De kronijk van Antwerpen. Deel 8. 1803-1817
(1936)–Jan Baptist van der Straelen, Jan Frans van der Straelen–
Auteursrecht onbekend
[pagina 100]
| |
1813JanuarijDen 16 Januarij tegens den avond wird er aen de Garde nationael, welke tegenwoordig het garnizoen dezer stad uijtmaeken, en in eenige duijsende man bestaen, afgekondigt dat se trouppe de ligne ofte soldaet gedeclareert waren; het zelve was hun al eenigen tijd te vorens te kennen gegeven, maer verscheijde corpsen hadden dit verworpen en sig daer tegens verset, seggende dat sij maer enkelijk tot defens en bewaring van Vrankrijk opgeregt waren en dit voor 4 jaeren; immers niettegenstaende dit, was hun ook aengecondigt dat sij seffens zullen optrekken. Jae, eenige vertrokken den 18 der zelve maend naer Mechelen en zoo op Loven en voords naer Wesel en zoo langs Duijtsland en Pruijssen naer de Russische ofte Poolsche landen om tegen de Russen te gaan vegten. Uijt Brussel en uijt andere steden was dese garde die in 't geheel vele duijsende man uijtmaekt, ook op marche, en onder dezelve was groote murmure.
Den 18 Januarij smorgens 10 uren waren wegens den Maire alle eijgenaers van peerde opgeroepen om op het stadhuijs bij hun te compareren, om te beraemen en schikkingen te maken, over het getal peerden welke deze stad ingevolge een keijserlijk decreet van 4 Januarij laest, voor het leger leve- | |
[pagina 101]
| |
ren moest. Dit aendeel bestond voor het arrondissement van Antwerpen in 90 peerden, te weten: 40 voor de quirassiers en 50 voor de dragons, waerin deze stad 30 peerden voor de dragonders leveren moest.
Men had onlangs in den laetsten bulletin aengeplakt gesien dat de geheele Fransche armée in déroute was, alle peerde dood, het canon weg en de bagagie verloren; jae opentlijk te kennen gevende dat er geen armée meer is, hetwelk zoodanige verslaegentheijd onder de militairen en andere te wege gebrogt, en ook aen eenieder tot verwonderinge diende, dat op zoo weijnigen tijd zoo schrikkelijke legers, zoo door koude als hongersnood, en door de magt der Russen ten onder gebragt waren, het scheen alof het eene miraculeuse zaek was. Napoleon was in allen spoed van daer gevlugt, en tot Parijs vergeselschapt met een generael aengekomen, en seffens was den Raed bijeen geroepen, daer ongetwijffelt veel tot ons nadeel zal gesponnen zijn; dat de Garde nationael soldaet was, de leveringe van peerden, de conscriptie van 't jaer 1814 (150.000 man), het opkomen van de reserve van 1809, 1810, 1811 en 1812, waren alreeds de vrugten van die vergaederinge en wat er nog verder uijt komen zal, moeten wij afwagten en intusschen hopen wij dat de Heere ons zal genaedig zijn.
Den 20 Januarij vertrokken de verdere cohorten der Nationaele gardes uijt deze stad ook op Mechelen, gelijk de vorige; onder deze trouppen was groote murmure, en tegenspraek, sij segden opentlijk dat sij soo haest sij de gelegentheijd hadden, zouden overloopen. De Garde Nationael te Mechelen gelegen hebbende, was niet als met geweld uijt de stad vertrokken; jae verscheijde hadden hunne geweren gebroken en weggeworpen, en hun zoo danig | |
[pagina 102]
| |
tegens dit vertrek gestelt, dat de gendarmen zijn tusschen gekomen, en dat er wederzijds verscheijde gequetst zijn. Tot Brussel zijn de trouppen ook niet gewillig uijtgetrokken en eer dezelve een ure buijten de stad waren, zijn meer als 100 weggeloopen; tot Tienen en ook Maestrigt, segt men dat er ook tusschen die trouppen en de gendarmen gevogten is; meest alle de Gardes Nationael waeren malcontent, siende dat se bedrogen waren. Het is te denken dat er weijnig staet op deze trouppen zal te maeken zijn.
Den 21 Januarij was alhier aengeplakt dat er uijt de conscriptie der jaren 1809, 1810, 1811 en 1812, 100.000 man moest genomen worden, waerin het aendeel voor dit departement beloopt 700 man, welke in Februarij naestkomende al vertrekken moesten om in de regimenten ingelijft te worden. De stad equipeerde 100 man peerdevolk welke sij aen Napoleon voor en don gratuit schonken, en welkers bekostinge men rekende op 100.000 francs; dus borgers brengt maer lasten op, U.E. regeerders zullen er wel plasdanken over bekomen; maer van de stadsrenten te betaelen en de oude schulden, daer wird niet meer van gesproken. De andere steden en ook de cantons gaen diergelijke en proportionele don-gratuits van peerd en volk doen.
Den 30 Januarij sag men alhier wegens den Maire aengeplakt dat er den 25 te Fontainebleau een Concordaet tot herstellinge van den vrede der kerke, tusschen Napoleon en den H. Vader geteekent was. Savonds wird er de groote klok over geluijd.
Sondag den 31 Januarij, wezende Sondag te 2 uren nanoen, wird den Te Deum in deze cathedraele, onder het geluij der groote klok en ook het beijaerdspel, daer over gesongen. De | |
[pagina 103]
| |
pastoors en clergé der andere parochiën en succursaele dezer stad, waren daerin geroepen. Men hoort nog van geen conditiën van dit Concordaet. Het is te hopen, dat er den waren vrede der kerk mag uijt volgen, omdat den Paus die, na zoo lange uijt sijn streken opgehouden, jae opgesloten is geweest, in sijne vrijheijd en souvereijniteijt mag herstelt worden; maer dit word van vele niet geloofd. Den tijd zal 't ons leeren.
Den zelven dag was de conscriptie van het jaer 1814 alhier aengeplakt; van de 150.000 die daerbij opgeroepen wirden, moesten er reeds 147.531 man in werkdaedigheijd gestelt worden; denk eens wat droefheijd zulks te wege brogt; de requisitie van 1813 was nouwelijks opgetrokken, of men sag eene andere aengeplakt, te weten: dat er 100.000 man uijt de vorige jaeren 1812, 1811, 1810 en 1809 op trekken moesten, en waermede zij reeds besig waren, en nu degene van 't jaer 1814, dat is van die geboren van 1 Januarij 1794 tot 31 December van het zelfde jaer; daerenboven oordeelt eens in wat droefheijd menige vaders en moeders zig bevonden. | |
FebruarijDen 2 Februarij was 't revue op de Meer. Dagelijks vertrokken er tegenwoordig troupen; die van de schepen waren ook als landstroupen gedeclareerd, en er sullen er ook van vertrekken.
Sondag den 7 Februarij smorgens na de groote misse, wird den Te Deum Laudamus in de andere kerken deser stad gesongen over hetgene er tusschen den Paus en Napoleon geteekent was, sonder dat er tot nog toe iets van bekent was. | |
[pagina 104]
| |
Maendag 8 Februarij vertrok er wedrom volk; door dit geduerig vertrekken is deze stad nu sterk ontlast van troupen en de logementen bij de borgers ook seer vermindert; maer integendeel hoorde en sag men niet als droefheden over de conscriptie militair; seer veele jongheijd dezer stad en der dorpen vielen daer in en wirden opgeroepen, de remplacenten waren raer om vinden en seer duer jae van 2 à 3000 guldens, hetwelk gemeijne menschen niet betaelen konde en zoo moesten sij hunne zoonen ongelukkiglijk zien optrekken. Door het vertrekken van al dit crijgsvolk en de stad van militair ontbloot zijnde, wirden de meeste wagten gedaen door de kindersoldaeten, geseijd ‘de garde van den koning van Roomen’ wesende jongens van 11 à 14 jaeren, uijt de arme weeshuijsen, zoo over Holland als elders tegen wil en dank getrokken, en deze zijn als soldaeten gekleed en gewapent.
Den 16 Februarij was 't revue over dese en diergelijke jonge crijgslieden, en over eenige der marine welke den 17 ditto smorgens vertrokken zijn, hetwelk geduerig plaets had en hetgene veel geloop in deze stad veroorsaekte, door het adieu zeggen der ouders en vrinden, maer besonderlijk van de lievekens; het is schrikkelijk dat men deze landen op zulke wijse moet zien ontvolken.
Den 16 Februarij savonds sag men het zoo genoemt Concordaet te Fontainebleau den 25 Januarij door Napoleon geteekent, in de Fransche gazetten verschijnen, dog alsoo desselfs artikels zoo wonderlijk aen alle welpeijsende voorkwam, wird er en met reden, aen de echtheijd daervan getwijffelt.
Den 19 Februarij wird er waerschouwinge rondgedraegen bij onze voornaemste inwoonders waerbij dezelve voorkomen | |
[pagina 105]
| |
wirden, dat sij op de leijste der inwoonders deser stad gebrogt waren welke betaelen moesten in de kosten van wapenen en equipement van 100 cavaliers opgedraegen voor ‘don-gratuit’ aen den keijzer door den Municipaelen Raed in deliberatie van den 21 Januarij laest, en moest bij den ontfanger der contributiën voldaen worden binnen de twee maenden; den een was gequoteert op f. 25, 50, 75, 100, 300, 1.000 en 2.000, hetwelk groote opspraeken onder de inwoonders brogt, seggende, dat den Maire en den Conseil gemakkelijk giften opdraegen konden, als hij er de inwoonders voor belast.
Den 20 Februarij schreef den Maire aen gemelde gequotiseerde inwoonders brieven, van hunne quote ten spoedigste te voldoen. | |
MeertDen 16 Meert had de lotinge voor de conscriptie militair alhier plaets, het was voor het jaer 1814.
Dagelijks sag men alhier conscripts van alle kanten en in groote menigte binnen komen.
Den 19 Meert was 't revue op de Meer, zoodat het grootste gedeelte binnen kort zal moeten vertrekken.
De tijdinge is hier alomme verspreid, dat de stad Berlin door de Russen verovert is, en dat dit leger naer Dresden en eene andere colonne naer Hambourg gemarcheert is, welke stad reeds door de Fransche zoude verlaeten zijn; verscheijde tumultens tusschen de borgers en het militair hadden daer plaets gehad. Uijt de nieuwsbladen weet men tegenwoordig niets van alle de groote gebeurtenissen. Het is wonderlijk dat de Russen | |
[pagina 106]
| |
op korten tijd van Moskou tot Berlin doorgedrongen zijn, en reeds alle die landen van de Fransche gesuijverd hebben. | |
AprilDen 7 April vertrokken wedrom troupen uijt deze stad, hetwelk geduerig gebeurde. Onze stad was opgekropt met recrueten en jongens der conscriptie, welke tegen hun dank soldaet moesten worden.
Men had de tijdinge bekomen dat de Russen Dresden genomen hadden en op verscheijde plaetsen de Elbe waren overgekomen; men segde ook, dat sij sig meester zouden gemaekt hebben van Leijpsig. Den koning van Pruijssen had sig voor Rusland gedeclareerd en een tractaet met keijser Alexander tot Breslau gesloten. Het volk van verscheijde Duijtsche staeten, was in vollen opstand tegen de Fransche. Tot Hambourg, Bremen, Emden en die geheele landstreken door was het in opstand tegens de Fransche.
Den 9 April sag men verscheijde decreten verscheijnen, niet als requisitiën van volk behelsende, en ook de opvorminge van een Nationaele Garde om de zeekusten te bewaeren, waerin eenieder was tot de 60 jaren toe, getrouwt en ongetrouwt, hetwelk groote verslaegentheijd onder onze inwoonders brogt.
Den 10 April was er alreeds een aengeplakt, behelsende de ligtinge van 80.000 man uijt de classen van 1807, 1808, 1809, 1810, 1811 en 1812, dewelke seffens in activiteijt moesten gestelt worden.
Den 13 April sag men wedrom verscheijde decreten aengeplakt, eene, dat de bovengemelde classen sig moesten compa- | |
[pagina 107]
| |
reeren op de daerbij gestelde dagen. Een ander eene Garde Nationael oproepende, waerin de quote voor het arrondissement van Antwerpen beliep op 1.200 man, die van het arrondissement Turnhout 600, Mechelen en Breda ieder 800 man, welke seffens in 't werk moeten gestelt worden. Bij een ander decreet, wird een Garde d'honneur opgeroepen uijt de edele en notabele om tot lijfwagte der Fransche keijserlijke familie te dienen; de quote van dit departement was 88 man, deze moesten zig op hunne eijgene kosten equiperen.
Alle deze decreten bragten groote vreese onder onse goede inwoonders, en zullen sekerlijk ook ondergang aen menigen goeden borger toebrengen, die sijne kinders moet verliesen die dikwijls hunnen eenigen steunstok waren. De buijtenlieden verliesen hunne sonen, hunne knegten en konnen hunne landen sonder die hulpe niet bewerken; wat moet sulks iet te wege brengen?
Over eenige dagen was den nieuwen Prefect Baron Savoije-Rollin alhier aengekomen en in de plaetse van M. Voyer d'Argenson, die ingeroepen en afgesteld was van de bedieninge. Van Franschmans goed verwagten is sig zelven bedriegen.
Men sag ook dat het zoogenoemt Concordaet den 25 Januarij laest tot Fontainebleau besloten, eene Fransche wet geworden was; een decreet hetwelk niet voor egt, maer voor bedrog aenzien wordt, te meer alsoo het door de wereldlijke magt ingedrongen en dat er den Paus niet van bekent gemaekt word.
Den 14 April zijn er vele van de jonge weeskinderen soldaet gemaekt, vertrokken en naer Versailles gesonden. | |
[pagina 108]
| |
Den 16 April vertrokken er weder een groot getal van die kinderen naer Holland.
Den 16 April, Goeden Vrijdag, heeft den benoemden maer nog niet geconfirmeerden Bisschop van Mechelen de Pradt namiddag ten 3 uren, in onze Cathedraele in 't Fransch, de Passie komen prediken; in de andere mogt alsdan geene Meditatie of Passie gedaen worden.
De nieuwe Prefect schreef brieven rond, de dato 14 dezer. degene die gequotiseert waren in de gedwongene contributie van den offer van 100 cavalliers, en die nog niet betaelt hadden, van die sommen vóór 20 dezer te komen voldoen, of dat de ingebrek blijvende zullen gedwongen worden op de zelve wijse als voor de contributie, dat is contrainte daden. Geen reclamatiën, hoe regtveerdig die mogten zijn, worden aenhoort, die quoten moeten maer voldaen worden; dat is de rechtveerdigheijd, immers de Franschen zegt regtveerdigheijd.
Den 21 April vertrokken er wedrom seer vele requisitionnairen naer het leger, roepende langs de straet: ‘Vivat de Russen onze vrienden, daer gaen wij naer toe en daer loopen wij bij! Vivat onze vrienden de Russen’, hetwelk de officiers niet konden beletten; men segt dat er seer vele overloopen. | |
[pagina 109]
| |
bij de edele en notabele dezer stad, welkers zonen tot de Garde d'honneur gedesigneert waren en welk getal tot ...... beliep; den prefect met eenige van sijnen raed hadden deze designatie onder hun gedaen. Er waren verscheijde deftige kinderen en eenige zonen onder benoemt, hetwelk eenen harden slag was voor menige ouder; sij moesten tegens 15 dezer te Parijs zijn, alwaer de examinatie daer over zal gedaen worden, en daer is geen remplaceeren aen. Zij moeten sig equipeeren en van alles voorzien, hetwelk groote kosten voor hun deel zijn. De droefheijd der vele is onuijtsprekelijk, sijne soonen jae sijne eenige zoon te verlaeten, en dat op zulke wijse en tot sulke insigten.
Den 5 Meij wirden er wegens den prefect aengeplakt, dat de organisatie der Garde National van dit arrondissement, welke meerder tijd vereijscht, verschoven is tot 22 dezer en volgende dagen, dat aen de gedesigneerde 24 uren tijd word gelaeten om de beschikkingen onder hun te maeken, en bij faute dier, dat er zal gelot worden.
Men sag alsdan wegens den Maire bekent gemaekt dat de exercitiën in 't vuer met het canon op 6 ditto zal beginnen van smorgens 5 uren en dagelijks continueren zal, tusschen den Ferdinandusdijk en het Pannenhuijs, dat het perk zal met roode vlaggen (pavillioenen) beplant zijn, opdat eenieder sig daer van wagten zoude, om de ongelukken te voorkomen.
Ondertusschen wird het gedeelte van 't Beggijnhof agter de kerk, genoemt het Agterhof, afgebroken; de huijsen aldaer waren ten dien eijnde verkogt. Dat schoon Beggijnhof moest voor casernen gereed gemaekt worden. O, wat ongelukkige veranderingen!
De gronden op de werf, aen 't Bierhoofd en oudere kaeijen | |
[pagina 110]
| |
buijten deze stadswaterpoorten, waren verscheijde mael te koop gepresenteert, dog niemand komt er voor uijt, en ondertusschen worden die kaeijen verkogt en zoo danig verhoogt, dat de schoone poort aen de Houtkaeije tot aen de basementen der pilaeren in den grond staet. De straeten genaemt het Maijgat, Sand, tot waer den Bakkerstoren gestaen heeft, worden zoodanig opgecaleijt, dat men met trappen in de huijsen zal moeten gaen; de 2 poorten aen het Bierhoofd schijnen vernietigt te zullen worden. Het geheel Coninx Comptoir aen de Werve degene van de Riddertol, van de Craenkinders en Wijn Comptoire zijn ook afgebroken of te niet, met verscheijde daerbij gelegen huijsen. Onuijtsprekelijk zijn de onkosten welke er gedaen worden, sonder dat er de goede inwoonders eenig profijt uijt roepen konnen.
Op dezen tijd wirden de oude dekens der ambachten opgeroepen en hun voorgestelt dat er uijt hunne ambachten 4 man ten dienste der legers moesten genomen worden en naer Mayence gaen, hetwelk deze mannen seer in ambras brogt.
Den 8 Meij savonds 9 uren wird er met het canon en geluij der groote klok eene victorie op de Russen en Pruijssen behaelt aengecondigt, behaelt tot Lützen omtrent Leijpsig; dog men voegde er geen bijzonderheden bij. Dit geluij en geschut bragt onse goede ingesetenen in agterdogt en verblijde de Franschen en Franschgezinde, jae het militair liep savonds en den halven nagt met fakkels en spel langs de stad, makende groot geschreeuw.
Den 12 Meij wirden de brieven rondgedraegen bij de persoonen welke tot het uijtmaeken der Garde Nationael (het was van 23 à 40 jaeren) benoemt waren, sij waeren daerbij op 't stadhuijs geroepen tegen 22 of 24 deser maend. | |
[pagina 111]
| |
Den 14 Meij wirden er andermael brieven rondgedraegen bij degene in de Nationaele Garde genoemt waren en die tot officiers benoemt waren; alle deze dingen bragten alle welpeijsende vol schrik en agterdenken, en het scheijnt dat de officiers niet remplaceeren konnen, hetwelk sekerlijk vele der daertoe benoemde, groote schaede zal toebrengen, want het komt ieder niet wel te pas sijne affairens te staeken en den militairen dienst te doen.
Den 15 à 16 Meij snagts wirden er brieven gedraegen bij degene welke in de Garde d'honneur benoemt waren, behelsende dat sij bij den prefect compareeren moesten; hun wird aenseijd dat er eenige op den 19 dezer maend naer Parijs vertrekken moesten. Onder deze garde zijn vele edele, rijke jonkers, selfs van de beste familiën van deze stad, als den eenigen zoon van den Baron van Schilde, Fraula, du Bois, de Hornes, Martini, Bosschaert, Knijff, van Havere, van Ertborn, Guyot, Cogels, Geelhand, Devos, eenigen zoon van den Heer van Hamme, Wouwermans, Werbrouck, Gobart, Henssens etc. Onder de particuliere en treffelijkste en onder de kooplieden Cambier, Pick, Legrelle, De Liagre, Lombaert, Pelgrims, Diercxsens, Devries, Danis, Bordinckx, Lepage, Batkin, Beijnen, Andriessens, Carolus etc. Dewelke vertrokken seer stil en in verscheijde reijsenGa naar voetnoot(1). | |
[pagina 112]
| |
Sondag 23 Meij wird alhier op de predikstoelen na 't sermoon eenen bevelbrief van de vicarissen van Mechelen afgelesen, welkers inhoud aen sommige aenhoorders zoo vreemd voorkwam, dat er verscheijde de kerk uijtgingen.
Den 24 en 25 Meij quaemen er verscheijde buijtenlieden aen, dewelke deel maekten der Garde Nationael van de dorpen; deze wirden op 't stadhuijs georganiseert door een ‘Conseil d'organisation’, bestaende uijt den prefect en den commissaire de recrutement, etc.
Den 25 Meij wird er uijtgetrompet, dat alle degene in de Garde Nationael benoemt waren, den 26 smorgens ten 7 uren op 't stadhuijs compareeren moesten.
Langs alle kanten van de stad zag men hout verkoopen voordkomende van de afgebroken huijsen van 't Beggijnhof, hetzelve word in kleijne koopen verdeijlt. Het agterhof tot aen de Infirmerije, bestaende in huijsen lag alreeds ten gronde, zoo menig schoon huijs zag men verwoest en de infirmerije lag er ook al gedeeltelijk.
Saterdag 29 Meij smiddags om 12 uren hoorde men hier met het geluij der groote klok en grof geschut eene victorie aenkondigen, welke den 22 en 23 op de Russen en Pruijssen zoude behaelt zijn, en daer men seijt wederseijds wel 50.000 menschen het leven verloren te hebben.
Den 31 Meij is het cruijs van den toren der cathedraele over eenige jaeren krom gewaeijt zijnde, regt gemaekt; ten dien eijnde was er eene stellinge op 't hoogste van den toren, selfs hooger als 't cruijs gemaekt. Alsdan was er den haen ook afgenomen om vergult te worden, en den toren wird van | |
[pagina 113]
| |
boven tot onder voorsien, waeraen voorlede jaer begonst was.
Den zelven dag is er zeer veel volk ingekomen, alles Garde nationael uijt Brabant, Vlaenderen en elders, welke alhier georganiseert zullen worden; dezelfde wirden bij de borgers, of op deszelfs kosten, voor eene maend gelogeert. | |
JunijDen 1 Junij smorgens van 6 uren was 't revue voor die der Garde Nationael deser stad, alle deselve moesten aldaer compareeren.
Den 9 Junij is den haen wedrom op 't cruijs van den toren der Cathedraele kerk dezer stad gestelt, denzelven was opnieuw vergult. Alsdan wirden de stellingen welke daer rondom hadden geweest afgedaen, hetwelke vele aenzienders verschrikte.
Den 19 Junij was 't groote revue op de Meer alhier, over degene die in de Garde Nationael gekosen waren, en in geen activiteijt zijnde; daer zag men seer vele van onze deftige borgers en edele kinderen op gemelde plaets wagten van smorgens vroeg tot namiddag 2 ½ uren, eer die gedaen was; den onder-prefect Ferdinand le Baillet dede die revue, sij waren sig bij hunne capiteijns moeten versaemelen etc.
Op dezen tijd wird het Oostershuijs van voore geheel verandert en met nieuwe vensters vermaekt.
Den 25 Junij wird alhier de eerste verkoopinge gehouden voor den prefect van de Communaele Garde, ingevolge sekere | |
[pagina 114]
| |
Fransche weth van 20 Meert laestleden. Verscheijde stadsgebouwen, magazijnen, huijsen en stove omtrent St Pietersvliet, de pesthuijsen op Stuijvenberg, van stadswege ao ...... gebouwt, wirden alsdan publiek verkogt. | |
JulijIn 't begin der maend Julij wird de Vuijlruije begonst toegewelft te worden; hetzelve was van stadswege, beneffens het toemaeken van de Wapperruije, publiek aenbesteet, en welke laetste ook welhaest zal begonst worden.
Op den zelven tijd was de zoogenoemde Colonne mobile, binnen deze stad, tot opzoekinge der deserteurs, en bestond uijt eenige soldaeten welke op de dorpen rondom deze stad aen de buijtenlieden grooten overlast gedaen hadden. | |
SeptemberIn de maend September wird de Wapperruije toegeleijd en was in October volmaekt.
Den 30 September voornoen, wird den eersten steen geleijd van de sluijse in de Vuijlruije, omtrent de Gezondstraet; den Prefect legde denzelve ten bijwezen van den adjt Maire Jonr Vermoelen en andere autoriteijten, onder het groot musiek, en groote toeloop van volk, op den steen stont een inscriptie. | |
[pagina 115]
| |
decreet van Napoleon, 120.000 man opgeroepen en in activiteijt gestelt wirden, uijt de vorige classen en jaeren 1808, 1809, 1810, 1811, 1812, 1813 en 1814; dit bragt groote verslaegentheijd onder onze inwoonders en ook onder de jongheijd, welke in 't geval gaen zijn van de wapens tegen wil en dank te moeten, opnemen, hun ouders en fortuen te verlaeten om hunnen ondergang naer ziel en lichaem te zoeken. O, ongelukkige tijden! Alle degene in die jaeren afgekeurt en onbequaem tot den dienst bevonden waren, moesten wedrom opnieuw gekeurt en ondersogt worden, hetwelk de vrees vermeerderde. Die van Antwerpen moesten sig den ...... November naestkomende in eenen conseil begeven.
Den 19 October smorgens en namiddag was den Conseil Municipal alhier vergaedert, over een ongehoorde contributie, onder den titel van Don gratuit, welke van Vrankrijk afgeeijst, sive afgeperst wird, en waarin deze stad betaelen moest 6 millioenen zoo men segde. Daer wirden alsdan vier leden van dien raed gekosen om naer Parijs te gaen over die vrage, te weten: Jonker Jan van Havere, J.H. Cogels, de Caters en baron van Kessel, die den 30 dito vertrokken zijn. | |
NovemberIn het begin der maend November, hoorde en men sag ook aengeplakt, dat de Fransche legers naer den Rhijn afgezakt quamen, na geheel in desorder te zijn geslagen, de Duijtsche bondgenooten van Napoleon waren hem meest alle afgevallen, maer tegen hem de wapens opnemende, uijtgenomen misschien eenige, zoodat de saeken eenen anderen toon schijnen te willen nemen. Het is het verlangen van alle welpeijsende. | |
[pagina 116]
| |
Om dezen tijd ging men altijd voords met het afbreken van 't Wijnaccijns en de huijsen daer nevens; in 't afbreken was er een kleijnen grafsteentjen van gekomen, waerop stond, onder een wapen getimbreert, wesende eenen leeuw: Hier liggen sonder dat men weten konde waer zulks voortijds gelegen had.
Men sag seer vele affuijten en oorlogsmunitie op wagens naer de Hollandsche kanten voeren, men segde naer 's Hertogenbosch, Nimmegen en elders.
Den 15 November smorgens heel vroeg vertrokken de Nationaele Gardens uijt dese stad naer Gorkom in Holland; vele onder dezelve gingen tegens hunnen dank, en deserteerden onder den weg. Jonker P. de Caters, gebortig dezer stad, hunnen capiteijn-commandant vertrok mede.
Den 17 November zijn er uijt Vlaenderen wedrom andere van de Garde Nationael, welke onlangs van hier vertrokken waren, ingekomen, en stonden den 18 ditto smorgens op de Meer.
Men segde dat de Russen en andere gecoaliseerden te Dusseldorf en in de andere steden tegens den Rhijn zoude gekomen zijn; jae dat sij te Xanten over die riviere gekomen waren, en in de provincie van Gelderen en daer omtrent post | |
[pagina 117]
| |
gevast hebben. In Holland scheijnt het niet stil te zullen blijven; de Oranjelinten schijnen er te voorschijn te komen.
Daer waren over eenige dagen vele gequetste en sieke soldaeten binnen deze stad op karren binnen gebrogt en in 't gasthuijs en elders geplaetst; men segt dat nog seer vele van die ongelukkige alhier verwagt worden; de nieuw gebouwde casernen in de Facons zijn er reeds voor gereed gemaekt.
Desen morgent 19 November heel vroeg is er wedrom omtrent 3.000 man in alle spoed van hier vertrokken naer Holland. Het waren marinen en scheepsmatroosen, die seffens van de schepen afgehaelt en gewapent waren. Volgens de tijdingen waren de Pruijssen en Russen reeds te Amsterdam ingekomen van die inwoonders geroepen sijnde.
Den 22 November is er wedrom eenig volk naer Holland vertrokken; dagelijks sag men hier jonge recruten inkomen.
Den 23 en 24 November vertrokken de ingekomen en van Holland gevlugte douaniers gewapent van hier naer Holland terug; dog men hoorde niet seker hoe het in die provinciën was.
Ondertusschen dit wirden onze borgers van stadswege geplaegt; degene de logementen welke hun opgedrongen waren weijgerden en met reden weijgerden te betaelen, wirden tot dat sij voldaen hadden, met soldaeten beleijd; jae de overheden, dewelke hunne onderdaenen beschermen en voorstaen moesten, wirden door dezelve geplaegt.
Den 25 November smorgens zijn de Hollandsche matrosen op het escader in de scheepscomme alhier gelegen hebbende, | |
[pagina 118]
| |
uijt voorsorge naer Vrankrijk gebrogt. Deze volkeren hadden reeds verscheijde desorders tegens de Fransche en ook tegens sommige borgers begaen, roepende somtijds: ‘Oragnië boven’; jae hun uijtende voor hun vaderland te zijn, en uijt vreese van desertie zijn deselve weggebrogt, men segt naer Cherbourg.
Heden waren er wedrom vele commisen met wijven en kinders van de Hollandsche provintiën binnen gekomen, hetwelk genoegsaem doet zien, dat de saeken voor die mannen aldaer niet goed gaen.
Men siet hier ook geduerig jonge conscrits van verscheijde departementen binnen komen.
Den 30 November kwam er wedrom crijgsvolk uijt Holland binnen; het waren Duijtsers in Franschen dienst, die bij voorsorg en uijt vreese van desertie, in Vrankrijk gesonden wirden.
Tegen den avond wird het besluijt van den Prefect ten opsigte van de nieuw opgeleijde contributie of supplement aengeplakt, en welhaest sullen de briefkens bij de borgers gedraegen worden, waerbij ieder sijn quote zal sien. | |
DecemberDen 1 December zijn de brieven van Holland gekomen, welke verscheijde dagen waren agtergebleven; in dezelve wird gemeld dat den Prince van Oragniën aen 't hoofd van eenige duijsende Engelschen van Londen te Scheveningen aen land gekomen was, en seffens een proclamatie aan de Hollanders had doen uijtcondigen. | |
[pagina 119]
| |
Den 2 December vertrok er wedrom veel volk van hier van de ‘Garde Nationael’; die eerst ingekomen waren, wirden seffens wapens gegeven, en naer Holland gesonden. Namiddags vertrokken er eenige militaire werklieden der marine in allen spoed op wagens en karren naer Breda.
Den zelven dag kwamen er wedrom andere Gardes Nationael uijt de Fransche kanten, ongekleed, meest boeren, binnen, die bij de borgers geleijd wirden voor 2 dagen en dan ook naer Holland vertrekken moesten. Volgens de gerugten komen de geallieerde uijt het Gelders en Bommel genomen hebben. Men segt dat Gorcum gedeffendeerd word; Jonker de Caters, gebortig deser stad, de Garde Nationael commandeerende, ligt aldaer.
Den 3 December vertrokken er wedrom nieuwelings ingekomene. Dagelijks komen er ongelooflijk vele commisen met hunne vrouwen en kinders op wagens en karren van Holland binnen, komende van Embden, Groeningen en uijt andere provinciën gevlugt; vele derzelve worden in St Juliaens Gasthuijs voor eenen nagt gelogeert en vertrekken dan wedrom verder.
Den 6 December liepen de gerugten alhier, dat de geallieerde te Nuijs, Rhijnbergen en Rees over den Rhijn gekomen waren. De troupen naer deze stad verschikt, moesten seffens naer Maestricht, Luijk en verders naer die kanten. Vele van onse inwoonders beginnen bevreest te worden voor deze stad.
Sedert eenige dagen is de briefwisseling met Holland en Hamburg opgehouden, zoodat men uijt die provinciën niets meer vernemen kon. | |
[pagina 120]
| |
Sedert den eersten dezer, wirden de contributiebriefkens rondgedraegen.
Den 9 December smorgens vroeg, zijn er verscheijde wagens gelaeden met vrouwen en kinders van commisen van hier naer Vrankrijk gevoert, sommige waren zoo arm dat se hun brood bedelden; het was droef om zien, de kinderen greijsende van honger en koude; vele van onze inwoonders besorgden hun het een en ander uijt medelijden.
Ten zelven dage sag men hier wegens den Maire aengeplakt, dat degene in de conscriptie vallende der 7 classen: 1808, 1809, 1810, 1811, 1812, 1813 en 1814 sig in den conseil welken (te weten de 5 eerste classen) op 23 en 24 deser in de prefecture zal gehouden worden, moeten aenbieden, en dat degene aldaer gedesigneert zullen worden, den volgenden dag naer hunne destinatie vertrekken moeten; dat is op Kerstdag, beminden lezer. Zoo word men heden alhier behandelt.
Den 9 December savonds was den onder-prefect van Breda, Peppe, met sijn gansch bureau en goederen hier binnen gekomen, alsoo de geallieerde sig omtrent die stad vertoont hadden.
Den volgenden dag (10 December) hoorde men dat ze in Breda gekomen waren en dat se te Rijsbergen gesien wirden.
Den 10 December wirden de batterijen op de Werve gemaekt, en de stad wird rondom gepallissadeert, even alof er een visiet vierwagt wird. Men segde dat de Borgtkerke zal afgebroken worden, en dat de steenen aen gemelde batterijen | |
[pagina 121]
| |
zullen gebruijkt worden. Op de borze was heden aengeplakt, dat de kooplieden hunne goederen uijt den Entrepot (gemelde kerke en clooster der Witte Zusters) konden haelen, mits de regten betaelende. Alle de bureaux van administratiën zijn ingepakt, de vrouwen en kinderen vertrekken reeds van hier.
Heden was eenig Duijts crijgsvolk in Franschen dienst wesende, uijt de Wilmstad met hunne bagagie op wagens gelaeden, hier binnen gekomen; het schijnt dat die stad ook in de macht der geallieerde gevallen is, gelijk dezelve ook besit van 't Eijland Schouwen en denkelijk van nog andere Zeeuwsche eijlanden genomen hebben.
Den 11 December was alhier wegens den Maire aengeplakt: dat de herbergen van heden af, savonds 6 uren moeten gesloten zijn; Over eenige dagen was er ook van stadswege aengeplakt: dat de herbergen en afspanninge etc. alle vremdelingen bij hun gelogeert moeten overbrengen. Ondertusschen waren de verscheijde bureaux, als douaenen, droits réunis, etc. ingepakt en gereed om te vertrekken. Deze stad krielde van vlugtelingen komende van Holland, van Breda en daer omtrent.
Heden wirden de militaire hospitaelen ontruijmt en de zieken naer Mechelen en zoo verders getransporteert; eenige der slaeven waren ook weggebrogt. Vele personen in Franschen dienst zijnde, hadden reeds ingepakt om met hun huijsgezin | |
[pagina 122]
| |
van hier te vertrekken; het was wonderlijk en vremd zulke vlugtinge en desorders te zien.
Tegen den avond kwamen de marinen, welke over eenige dagen uijtgetrokken waren, van Holland of van die kanten binnen langs de Roode Poort, met hun canon en caissons.
Sondag 12 December smorgens, wirden er aen eenige van onze inwoonders requisitiën gedaen van wijnen en brandewijnen etc., welke binnen de 24 uren moesten gelevert worden.
Den 13 December wird het hospitael militair in de Princestraet, geheel geledigt; de sieken, welke transportabel waren, wirden op karren naer Mechelen getransporteert.
Ten zelven dage wirden er een deel der slaven van 't Casteel, langs Vlaenderen weggebrogt.
De buijtenwerken deser stad, naementlijk aen de Roode Poort, waren met canon beset; savonds word er eene brandwagt langs die poort uijtgesonden. Tot Merxem, Braesschaet etc. houden de Franschen de wagt.
Men siet nog altijd Fransche bureaux ingepakt weg voeren; en integendeel ziet men de buijtenlieden rond deze stad uijt vreese hunne beste goeden binnen brengen en bij hunne vrienden alhier in bewaernisse brengen. Ten zelven dage was er wegens den Maire aengeplakt: dat de stad ingevolge een keijserlijk besluijt van 8 deser, in staet van beleg gestelt was; | |
[pagina 123]
| |
worden, ook dat er niemand op de vesten of omtrent de fortificatiën rondom de stad komen mogten; Den Duc logeert in 't huijs van J.S. Werbrouck, gewezen Maire en in egtenisse te Douaij.
Daer wird ook uijtgetrompet dat er troupen inkomen, en dat de borgers hunne huijsen moesten gereed houden om dezelve te logeeren.
Ten zelven dage is er eenig peerde- en voetvolk binnen gekomen; misschien 4 à 5.000 man. Het hoofdquartier der Franschen is te Merxem.
Den 14 December smiddags is er eenig jong volk verscheijde nog ongekleed wezende, omtrent 700 sterk, in alle spoed langs de Roode poort uijtgetrokken; dezelve wirden te Merxem en Dambrugge bij de boeren geleijd. Het gerugt liep alof de Cosakken te Brasschaet gesien waren. Tot Deurne en op de dorpen naer de Noorden dezer stad was ook eenig volk geleijd. De brandwagten stonden tot Brasschaet en zoo rondomme 2 uren buijten deze stad.
Den 15 December was 't alhier peerdemerkt, doch in deze troubelen waren er zeer weijnig peerden te koop gebrogt.
Men segde dat er eene brandwagt te Brasschaet door de Cosakken was opgeligt; eenige van onze inwoonders hadden dezelve te Brasschaet reeds gezien. | |
[pagina 124]
| |
In alle deze ongesteltheden was de Borgtkerke, immers het dak en toren, gister venkogt om afgebroken te worden, hetwelk als uijt een enkele boosheijd geschiede. Het zijn de aennemers der bruggen of de nieuwe kaeijen dewelke dezelve gekogt hebben; den koopprijse was zoo men zegde 190.000 francs, welke binnen de 24 uren moest betaelt worden. Heden sag men er het lood en koper der goten af beginnen doen. Jae zoo sag men dit oud gebouw, de oudste kerk deser stad, nog altijd in wezen gebleven zijnde, nu verwoest worden.
Den 15 December is er eenig voet- en peerdevolk naer den vijand uijtgetrokken.
De gaenderijen der borze wirden voor hoeij-, stroij- en havermagazijn gebruijkt; de kooplieden waren sedert eenige dagen van stadswegen gedwongen van boven dezelve borze, smiddags hunne gewoonlijke bijeenkomste te houden, dog wie weet hoe lange, want volgens het gesegt sullen op die zael sieken gebrogt worden. De Borgtkerke welke groot genoeg daertoe was, moest afgebroken worden. O, wat moetwilligheijd!
Den 16 December hoorde men dat de Cosakken of mogelijks vier, dewelke snagts bijna op alle dorpen rondom deze stad gesien waren, dat er te Wijneghem eene schermutseling tegens eene douaniers zoude voorgevallen zijn; de Cosakken hadden dezelve nagt omtrent Lier, te Duffel en te Waelhem geweest, in welke laetste plaets sij tegens een piquet gendarmes délitGa naar voetnoot(1) gevogten hadden. De passagiers van Brussel komende, hadden die tijdinge mede gebrogt en selfs een gendarme dood zien liggen; men wist niet waer sij ver- | |
[pagina 125]
| |
ders gegaen waren. In den naemiddag was er eenig crijgsvolk buijten getrokken naer Lier.
Den 17 December om 9 uren smorgens quam er order dat de troupen zoo voet- als peerdevolk, sig gereed moesten maeken om seffens te vertrekken.
Men sag alhier een order van den Maire aengeplakt: alsoo er nog veel crijgsvolk staet in te komen, dat de inwoonders sig van 't noodige moeten voorsien om deselve behoorlijk te logeeren. Den 18 December sag men alhier een besluijt van den prefect aengeplakt, waerbij eenen uijtstel van 8 dagen geeft aen de inwoonders om hunne verschenen termijnen der contributie te betaelen, welken eijndigt 25 deser, op pene van militaire executie, en zegt dat er geene pasporten zullen gegeven worden aen die niet zal betaelt hebben, etc. Men droeg de briefkens van quotitatie in alle spoed rond, en dus plaegt men ons.
De academie in het clooster der Minderbroeders ten jaere 18...... gemaekt zijnde, wird alsnu voor een hospitael militair bereijd gemaekt, en alsoo is de teekenschool opgehouden.
Tegenwoordig is er weijnig crijgsvolk in de stad, bijna alle buijten getrokken zijnde. Heden vertrokken alle het peerdevolk ook langs de Roode poort, naer Merxem en elders; Capellen, Brasschaet, 's Gravenwezel, St Job etc. zijn vol Franschen en verder als Westwesel, Hoogstraeten en de verdere dorpen daer liggen Cosakken en Pruijssisch volk. | |
[pagina 126]
| |
Den 19 December hadden de Cosakken in Lier geweest, en zijn daer wedrom uijtgetrokken.
Ten zelven dage hadden de Fransche in 's Gravenwezel eenige hoven uijtgeplundert, en het aldaer zeer slegt aengestelt; sij hadden van de kerk hunne caserne gemaekt, gelijk ook te St Job in 't Goor, zoodat op dien dag aldaer geene misse of andere kerkediensten verrigt zijn. Te St Job in 't Goor was er selfs eene schermutseling voorgevallen tusschen de Franschen en Cosakken. Dit volk is dan ook van daer opgetrokken naer de Hollandsche kanten.
Den 21 December segde men hier dat de Fransche te Westwezel geplundert hadden, en dat ze vandaer naer Zundert en naer Breda gekomen waren.
Den 22 December wird in St Andrieskerke de uijtvaert gehouden van Jonr Joann. Stephan. Werbrouck, gewesen Maire, gebortig deser stad, oud 64 jaeren; deze was op 16 deser te Douaij in egtenisse sijnde, aldaer overleden.
Ten zelven dag was alhier een besluijt van den Maire aengeplakt de dato 20 deser, behelsende: dat ingevolge de bevelen van den Duc de Plaisance, gouverneur deser stad, en op de vraege van den commandant de dato 19 deser, bij welk besluijt den Maire voorkomt: | |
[pagina 127]
| |
missaire ofte agenten der policie van elke sectie, vergeselt van eenen officier van den Etat Major der stad, om te doen blijken of eenieder wel behoorlijk is voorzien. Ten zelven dage waren hier verscheijde gequetste soldaeten binnen gebrogt, hetwelke sig bekomen hadden van 't geschut der stad Breda, daer de Russen in zijn.
Den 23 December waren er vele gequetste soldaeten ingebrogt van Breda, en wirden in de militaire hospitaelen gebrogt.
Den 24 December kwam er eenig voet- en peerdevolk binnen van dezelve kanten; men zegt dat dezelve weldra door andere zullen gevolgt worden, en dat hij daer eene nederlaeg zoude gehad en veel volk verloren hebben. Daer was ook eene cozak en drij Pruijssische husaeren van daer gevangen binnen gebrogt. Ten 3 uren kwam er nog eenig voetvolk langs ............ binnen, wedrom seer jong en ongekleed volk, jae kinders, die geen wapenhandel kennen, gelijk meest alle de Fransche troupen tegenwoordig zijn.
Den 15 December, Kerstmisse, hoorde men het canon van verre ronken, dog men wist niet waar het was.
Ten zelven dage is er wedrom volk langs Vlaenderen ingekomen, dog uijtgetrokken naer Batsland; men segde dat de Engelsche om die kanten resideerden. | |
[pagina 128]
| |
Ten zelven dage was er eenige honderde man peerdevolk binnen gekomen, en ook wedrom vertrokken naer Hoogstraeten of die gewesten, alwaar de landlieden ongelukkig geplaegt, van alles berooft, en dan nog somtijds geheel uijtgeplundert worden, hetwelk niet als armoede en dieren tijd moet te wege brengen.
Den 26 December is er wedrom volk ingekomen.
Den 27 December vertrok den generael Maison met eenige hulaenen naer Hoogstraeten en men seijde dat se Hoogstraeten moesten gaen herwinnen.
Den 29 December kregen verscheijde van onze kooplieden brieven, waerbij sij gerequireert wirden te leveren: rijst, zout, wijn, azijn etc., en dit in seer groote quantiteijt, hetwelk moest dienen en gesonden worden naer Bergen-op-Zoom. 's Avonds te voren waren de zegels gelegd op deszelfs magazijnen omdat se die goeden niet borgen zouden; de buijtenlieden waren beschreven om met hun karre en peerden die voorwerpen te transporteeren.
Ten zelven dage waren verscheijde dorpen gerequireert van hoornebeesten voor dezelve destinatie te leveren, als Eekeren, Merxem etc. in welke laetste plaets, sij desen dag de beesten uijt de stallen haelden, hetwelk sij daer omtrent op andere plaetsen ook gedaen hebben; maar hole zal het met de betaelinge afloopen?
Over eenige dagen hadden de Engelschen sig in eenen chalouppe vertoont omtrent de Palinghuijsen en hebben daer gepijlt of gemeten, de schildwagten hadden er op geroepen | |
[pagina 129]
| |
en selfs geschoten, dog sij deden hun werk voords en vertrokken. Dagelijks vallen er gevegten omtrent Bats en Bergen-op-Zoom, tusschen die troupen en de Fransche voor.
Den 30 December wirden de zieken en gequetste soldaeten uijt het hospitael in de Princestraet, op karren naer Mechelen gevoert, hetwelk deerlijk was om aenzien. Dit huijs, eertijds het Collegie der P.P. Jesuiten, staet wedrom opnieuw door andere, komende van Breda en die omstreken, opgevolgt te worden.
Den middag waren er circa 400 hulanen van Mechelen ingekomen, denkelijk dezelve welke over eenige dagen uijtgereden zijn; dezelve wirden volgens gewoonte bij de borgers of ten koste derzelve gelogeert. Dezen morgent was er ook eenig voetvolk uijtgetrokken, denkelijk naer de Hollandsche kanten.
Ten zelven dage was alhier aangeplakt een besluijt van dan Duc de Plaisance, gouverneur deser stad, de dato......... deser ten opsigte der logementen van de militairen: dat de logisthuijzen ten dien eijnde wegens gemelden gouverneur in requisitie genomen waren, alsook het beddegerief, en sij de militairen, voor rekening der inwoonders, welke sulks verzoeken, aldaer plaetsen zullen...... en behelsende voords verscheijde artiekelen, te lang om hier te melden.
Den 31 December vertrokken de hulaenen ook naer de Hollandsche kanten.
Dagelijks worden hier menigvuldig hoeij en stroeij, haver, | |
[pagina 130]
| |
erwten, graenen en vee van de dorpen, zoowel uijt Vlaenderen als uijt deze provincie ingevoert.
Een groot aental karren waren geordonneert om binnen deze, de gerequireerde goeden als wijn, rijst, zout, asijn etc., zoo bij deze kooplieden, als bij andere binnen en buijten de stad, uijt de magazijnen gehaelt, op te laeden en naer Bergen-op-Zoom tot provianderinge te voeren, deze zag men dagelijks inkomen en gelaeden uijtreijden. Men verhaelde dat de Engelsche de route naer gemelde plaets onveijlig gemaekt, en zelfs reeds eenig vee afgenomen hadden. |
|