In oorlogstijd. Het volledige dagboek van de Eerste Wereldoorlog

[p. 43]

<Oorlogsdagboek>

Inleiding

De 25 volgende jaren staat de Europese Letterkunde wel in het teken van de oorlog. Ik kan me best voorstellen hoeveel stapels boeken er verschijnen zullen over de gebeurtenissen die thans de wereld beroeren, - van hoeveel zijden beschouwd, ellende, heldenmoed, dapperheid en rampen zullen verhandeld worden tot verhalen en beschrijvingen; de mannen die er aan meegedaan hebben, zullen dingen weten te vertellen, waarbij de stoutste bedenkselen van de geest en alle verbeelding als kinderspel zullen afsteken en wegbleken¹! Die moorderij op grote schaal, met al 't geen er rond is gebeurd of er uit is voortgevloeid, zal het hele leven beheersen der huidige generatie en met altijd nieuw belang zullen de mensen uitzien naar elk nieuw relaas van hetgeen zij als de ‘grote beroering’ hebben meegemaakt; - ik denk aan de boeken die nu nog altijd verschijnen over vroegere veldslagen, b.v. van Napoleon, en met even veel gretigheid onthaald worden... Het is mijn bedoeling niet, en ik denk er voorlopig niet aan, een boek over de oorlog te schrijven - ik wil vooreerst de mannen maar aan de beurt laten die er meer van weten dan ik zelf. Hetgeen hier volgt is het eenvoudig relaas van 't geen ik dag na dag, levendevers² heb opgeschreven, al naarmate het gebeurde in mijn onmiddellijke omgeving. De tijden waren zo rijk aan ondervindingen van alle aard, dat ik het wel de moeite waard achtte de dingen bij te houden voor me zelf eerst en ook voor mijn medemensen. De loop van het gewone leven met zijn ijdele, ingewikkelde vormen, werd ineens stop gezet en we stonden alleen voor de elementaire innerlijkheid: leven of niet leven!

Hoe dat gevoel zich uitte bij de mensen in mijn om-

1 wegbleken: verbleken

2 levendevers: kersvers

[p. 44]

geving en bij mij zelf ook, wilde ik in eenvoudige vorm uitbeelden en weergeven, gelijk het zich voordeed. De dagen verliepen in gedurige heffing en deining, met schokken van hevige gemoedsbeweging. De wereld echter zal wel eens weer zijn gewone uitzicht krijgen en 't leven zijn oude loop hernemen en dan vergeten wij wellicht hoe wij de schok ondergaan hebben - deze aantekeningen zullen ons aan de indrukken herinneren. En voor dezen die er buiten bleven, zal het wel belangrijk zijn te vernemen: hoe een sterveling door de beroering heen komt en hoe mensen en dingen eruit zien als... het leven bedreigd wordt en dood en vernieling in de lucht hangen!