Werken. Deel 2

[p. 107]

Eerste bedrijf

1^en Uytgangh
Oragnien. Egmont

oragnien

Heer graef, gy oordeelt recht, geen vorst sal oyt na desen,
Aen Neerlant soo gelieft, en soo weldadigh wesen
Als Carel: geenen vorst heeft oyt soo wel vereent
Met 't opperste gesach den welstant der gemeent;
Hy weet de herten en gemoederen te winnen,
En⁽¹⁾ die hem dienen magh moet t' samen⁽²⁾ hem beminnen.
Gemeensaem, sonder dwangh, en statigh, sonder pracht,
Betrouwt hy lijf en kroon, aen sijne borgers wacht,
En voegende de liefde en majesteyt te gader,
Voldoet niet min de plicht van keyser, als van vader.
Is 't wonder dat hy soo bemint wort, en geeert?...
Ick, die, van mijne jeught, ten hove, heb verkeert,
Vont sijnen inborst soo eelmoedigh, en verheven,
Dat d'eer van sijnen dienst, mij waerder scheen, dan 't leven,
En syn goetjonstigheyt aenwassend met myn trou
Trok onder syn gebiet de stamme van Nassau,
En deede, nevens my, myn broeders alles wagen,
Om syner rijcken last en grootheyt t'onderschragen.

(1) wie.

(2) samê.

[p. 108]

egmont

Prins wiert gy, met uw huys, dus aen syn dienst gehecht
't Geslacht van Egmont volgt uw voorbeelt na met recht;
Ook sal my geen geval, nogh tyden doen vergeten
De plaetse die ick heb in syn gemoet beseten:
Maer, boven al de jonst my door den vorst gedaen,
Bekoorde my den roem van syne heldendaen;
Syn deught, in weerwil, van den nyt, ten top gestegen,
Behaegde my veel meer, dan alle synen zegen:
Den prys van 't weldoen wiert by my niet ondersocht,
't Scheen my genoegh te syn als ick hem volgen mocht.
Ick con de grootheyt, van syn ziele, niet beoogen,
Of wiert, als uyt my self, door haeren glans getoogen:
Ick sagh die, overal, haer selven staegh gelijk,
Door geen geluk verwaent, geen ramp beroerelijk.
Door sulk een voorbeelt, tot grootdadigheyt, gedreven,
Wat con ick minder doen, dan synen moedt nastreven,
Dan treden nevens hem in⁽¹⁾ d'edle heldenbaen,
En naerdoen 't gene my, door hem wiert voorgedaen?
'k Beken, indien er iet in my magh syn gepresen,
Dat dient niet myne deught, maer syne toegewesen,
En trad' ik oyt met roem⁽²⁾ in 't bloedigh oorloogsperk
Syn deught onstak myn ziel, tot soo verheven werk.

oragnien

Dees groote gaven, die in hem soo hoogh uytschynen
Doen niet dan myn gemoet door sorgh en hartseer pynen,
In d'overdenckingh, van syn' krancken ouderdom;
Die stoot geheel myn hoop, gheel myn verwachtingh om,

(1) d'Edelmoede baen.

(2) hem.

[p. 109]

En stelt my dagh en nacht syn nakend end voor oogen.
't Vernieuwen van syn smert vernieuwt myn mededoogen;
Syn minste wee dient my tot stof van meerder rouw.

egmont

Wanneer ick syn verlies van soo naerby⁽¹⁾ aenschouw,
En met Philippus hem begin te vergelycken,
Geen minder pijnlijkheyt doet mijnen moedt beswijken.
Hoe seer verschilligh is den Vader van den Soon!
Den eersten, spyt den glans der keyserlycke kroon,
Vergeet hoe hoogh syn weerde en eernaem is verheven,
Om met syn borgers in gemeensaemheyt te leven.
Den tweeden, ydel door syn nakende oppermacht
Voedt niet dan trotsheyt, pracht, en prael, in syn gedacht,
En 't dunkt hem synen staet en grootheyt te vercleenen,
Als hy syn dienaers sou een minsaem oogh verleenen.
Terwyl den vader voor sighself niet eygen heeft,
't Schynt dat den soone niet, dan voor sigh selven, leeft.
Och? hoe veranderen de saken en de tyden!
Wat sal ons Nederlant, door sulk een vorst, niet lyden!

oragnien

Naer soo veel ampten soo getrouwelijk bedient,
Wy hebben met'er daet geen cleynen loon verdient;
Maer 't sal Philippus niet becomm'ren, licht ontvallen,
Wat in syn vaders tydt en dienst is voorgevallen,
⁽²⁾Den Franschen aenslagh op het Roomsche ryk belet;
't Oproerigh Essen⁽³⁾ met den Saxenaer verplet;
Den twist en weerspalt uyt Castilien gebannen;

(1) nae bij.

(2) Des vijants aenslagh.

(3) Hessen.

[p. 110]

De rust van Oostenryk, de vlucht der Ottomannen;
Den welstant van den staet, de glory van Godts Kerk,
Den aerbeyt uytgestaen in 't bloedigh oorloogsperk
Soo menigh rycke winst en heerelycken zegen,
Door onsen arm en moedt vervordert⁽¹⁾ of vercregen
Syn by Philippus in geen achtingh nogh gewicht:
Hy leght al dese daen te last aen onse plicht,
En niet verlegen, om het gene wy verdienen
Acht ons genoegh erkent met d'eer van hem te dienen.

egmont

O prins! dat Nederlant soo roem- en zegen-ryk,
Het schoonste en beste deel van gheel het spaensche ryck,
De bloeme van Euroop, den pronk,⁽²⁾ van alle landen,
Sal endelyk ontfaen het jock van vreemde handen,
En onder het gewelt die'r trotse monarchy
Den vrydom sien verdrukt van syne heerschappy.
Wat pijnlijkheyt sal dit voor onsen Adel wesen
Aen wie den keyser soo veel jonsten heeft bewesen!

oragnien

Stil graef; sie, hier verschynt den vorst met synen soon.

(1) vervoordert.

(2) glans.

2^en uytgangh
Keyser, Philippus, Oragnien, Egmont

oragnien

Geheel den Edeldom gehoorsaemt uw geboon,

[p. 111]

Heer keyser, ieder comt ten hove, naer uw orden,
Dat stiptelijk door ons sal waergenomen worden.

keyser

'k Betrouwe dit op u; gaet prinssen, en voorsiet
Dat dees vergaderingh in volle rust geschiet.

3^en uytgangh
Keyser, Philippus

philippus

't Onrustigh Vrankryk⁽¹⁾ schynt syn hoogmoet in te toomen,
En Hendryk heeft 't bestant vreedsamigh aengenomen,
Daer toe bewogen door de Britsche koningin,
Die dit voorsichtelyk beleydt heeft, en niet min,
Met uwe Majestetys vernoegingh is becommert
Dan om haer ryck te sien door⁽²⁾ zegen overlommert.

keyser

O Prins, die tydingh brengt geen cleyne vreugden mee:
'k Beken, ick ben voortaen een minnaer van de vree,
En tot gerustigheyt en peys niet min gedreven,
Dan eertijts tot den krijgh. Hoe wisselt 's menschens leven!
Hoe seer veranderen syn wenschen met den tydt!
't Hert van een jongen vorst, de grootheyt toegewyt,
En door den glans verdwelmt van syn verheventheden,
Betracht alleen het pat van eeren in te treden.

(1) Duytslant.

(2) met.

[p. 112]

Het soete lockaes, van een helden-naem, verleyt
Hem dikwils uyt den wegh van syn voorsienigheyt
Die tegenstrevende syn eersucht en syn zegen
⁽¹⁾Hem toont dat syn geluck is in de vree gelegen.
Wat baerde dese drift al menigh ramp en druk!
Eylaes! hoe wanckelbaer, hoe broos is 't wapen-luk!
Hoe groov'lyk dwaelt⁽²⁾ een helt als hy daer op derft steunen!
't Geval schept syn genucht in rycken te doen dreunen,
Te slechten nevens d'aerde een hoogverheven hof,
Den aldertrotsten troon te brieselen tot stof.
Gelooft wie't heeft beproeft: ick heb nu menigh jaeren
Doorstaen en onderkent de groote ryx-gevaeren,
En met ervarentheyt geleert, wat swaeren last
Een machtigh heerschappy op vorsten-schouders past.
De liefde der gemeent, de vrede met gebueren,
Doen aller staten rust en welstant altijdt dueren.
Geluckigen monark, die op die zuylen bouwt
Waer op men noyt vergeefs⁽³⁾ syn roem en macht betrouwt!
Syn grootheyt neemt soo aen in luyster en in crachten
Dat alle vorsten naer syn bontgenootschap trachten.

philippus

Heer keyser, desen raet van uwe majesteyt
Stelt myn gehoorsaem hert noyt in vergeteltheyt
Dogh soo den hemel door myn wenschen is bewogen
'k Sal die nogh langen tydt met u genieten moogen,
En 't voorbeelt volgen van dit wonderlijk beleyt,
Dat u verheven heeft, tot sulk een heerlijkheyt,

(1) Hem toont dat in de vrede is meer geluck ghelegen.

(2) doolt.

(3) zijn macht en heeft betrouwt.

[p. 113]

En soo veel volckeren met iever aengedreven,
Om onder uwe wet en heerschappy te leven.
'k Wensch dat die heerschappy nogh menigh jaeren duer,
Tot breydel en ontsicht van vreemde⁽¹⁾ en nagebuer,
Tot roem van Godes kerk, tot rust der ondersaten,
Tot schaemte, schrik en schroom van alle die ons haten.

keyser

Prins, 'k vinde myne ziel bevryt van heerschens lust;
De koninginnen, om uw grootheyt, en myn rust
Becommert, sullen u daer op myn meyningh seggen:
Ga, laet my hier alleen dit vorder⁽²⁾ overleggen.

(1) Vremde.

(2) voorder.

4^en uytgangh

keyser, alleen

Wat schrickige beroerte, angst, drift, begeerte, en strijt
Gevoel ik in myn hert op een en⁽³⁾ selven tydt!
Myn opset, in 't begin niet machtigh mij t'ontroeren
Verschynt nu schroomelyk en swaer om uyt te voeren.
Wat lydt myn bangen geest gewelt, en overlast!
Myn ziel en is niet min, aen roem en eersucht, vast,
Dan aen dees soo geliefde en langbewoonde leden,
Waer mede sy weleer quam in de werelt treden.
O grootheyt! oogmerk, doel en wit van myn begeirt
Hoe strengelt gy met u myn hertelust! hoe deirt
Myn droeve ziel 't voorsien van u te bitter scheyden!
O vorst! O onderdaen! hoe seer syt gy gescheyden⁽⁴⁾

(3) eenen.

(4) verscheyden.

[p. 114]

Van een! wat ysselycke afgrondigheyt verschijnt
My tusschen beyde! och! waer verliest sigh, waer verdwijnt
Myn naem, myn achtbaerheyt, myn glory, mynen zegen
In dees veranderingh, wiens angstigh overwegen
Myn strydend herte schuert!... Och! wat besluyt ick, wat
Beoogh ick in het werk dat myn gemoet aenvat?
Des werelts beste deel staet onder myn vermogen:
Millioenen menschen voor myn keyser-troon geboogen
Bepalen in myn jonst, hun welvaert, met hun hoop.
Myn eernaem houdt in toom de vorsten van Euroop,
En dee den Ottoman van myne grenssen wycken.
De bloem van d'Oosters' en West Indiaensche rycken
Verluystert mynen glans: sy storten in myn schoot
Den onwaerdeerb'ren schat, die haeren gront besloot.
't Schynt dat den hemel gheel den roem van duysent jaeren
Tot myne heerlijkheyt heeft willen t' saem vergaeren;
En stap ick heden neer van soo verheven troon?
Ontmaek ik my van al die grootheen, voor een soon
Die synen vaders jonst en goetheyt sal vergeten,
Misschien, soo ras hy is in myne plaets geseten?
Hoe sal dit edel hooft, dat geen gebieder ken,
Soo schielyk en soo laegh sigh self vernederen?...
Gedencken van myn roem, pracht, rykdom, staten, machten
Gesach en helden-daen, vertrekt uyt myn gedachten,
Verbergt u voor myn oogh, laet myne ziele vry:
Ick wil gescheyden syn van gheel myn heerschappy;
Ick wil gheel myn begeirt naer aerdsche grootheyt stutten,
Geheel myn staetsucht en eergierigheyt uytputten,
Versaken alle lust en tijdelijk genot,
Om gheel vereent te syn met mynen Heer en Godt...
Hier comt Savoyens prins te rechter uer getreden.

[p. 115]

5^en uytgangh
Keyser, Philibert

keyser

Com, laet my u myn hert ontdecken; ik wil heden
Getrouwe vrient, my van den swaeren last ontslaen,
Die myne ziel weleer heeft met de kroon ontfaen.
Geen grootheyt sal my meer benev'len nogh bekooren:
⁽¹⁾Ick sluyt, met myn gedacht, voor haer myn oogh en ooren;
En myn leetwesigh hert, te langen tydt verleydt,
Ontdekt nu naektelyk des werelts ydelheyt,
En wil gheel haeren glans,⁽²⁾ en hoogheyt soo vergeten,
Als of het noyt, daervan, het minst en had beseten.⁽³⁾
Neen, neen; de werelt heeft by my geen achtingh meer;
De vuylnis van haer lust, de broosheyt van haer eer,
't Bedrogh van haeren glans, den niet van haer vermogen,
Geheel haer wanckelheyt, verschijnt nu voor myn oogen;
Nu sie ik wat sy is, nu sie ik wat ik ben.
Den snellen ommedraey der tyden, die, met hen,
My onderworpen maekt aen duyst veranderingen,
Vervoert nu myn gedacht ver boven d'aerdsche⁽⁴⁾ dingen
Om af te spiegelen een eeuwigh-duersaem goet.
O Philibert! wat is den ydelen overvloet
Van rijkdom, weelde, en pracht by 't eeuwigh vergeleken?
Dat m'opneem al den tydt myns levens, dat men reken
Al d'ueren in myn jeught met vreughde doorgebracht,
De jaeren van myn ryck, de grootheyt van myn macht,

(1) Ick sluyt voor haer mijn hert, met mijn gedacht en ooren.

(2) prael.

(3) geweten.

(4) vreughden.

[p. 116]

Den roem van mynen naem, door menigvulde zegen,
Tot op den troon van eere en glory opgestegen;
Wat is dit anders dan een wint, een rook, een niet?
Gelyk een snellen schicht, een vlugge watervliet,
Soo syn myn heldendaen, genuchten, en vermogen,
Geheel myn heerlykheyt verslenst, vergaen, vervlogen,
Terwyl ik neerstap naer d'oneyndige Eeuwigheyt,
Waer my rechtveerde loon naer⁽¹⁾ wercken is bereyt.
Eylaes! indien ik, op den lesten myner stonden,
Met ijdle handen voor den rechter word' bevonden,
Wat voordeel doet my dan geheel des werelts schat,
Die ik soo blindelings, soo reukeloos besat?
Neen, Philibert, ik wil voor goet van alles scheyden,
Om tot dien lesten stont my beter te bereyden.

philibert

O vorst! ik stae verbaest op een soo vreemt⁽²⁾ besluyt:
Myn herte beeft voor u, myn bange boesem sluyt,
Hoe sult gy machtigh syn dat werkstuk uyt te voeren?

keyser

Den Heer is mynen steun, niet can myn ziel ontroeren.
En wat is, segh my togh,⁽³⁾ al 't goet dat ik verlaet?
Ick was in mogentheyt, grootdadigheyt, en staet,
Voor alle kristene gecroonden hoogh verheven:
Ick heb myn sinlijkheyt en jaeren toegegeven
Soo veel voldoeningh als myn⁽⁴⁾ achtbaerheyt toeliet:
Myn opperste gesach en keyserlyk gebiet
Was uytgebreyt van op- tot onder-gank der sonnen:

(1) nae.

(2) vremt.

(3) doch.

(4) 't mijn.

[p. 117]

'k Heb schier geen vyanden bestreên, of overwonnen,
En d'opperhoofden wijt verdreven of gevaen.
Van al die zegenen, genucht,⁽¹⁾ en heldendaên
Is slechts een bittere gedenckenis my over.
⁽²⁾Myn tijt en roem vergaen gelyk een dorre lover,
En laten my niet dan een krancken ouderdom.

philibert

De jaeren gaen voorby en keeren noyt weerom,
Maer uwen roem blijft staen spyt uw verloope jaeren;
Uw lauwercroon vergroent op uwe grijse hairen,
En tuygt d'onsterflykheyt van uwen helden naem,
Op wie vergeteltheyt met alle uw haters t' saem,
Op wie de tijdt en doot het minste niet vermogen.
Al is uw edle kruyn door aerbeyt krom geboogen,
Dien wijt beroemden naem houdt uw grootachtingh staen,
Den vyant tot ontsach, tot vreugt den onderdaen.

keyser

Ey, swygh van mynen naem, en van myn kranke leden,
Dien is slechts eenen damp, die gaen te grave treden,
Dien wyst my d'ydelheyt, die spreken van de doot.
O Philibert, eer my verrasse desen noot,
'k Wil rekenen met myn betichtende geweten.
Ick sal den wysen raet en leeringh noyt vergeten.
Die, in gelyk geval, een vrient my achterliet:
‘O Keyser! als een mensch syn eynde naken siet,
‘'t Is billijk alle sorgh voor aerds genot te staken,
‘Om ruymte tusschen tydt en eeuwigheyt te maken.

(1) ghenuchten.

(2) Mijn daghen zijn.

[p. 118]

Och! die waerschouwingh is mij stadigh in 't gedacht.

philibert

Is uwen eernaem dan by u niet meer in acht
Myn weerde heer en vorst? Hebt gy geen achterdencken,
Dat desen afstant sal uw eer en glory krencken,
En dat men achten sal als een cleynhertigheyt
't Werck dat gy onderneemt uyt sorgh voor d'Eeuwigheyt?
Wat sullen Saxenaers en bitse Hessers seggen?
⁽¹⁾Wat sal het Fransche hof u niet te laste leggen,
Wanneer gy van uw macht en heerlijkheyt berooft
In d'eenigheyt verschuylt met uw gelauwert hooft?
Hoe! moet men in een kuyl en schuylhoek syn verborgen
Om voor syn lesten strijt en eeuwigh lot te sorgen?
En kan een kristen vorst, al swaeyen synen staf,
Niet eeren synen Godt, en dencken op syn graf?
Hoe menigh heylige gesalfden en propheten
En hebben tot het end' niet op den troon geseten,
Voldaen aen hunne plicht, voldaen aen hunnen Heer,
En 't eeuwigh heyl ontfaen naer tijdelyke eer?
Moogt gij, soowel als sy, niet steunen op Godts zegen?...
Waerom dan ingegaen soo ongebaende wegen?
Waerom een werk begost dat reden tegenstreeft,
Waer van d'Aeloutheyt schier geen⁽²⁾ wettigh voorbeelt geeft?

keyser

Ik volgh des Heeren stem en die van mijn geweten,
Een leydsman sekerder dan 't voorbeelt van Propheten:
En wat de werelt op mijn afscheyt smallen magh,

(1) Wat sal soo menigh Hof.

(2) voorbeelt meer en geeft.

[p. 119]

Verwerp ik om de sorgh van mynen jongsten dagh.
'k Wil myn verborgen hert tot in de diepste hoecken
Van syn genegentheyt⁽¹⁾ naukeurigh ondersoecken,
Doorsnuff'len myn gemoet, myn meyningh en begeirt
In 't gene Godt mishaegt en myne ziele deirt.
Wat heb ik, in 't bestier van 't opperste vermogen
Gestoort door oproer, twist, en bloedige ooreloogen
Al veel verwaereloost, gedoogt of uytgewrocht,
Hetgen my naderhant tot leet en wroegingh brocht!
Och! wat al schulden! wat besmeuringen en smetten
Ontdek ik in myn ziel! wat heb ik nauw te letten
Op myn gedekt gewisse en ongrondeerbaer hert,
Wiens lust en onlust, door elckanderen verwert,
Soo naekt, soo bloot staen voor d'alsiende rechters oogen!
Hoe soet van d'ander⁽²⁾ kant wort mynen geest bewogen
Om, vry van alle lust naer aerdsche vreugt en eer,
Te rusten in den schoot van mynen Vorst⁽³⁾ en Heer,
En daer een proefstuk van dat saligh lot te smaken,
Hetgen, voor eeuwigh, moet gheel myn voldoeningh maken!
Wegh werelt! laet my los! wegh grootheyt! ik vertrek,
Ik volgh den lieven roep, den soeten minnetrek,
De noodingh van myn Godt myn eenige verwachtingh.
Myn hert te langh verleyt door ijdele betrachtingh
Van wellust, rijkdom, pracht, en tijdelyk genot,
Wort endelijk, voor goet⁽⁴⁾ vereent met synen Godt.
Com Philibert, gy moet myn soon daer toe bereyden;
Dogh, draegt u in 't geheym, van myn besluyt, bescheyden.

(1) genegentheên.

(2) d'and're.

(3) Godt.

(4) vereenight met sijn Godt.