In oorlogstijd. Het volledige dagboek van de Eerste Wereldoorlog
(1979)–Stijn Streuvels–
Auteursrechtelijk beschermd1-6 oktober 1918Ineens komt de oorlog naar hier overgewaaid. 't Nieuws dat de lijn is doorgebroken! Vluchtelingen komen af in een stoet zonder einde - ellende en verdriet - door regen en wind - de aftocht van duizenden met have en goed - al de dorpen boven de Leie en de Vaart - trekken hier voorbij in de richting van Oudenaarde. Al de weerbare mannen van 18-55 jaar worden weggedreven - Kortrijk staat op het punt te vertrekken en wij wachten het bevel af om heen te gaan. De pakken staan gereed - we staan voor een nieuw aanschijn van de dingen. Alle uren komt er nieuws.
Het bevrijdingsoffensief was ingezet op 28 september, na enkele dagen viel het stil. Pas op 14-15 oktober werd het hernomen. Op 18 oktober was Kortrijk bevrijd, maar de Duitsers hielden stand op de Leie, en het afleidingskanaal van Schipdonk (tussen Deinze en Maldegem). Aldus kwam Ingooigem in de frontlijn te liggen, en werd door de Duitsers met gasgranaten beschoten. Wat er verder gebeurde vonden we terug in een klein notaboekje. Wij vullen dit aan met Ingoyghem II 1914-1940 (pg. 1343-1345), dat Streuvels in 1957 publiceerde. | |
11 oktober 1918Wat wij vreesden dat zo haastig zijn tragisch verloop nemen zou - is anders uitgevallen - De blauwe mist hangt over de velden en de boeren aan 't zaad voeren en aardappeloogst - als we 't kanon niet af en toe hoorden zou men niet denken dat er ooit oorlog is geweest - en men zou vooral niet vermoeden | |
[pagina 658]
| |
dat er een ontknoping van het wereldcataclysme te wachten staat - de inkwartiering is weg en de beweging over de straten van vluchtelingen en soldaten is geheel stopgezet - het is de stilte voor het onweer - | |
12 oktober 1918Dagen van spannende verwachting - er wordt over het lot van de wereld beslist en hier verloopt het leven in zijn dagelijkse kleinigheden - alsof er niets op handen ware - we blijven zonder nieuwsberichten of dagbladen - aan ons zelf overgelaten - en we weten dat het geen vrede is omdat we af en toe 't kanon horen en bommen. 't Merendeel van de landlieden blijven ongelovig - bij 't gedacht dat er geen einde aan komen kan. | |
14 oktober 1918We worden gewekt door een trommelvuur boven Kortrijk dat een paar uren aanhoudt en verder de dag door kanon met vliegergevechten en bommen. Kortrijk is van hier uit een grote geheimzinnigheid - we weten niet wat er gebeurt - of wie er nog in is - alleen beleven we dat ongelooflijk menselijke: dat er lieden zijn die al hun meubelen in veiligheid hebben weggezonden en die zelf in 't gevaar blijven - men weet niet om wat te redden - tenzij de muren van hun huis?! | |
15 oktober 1918Zelfde geweldig trommelvuur - boven Kortrijk - Moet deze stad nu de laatste tol betalen voor 't invallen van de vrede? De handelingen van een legerleiding zijn voor ons ondoordringbaar. Nu dat het einde nakend is, zien de Entente-legersGa naar voetnoot1 nog de noodzaak in hun eigen steden met de mensen erin - kapot te schieten - Om Kortrijk deert het mij geweldig. 's Avonds krijgen we geregeld vliegerbezoek... met bommen (Vichte kreeg er gister?) Geen treinen meer op de lijn Brussel-Kortrijk. Men zegt dat alles ondermijnd is en gereed om bij 't minste teken in de lucht te vliegen - over de straten is het volop en aanhoudend Duitse verhuizing - al niet veel verschillend van deze van de vluchtelingen. De mensen houden de | |
[pagina 659]
| |
adem in - maar het gaat niet rap genoeg en kleine bijhorigheden ontnemen hen het geloof aan het einde - omdat er nieuwe stalling gebouwd wordt aan het peerdenlazaretGa naar voetnoot1, en elektrisch licht geplaatst - geloven ze niet dat de Duitsers inzicht hebben te vertrekken. Nu het einde zo nakend is zou men verwachten veel van de onmenselijke behandelingen te zien wegvallen, maar neen - elke dag zien we hier voorbij trekken - tweemaal een 50-tal civiel-arbeiders (serviel-arbeiders spreken de Fransonkundige mensen uit!) aan een grote wagen gespannen waarop stenen geladen zijn en dat vervoer gaat van Tiegem naar Vichte. Erlangs lopen een paar soldaten - het hele vertoog gelijkt iets uit de slaventijd... | |
16 oktober 1918Nu zitten we erin - de kanons worden geplaatst op 't dorp - de Engelsen zijn in Harelbeke... alle stonde kan de ontknoping komen - 't krielt van soldaten. De kerk gelijkt een stal - aan de elektrische lamp hangt een albeGa naar voetnoot2 en een autaarkleed als lichtscherm - in de zittensGa naar voetnoot3 op stoelen en banken liggen soldaten - de vloer is gestrooid - de mensen lopen in angstige afwachting - vragen elkander raad - maar zijn opgeruimd - wat is een beetje angst als 't einde maar nadert - de tijd van wachten duurt te lang - men kan niets uitrichtenGa naar voetnoot4 en men moet thuis blijven. Het is een lange koude regendag - de soldaten lopen als schimmen door de mist - zware kanonnen rijden voorbij en de verhuizing van de aftrekkende troepen duurt voort - geen treinen rijden meer - wat men al vertelt grenst aan het fabelachtige - de toestand van de bevolking is buiten alle verwachting kalm. Wat zal de nacht ons brengen? Aan morgen denken we nog niet. | |
[pagina 660]
| |
te zien - met wondere tonelen - contrast bij de optocht vier jaar geleden - jammer, dat we geen foto's nemen kunnen - nu is 't de aftocht op zijn geheel. De stilte heeft iets spannends - de mensen blijven kalm en opgewekt. Onze inkwartiering vertrekt. | |
18 oktober 1918Het wordt immer spannender met ons. Heden wordt er gemeld dat er voortaan gevaar is dat hier ingeschoten wordt en al wie wil vertrekken, kan. De mensen staan besluiteloos in angst en vertrekken niet - anders kalme dag - met kanongeschut rondom ons - een naar gevoel dat men erin zit en niet weet vanwaar 't ons treffen kan - voort veel beweging van aftrekkende troepen. De kerk staat vol peerden - | |
20 oktober 1918 zondagGeloop in huis - 8 uur naar de kerk (impressie) stal vol stro met tabakwalm en natte kleren - middenbeuk vol mensen - 't andere vol soldaten - aandoening aanspraak van pastor - na de mis - nieuws dat de Engelsen naderen - troepen trekken op in haast - koortsige beweging - inkwartiering Brigade-Generaal von Kessel - vertrekken - na de noen zijn we alleen; opruiming - nasleep van soldaten - eerste granaten vallen in de nabijheid - angst - kelder ingericht - geloop naar boven - kalme avond - met formidabel geschut - we zitten rondom in de kanons - wachten wat komen werdGa naar voetnoot1 - stilte op straat - inval van twee soldaten - onrust - geloop - slecht geslapen - kinderen vrolijk - inrichting kelder op 't hooi - souper, gerookt en geslapen - verwachten dat morgen alles voorbij is. | |
[pagina 661]
| |
- het huis vol - stalling, schuren en kotenGa naar voetnoot1 - een echt laatste oordeel - intussen schieten kanonnen en mitrailleuzen en treffen vlak op de dorpsplaats - 6 peerden, 2 man dood en een meisje gekwetst - Onder het kruisvuur ben ik aan 't bakken en verder leven wij in en uit de kelder - De burgemeester heeft uitgebeldGa naar voetnoot2 dat niemand meer op straat mag gaan - we zien geen mens over de streek. Paul en Paula nemen voort hun klavieroefeningen en schijnen de toestand reeds gewend - we slapen lekker warm in de kelder - en horen de granaten piepen - meestal blindgangers in 't natte veld - het regende weer heel de dag - tegen de avond heldert het weer en we krijgen een verwoede aanval met trommelvuur uit 't westen boven 't BanhoutGa naar voetnoot3. Ik had me 't achteruitschuiven en de overgang van 't front eenvoudiger voorgesteld - het kan nog dagen duren want er is een Duitse verdediging van 3 divisies zegt men - Nacht in de kelder - inval van een menigte soldaten met officieren alles weder vol - onrustige nacht in de kelder - geloop en fel geschut. | |
Dinsdag 22 oktober 1918Een leven als 't laatste oordeel in heel het huis - Sanitätscompagnie in huis en soldaten in de stallen - koken in 10 plaatsen het gans huis omver - bezoek bij Dr. DendonkerGa naar voetnoot4 nog erger door granaten beschadigd - afwachten in angst wat komen zal - in en uit de kelder geen plaats meer voor ons in huis - tenzij die kleine kelder - een angstige verwachting in 't hels geschut rondom ons - wijnroes bij de soldaten. | |
Woensdag 23 oktober 1918In de nacht zijn al de soldaten ongemerkt vertrokken - eenzaamheid die angstig aandoet. Betrekkelijk kalme dag - uit en in de kelder - zonder soldaten in huis - vreemde vereenzaming - kelder versterkt met eiken bollenGa naar voetnoot5 - 's namiddags bezoek van Generaal von Kessel, later Sanitätscompagnie. Tegen de avond formidabele beschieting op 't dorp - Nu worden wij gewaar dat geen van ons | |
[pagina 662]
| |
weet wat dag dat we zijn - Rode Kruisvlag wappert nog altijd - een geruststelling - zetten we dus vrijdag. | |
vrijdag 25 oktober 1918De dag begint kalm - tot 9 uur dan - we zijn gelukkig in de kelder gaat een hels trommelvuur los boven ons hoofd en we zitten in die hel tot bij 12 uur. We weten niet of het huis nog rechtstaat - kreten - inval van Engelsen - tragiek moment - vreemde verschijning - in de kelder gesloten - eerste blik in huis - hartzeer verwoesting - familie vluchtelingen van Heule in huis - moeder gekwetst - sterft zonder bijstand in de voorplaats - De Duitsers beschieten nu het dorp - akelige nacht - met Engelse soldaten tot op de keldertrap en met vluchtelingen bij ons - af en toe be...Ga naar voetnoot1 - Impressie: in kelder piano speelt - twee Franse dragonders - goede impressie - eerste verschijning van Engelse - opgewonden weerloos voor de bajonet - akelige nacht, bijna verstikt - de stervende vrouw - houding van de Engelse soldaten - brand rond en rond op al de kleine hoven - impressie in de kelder - zwarte gedaanten reuzen - soldaten -Angelsaksers van 700 (jaar) geen aansluiting - vervreemd. | |
zaterdag 26 oktober 1918Kalme uchtendGa naar voetnoot2 met regelmatige beschieting van de Duitsers op 't dorp. De vluchtelingen vertrekken. 4 kinders hun vader ligt dood te Otegem - en hun moeder hier dood in de hall - dompelende wezen - gesprek - weergeven - we maken van ons hert een steen. De lucht is nog vol schroot en vuur - als ziedend water ruist het - vervelend nietsdoen en afwachten in de kelder. Elk kanon heeft een eigen stemgeluid en karakter - bitsig - lomp - nijdige tweeslag...
In Ingoyghem II verduidelijkt Streuvels:
‘De 26ste, in de vooravond, inval van Engelsen met gevelde bajonet. Een half uur te voren hadden we nog een Duitse soldaat op de trappen van de kelder. Stikgas, soldaten met gasmaskers, die er uitzien als baarlijkeGa naar voetnoot3 duivels. Uittocht op bevel, de vlucht door het vernielde dorp, met brand over de hele | |
[pagina 663]
| |
streek, - het onbekende in. 't Jongste meisje op de arm van een Engelse soldaat gedragen. Midden een hels trommelvuur over de baan, aankomst te Deerlijk. Toevlucht in een stukgeschoten huis, - de nacht door obussen die over ons hoofd heenvliegen, op Kortrijk. Een akelige nacht in angst. 27ste. Een stralendzonnige morgen. Met een ambulanciewagenGa naar voetnoot1 naar Kortrijk gevoerd. Toevlucht in de kliniek van Dr. LauwersGa naar voetnoot2, waar we de beschieting hebben onderstaan tot de 31ste. Samen met familieleden uit Avelgem, op een boerenwagen met al het huisraad er op en de moeders met de kinders, door een stier getrokken, die nooit in 't gareel gelegen had, met twee mannen om het beest in toom te houden en een derde met de zweep en een prikkel om hem aan te kotterenGa naar voetnoot3. Het was een potsierlijk spektakel, te zien hoe dit beest in zigzag, rechts en links over straat zwaaide, die lange weg van Kortrijk naar Moeskroen. Doch niemand had lust tot lachen. Bij nonkel Denreep, dokter en burgemeester van MoeskroenGa naar voetnoot4, vond heel de familie een veilig onderkomen in het grote huis, doch allen ziek en ellendig door stikgas of griep, te bed en elkander aan 't oppassen. Daar is mijn schoonmoeder bezweken en op meer dan armtierigeGa naar voetnoot5 wijze begraven geworden. Mijn schoonbroer heeft zijn vrouw, die leed aan tering, op een kruiwagen van zijn hofstedeGa naar voetnoot6 te Heestert naar Kortrijk gevoerd, waar zij gestorven is. Dat waren de twee slachtoffers van de oorlog. Al wie oud of ziekelijk was, moest er omkomen, - gelukkig is er niemand van de naastbestaanden door de beschieting getroffen geworden. Daar vernamen wij het noodlot van de honderden bekenden uit Avelgem die door stikgas gestorven zijn.’
Agenda: | |
maandag 28 oktober 1918Kortrijk is al verlevendigd - vreemde aandoening met de Engelse soldaten - veel kennissen onder de vluchtelingen elk vertelt zijn gevaartenGa naar voetnoot7 onzekerheid over de toestand van het | |
[pagina 664]
| |
huis - de dieren, meubelen enz. - bezoek bij Victor AckeGa naar voetnoot1 - enz. vinde hier Dr. DendonckerGa naar voetnoot2 - gesteltenis - en 's avonds de vluchtelingen uit Avelgem alle ziek van de stikgas - onrust in familieleden - en 't leven gaat voort - |
|