gesigt ende de hant ons hier ontbreekende, waer doorwe tot de aldermiste ontleeding ende kennisse haarer deelen geheel onbequaam werden; Soo bevinden wy den weg, om haare innerlijke gestalte ooit te recht te bekennen, geheelijk opgedolven. Ende alle de wetenschap, die wy van het maaksel deser Dierkens bebben konnen, bevinden wy niet anders gelegen te sijn als in een optelling der deelen, dewelke wy te vooren in andere Dieren, die grooter waaren, beschout hebben. Hoewel wy het verwonderlyk boorduursel haarer ingewanden ontstrengelen: want gelyk de punt van ons mes om de teere deelkens van de kleene Dieren te voorschijn te brengen te grof was; so wort ook het selve, om de uyterste tippen der Senuen aderen ende so voorts, inde groote Schepselen naa te speuren, geheel onbequaam gevonden.
Naademaal dan onse kennisse, soo inde eene als in de andere soorte der schepselen, door onkunde bepaalt is, ende ons tot nog toe genoegsame ondervindingen, soo om vande nette gestalte der selver, als de verwonderlijke order haarer deelen ende soo voorts, wel te kunnen oordeelen, ontbreeken: wie en siet niet het ligtveerdig oordeel der geenen, die de grootste schepselen volmaakte, ende dese kleene schepselen ondieren, by geval geboorne, ende uyt verrotting geteelde, genoemt hebben; ende soo de stantvaste order van de natuur geheel hebben gevallig gemaakt. Waar by komt dat gelijk de alderminste dieren, als de Sierkens, ofte Mijtkens uyt een ey, dat bykans onsigtbaar is, geboren werden: Dat ook selfs de aldergrootste Schepselen geen meerder ende blykelyker soo niet duysterder ende onsigtbaarder, beginselen hebben. Welke saake ernstig bemerkende, soo bevinde ik inder waarheid het blykelyk begin van een kleene Mier, selfs met de beginselen der aldergrootste schepselen, als om de Kroon te strijden: ende indien dit beesken geen perk van niet grooter te kunnen groeien van den Alder Oppersten Maaker gestelt was, ende welk perk mogelijk bestaat, inde swakheid ofte sterkte van het hert, 't geen alle de leeden tegens de swaarte van de perssende lucht moet uytsetten; wat isser dat haar om de aldergrootste schepselen te overtreffen sou beletten? Jaa wat isser, dat selfs
| |
| |
| |
bet contra prementis atmosphaerae pondus debeant extendi. Imo vel stante etiam Formicarum parvitate nihil impedit, quo minus illas maximis Animantium praeferamus: sive enim indefessam earum consideremus diligentiam, sive mirabilem fortitudinem, sive laboris studium inimitabile, &, ut verbo omnia complectar, stupendum illum, & vix comprehendendum in pullos amorem, quos singulis non solum diebus ejusmodi in loca deferunt, quae alimento ipsis idoneo pollent; sed & insuper, si quo casu discissi aut in partes secti sunt, amore tenerrimo stimulatae suis quasi ulnis exceptos bajulant; quis, inquam, maxima inter Animantia, quae tamen perperam Perfectorum nomine insigniuntur, simile quid ausit in medium proferre? Imo quis in reliquorum Animalium indole exemplum aliud inveniat, huicce quod dubiam faciat praerogativam? At quoniam heic in limine haud animus mihi est, horumce Animalculorum, quae exsanguia videntur, indolem, formam, & mirificam propagationem sigillatim exponere: hinc potius in genere primum de stupendis ipsorum mutationibus &c. agam; demonstraturus simul, ea ratione accrementi membrorum quibuscunque aliis Animantibus non solum similia esse, sed vel infinitis etiam parasangis antecellere. Hisce pertractatis, deinceps singulares circa haec Animalcula observationes, suo quaslibet loco & ordine, enucleate enarrabo. Antequam tamen eo progrediar, vel maxime necessarium est, generalem de iis dissertationem praemittere; cui quidem exhibendae me nunc accingo.
Quandoquidem ergo (ut promisso stemus, quod ante hos duodecim annos, in praef.lib.nostr. de Respiratione, publico datum, ob infelices Quartanae insultus, aliaque impedimenta, hucusque solvere non licuit) propriam Erucae in Chrysallidem mutationem, tum & naturam & varias formas Animalculorum, quae exsanguia vocant, vel jam vel nondum in Nymphas mutatorum, demonstraturus sum: omnino e re fore existimo, positiones quasdam, & series mutationum prius stabilire, quae probe intellectae facem veluti praeferent ad paradoxas & multiplices horumce Insectorum apparitiones clare & distincte percipiendas; aut, si ita loqui fas est, penicilli loco inservient ad variantes ipsorum figuras vivis quasi coloribus distinguendas, plenoque in lumine, & nativo suo ornatu repraesentandas. Ita nimirum curiosis harum rerum Ingeniis certa & stabilia suppeditabuntur fundamenta, quibus singulares illae observationes, quarum insignem ipsis nu-
| |
nu se soo kleen is, om haar boven de aldergrootste Dieren te verhessen, kan tegens staan? Waarom insiende haaren neerstigen aard, verwonderlijke sterkte, onnavolgelyken iver, ende om het in een woort al te besluiten; haare overwonderlijke ende onverstaanbaare liefde tot haare jongen: dewelke sy niet alleen daagelykx ter plaatse brengen, daarse bequaam voetsel vinden kunnen, maar diese nog daarenboven selfs, alsse midden deur gesneeden ende aan twee stukken gekerft sijn, verliest als in haar armen dragen: Wie seg ik sal onder de grootste Schepselen, dewelke verwaandelyk volmaakte genaamt werden, een vergelykinge met dit selve kunnen by brengen? Jaa wie sal een voorbeelt inden aard der andere Dieren kunnen vinden, dat hier mede om de opperheid strijden sal? Maar gelyk mijn voorneemen niet en is, om hier in het begin particulierlyk van den aard, gestalte, ende de verwonderlyke voortteeling deser Beeskens, die geen bloet schijnen te hebben, te handelen: soo sal ik eerst in het generaal van haare wonderbaarlyke veranderingen spreeken; ende te gelyk betoonen, datse niet alleen met de aangroejingen van leedematen van alle de andere Schepselen overeenkoomen; maar ook dat se deselve als oneyndig komen te overtreffen. Dit dan afgehandelt hebbende, soo sal ik de particuliere ondervindingen deser dierkens op haar order en plaats omstandig uytbreyden. Maar eer ik daar toekome, soo is het ten uytersten nootsaakelyk, dat haare generaale verhandeling voor af gesonden worde, daar ik my nu toe begeve.
Sullende dan volgens een 12 jaarige belofte, in ons boek van de Aassemhaalinge, aan het algemeen gedaan; maar door een ongelukkige derdendaagse koorts en andere verhinderingen tot nog toe uytgestelt; de eigentlijke verandering van een Rups in een Gulde-popken voorstellen: ende soo van gelyken den aard ende de verschillige vertoningen der geseide Bloedeloose Dierkens, hebbende ofte ook nog niet hebbende aangenoomen de gestalte van een Popken, verhandelen. Soo is 't datwe ten hooghsten nootsakelijk agten, eenige stellingen ende orderen van veranderingen vooraf te maaken, dewelke wel ende te regt verstaan sijnde, als een middel sullen wesen; om de vreemde en de verscheidene vertooningen deser dierkens klaar ende onderscheidentlyk te begrijpen: ofte als een penseel (op datwe soo spreeken) om haar verwisselende gestaltenissen als met eygen verwen af te maalen, ende in haar vollen glans ende wesentlijk cieraat ten toon te stellen. Op dat alsoo de weetgierige verstanden een vasten ende seekeren grond mogen hebben, waar op de besondere ondervindingen, die ik
| |
| |
| |
merum simul nunc exhibeo, nituntur; quaeque omnium deinceps circa haec ab aliis subinde capiundorum experimentorum inconcussa basis, & sacra anchora existunt; aut saltem possunt existere. Neque enim profecto parvi res momenti mihi videtur, in ipsa rerum Natura ejusmodi detexisse regulas & theoremata, quorum ope omnes illae imaginariae, & quasi per somnium effictae, metamorphoses Insectorum, forma & fabrica infinite a se mutuo discrepantium, ad unicum duntaxat genus atque fundamentum redigi, tribusque vel quatuor mutationum ordinibus, varias species complectentibus, includi possunt. Id ipsum vero praeterea in primis etiam eorum rudimentis, quae sub ovulorum forma nobis comparent, animadverti potest.
Quoniam autem vera natura metamorphosεων horum Animalculorum eidem quasi fato obnoxia est, cui praestans quaedam pictura; quae lapsu temporis inquinata, & sordibus obnubilata, non proprium amplius, qualis revera est, sed longe alium depictarum imaginum habitum ostendit; adeoque, sordibus detersis, in pristinum rursus nitorem restituatur oportet, si veras iconum species distinguere gestiamus: hinc, antequam supra memoratas positiones nostras, & mutationum series, exponimus, atque exemplis singularibus illustramus; nostrum quoque est, excellentissimam illam imaginem, ut ita loquar, seu elegantissime pictam tabulam, naturales Insectorum apparitiones exhibentem, ab Eruditis aeque ac aliis, lapsu temporis, turpiter adeo commaculatam atque obfuscatam, ut nitidae veraeque horum Animalculorum mutationes non proprio, sed alieno penitus, & perturbato sub habitu in ea compareant; denuo quasi e luto protrahere, atque deinceps a sordibus nostrorum phantasmatum, falsisque Philosophorum traditionibus repurgatam, nostris demum theorematibus, tanquam genuino Naturae ipsius vernice, illustrare: ut hac ratione pristinus ipsi nitor, & nativa pulchritudo rursus concilietur.
Quatuor proinde hoc in opere pertractanda veniunt. Primo nimirum Nympham, ceu basin unicam omnium, quas ita dicta exsanguia Animalcula subeunt, mutationum proponemus: ne vero quispiam voce mutationis decipiatur, heic quidem in limine praemonitum eo, me cum hic loci, tum in reliquo deinceps opere, aliud nihil hoc sub vocabulo intellectum velle, nisi lentum atque naturale membrorum incrementum. Secundo ostendemus, quo casu contigerit, ut Nym-
| |
haar in een groot getal nu te gelyk meede deele, steunen mogen. Of waar op ook alle de ondervindingen, die men van tyt tot tyt, sou kunnen neemen, haare grontvest en anker hebben: of ten minsten op hebben kunnen. Ende sekerlyk het dunkt my geen geringe saak te sijn, soodanige regelen ende gronden in den aart der dingen te hebben ondervonden, waar doorwe alle de gewaande en de gedroomde gedaante vervormingen deser Dierkens, dewelke in gestalte ende maaksel oneindig van malkander verschelen, tot een eenig geslagte en gront brengen kunnen, ende in drie vier stellingen ofte orderen van veranderingen, bevattende onderscheydelijke soorten, begrijpen: vallende nog daar-en-booven het selve te bemerken omtrent haar aldereerste beginselen, dewelke, inde gestalte van eyeren, haar aan ons oog vertoonen.
Maar nademaal het met de waare geschapentheid der veranderingen van dese Beeskens toe gegaan is, als met een heerlijke schildery; dewelke, metter tijt bemeuselt ende bevuylt geworden sijnde, ons de eyge gedaante haarer beelden, geheel anders, alsse inder daat sijn, komt te vertoonen: ende alsoo, indien wy begeerig sijn haar regte gestalte te bemerken, nootsaakelijk, door het suyveren haarer onreynigheden, weder tot haar eerste klaarheid moet gebragt werden. Soo is 't, eer wy tot deese onse genoemde stellingen ende orderen van veranderingen sullen koomen, en die voorts in particuliere historien voorstellen: datwe eerstelijk dit overheerlijk beelt, ofte cierlijke schildery (op datwe soo spreeken) der natuurelijke vertooningen metter tijt door de Geletterde ende andere, bemeuselt ende bevuylt geworden sijnde; soo dat ons daar door de suyvere ende nette veranderingen deser Dierkens, onder vreemde oneygentlijke ende verwarde gedaanten sijn voorgestelt; weder uyt de gront sullen ophaalen: ende deselve vervolgens, vande vuyligheid onser inbeeldingen, ende de valse overleveringen der Wijsgeeren, gesuyvert hebbende; eyndelijk met onse stellingen als met het waare vernis van de natuur selver ophelderen: op dat alsoo deselve in haar regte glans ende eygen schoonheid ons wederom mag verschijnen.
Soo datwe vier dingen, in dese onse verhandeling doen sullen: Eerstelijk sullen wy voorstellen den Nympha, of den eenigen grontvest van alle de natuurelijke veranderingen der genoemde Bloedeloose Beeskens: ende op dat niemant door het woord Verandering misleyd soude werden, soo is 't, datwe nu in 't begin seggen, daar soo hier als ook in 't vervolg, niet anders door te willen verstaan; als een langsaame ende natuurelijke aangroeing in leedemaaten. Ten tweeden sullen wy verhandelen hoe desen Nym-
| |
| |
| |
pha haec, sive basis mutationum naturalium, adco inquinata & tenebris involuta sit, quam nos denuo expolire & in integrum restituere satagemus. Tertio dein quatuor theses sive mutationum series, ex ipsa Natura petitas, stabiliemus, ad quas quaecunque Animalculorum exsanguium metamorphoses, unico duntaxat fundamento nixae, referentur. Quarto demum seriem quamlibet naturalis membrorum transformationis per varia exempla singularia in Insectis ipsis confirmabo, haecque tam figuris, quam harum explicationibus, adeo clare & distincte ob oculos ponam, ac quis desiderare possit.
| |
pha, dese gront der natuurelijke veranderingen, is vervuylt ende verdonkert geworden, het welke wy dan wederom verklaaren ende herstellen sullen. Ten derden sullen wy vier stellingen, ofte orderen van veranderingen uyt de Natuur te voorschijn brengen; waar onder wy alle de verwisselingen der Bloedeloose Dierkens, dewelke maar een grontvest hebben, bevatten sullen. Ten vierden, sal ik op yder order, van de natuurelyke vergroeyingen en Leedemaaten; verscheyde particuliere voorbeelden, in de Dierkens selve laten volgen, en die met haare figuuren en de uytleggingen derselve soo klaar en onderscheydentlyk verlighten, als men sou kunnen begeeren.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd