Werken. Deel 6

[p. 261]

Toemaet

Uytbreydingh op den Lof-Sangh, Pange lingua, etc.

Tonghe meldt de wonderheden

Van het dierbaer Vleys en 't Bloet

Dat ghestort heeft hier beneden

(Tot des wereldts prys en boet)

De vrucht der wel-gheschaepen Leden
Die het al regeert en voedt.

Ons gheboren, ons ghegheven

Uyt een maghet ongheschent,

Naer hy had op aerd' verbleven

En in ons Godts Woordt gheprent,

Heeft 't vertoeven van syn leven,

Op een wond're wys ghe-endt.

's Nachts, doen hy, voor 't lest gheseten

Met syn Broeders 't Paesch-lam at,

Sonder 't minste te vergheten,

Wat de Wet gheboden had,

Gaf hy sich tot Spyse t'eten

Ieder die aen Tafel sat.

Het Woordt Vleys, doet 't Broodt waerachtigh

Door een woordt in Vleys vergaen,

Wyn in Bloedt; wie twyffelachtigh

Door den sin niet kan verstaen,

[p. 262]

 

Neme (Godes Woordt indachtigh)

 

Door 't Gheloof die waerheydt aen.

 

 

 

Laet ons dan dat groote Wonder

 

Eeren met ghebooghen knien,

 

D'oude leeringh gae ten onder,

 

Voor de nieuwe moet sy vliên.

 

Het Gheloove doet ons, sonder

 

't Licht des ooghs, 't Miraeckel sien.

 

 

 

Aen den Vader en den Soone

 

Zeghen, prys en danckbaerheyt,

 

Heyl en kracht in s'Hemels Troone

 

Nu en in der eeuwigheyt,

 

En dat beyder Gheest by-woone

 

Selve lof en heerlyckheyt.

Uytbreydingh op den lof-sangh, Lauda Sion, etc.

Sion loof den Saligh-maker,

Loof den Leydsman en den waker

Zyt in sanghen uyt-ghestort,

Derf, soo veel ghy kont, hem loven,
Want hy alles gaet te boven,

En ghy komt altydt te kort.

't Levend Broot, een Broot van wonder,

Wort tot stof van lof besonder

Voor-ghehouden desen dagh,

Soo waerachtigh twaelf Genooden
In het Nachtmael aen-ghebooden,

[p. 263]

 

Dat men dies niet twyflen magh.

 

Dat de stem en tongen paeren

 

Met de pypen, met de snaeren,

 

Dat de ziele sigh verbly;

 

Want de Kercke meldt op heden

 

Op wat wys', en om wat reden

 

't Heyligh mael ghehouden zy.

 

In dees nieuwen Konings Maeltyt,

 

d'Oude Paesschen vint syn paeltydt

 

Door den Paesch der nieuwe wet,

 

't Schynsel wyckt hier voor de waerheyt,

 

't Licht jont aen den nacht syn klaerheyt,

 

't Nieuwe spoor scheur 't oude net.

 

't Ghene Christus in de laste

 

Maeltydt dee, hy ons belaste

 

't Synder heughenis te doen,

 

Naer die Leer, van oude tyden

 

Onderricht, is 't dat wy wyden

 

Broot en Wyn, tot offer-soen.

 

Men geef 't Christen volck die leere

 

Dat het Broot in Vleys verkeere,

 

Dat den wyn in Bloet veraert,

 

't Gen verstant noch sinnen mercken

 

Het Gheloove komt verstercken

 

Tegen aller dinghen aert.

 

Onder veel-derhande schynen,

 

Welckers wesen g'heel verdwynen,

 

Schuylen groote wonderhêen;

 

't Bloet is dranck, het Vleys is spyse,

 

En nochtans op beyder wyse

 

Christus blyft gheheel in een.

[p. 264]

 

Van den nutter niet door-sneden,

 

Niet ghebroken, niet in leden

 

Hy gheheel ontfangen wordt:

 

Een en duysent nutten samen,

 

En soo⁽¹⁾ veel als duysent namen

 

En geen nutten hem verkort.

 

Goed' en quade hem ontfangen,

 

Maer met ongelyck belangen

 

Of van leven, of van doodt;

 

Quade sterven, goede leven,

 

Sie hoe d'uytkomst' is oneven

 

Van 't ghelyck ghenutte Broodt.

 

Nae de breuk van 't heyligh wonder

 

Twyffel niet, maer u verwonder

 

Soo veel zy verborgen onder

 

Een ghedeelte, dan 't geheel;

 

In de saeck wort niet gescheyden,

 

't Teecken heeft alleen te lyden,

 

Het beteeckende weer-zyden

 

Houdt syn stant in ieder deel.

 

Siet het Engels Broodt vertoonen,

 

Hun tot spyse die hier woonen,

 

Het waerachtigh Broot der Soonen

 

Geene honden voor-gestelt:

 

Uyt-gebeeldt in 't Joodts geslachte,

 

Doen men Isack soude slachte,

 

't Paeschlam eerst ter tafel brachte

 

En de manna viel in 't veldt.

 

Goeden Herder, Broot waerachtigh

 

Jesu, zyt ons toch indachtigh:

(1) soo is herstel van de drukfout sou.

[p. 265]

 

Help ons door uw arrem krachtigh

 

Toon ons uwen Troon almachtigh

 

In het landt der levenden:

 

Ghy die weet en kont te samen,

 

Die ons hier voedt, naer betamen,

 

Maeck dat wy met u versamen,

 

Als uw waere erfghenamen,

 

Nevens 's Hemels Borgeren.

Raedsel

Naer 't algemeen verderf 'k was d'eerste die verscheen

En bracht de beste maer die immer wierd gheweten;
Nu ben ick als een beeldt van gaven onghemeten,

Licht, voedtsel, medecyn deel ick aen ieder een.

Uytleggingh

Het vyer van s'Hemels wraeck heeft noyt soo heet ghebloncken,

Dan als gheheel den Al in 't water was verdroncken.
Naer dat den blinden mensch door syne lust verleydt,
Versmoort lagh in het vleys en syn verdorventheyt.
Doen liet het firmament syn sluysen openbreken,
En 't water over d'aerd'al stroomen neder-leken,
T'wyl Noé elck ghediert ghepaert in d'Arcke sloot,
Om dus bewaert te zyn van d'alghemeynen noot:
Maer 't menschelyck geslacht verdoolt in syne wegen,
En vreest dien water-vloedt niet meer dan eenen regen,
Tot dat het kwelmend' nat soo verre is uyt-ghestreckt,

[p. 266]

 

Dat g'heel den aerdschen grondt daer mede is overdeckt:

 

Dan siet men met den vloedt 't geween en 't jammer rysen,

 

De doodelycke schrick doet al de herten ysen,

 

Terwyl door 't wreet gheschrey den droeven Hemel dreunt.

 

Die trachten door 't gheboomt' te worden ondersteunt,

 

Die sitten op een muer, dees klav'ren op de daken:

 

Die willen met ghewelt op eenen toren raken,

 

En worden in 't ghedrangh al klimmen doodt gheplet:

 

Geen ghevel, geen ghebouw die niet en wordt beset

 

Met hondert duysenden, verlegen om hun zielen:

 

Dogh nergens doet den noot meer menschen t'samen krielen

 

Dan by een spitse rots of eenigh steyl gheberght,

 

Dat met syn trotse kruyn den vloer des Hemels terght;

 

Hier klavert men om 't hooghst' op hop' van vry te wezen:

 

Maer 't wraek-siek water komt in 't eynd soo hoogh gerezen

 

Dat g'heel den aerd-boôm wordt verandert in een zee:

 

Dan styght een wreeder galm van vloecken, rouw en wee

 

Ter wolcken in, ghemenght met yselyck gheschater,

 

Van 't huylende ghediert en 't nederstortend' water...

 

Wat pen is 't die een schets van deze rampen geeft?

 

De moeder houdt haer kindt dat aen haer boezem kleeft,

 

Den vader synen soon, den man syn vrouw in d'armen:

 

Maer 't woedend' element en weet van geen ontfarmen,

 

En doet hun al ghelyck versincken in den kolck;

 

De diepe golven zyn bedeckt met 't swemmend volck,

 

Die tot den lesten snick uyt hunnen adem trecken,

 

Om oock voor eenen stont hun leven uyt te recken:

 

Dit is nu d'hooghste sorgh van alle mensch en dier...

 

Het lam vreest geenen wolf noch hongerigen gier;

 

Den das swemt by den leeuw, den haeze by de honden;

 

In 't minste niet beducht van hun te zyn verslonden,

[p. 267]

 

Terwyl den wallevisch met syn ghevreesde snuyt,

 

Het water als een wolck op-jaeght te stroomen uyt,

 

En slaet met synen steirt soo vinnigh op de baeren,

 

Dat hy de leeuwen zelf en beiren doet vervaeren:

 

Den wreeden crocodyl versaedt nu synen tant

 

In 't bloedigh mensche-vleys en domend' inghewant,

 

Den cayman gaet het hert tot in den boezem knagen,

 

Om 't samen met den stroom daer 't leven uyt te jagen:

 

Wat zegh ick van 't ghediert dat onlanghs uyt de locht

 

Quam rusten op het landt en daer syn voedtsel socht?

 

Dat wordt nu al ghelyck ter golven neer-gheslagen.

 

Geen vogel kan door-staen de dichte regen-vlagen,

 

Men siet niet een alleen die in de wolcken swiert,

 

Sy worden al den roof van 't swemmende ghediert.

 

Soo was heel Adams zaedt en alle dier besweken,

 

In dezen water-vloedt van twee-en-twintigh weken,

 

T'wyl Noé in syn Arck gheheel de weireldt droegh,

 

En vol van herte-wee syn oogh ten Hemel sloegh.

 

Hy laet de vierde maent nae dezen tydt verloopen,

 

En stelt, op Godes woordt ghetroost, de venster open,

 

Waer uyt hy eene Raef als eerste bode zendt,

 

Die haere vleughelen niet meer nae d'Arcke wendt;

 

Maer eene duyf door hem nae dezen uyt-ghesonden,

 

Naer dat sy voor haer voet geen rust-plaets had gevonden,

 

Mits al het Landtschap noch in 't water lagh versmacht,

 

Keert naer de wooningh weer van g'heel het aerds geslacht;

 

Dogh cene week hier nae weer op de vlucht ghestegen,

 

Brenght sy in haeren beck het teecken van den zegen,

 

Een groen Olyven-tack, een beeldt van vrede en peys,

 

Die Godt voor immermeer belooft met alle vleys...

 

O grooten Patriarch! die in uw Arck verborgen,

[p. 268]

 

Soo veele maenden had door-staen in angst en sorgen;

 

Wat blydtschap moest uw hert omvaen op dezen dagh,

 

Als g'in de Duyven-beck d'Olyven-bladers sagh!

 

My dunckt dat ick u sien door vreughden op-ghetoogen,

 

Terwyl dien vogel komt naer uw vertreck ghevlogen,

 

En dat ghy uyt de gift waer mee sy u vereert,

 

De langh-gewenschte maer' van Godts versoeningh leert:

 

My dunckt dat ick u hoor in synen lof op-wecken,

 

Om hem door danckbaerheyt tot nieuwe jonst te trecken,

 

Siend' in d'Olyven-tack die u de Duyf aenbiedt,

 

De vree van g'heel den Al, den troost van uw verdriet.

 

Sie daer myn Sang-goddin Godts wonderlycke wercken,

 

Waerin men g'heel den grond van 't Raedsel kan bemercken,

 

Syn inhoudt en besluyt is aen d'Olyf ghemeen,

 

Die naer het aerds verderf voor d'oogen eerst verscheen.

 

Wat beter tydingh heeft den mensch oyt af-ghemeten,

 

Dan die sy dede Noé en syne kinders weten;

 

Wanneer een ieder heeft ghegist uyt haer ghewas,

 

⁽¹⁾ ..................

 

Maer dat men hooger voert den lof van haere waerde,

 

Sy is 't oprechte beeldt van die Godts Soone baerde,

 

En naer soo langen twist de weireldt kennen dee,

 

Den ghever van den peys, den stichter van de vree:

 

Sy is 't oprechte beeldt van die de Vaders melden,

 

Soo schoon als een Olyf te midden in de velden,

 

Wiens minnelycken Naem soo soet beschreven wort,

 

Als Oly die d'Olyf uyt haere vruchten stort:

 

Indien ghy voerder wilt d'Olyven aert ontbinden,

 

Ghy sult'er voedtsel, licht en Medecyn in vinden,

(1) Het vers, dat met het vorige rijmen moet, ontbreekt.

[p. 269]

 

En tuygen dat'er niet in 't Raedsel wierdt geseydt,

 

Het gen'in deze plant niet recht werdt uyt-gheleydt.

 

Hier swyght myn Sangh-godin, en wenscht u Carssouwieren

 

Tot weerdigh hooft-cieraet d'Olyf met Lauwerieren.