Werken. Deel 2

Nederduytsche dichtkunde
Besonder hooftstuck van de poësij in 't gemeen, en haere verdeijlinge

Poësij is eene konst die door soetmatigheijd van woorden, en verheffing der gedachten het wonderbare, en waerschynelijk tsaemen paert om de werking uijt te beelden.

Volgens de grieksche naembedieding poësis is soo veel te

[p. 205]

seggen als making, en poeet als maker dichter of voorts brenger van iet, dat te voren niet en was.

Sy voert bij den Nederduijtschen den naem van rijmkonste, doch oneijgentlijk want rijmer, en poeet zyn teenemael verscheijden van malkanderen. Den rijmer bereyd de stoffe waermede den poeet syne nieuwe verbéldselen ten toone stelt.

Het voorwerp der poësij is het wonderbaer en het waerschijnelijk in verhéven denkbeelden, en soetmatige uijtdrukkingen.

Aristoteles géft haer twee oorspronkelyke oorsaken

d'Eerste is nabootsing: want de menschen hebben eene ingebooren bequamigheijd, en daer bij ook genegentheijt om naer te volgen, en naer te maken. Dit siet men in de kijnderen die dus alles leeren: dit blijkt in de schilderkonst, béldsnijderij, en schier alle konsten, en ambachten.

De tweede oorspronkelyke oorsaek der dichtkonst is de maet en soetluijding. Dese wierd aengemerkt door de t'samenspraek, en bragt ongevoelijk de kooldichten voorts in vergaderingen van rustige lantslieden, die inde kriool of wijn-en-graen feesten sich tsaemen verheugden. En de liedekens, de welcke onder de heijdenen daer gesongen wierden noemde men boks-liedekens, of tragoedos, om dat alsdan eenen bok geslacht wierd ter eeren van Bacchus, ofte tot prijs uijtgegeven.

Den ridder Temple gist niet qualijk, dat de rijmkonst haeren oorsprong genomen héft uijt de soetluijding, en de maet, en bij gebrek van de schrijfkonst in d'oude, die de woorden deden rijmen, om sommige gedenkweerdige saken in dichten of liedekens op te stellen, en dus dieper het geheugen in te drukken. Doch mits de werken Godts alle ge-

[p. 206]

denkwaerdige zaken te boven gaen, men mag besluijten dat de poësy, dicht, of rijmkonst, in sijne lofsangen haeren oorspronck genomen héft.

Voorders blykt uijt de heijlige, en d'heijdensche gedenkschriften, dat haere instelling goddelyk is; mits sy by de Joden met Godes, en by de grieken met der afgoden lofzangen, beginsel genomen héft: welke lofsangen onder de Joden niet anders waren, dan uijtdrukkige naerbootsingen van goddelijke werkingen, gelijk inde voorréden alreede is aengewesen.

Dit word bevestigt uijt het algemeen gebruyk der H. Kerke, en om dese reden besluijt seer wel eenen uijtneemende gedenkschrijver Mezeray, van desen tyd: que la douce harmonie de la poésie, n'a été inventée que pour élever l'âme à des choses sublimes et élevées: dat de soetluijding der poësij niet uijtgevonden is, dan om de ziel te verheffen tot hooge en verhevene dingen.

d'Oeffening van dese konst word te vergéfs betracht van de gonne, aen wie natuer geweijgert héft zekeren uytsprong, en veerhéventheijd van geest, die de gedachten ophelderd, ende voorsiet met eene altijd bereyde vruchtbaerheijd, om sonder moeijte ende met vlyt gedeurig nieuwe, en byzondere denk beelden voorts te brengen: ende daerom heeft den welsprekenden Romeijn seer wel geseijd, dat de natuer de poëten maekt, d'oeffening de redenaers.

Poëtae nascimur, oratores fimus:

Doch hoe begaeft schrander en verhéven den geest zij, het is seker, dat 'er geen volmaekte werking van hem mag verhoopt worden, indien hij versuijmt de regelen waer te nemen, en sijnen hoogdravenden vaert den toom gévende niet en let op t'gene dat van hem vereyscht de geschiktheijd, betamelykheijd, ende waerschijnelykheyd.

[p. 207]

Om dit te verhoeden sullen dienen de volgende konstregelen verdeeld ten 1^en inde gene die gepast worden op de rymkonst in 't gemeen: en ten 2^en in andere die eijgen sijn aen haere deelen int besonder.

De regelen gepast op de rymkonst int gemeen raken ten

1^en	de tsaemstelling der verssen
2^en	den stijl
3^en	de kennis van het menschens herte.

Want gelijk den poeet sonder goeden stijl geen bequaeme verssen kan tsaemen stellen, om sijne gedachten uijt te bélden; soo is 't hem onmogelijk de werking van het menschens hert naer te volgen, indien hij onervaren is in de kennis van sijne gevoelens, beroerten, en genegentheden.

Dit salmen béter vatten door het volgende voorbéld:

Eenen dichter héft ondernomen af te bélden de klagt vande treurige weduwe en kinderloose Koninginne Hecuba: om dit uijt te werken zijn hem noodig welgestelde verssen, ende den goeden stijl, waer mede hij sijne gedachten krachtelyk, en behagelijk voorset: maer soude hij de beroerten van die rampsalige koningin naer hunnen aert uijtdrukken, hy moet kennis hebben van alle de tochten, die in dusdanige gesteltenis gewent zijn het herte te stooren: hij moet de gramschap, wraek, en wanhoop met de droefheyd, verwensching, en medoogentheijd onder een gaende-maken; anders sullen sijne verssen, en stellingen, hoe schoon die wesen mogen, niet anders syn, als een gerammel van strelende en klinkende lettergrépen.

Dese regelen sullen verhandelt worden in het eerste deel van dit werk: in het tweede, die van de rijmkonst-werken in t'bijsonder, de géne by ons in seven konnen verdeelt worden, te weten in:

[p. 208]

1^en:	treurspélen
2^en:	kluchtspélen
3^en:	helden sangen
4^en:	hekeldicht
5^en:	herdersang
6^en:	lierdicht
7^en:	bondig schrift oft pundticht

In alle dese deelen der rijmkonst volgt men het wonderbaer ende het waerschijnelijk: want de waerheijd is voor de historie, de waerschijnelijkheijd voor de poesij. Een historieschrijver vermelt het gonne geschied is: eenen poeet, het gonne héft konnen oft moeten geschieden. So voegt hij tsamen het waerschijnelyk, met het wonderbaer, stellende de merkteeckens van sijnen held soo hoog, als de waerschijnelykheijd gedógen kan. Soo verheft Homerus de grootmoedigheyd, en gramdschap van Achilles. En Virgilius de godtvruchtigheijd van AEnéas, ook siet men in beijde niet dan algemeene stellingen: want t'gene Achilles doet uijt tooringheijd, kan passen op allen grammoedigen. Ende t'gene AEneas plégt uijt godtvruchtigheijd, kan allen godtvruchtigen toegeeijgent worden.

Anders is het in de historie: de stellingen sijn daer bijsonder, en houden-voor, bij gelykenis, de daden van Alexander, van Alcibiades, van Caesar &a.

De geleerde en moeten niet qualijk nemen, dat onse bepalingen somwijlen te wijdloopig sijn; wij hebben hier in den oversetter van Aristoteles naergevolgt, en meer acht genomen op de beschrijving, en uijtlegging van de deelen der poësij, dan op de regels van de rédenschóle.