In oorlogstijd. Het volledige dagboek van de Eerste Wereldoorlog

<februari 1916>

3 februari 1916

Grote beroering op de Kommandantur te Kortrijk - Geen passen meer voor 't Generaal-Gouvernement en deze die gegeven waren, worden weer ingevraagd - handelsreizigers vertellen dat ze in Gent gekomen niet uit de statie³ gelaten werden en met de eerstvolgende trein terug moesten keren - in Brussel is dit ook gebeurd. Die maatregel moet naar alle waarschijnlijkheid in verband zijn met de grote Duitse aanval hier op 't Westerfront, - waarvan alsaan⁴ spraak is.

Anderen beweren dat er valse passen in omloop zijn - of dat het eenvoudig een maatregel is om de grote troepenbeweging te vergemakkelijken.

3 de statie: het station

4 alsaan: voortdurend

6 februari 1916

Al de passen moeten ingeleverd worden - nog nooit was er zulke toeloop van volk op 't stadhuis. De mensen staan er 1/2 dag te wachten om hun paspo[o]rt en als ze moe zijn van staan komt er een Duitser die zegt: morgen terugkeren - alles afgelopen! Algemene ontmoediging - gramschap, vloeken en verwensen; een vent dringt door de menigte heen en verklaart tegen de Duitser dat hij zijn pas moet hebben - dat hij morgen vroeg melk moet voeren voor de Duitsers. Niets - niemendal, zegt de Duitser, ausgeslossen!

- Wel dan zult ge 't verdomme morgen allemaal doen zonder melk, roept hij en verlaat de zaal.

[p. 511]

Overal trekken de troepen op - Kortrijk schijnt helemaal verlaten. - Harelbeke drukte van opladen aan 't station en langs de steenweg trekken de wagens op met de grote pontons die hier al 15 maanden uitrustten. Vichte, Waregem van overal komen ze af in lange karavanen; het schijnt of heel de streek helemaal verlaten wordt. Zal 't nu de algemene aanval zijn waarvan de mare¹ loopt?

Gazette van Kortrijk - 5 februari ‘Halberghe Gustaaf, gewezen bestuurder van de Harelbeekse bloemmolens, krijgt één jaar gevang en 100 fr. boete voor vervalsing van bloem en daarbij 5 jaar gevang en 500 fr. boete voor misbruik van vertrouwen te nadele van 't gewestelijk provinciaal voedingscomiteit.’

Dat staat er maar in gewone drukletters, tussen konijnendieven e.a. onder de rubriek rechtbanken, alsof het niets te beduiden had. We zijn inderdaad aan ‘grote’ dingen verwend. Die veroordeling heeft eigenlijk betrek met² het schandaal dat enige maanden uitbrak over de vervalsing van het Amerikaans koorn, dat in die molens gemalen en in zulke hoedanigheid aan de mensen als voedsel werd aangeboden dat het niet te verbruiken was en dat men van algemene vergiftiging had mogen spreken!... De genaamde Halsberghe werd naar 't schijnt aangehouden bij de grens waar hij trachtte in veiligheid te geraken. De maatschappij kreeg 100.000 fr. schadevergoeding te betalen.

1 mare: nieuws

2 betrek met: betrekking op

7 februari 1916

Hoe de zaken al draaien in oorlogstijd. De boeren hebben hun lijnzaad moeten afleveren à 62 cent. ook hun voorraad om te zaaien - met de belofte dat er lijnzaad van beste hoedanigheid zou te hunner beschikking gesteld worden (Russisch) om te zaaien. Nu, werden er lijsten in omloop gebracht waarop de boeren moeten aangeven: welke hoeveelheid zij wensen te zaaien. Deze die verklaren geen lijnzaad te willen kopen,... omdat ze hun voorraad hebben - zijn er in gelopen en werden die voorraad afgehaald. Nu echter wordt er afgekondigd dat er lijnzaad te krijgen is om te zaaien aan 275 fr. per 100 kilo... met de voorwaarde dat 't bedrag in goud wordt uitbetaald!!!!

[p. 512]

't Lijnzaad werd opgeëist en betaald aan 62 fr. per 100 kilo.

Zaaigraan (vlas) wordt nu geleverd aan 200 fr. - te betalen in goud (prijs van de olie).¹

1 losse nota: ‘Lijnzaad - 62 fr. - 100 kls. Zaaigraan - 200 fr. - 100 k. - betalen in goud - (zelfde prijs van de olie). De boeren doen deerlijk hun beklag. 1e lijnzaad in leveren met belofte dat ze nieuw Russisch zaaigraan zullen krijgen aan dezelfde prijs. 2e lijst om te vragen hoeveel vlas ze zaaien willen - hoeveel zaad ze nodig hebben - die verklaart er geen te moeten hebben - wordt zijn zaaigraan afgehaald. 3e uitkomst: prijs van het nieuwe’...

9 februari 1916

Ik zie franskiljons die er altijd op uit zijn Vlamingen aan te klagen en verdacht te maken... dat ze heulen met de vijand, die nu om maar gauw bediend te zijn op de Kommandantur - er geen graten in zien, hun paspoort te betalen met goud - en alzo de vijand rechtstreeks ondersteunen in 't geen, naar ze zelf bekennen: hij 't meest nodig heeft.

Van Wervik naar Bissegem mag deze dagen niemand op straat komen.

Er is bevel gegeven dat er een volledige volksoptelling moet gebeuren iets gelijk ten tijde van Koning Herodes, met dit verschil dat we ons niet naar Jerusalem moeten begeven en dat we stilletjes mogen thuis blijven en er niets van gewaar worden terwijl de bewerking van het optellen geschiedt - in zulke gevallen zijn we toch ver vooruit gegaan!

zondag 13 februari 1916

Kortrijk is weer een dode stad geworden en heeft haar militair uitzicht verloren - de troepen zijn vertrokken en ik kan mij voorstellen hoe er in 100den huizen een zucht van ontlasting is opgegaan na die inkwartiering van maanden lang, - en hoe men in veel plaatsen met de grote kuis² zal aanvangen.

Maar 't is er anders ver van dat de oorlogs-impressies er zouden ontbreken! Wervik wordt voortdurend beschoten en heden bracht men een aantal gekwetste en stervende burgers naar Dr. Lauwers'³ gesticht om er heelkundige bewerkingen te ondergaan. Het schijnt dat de bevolking van Wervik er niet

2 grote kuis: grote schoonmaak

3 Emiel Lauwers (1858-1921) arts, en vriend van Streuvels

[p. 513]

wegtrekken mag en in 't gevaar moet blijven... om strategische redenen...

Vandaag was er ook weer een prachtig schouwspel in de lucht. Acht vliegers die er malkaar¹ beschoten en van beneden met shrapnells beschoten werden. Op het prachtige blauw met de grote witte wolken van de maartse hemel is het iets wonderbaars - dat alleen niet genoeg gewaardeerd wordt omdat men er kosteloos en zonder er een verre reis voor te doen, van genieten kan. Maar ik kan wel denken dat deze die ginder hoog als Alpenarenden in het 't zonnegoud van het ether zweven met de dood die spookt rondom hen, er dingen gevoelen waarbij al wat wij ons van gemoedstoestanden inbeelden kunnen, kinderachtige muizennesten² zijn! - Als die mannen maar een dagboek schreven!!!!!!

1 malkaar: elkaar

2 muizennesten: muizenissen

14 februari 1916

Ik kan nu reeds bestatigen en met zekerheid vaststellen dat de fameuze verordening op 't verbruik van alkool en genever - die D. datum³ - door de Duitsers werd uitgevaardigd, niets is dan een dode letter - er wordt sterke drank geschonken gelijk voorheen en ge kunt u alle dagen 10 keren zat drinken zonder dat gij noch de herbergier ervoor gestraft wordt of geboet. Inzake toepassing van wetten zou men ook wel eens van de Duitse inkonsekwentie of willekeurigheid mogen spreken. Waar men in 't ene lankmoedig door de vingers ziet, past men op 't andere een strengheid en nauwkeurigheid toe met een systeem van verantwoordelijkheid die ons onverstaanbaar voorkomt. Ik knip uit het dagblad Het Volk van vrijdag 11 februari nr 34 volgende bekendmaking:

[Krantenknipsel]:
Bekendmaking.

In de nacht van 20 tot 21 december 1915 is de telegraafgeleiding tussen Laarne en Wetteren, die door het Duitse leger-bestuur gebruikt wordt, op een totale lengte van 6 velden, omtrent 1200 meter, vernield en ontvreemd geworden. Hiervan

3 het verbod dateert van december 1915, zie hoger

[p. 514]

komen op het gebied van de gemeente Laarne 1 1/2 en op dat van de gemeente Wetteren 4 1/2 velden, zodat op het laatste gebied nagenoeg 900 m koperdraad ontstolen zijn.

Alhoewel ook de dader, een inwoner van Laarne, door tussenkomst van de gemeente, als dusdanig aangehouden en des-halve gerechtelijk gestraft is, zo kunnen, wegens de gewichtigheid, die het ongestoord gebruik van de telegraafleiding ontegensprekelijk toe te schrijven is, beide gemeenten niet vrijgesproken worden voor het veronachtzamen van de plichten hun opgelegd, om er voor te zorgen dat dergelijke oorlogsverraderlijke handelingen in hun gebied niet gebeuren.

Op bevel van het Legeropperkommando is de gemeente Laarne een boete van 5000 mark en de gemeente Wetteren een van 10.000 mark als straf opgelegd geworden.

Dit wordt ter openbare kennis gebracht.

V.S.d.E.I.

der Chef des Generalstabes

OSTERTAG,

Oberstleutnant.

Ik ben maar benieuwd hoe de rechterlijke wetenschap over zulke uitspraken oordeelt, - we waren reeds gewend aan 't Duitse princiep van verantwoordelijkheid bij misdrijven waar de dader niet gekend was, - nu is 't omdat de gemeente niet beletten kon dat er misdrijven ontstaan!!!

Ik verneem vandaag ook dat de geestelijkheid van Ooigem en... om een gepleegd misdrijf van die aard, als verantwoordelijke personen heeft¹ vastgezet. Ik heb nog niet vernomen dat - als er een Duitse soldaat iets misdreven heeft, men de kapitein ervoor in de bak stopt²!??

In Kortrijk gebeurde dees dagen een geval van andere aard. Een dame die inkwartiering gekregen had, wordt gewaar dat er verschillende voorwerpen uit haar huishouden verdwenen zijn, die door de soldaten werden medegenomen. Zij doet een aanklacht in de Kommandantur en krijgt geen verhoor - maar nu wordt zijzelf veroordeeld om 't geval bekend te hebben gemaakt, onder voorwendsel van smaad aan het Duitse leger, met de volgende redenering, het Duitse leger is onaantastbaar in zijn

1 heeft: is

2 in de bak stoppen: in hechtenis nemen

[p. 515]

eer, en 't geen de soldaten in haar huis medenamen valt te beschouwen als ‘misdrijf door particulieren gepleegd’. Het onderscheid is nog al delicaat. De hele gebeurtenis heb ik van horen zeggen door bekende personen uit Kortrijk. Maar 't geen ik van nader weet is 't geen de Huzaren die verleden week te Vichte vertrokken zijn, hebben medegenomen bij de burgers die op hun beurt klacht hebben ingediend te Kortrijk.

Het moet dan toch aangenomen worden - en we zullen er ons moeten aan wennen: dat het ‘recht’ op andere basis wordt gesteld in oorlogstijd.

In de avond word ik naar buiten geroepen om twee nieuwe sterren te bewonderen die aan de hemel verschenen zijn. Inderdaad, bij 't eerste zicht denkt men aan een nieuw sterrenbeeld. Vlak onder de maan zitten er twee lichtstippels, de een vlak boven de andere, maar veel groter dan sterren en met flikkerende schijn. Het moeten lichttekens zijn maar niet gelijk we er nog gezien hebben, die opgeschoten worden als vuurpijlen en weer neervallen, - deze nu blijven op dezelfde plaats. De onderste echter gaat nu en dan eens uit en herbegint dan weer te flikkeren. Ze hangen in het westen en we vragen ons af: hoe men ze op zulk een hoogte heeft kunnen krijgen en hoe zij daar roerloos blijven als sterren, niettegenstaande de felle wind. Een paar uren bleven ze zichtbaar¹.

1 de verklaring volgt in een los persknipsel door Streuvels gedateerd: 1 maart 1916, waaruit blijkt dat in Rouen paniek ontstaan is, omdat de bewoners deze lichten opgemerkt hebben en ze aanzagen voor een Zeppelin. ‘Het Journal de Rouan [sic] dat een onderzoek geopend heeft, meent dat de verwarring ontstaan is door het feit dat tegenwoordig de twee planeten, Jupiter en Venus, zeer dicht bij elkaar staan en dat in de nevel hun groep voor een luchtschip aangezien werd.’

15 februari 1916

Hoe komt het en wat heeft het te beduiden dat de Duitse censuur sedert enige tijd in ons dagblad nieuws doorlaat over de voornemens en de toebereidselen van Engeland waarbij de Verbondenen een zekere zegepraal te gemoet gaan? Het is om hun eigen volk en ons meteen stilaan de ware toestand te openbaren en tot de gebeurtenissen die volgen moeten gereed te maken opdat de slag en de ontgoocheling niet te hevig zou zijn, zal men trachten de nederlaag te wettigen door het voor te

[p. 516]

stellen als een verplettering door de overmacht? - zo redeneren de mensen.

23 februari 1916

Stil als in de Sahara.

De crisis van licht en donker breekt weer aan - helaas enige maanden te vroeg. De carbure¹ die we vóór de winter kochten aan 0,40 fr. geldt nu 2,50 fr. de kilo en dat ware nog 't ergste niet als we ze maar aan die prijs krijgen konden! maar nergens geen te vinden - men zegt dat - sedert de Duitsers een hoogste prijs van 75 cent gesteld hebben - de handelaars die een voorraad liggen hebben, ze niet meer verkopen willen! Adieu de nachtstudie - we kunnen niets beter doen dan om 6 uur slapen gaan!

1 carbure: carbid voor de verlichting

26 februari 1916

In de dagbladen is de papier-crisis weer aan de orde van de dag - bij 't begin van de oorlog reeds was er al spraak van schaarsheid aan papier - en de bladen verschijnen op verminderd formaat of met enkel blaadje... maar op die kleine ruimte is er nog altijd plaats genoeg voor de aankondigingen en voor een feuilleton dat over 't algemeen een stuk zouteloze roman bevat. Zou men niet beter eerlijk bekennen: een schaarsheid aan... nieuws!²

2 losse nota: ‘Enige maanden geleden deden wij ons beklag dat er geen dagbladen waren en we voelden ons daardoor verstoken van de wereld - en nu dat we er hebben zouden we wensen ervan verlost te zijn en als we zelfs maar niet wisten dat er bestaan!!! - Beschouwing - ten westen waar de zonne daalt in 't bloed!... alle avonden’

27 februari 1916

Met de levering van tarwe is het nog altijd niet in orde. 't Geen door het Duitse bestuur werd opgeëist leveren de boeren stipt - omdat het moet; maar 't geen door 't comiteit³ gevraagd wordt - en dienen moet om de eigen bevolking te voederen - is niet los te krijgen omdat het comiteit niet over voldoende ‘uitvoerende macht van straffen’ beschikt!!

Verleden jaar was 't de algemene roep dat de Duitsers ons

3 het Hulp- en Voedingscomité

[p. 517]

uithongeren zouden, en nu blijkt het... als we 't van de boeren hebben moesten, dat we al lang boomschors zouden mogen knabbelen. Vandaag werden weer van de kerksteen de gewone dreigementen afgelezen waarmede de ongewilligaards¹ gestraft zullen worden, die hierin bestaan: dat de bevolking van de gemeente uitgesloten wordt door 't hulpcomiteit. Dat wil zeggen dat de hele burgerij geen meel, vet, rijst enz. meer krijgen kan en de behoeftigen hun hulpgeld onttrokken worden en dat is dan de vergeldingsmaatregel waarmede enige onwillige boeren moeten getroffen worden - die geen hulpgelden verlangen en de levering van 't comiteit best missen kunnen, omdat ze tarwe op zolder hebben en vlees in de kuip! - Een andere strafmaatregel zal bestaan in 't uithangen van de namen van de boeren die weigeren te leveren (alsof heel de bevolking die boeren niet kende!)

De ongerijmdheden in die zaak liggen voor 't grijpen b.v. in theorie zou er nergens een graantje in voorraad meer mogen zijn - daar de hele opbrengst aangeslagen werd! - en als ik hier rondkijk zie ik in de vier windstreken alle molens aan 't draaien! Ik vraag me af: wat maalt men op die molens, van waar komt die tarwe en waar gaat dat meel??

1 ongewilligaards: onwilligen