De kronijk van Antwerpen. Deel 3. 1789 en 1790

[p. 172]

1790.

Januarij

Op 1 Januarij 1790 hadden die van 't casteel eenige onderhandeling met ons Comité, die van 't casteel hadden sig eenige rijsen bij den Commandant aldaar begeven.

'T was op desen dag dat den Seer Eerw^e Heere Plebaen Seerwart van 't suijdquartier die een seer schoon sermoon dede in de Cathedraele, houdende de eerste reijse na sijne wederkomst in zijn vaderland een sermoon; het gene alle de toehoorders de traenen over de wangen dede vloeijen; ophaelende de rampen die ons land stonden te overkomen, de vervolgingen die de welpeijsende hebben moeten onderstaen, en hoe hij sijne schaepen heeft moeten verlaten voor de willekeurige magt.

2 Januarij was alhier aengeplakt ‘Vanwegens den Comité der Vereenigde Staeten, alhier’, word ter requisitie den heeren Commandanten der Patriothike trouppen, eeniegelijk verwittigt, dat voortaen 's avonds ten 8 uren de Retraite met de trommel sal geslaegen worden.

De patriotten lagen nu alle in de vernietigde cloosters die ten dien eijnde gekuijst waren en in staet gestelt met bedde koetskens, en meermitten en voorder gerief voorsien.

Savonds sloeg de trommel den taptoe of retraite langs de straeten daer omtrent gelegen.

8 Januarij vertrokken er verscheijde Patriotten uijt dese stad, denkelijk de negende c^ie van den Cap. Nolens uit de facons.

De cloosters daer de Patriotten in liggen sijn de Cathuijsers, waer in logeert de Companie van Jacobus Leemans. ca-

[p. 173]

piteijn, gebortig deser stad; in de Victorinnen de Comp. van S.J.J. Leijssens, in de Spinsters die van Jan Corthals, in de Facons, degene van Grimberghen, alle gebortig van dese stad. In de Threse de Comp. van Cap. van den Abeele, Baillu ende Meijer van Pamele en Ledebergen, elke Companie hadde een cantinne aldaer.

In het clooster der Annuntiaten was het arsenael of wapenhuijs gemaekt, seer dikwijls word hier canon, poeder, ballen, lood en fusieken aengevoerd van Holland en versonden naer het Staete Leger in het Luxembourgsch.

Die van 't Comité alhier hadden sig al verscheijde reijsen op 't casteel begeven en het is claer dat sij in onderhandelingen waren. Op 9 deser maend Januarij rijde den capitijn der insingneurs of Genie, N. Lamie van 't casteel naer Brussel in eene koetse bespannen met 4 peerden, waer bij saten den Eerw. heere Franciscus van Cannart d'Hamale en J.B. Grimmar, horlogimaker, beijde van ons Comité; alle de Patriotten waren in de wapens en stelden sig op den weg daer sij passeerden en arriveerden den 11 deser weder, sonder dat men iets daer van agterhaelen kan.

Sedert 4 Januarij sag men alhier aengeplakt eene bekentmaeking: ‘vanwegen hunne Hoogmogende de Heeren Stoeten der vereenigde catholijke provinciën’; dat alle degene dewelke genegen sijn sig te begeven onder den dienst van de vereenigde Catholijke Provinciën, ende te verdedigen de Vrijheid en Rechten van het vaderland, worden versogt sig aen te geven aen Millevois, aengestelde capiteijn voor de Provinciën van Brabant. De engagementen sullen sijn Voor den tijd van 4 jaeren, etc.

Den 8 Januarij is tot Gend ter Puij afgekondigt het manifest van de provincie van Vlaenderen.

[p. 174]

Geduerende hunne vergaedering den 4 Januarij, onderteekent J.F. Royaert, waerbij de Statten bekent maeken en plegtiglijk verclaerden in den naem van het volk, dat dese provincie is, en regt heeft te sijn, eenen vrijen en onafhangelijken staet, daerbij ontslaegen sijn van alle gehoorsaemheijd aen den Keijser Joseph II. Grave van Vlaenderen, en het Huijs van Oostenrijk, etc.

Op den 11 Januarij begonst men de straeten die gemeijnsaemheijd hebben met het casteel af te sluiten met sterke palissaden, en daer voor en agter met breede en diepe gragten te graeven, om aldus den gebeden toegang tot de stad te beletten; behalven de Cloosterstraet en de Muntersstraet die met sterke wagten beset wirden. De wijvens die van 't casteel komen om levensmiddelen in de stad te coopen wirden sulks geensints toegelaeten, maar men besorgde het hun in de wagt ofte avant-garde in de Cloosterstraet tegen de plijn daer sij soo lange moesten vertoeven, om dus in 't geheel hunne gemeijnschap met de stad af te snijden.

14 Januarij wird er eenen Patriot; genaemt Jacobus Bouwens, uijt Vlaenderen, dienende onder de companie van den heere capiteijn van den Abeele, Baillu en Meyer van Pamele en Ledeberge, seer treffelijk begraeven op 't kerkhof van de Borgt.

14 Januarij is hier van de puije van ons stadhuijs plegtiglijk afgecondigt, den act der inhuldiging, en van de Eeden, op 31 December 1789, gedaen door de doorluchtige heeren der drij Staeren van Brabant, bekragtigt in den Souvereijnen Raede van Brabant den 7 deser gepar. ond. Ferd. C.J. Delmanioli.

15 Januarij is er een trijn van canons met hunne veldtuijgen als ook van Legerwagens met Vuergeweeren uijt deze stad gevoert naer het Staeten Leger van den Lieut. generael

[p. 175]

Van der Meersch, in 't Luxembourgs. Alle de canons van de stad in den Eekhof gelegen hebbende, zijn in 't clooster der Anuntiaten gevoert, maer sijn vernaegelt en schandelijk behandelt geweest door de soldaeten.⁽¹⁾

Déclaration du Peuple de Belgique.

Nous soussignés            et habitans de la ville d'Anvers en Brabant déclarons par cette, que notre intention est et sera toujours que notre Sainte Religion, ainsi que notre Constitution restent et démeurent dans leur entier, telles quelles ont été cidévant, pour lesquelles nous avons combattus, et que Nos Seigneurs les trois Etats viennent de jurer

(1) Hier noteert V. d. S.: ‘Van de silvere copere penningen ten dien eijnde te Brussel geslaegen en waermede de Magistraet Dekens en voordere Leden mede begiftigt zijn, de selve hier te voegen.’
Hier werden bijgebracht twee ‘laet passeeren’ in druk.
Den Heere Officier de Wagt hebbende laet passeeren en repasseeren oud       Jaeren       lang       Voeten       Oogen       Hair Actum Antwerpen ter Commissie der vereenigde Belgische Staeten den            1790 goet voór
Van wegens de Commissie der Vereenigde Belgische Staeten aengestelt binnen Antwerpen word gepermitteert aen den ingang binnen het Arsenael in het gesuprimeert Klooster der Anuntiaten alhier. Goet voor eenen dag. Actum Antwerpen 1790.
(nu volgt ook in druk:
Tractaet van Vereeniginge ende Oprechtinge
van het
Souvereijn Congres
der
Vereenigde Nederlandsche Staten...
op 11 Januarij binnen Brussel geteekent ende op 20 dito geratificeert.

[p. 176]

de mainténir; Déclarons de plus, que nous ne connoissons ni ne voulons d'autres réprésentans de la Nation, que les trois Ordres de l'Etat selon la Constitution, que c'est eux qui doivent exercer au nom et pour la Nation le pouvoir Souvérain, qui appartient à la Nation, et que la Nation leur a confié: qu'en conséquente Nous protestons bien expressément contre tout ce qu'on pourroit faire ou tenter de faire de contraire à notre dite Religion ou Constitution. Déclarons comme traitres de la Patrie et perturbateurs du répos public tous ceux qui voudroient introduire des changémens ou nouveautés, soit à la Religion, soit à la Constitution. Supplions les Seigneurs Etats de sévir ou faire sévir contre les novateurs ou perturbateurs du répos public.

Fait à Anvers et Signé depuis vendredi le 29 Janvier 1790 par les habitans, y réquis par les Curés, les Vicecurés, et les Réguliers, qui allèrent de maison en maison même chez les pauvres, en les engageant de signer eet acte à la suite d'une assemblée du Clergé Seculier et Regulier tenue au palais épiscopal le 30 Janvier avant midi: où R^r Werbrouckx, Doyen du Chapitre Cathédral, et Vicaire Général pendant l'absence de Monsg^r l'Eveque assistant toujours aux assemblées Provinciale et Générale des Etats, donna une exhortation et explication en écrit, signée de lui, dont les Collecteurs de suffrages en faveur et au maintien de Nos Seigneurs les Etats furent munis, afin de réfuter les perturbateurs, lesquels vouloient en partie faire imiter la nouvelle constitution de France, quoiqu'elle n'est pas encore portée ni à sa fin, ni à une perfection, capable de conserver l'union du Sacerdoce avec l'empire, et d'y fonder une harmonie stable parmi les différentes classes des citoyens. D'autres, surtout les Royalistes, prétendirent, que toute la Nation eut du être convoqué, pour autoriser les trois ordres et ses vrais réprésentants; or le consentément tacite de la plus saine multitude, et même

[p. 177]

les rémercimens et les applaudissemens nationaux paroissent suffire, pour triompher de ces dessins factieux, qui en semant la discorde, tendent de bouleverser la République naissante.

Les craintifs sur les protestations et sur la supplication de sévir et de faire sévir contre ces gens-la, doivent observer que ces poursuites ne sauroient pas être intentées; que suivant la Constitution même, et ainsi selon les regles de la justice et de la fondamentale. Cependant le parti d'opposition est parmi ses chefs le Duc d'Aremberg et d'Arschot, non pour l'ancien Souvérain, mais plutot en faveur de la Nation entière, et par quelque jalousie envers Monsg^rs Van der Noot, restaurateur des loix et des privilèges, et Van Eupen, Secretaire d'Etat, son coöpérateur habile et infatigable. Or ce parti baissa la tete. Sur la déclaration de la Grande Bretagne, de la Prusse et de la République des Provinces unies, comme alliées sans vouloir aucun sacrifice, mais uniquement l'indépendance des Etats Belgiques unis, sans aucune innovation à leur ancienne Constitution, ce qu'on notifia aux Etats et bientot au Public vers le 3 on 4 Février. Aussi le Duc d'Ursel resta Président de la Chancellerie de Guerre, après avoir quitté le Service de l'Empereur même avoir remercié pour l'offre du Régiment de Dragons ci-devant d'Arberg; et S.A.S. le Duc d'Aremberg, quoique aveugle, fut élu très haut Chef-Doyen du Grand Serment de Bruxelles le 10 février, et il accepta cette charge en se rangeant sous les drapeaux de la Patrie, à la tête de cette milice citoyenne et des volontaires intrepides, agrégés aux Sermens de Bruxelles: néanmoins on divulgua que ce Prince, à l'exemple de ces ancètres s'étoit réfusé de prononcer le Serment aux Etats, mais qu'il vouloit jurer en faveur du peuple.

Or l'acte susdit réputé pour un effort officieux des Particuliers, ne manqua pas de faire quelques effets sinistres, et de

[p. 178]

produire des animosités. Une vieille, vivant de son aise au Fauxbourg de Saint Willebrord, fut maltraitée et pillée en argent, bijoux et linges par des jeunes gens, plutot brigands que Patriotes, la nuit du 7, dimanche, au 8 février, pour avoir refusé la signature et pour être assés mal avisée de décrier les Patriotes et les Etats et le Clergé. Cette femme s'appelle en sobriquet: Clavere Haat.

1790 Januarij 15. Ten zelven dagen wirden de Patriotten in hunne cloosters bijeen geroepen en gevraegt door den seer Eerw. Heere Plebaen Seerwart en andere van ons Comité of sij wilden dienst voor termijn van jaeren aen nemen, ten minsten voor 4 jaere, waerop sij hun conden versinnen.

Sondag 17 Januarij heeft de Parochiale Kerk van St Andries eene seer plechtige Processie van Devotie gehouden met het Broederschap van onse Lieve Vrouwe van Bijstand en Victorie, vergeseld door de Patriotten; welk Broederschap seer ieverig is en treffelijke diensten verrigt.

19 Januarij om alf 12 voornoen heeft den Seer Eerw. heere Josephus Frans Engelbertus Werbrouck choordeken der Cathedraele etc. geweijd den Standaert der Legerbende van Dragonders, die door Nicolaas Harrewijn, sedert het begin der laest gepasseerde maend tot Eekeren, Brecht, in dese en naburige plaetsen is opgemaekt; dien Standaert voert wederzijds de gouden Leeuw van Brabant op een swart veld met dit opschrift op silveren grond: pro Deo et patria!

Namiddag vertrokken die Legerbende van Dragonders wel gewapend uijt dese stad, om met het Detachement hetwelk binnen Lier was, het Staeten leger in Luxembourg te gaen versterken. Die legerbende is voorsien van Veld Capellaen, veldapotheek, enz.

[p. 179]

20 Januarij dede den gemelden heere Choordeken eene seer plegtige Misse, onder groots musiek binnen de kerk van den heijligen Carolus Borromeus tot laefenis der zielen van die voor de rechtveerdigheijd en godsdienst hun leven hebben ten beste gegeven in de verscheijde slaegen; daer bij wirden uijtgedeijlt aelmoesen. De kerk was vol volk.

21 Januarij namiddag vertrok er een trijn nieuwe canons en veldtuigen, legerwagens met krijgsbehoeftens, uijt dese stad naer het groot leger bij Luxembourg. Met den 22 deser maend Januarij bleef de Croonenborgpoort gesloten, tot dat anders sal geordonneert worden, om alle passagie langs en nevens het casteel te beletten en de desorders te voorkomen.

Sondag 21 Januarij is alhier den Biddag begonst, om de gunsten en weldaeden van den Almogenden af te smeeken, en om den twist en tweedragt van ons af te weiren, breeder uijtgebreijd in den herderlijken brief, door sijne Doorl. hoogw. ten dien eijnde met advis van den heere Deken Capittel op 22 Januarij uijtgevoerd.

'S morgens voor de Mettenen wird het Alderheijligste Sacrament des Autaers uijtgestelt. Ten half 10 geschiedde eene solemnele Misse, na welkers eijnde eene generaele Processie van Devotie langs den grooten Cirkel, met het omdraegen van het Beeld van O.L. Vrouw wird gehouden. Naernoen ten 3 uren de Vesperen met uijtstellinge van het Alderheijligste Sacrament des Autaers, en ten half 5 ure het Solenneel Lof en Reductie.

Dese Processie was vergeseld met ontelbare Ligtdraegers, de tortsen der Ambagten en hunne onderscheijden teekens kwamen wederom te voorschijn, jae sommige waren in 't nieuw. Wird ook gevolgt door verscheijde Compagnien der

[p. 180]

Patriotten in de wapens, en duijsende menschen, uijt drukkende de aldergestigste godtvrugtigheijd.

Desen biddag sal vervolgt worden in de andere kerken deser stad, te weten Smaendags in de Collegiale en Parochiale Kerke van St Jacobs, en in de Kerke der Eerw. Paters Predikheeren.

24 Januarij. Dijnsdags in de Parochiale Kerke van St Walburgis en in de Kerke der Eerw. P.P. Discalsen.

Woensdags in de Parochiale Kerke van St Joris en in die der Eerw. P.P. Minderbroeders. Donderdags in de Parochiale Kerke van Sint Andries, en in die der Eerw. P.P. Capucienen. Vrijdags in de Abdije van St Michiel, en in de Kerke der Eerw. P.P. Minimen. Saterdags in de Abdije van St Salvators en in de kerke der Eerw. P.P. Beggaerden.

Sondags 31 Januarij in de kerke der Eerw. P.P. Augustijnen en in de kerke van den heijligen Carolus Borromeus.

Maendags in de kerke der Eerw. P.P. Lieve Vrouwe Broeders.

Woensdags in het Clooster van de Capucinersen en Grouwsusters.

Donderdags in het clooster van de Engelsche Theresianen.

Vrijdags in het clooster der Ursulinen, en Swarte Susters.

Saterdags op het Beggijnhof.

Na dat dese Biddagen sullen geeijndigt zijn, sal men de selve wederom hernemen op den zelven voet, tot dat het sluijten der selve sal aengesegt worden.

Namiddag 24 Januarij om 3 uren heeft den heer choordeken in de kerke van den H. Carolus Borromeus plegtiglijk ingeweijd twee nieuwe Vendels, voor de vrijwillige Compagnien van de Capiteijnen Laurentius Leijssens en Jacobus Joris Van Dooren, ten bijwesen der Divisien van de andere, van Antwerpsche Patriotten en Vrijwilligers, alle in de wapens

[p. 181]

gaende in goed orde naer gemelde kerk, met schoon veldmusiek (het eerste voert de Brabantsche wapenen en die van Antwerpen en het ander de Brabantsche en krijgtuigen).

Na 't eijndigen van dese plegt dede daer hunne dekens een schoon Sermoon ten dien opsigte. Voordere Vendels wird gedraegen het afbeeldsel van Hher Henricus C.N. Van der Noot, onstervelijken wreker der landsvrijheid en wetten. Alles geschiedde onder grooten toeloop van volk.

Dese Compagnien van vrijwillige Borgers die de gemeijne zaeke en de goede ruste deser stad ter herten hebben, sijn alsnu ten getalle van seven waervan Capiteijn sijn: te weten:

1^o Frans Devisser, loodgieter: 2^o Leemans van de beenhouwers, vader van Jacobus en Capitijn van eene compagnie ten dienste der Staeten (?); 3^o Nicolaas Frans Jos. Beeckmans, koopman: 4^o Laurentius Leijssens, maekelaer, broeder van Cap. Philip Leijssens die Lillo in bezit heeft genomen; 5^o Paulus Molijn, coopman; 6^o Jacobus, Joannes Van Dooren en 7^o Jacobus Ferd. Van Hoorebeke, de eene sterker van volk als de andere, worden alle 24 uren 's avonds afgelost bij beurt, door de optrekkenden, met het spel, tot aen de hoofdwagt van St Michiel, en aen de 2de wagt tegen de Kasteelplijn, zijnde de avant-garde, vanwaer degene van het Vlaeijhuijs op den hoek van de Muntenstraet en plijn worden afgelost en beset.

De Patriotten houden hunne hoofdwagt in de Tappesiers Pand, en de Gilden onder 't stadhuijs, alwaer hun vendel geplaetst is. Boven de 6 gilde Kamers soo op de merkt als agter 't stadhuijs hangd de wapen van Braband uijt.

25 Januarij vertrok den Cap. der genie Lamie wederom van 't Casteel nae Brussel met den Eerw. heere Frans van Cannart d'Hamale etc. de heere Lieut. generael van den Meersch sig uijt sijn hoofdquartier ook derwaerts begeven, en

[p. 182]

men hoopte dat er haest een accord sal getroffen sijn ten opsigte van ons casteel.

26 Januarij 's morgens was 't collegie duerende de noen overal, na middag om alf 5 was 't Breeden Raed, alle over het kiesen van eenen Commissaris wegens dese stad bij het Souvereijn Congres der Vereenigde Nederlandsche Staeten, opgerecht bij Tractaet van vereeniging.

Desen keus daer is gedaen en heeft plaets gehad in den persoon van Mher J.J.H. Borrekens, was broeder van 't Tractaat, Riddere Schepene deser stad, die dit ampt in geenen manieren socht te aenveerden.

Schrijver voegt hier bij in nota:
I. Aen het Souvereijn Congres was er bij decreet van 8 Feb. bekent gemaekt:
Aengesien er geseijt wird dat het Congres de trouppen de welke tot heden de Nederlandsche vrijheijd tot desen oogenblik toe getrouwelijk en dapperlijk verdedigt en bewaert hebben sou afdanken, hebben bij decreet gedaen tot Brussel 8 deser on. Visbeque President en H.C.N. Van der Noot, van Eupen, kenbaer gemaekt het selve en doen aenplakken op de gewoonelijke plaetsen alsook op de dorpen, in 't Frans en Vlaems.
II. Men begint reeds te gevoelen, dat door het verbod van den uijtvoer der graenen door onse Staeten van 22 Januarij 1790 de prijsen merkelijk sijn gevallen, want de duerte was dan soo groot in dit land, dater voor oproer inde stede te vreesen was jae de voorbeelden begonden met ons al te bevestigen, en men had eenen geldprijs of proemie gesteld voor die, de welk graenen te merkt bragten, gelijk ik elders geseijd heb; de welpeijsende en gesonde menschen spraken schande te moeten zien dat men in een land, waar het graen gewas overvloedig is in graens gebrek was. 't Was dan ook den tijde dat het grootste deel der ambachtsluijde sonder werk was, dus dat de murmurantie algemeijn wird. Hetgeen ik zegge is ook ten opsigten van smoutzaed. etc... jae lieve borgers, de terwe geld alsnu f[...] den Rogge f[...] het smout 8 ½ den pot daer het dan wel 18 st. was, denk eens hoe den winkel draeijt van de graenverkoopers en korebijters, ziet eens hoe dien ging sedert de 2 laetste jaeten.

[p. 183]

27 Januarij verhuijsden het Comité van het Stadhuijs, tot nog toe aldaer op de kleijne staetekamer geweest hebbende, naer de Brabantsche Koremerkt.

30 Januarij⁽¹⁾ Snoenens is de Comp^ie van den Capiteijn de Pouillon, in 't fort Lillo gelegen hebbende, door dese stad gemarcheert naar Lier met twee stukken canon, ballen, poeder en fusieken.

De Pastors, Onderpastores en andere Priesters gingen rond bij onse inwoonders om hun te laten onderteekenen sekere Declaratie datsij niet willen erkennen voor Souvereijns als de Drij Staeten van desen Lande en Hertogdomme van Brabant, datsij de Constitutie van onsen Lande in alle kragt en ongeschonden gehouden hebben, en voorts protesterende tegens allen nieuwigheden die daer tegens souden konnen ingedrongen worden, aensoekende daerbij de Staeten van die te vervolgen dewelke daertegens eenige nieuwigheden souden opwerpen.

Daer was tot Brussel eenigen twist opgeresen, eenige wilden eenen Hertog hebben en veranderinge der oude Constitutie, dog men hoopt dat allen twist en tweedragt welhaest sal te nedergelijd sijn, en dat de eendragt onder elkanderen sal erleen, want: eendragt maekt macht.⁽²⁾

(1) Schrijver heeft later bijgevoegd: Sedert 29 dezer gingen.

(2) Schrijver voegt volgende nota bij:
Des esprits brouillons les uns soudoijés par les Ennemis du dehors, les autres poussés par des vues personnelles, menaçent la tranquillité du pays, et controlant l'antique Constitution de ces provinces, par des assemblées séditieuses et par des pamphlets plus ou moins insolens et absurdes, on a vu paraitre la déclaration suivante, signée de plus de 100.000 citoyens de tous les ordres:
Nous soussignés ...... habitants de ...... en Brabant, déclarons par cette, que notre intention est et sera toujours que notre Sainte religion, ainsi que notre Constitution, restent et demeurent dans leur entier, telles quelles ont été éci-devant, pour lesquelles nous avons combattus, et que nos Seigneurs des trois états viennent de jurer de maintenir; déclarons de plus que nous ne Connoijterons ni ne voulons d'autres représentans de la nation que les trois ordres de l'état, selon la Constitution; que c'est eux qui doivent exercer au nom et pour la nation le pouvoir souverain qui appartient à la nation, et que la nation leur a confié; qu'en conséquence nous protestons expressément contre tout ce qu'on pourrait faire de contraire à notre dite religion ou constitution; déclarons comme traitres à la patrie et pasturbateurs du repos public, tous ceux qui voudroient introduire des changements ou nouvautés, soit à la Religion soit à la Constitution: supplions les Seigneurs états de sevir ou faire sevir contre ces novateurs ou pasturbateurs du repos public. Fait à ............ le ...... du mois ......... 1790.
Un des projets d'innovation qui a paru le moins deraisonable mais qui n'en va pas moins au bouleversement total de la Constitution Belgique, et a amener dans ce paijs les troubles et malheurs de la France, est celui de l'avocat Vonck.

[p. 184]

De Staeten van Brabant hebben om de gedagtenisse der gedenkweerdige omwenteling te vereeuwigen, de welke de vrijheijd aen de Natie weergeeft, ende onafhankelijkheijd aen haer versekert, eenen gedenkpenning in silver en koper doen slaegen, waer op men leest binnen een lauwerkrans aen de voorsijde:

recuperatis legibus deliberata, sancita
solemne jurejurando respublica.

De wetten en vrijheid weergekregen, de republiek gevestigt sijnde met plegtigen Eed.

Op de ander sijde:

Omnium Brabantia ordinum Consensu prid. cal. Januarii MDCCLXXXX.

Met toestemming van alle de Staeten van Brabant den 31 December 1789.

[p. 185]

met desen penning sijnde Leden deser Stad alle vereert geworden, in 't silver en koper.

Februarij

Sedert 31 Januarij en 1 en 2 Deser hadden die van het Casteel wederom in onderhandeling geweest.

Op 3 Februarij is den Capiteijn Lamie van 't Casteel andermael vertrokken naer Brussel met Jon^r Joseph van Praet en arriveerden snagts tusschen 4 en 5 derzelve maend, en men verneemt, dat de Capitulatie tot overgave van die sterkte tusschen onze Staeten en den Commandant geteekend is. Hetwelk op 5 Februarij op 't casteel bekent gemaekt is.

Sondag 7 Februarij namiddag sag men onse patriotten versaemen op de Meir en in order van daer met hun veldmuziek marcheren naer de kerk van den H. Carolus Borromeus, waer het vendel, gedraegen wordende door den vendrik der Compagnie van Grimbergen Norb. Wouters, gebortig deser stad, sig dapper gequeten hebbende in den slag van Turnhout, plegtiglijk werd ingewijd door den heere choordeken der Cathedraele: Dit vendel voerd op d'eene sijde het wapen van Brabant, met de teekens van den geestelijken, Edelen en derden Staet, de wapens der vier hoofdsteden alle in hunne metaelen en couleuren seer konstiglijk geborduert, waeronder staet Religio et Patria. Het wird al waeijende door dit Bataillon van vaderlandsche trouppen, aen het hoofd hebbende de Lieutenant Commandant Thinn, weergebrogt naer het Comité op de Brabantsche Koremerkt, onder grooten toeloop van volk, jae van duijsende menschen van alle staeten.

Op de andere sijde, even konstig geborduert in goude letteren op swerten grond stond, wederom:

[p. 186]

Religio et Patria.

Op 8 Februarij wird bekent gemaekt, dat deser stads Croonenborgs Poorte alle dagen, uijtgenomen des Sondags en Heijligdags sal open sijn smorgens van 7 tot half 9 uren en van elf uren voornoen tot half een ure namiddag tot naerder orde.

Zulks geschiede tot gemak van hoveniers en buijtenlieden.

Ten selven dage is ter puije van ons Stadhuijs afgecondigt: ordonantie van die Drij Staeten representerende het volk van het Hertogdom van Brabant vanden 4 Februarij 1790; verbiedende de mommen ofte Masqueraden geduerende den tijde vanden aenstaenden Vasten avond.

Alsook: Reglement van de drij Staeten, etc. vanden 30 Januarij 1790 om kragtiglijker te beletten den uijtvoer naer het vremd van de graenen, meelen en andere waeren.

Men siet alsnu in 't licht de capitulatie van 't casteel den 29 Januarij 1790 geteekent, luijden bij vertalinge uijt het frans als volgt:

Ontbreekt.

Nu dat dese sterkte om soo te seggen in onse magt was, wird de Patriottenmarsch op den voorslag van de ure op den Toren der Cathedraele geset, eene trompe die de militaire maer in geene maniere te wezens hadden willen hooren, sij was in deser voegen:

[p. 187]

FEBRUARI 1790 PATRIOTTENMARSCH

[p. 188]

Sedert 13 December lestleden hadden de Buijtenlieden van 45 verscheijde dorpen hier ontrent bij beurten de wagte op het Kiel en Markgravelije gehouden tot afsluijtinge van alle gemeijnsaemheijd met den casteele; maer aengesien sulks aen de menschen seer lastig was, want sommige quamen 3, 4, 5, jae 6 uren wijd, doende dit nogtans met liefde voor het Vaderland, niemand heeft sulks geweijgert als Contich alleen, hetgene opspraek onder de andere veroorsaekte.

Om dese menschen dan te ontlasten heeft men goedgevonden aldaer Vaderlandsche Trouppen te leggen, ten welken eijnde D'h^r Jan Frans van der Straelen, Drossaerd van het Kiel, met den Colonel de Tinn en Dh^r Jacq^s N. Dierxsens van 't Comité aldaer de noodige schikkingen hadden gaen maeken, en de logementen bereijd sijnde trok de Compagnie van den Capiteijn Corthals op 12 deser namiddag daer in order naer toe, sij worden dagelijks door anderen afgelost, sij besetten nu alle de wegen van 't casteel soo in de Leije als op 't Kiel. De corps de garde buijten St Joris poort, eertijds door de soldaeten gebruijkt sijnde, word in staet gesteld, waerin eene wagt sal geleijd worden.

Op 15 Feb. trok de Compagnie van den Capiteijn Leijssens naer Berchem om aldaer pakt(?) te houden; de hoofdwagt aldaer is in de herberg de Mooren Thoren alwaer 2 canons geplaetst sijn.

Maendag 15 Febr. sag men binnen dese stad in plaetse van de gewoonelijke Masqueraden en Sottigheden groote devotie bedrijven om den almogenden het welsijn van het Vaderland af te smeeken en ons teenemael van onse vijanden te verlossen. Smorgens om 10 uren geschiede aldaer eene Misse wegens het Broederschap van het H. Kruijs, onder grooten toeloop van volk, gaende dan den Cruijsweg om, die, met het

[p. 189]

afsluijten van het casteel, met voorwete en kennisse van den heere Deken der Cathedraele, Vicaris generael van 't Bisdom, en van den Heere Pastor der Parochie verandert was op de volgende wijse: langs de Mechelsche plijn, Poortstraet, Vest, Hoplant, Lammekenstraet, kort bij de Discalsen, Zuerenborgt, Prekerstraet, Cloosterstraet, Lepelstraet, St Rochusstr., op den Berge.

Sanderdags wirden in die kerk wederom eene Misse gedaen, gaende om 11 uren naer de Cathedraele met hunne vaene en dan van de Capelle van O.L. Vrouwe omgaende den grooten Cirkel vergeselt met ontelbaer volk, geestelijk en wereldlijk, scholen en weeshuijsen. Dit aller gestigtste voorbeeld van godsvrugtigheijd wird ten 3 uren na middag verdobbelt door het Broederschap van O.L. Vrouwe, onder den titel van Bijstand en Victorie, komende in processie uijt de Parochiale kerke van St Andries sig vereenigen bij die der Cathedraele, en bij de geestelijkheijd Seculiere en Reguliere van de biddende Orders. De Capucienen droegen het beeld van onse Lieve Vrouwe, voorgestapt door de mede broeders, capel- en kerkmeesters met brandende flambeeuwen, langs den grooten Cirkel. Vier ontelbaere schaeren van volk met de schoolkinderen leesden overluijd het gebed van den Rosenkrans, hetwelk eenen Pater Predikheer voorleesde, totdat de Processie om half vijf uren binnen kwam, en gevolgt wird door een plegtig lof, met benedictie van het Alderheijligste Sacrament des Autaers, binnen de Capelle der H. Moeder Godts, Patronesse deser stad.

De devotie van dese Processie en den indruk die deselve op onse gemoederen dede, kan met geene penne beschreven worden, jae soodanigen indruk, dat dese aenschouwing ons de traenen over de wangen dede rollen.

Eene derde en seer talrijke processie uijt de Parochiaele kerke van de H. Walburgis, vervoegde sig op achwoensdag in

[p. 190]

den morgendstond, naer de opgemelde Capelle in de Cathedraele, en gongen den grooten Cirkel met even groote Godtsvrugtigheijd, sullen aldus negen dagen continueren om van den Almogenden den goddelijken segen te verwerven in de tegenwoordige noodsaekelijkheden van het lieve Vaderland.

Sondag 21 Februarij is ook met de allerplegtigste Misse aen den Autaer van het H. Kruijs in St Joris ingestelt eene Novene, en ten half 3 uren na middag gehouden eene processie van Devotie langs den weg, ter gedagtenisse van dien, welke onsen Heere en Verlosten Jesus Christus uijt het hofke van Olieveten heeft gedaen naer Jerusalem en den Calvarieberg, waerin de Reliquien van het H. Kruijs ook wirden rondgedraegen, vergeseld door Seculiere en Reguliere geestelijkheijd, de Broederschappen met een groot getal van ligtdragers selfs uijt andere Parochien en ontelbaere menigte van volk, aen dewelke om half 5 uren binnenkomende de Benedictie met het Alderheijligste Sacrament des Autaers wird gegeven op den Berg nevens de kerk, alle om de genade Godts door eendragtige godtsvrugtigheijd af te smeeken tot algemeijnen segen in de werkelijke noodsaekelijkheden.

Men werft hier voor het eerste Brabants Dragonder Regiment van den Colonel Baron de Cumptich, onder inrigting van Jon^r D'henssens Capiteijn, gebortig deser stad, alsook onder den eersten Lieutenant Dheer Van Boom.

22 Feb. smorgens begon men de fusieken, door onse ingesetenen meest in de maend 9ber aengebragt sijnde, en door de Militaire benevens verscheijde stukken grof geschut, uijt den grooren Eekhof in de Cloosterstraet op 't casteel getransporteert, daer af te haelen en wederom in denselven binnen dese stad te brengen.

Op denzelven dag sijnde biddag in de Collegiale kerke

[p. 191]

van St Jacobs wird aldaer eene Novene begonst. Na middag om half 3 uren gingen eene talrijke Processie uijt dese kerk wordende vooruijt gedraegen de schoone vaene van het Broederschap van onse Lieve Vrouw, onder den titel van Bedrukte Moeder, gevolgt door een ontelbare menigte van Seculiere en Reguliere geestelijken, en van persoonen van alle staet en van de scholen. Na den grooten Cirkel te hebben omgegaen met groote godtsvrugtigheijd, wird om half 5, een plegtig lof gedaen etc., sullende geduerende dese Novene dagelijks processie langs gemelden Cirkel gegaen worden, om den goddelijken bijstand en segen af te smeeken door de allerkragtigste voorspraek van de Moeder der genaede, troosteresse der bedrukte.

Op 25 Feb. in den morgent begon er eene Processie van de Eerw. Paters Minimen desgelijke godtsdienstigheijd, gaende om den grooten Cirkel met het Cruijs, en de vaen van het Broederschap van den H. Engel Bewaerder. Diergelijke Novenen en godtsdienstige werken wirden in andere kerken ook verrigt.

Niettegenstaende dat reeds de hier vore op 17 Febr. 1790 gemelde declaratie, dewelke uijtdrukt den wensch van het Brabants volk over de voorwerpen beknibbelt wordende door eenige Nieuwsgesinden was onderteekent door meer als 400.000 inwoonders van dese Provincie, gelijk dan wird voor oogen geleijd aen de heeren de drij Staeten, en dat er sinds alle daegen met 1000^e handteekens sijn bij gekomen, heeft een aental van partikulieren den 25 deser febr. de patriotieke cocardes afgelaeten, en de franse nationale van blouw wit en rood opgesteken, selfs binnen de kerk van de H. Gudula. Vandaeg is er eene tumulte voorgevallen tot Brussel die men ons op de volgende wijse verhaelt:

Den 24 savons liep er een gerugt aldaer, dat er s'anderdags

[p. 192]

in de groote Misse, die moest gecelebreert worden in de kerk van de H. Gudula, de cocardes blouw, wit en rood, door eene seer talrijke sterke partije, die vergaedert souden sijn in die kerk, souden gedraegen worden. - 25 Feb. men ordoneerde aen alle de Borger Compagniën, aen de serments gilden en vrijwilligers, van sig in de wapens te begeven; inderdaet den toeloop was seer groot in de kerk; maer een wijnig voor de Misse, ging er eenen geestelijken persoon op den predikstoel, die eene redevoering uijtsprak in 't Vlaems opsigtelijk aen de omstandigheijd, en die hij eijndigde door de afcondinghe van het volgende:

Wij ondergeteekende verclaeren, dat het Manifest van 't Brabants volk plaets sal hebben in alle sijne pointen, dat alles hetgene gedaen word, gedaen word in den naem van 't volk, in wie de souvereijniteijt bestaet, en dat de Staeten noijt hebben gewilt die te overtreden.
Gedaen tot Brussel den 25 Februarij 1790, onderteekent H.C. Van der Noot, volmagtigden agent van 't volk van Brabant, en P.S. Van Eupen, Secretaris van den Staet.

Na de Misse heeft men een groot getal persoonen in egtenisse genomen, die de bovengeseijde Couleuren hadden opgesteken, couleuren van de nationale cocarde van Frankrijk; de Borgerlijke Compagnien en vrijwilligers hebben niet opgehouden van te patrouilleren gedurende dag en nagt; dese sorgvuldigheijd heeft de Borgers aengemoedigt en gerustgestel op den vreese die sij hadden. Onder het getal der gearresteerde bevinden sig verscheijde fransmans.

Tot slot der 9 dagsche devotie in de Parochiale kerk van van de H. Walburgis, ging de Processie van devotie op 25 Feb. daeruijt smorgens om half 7 uren na de Misse, langs den grooten Cirkel van die Parochie, met de geestelijkheid,

[p. 193]

het Broederschap van O.L. Vr. van Goed Succes, met de Capelmeesters en menigte lichtdragers, waerbij het beeld van Onse Lieve Vrouwe onder den titel van Goed Succes wird rondgedraegen, onder escorte van patriotten, gevolgt door ontelbaere menigte volk met de kinderen der scholen. De Benedictie met het alderheijligste Sacrament des Autaers wird vóór den uijtgang en na de binnenkomst gegeven bij het sielvoerig gesang der Litaniën, om door de eendragtige godtsvrugtigheijd ende volherdende gebeden te verwerven van den Gever van alle gaven de volle bekrooning van het goed succes der herwonne vrijheijd.

27 Feb. De Eerw. Paters Beggaerden hebben met het Broederschap van het H. Cruijs den 27 deser diergelijke devotie begonnen, gaende om 6 uren smorgens met een talrijk gevolg van alle staet langs den grooten Cirkel, met groote godtsvrugtigheijd.

Vandaeg wird de lang gewenschte intrede van Mher Henricus C.N. Van der Noot, Volmagtigden Agent van het Brabants volk, alhier volvoert; komende van Brussel wird hij voorbij het dorp van Berchem in den morgentijd opgewagt, en omtrent 1 ure smiddags onder het geluij van alle klokken der stad en spelen van de Beijaerden, langs St Joris Poort, waerboven de stads trompetters en simballier de Patriotsche Marche deden wedergalmen, vergeleijt binnen dese stad, door de Antwerpsche Patriotten en vrijwilligers, namentlijk de Compagnie van Cap. Commandant Jacob Ferd. Van Hoorebeke met volle turks en veld musiek, de comp^ie van Cap. Leemans, die van Cap. Frans Devisser, daerop volgde Joannes Wouters met sijn vermaerd vendel; de Comp. van Cap. Beeckmans; die van Cap. Laurentius Leijssens met hun nieuw vaendel, alle marcherende bataillons gewijsen, terwijle dat de Comp. van Cap. Paulus Molijn de wagt had

[p. 194]

naest de geblokeerde Citadelle. Dan volgde de jaegers Comp. van Cap. J.J. van Dooren met hun vendels, jon. Joos Jos. Van Praet, aen het hoofd van een detachement vrijwillige dragonders deser stad, gekleed in 't groen; den heere Oud Borgermeester Jan Josephus Alb. Lunden, Erf Hoofdman der gilde van den Jongen Handboog, met Nicolaus Franssen, en Joannes Franciscus Ben, oud Dekens der gilde van den ouden Voetboge, aen het hoofd der geswore gilden, en gecommiteert, om de verlossers van het Vaderland uijt hunne naem te complimenteren en te verwillekomen; hetwelk gemelden heere Erfhoofdman dede met eene welgepaste redevoeringe buijten de poort bij de Barriere, alwaer de selve gilden in order stonden in vliegende wapens, met vliegende vaendels en slaende trommels; waerop volgden de Dekens, met alle de dienende en oude eeden der ses gesworene gilden, met hunne tabbaerden en onderscheidende eereteekens draegende witte brandende vlambeeuwen, en iedere voorgegaen door hunne twee torts-draegers seer schoon gekleed soo in Romijnsche, oud Nederlandsche, als Spaensche kleedsels: De tortsen waeren opgeluijstert met de wapens van Brabant en der Familie Van der Noot in hunne metaelen en couleuren, alle gaende voor de koetse bespannen met 4 peerden, waervore Nicolaas Benjamin Wouters, deken der laken bereijders alhier, postmeester hunner Hoogmogende, rijdde tusschen twee Brusselsche dragonders, gelijk twee andere daer agter dienden voor garden.

Zoohaast als Jon. Jacobus A. Dellafaille, oud Borgermeester van Buijten met Dw. M. Norbertus Bom, eersten pensionnaris naederde aen de koets is M^r Hendrik C.N. Van der Noot, Volmagtigden Agent van 't volk van Brabant, en den Seer Eerw. Heere Petrus van Eupen, Canonik en Penitencier onser Cathedraele, Landdeken in het District van Antwerpen, etc., als secretaris van Staet, uijt hunne koets gestapt onder hernieuwde segenroepen: Vivat Van der Noot, vivat van

[p. 195]

Eupen, en het draeijen van den hoed van ontelbaere menigte van volk, ingesetenen en vremdelingen. Gekomen sijnde onder het nieuw vendel bij de wagte nevens de poort, voerende langs d'eene sijde de wapenen van Brabant en langs d'ander die van dese stad, tusschen de Heeren Jean Colins en Joannes Franciscus Lievens, Capitijnen der Borgerlijke wagt, heeft gemelden Pensionnaris, tot den heere volmagtigden agent eene aenspraeke gedaen, toegepast op de omstandigheden en den Blijden Intrée, bijgevolg der gelukkige omwentelinge, met soo veele sorg, arbeijd en gevaer bewerkt door dien hersteller der vrijheijd, waerbij den gemelden heere Staets-Secretaris ook ten danke gecomplimenteerd sijnde, gingen sij in de koets onder hernieuwde segeroepen, gevolgt wordende door het tweede detachement van onse vrijwilligers der Antwerpsche Dragonders, door 5 koetsen waerin saten de leden van het Comité der Vereenigde Belgische Staeten binnen dese stad, soo geestelijke als wereldlijke, door de agterhoede van patriotten en vrijwilligers, alle voordmarcherende ook met den vaendrig en deken der Schermersgilden, tusschen de Comp. des Capitijns Jan Corthals, van Joseph van Grimberghen en van den Abeele, Capitijnen der Lands troupen, alsook Cornelius Deckers en Antonius Auwers, officiers met hunne canoniers, hebbende aen het hoofd den heere Tinne, lieut. colonel, commandant der troupen deser stad, re peerd, sloten desen trijn, denwelken langs de groote straeten, te weten, de Poortstraet, lange Gasthuijsstraet, Huijdevettersstraet, Meire Brug, Eijermerkt, Melkmerkt, Kaesruije, Groote Merkt voorbij het stadhuijs, hun vergeleijde naer de Cathedraele kerk, alwaer de seer eerweerdige en Edele heeren Deken en Canoniken van het Capittel, alsook het Magistraet hun inhaelden en wird verwillekomt door den Eerw. en Edele heere Josephus Franciscus Engelbertus Werbrouck, Doctor in de H. Godtsgeleerdheijd, Deken van hetselve Capittel, als onsen Bisschop

[p. 196]

nog afwesig is op 't souvereijn congres der vereenigde Belgische staeten. Dan sig geplaetst hebbende op een knielbank in den Choor naest den kant van het Evangelie, wird door den selven heere Deken opgeheven en begonst den Te Deum, gesongen in 't schoonste musiek met ontrent 70 musikanten, soo stemmen als alle soorten van instrumenten. Boven den ingang der Choor op 't oxael, was een standbeeld, verbeeldende de Religie, houdende het Cruijs tot steun met de slinke hand en kroonende met de regte het borstbeeld van den Volmagtigden Agent, waernevens den Brabantschen Leeuw, vasthoudende met den regten klauw de standaert van vrijheijd, en onder den slinken den Romijnschen bondel van het Borgerlijk Oppergezag, de roede van Mercurius, etc., alsook den hoorne van overvloed. Den leeuw aen de slinker sijde steunende tegen het grondvlak van een antieke colom, houd vast met den regten klauw een witte rolle opgerolt papier, waerop staet: La Joyeuse Entrée, en in de slinke het blank sweerd als voorvechtster der Blijde Inkomste en van 's Lands grondwetten, dus vertrappende met de agterste klauwen eenen hoop afgeschafte en verworpene schriften of druksels der dwingelandige Nieuwigheden onder dit zinnebeeld stond:

quam bene religio Henricum, bene grata coronat Hencico dum stat Vindice tuta Fides!

Leeger stond:

H.C.N. Van der Noot
Equiti, Jurisperito
Prudenti, Forti, Strenuo
Belgicae Catholicae feliciter
Foederatae
Liberatori
Quod
Sacram Religionem Antiquae Patriae
Jura, Populi Felicitatem

[p. 197]

Vindicavit, reduxit, stabilivit.
S.P.Q.A.
III kal. Mart. MDCCXC.

Uijt de kerk vergelijd naer het stadhuijs wird aen hem opgedraegen den wijn van eere.

Is na middag met den heere Staets Secretaris en voorde genoodigde daer toe ter maeltijd onthaeld op de groote Staete kamer. en Eerweerdigen Pater Josepbus Tourbe, Beggaerd, ook genoodigt, heeft hun een Latijns Lof en Dankschrift opgedraegen, voor titel voerende ‘Oliva Pacis’, den Olijf van Vrede.

Te midden van de groote merkt was opgerigt den standaert op het punt bekroond met den hoed der vrijheijd, voerende op het vlag langs d'eene sijde het afbeeldsel van O.L. Vrouwe, patroonesse deser stad, en langs d'andere sijde de wapenen van Brabant.

Hij verscheen om 7 uren in het groot Concert in de Tappesiers pand; s' avonds was het stadhuijs behangen sijnde met rooden Baeij, verligt met witte flambeeuwen, gelijk ook de geheele stad, onder het geluij van alle de klokken, en spelen van den Beijaerd, en het vivat geroep van het volk, vele dansende onder den standaert van vrijheijd; vele cloosters en borgershuijsen waren opgesiert, met cromia behangen, met een woord de geheele stad was schier in 't ligt.

Savonds om 10 uren besogt hij de Camers der drij hoofdambachten, met den heere Staetssecretaris bij wie hij logeerde, eerst de Meersch op de merkt, dan de Schippers agter 't stadhuijs en dan daer nae de Bereijders wederom op de merkt, aen elke van dese kamers stak een wit vendel uijt voerende de wapen van Brabant, die van dese stad en het teeken van ieder hoofdambacht, op de hoeken en voorde ciraden met dit

[p. 198]

onderschrift: Religie en Vrijheijd herstelt 24 October 1789.⁽¹⁾

(1) NOTA: Hier bij voegt schrijver: 1^o een nummer van de Gazette van Antwerpen 1790. N^o 18. ('t Antwerpen, B. Joannes Henricus van Soest).
2^o een vers opgedraegen aen H.C.N. van der Noot en P.S. van Eupen, door de Volontairen en Borgerije van Antwerpen.
3^o volgende bladzijde in ander schrift:
‘De ses geswoorne gilden deser stad waeren van 's morgens ten negen ure vergaedert voor hunne respectieve kamers te weten de dienende Dekens ende voordere van den dienenden Eede van elke gilde met alle de waekende mannen in volle wapens.
Naer ieder der zelve waeren gerangeert de respectieve oude dekens met hunne tabbaerden ende distinctieve teekenen van hunne gilde voor de welcke gedraegen wierden de tortsen versiert met lauwertack ende de wapens van Brabant ende van S.E. van der Noot, de tortsdraegers waeren alle uijtgedost in nieuwe kleederen van coleuren van Brabant, en gemaekt op de forme van den ouden tijd. Deselve alsoo gerangeert zijnde, trocken omtrent den 10 uren van de Groote Merkt in het beste ordre, voorgestapt door Jon^r Josepbus Albertus Lunden oud borgemeester ende Erfhooftman van de gilde van den jongen handboge, tevens Nicolaus Franssen ende Joannes Franciscus Bex, oude Dekens van de Gilde van den ouden voetboge, specialijck gecommitteert om de verlosser van het Vaderland uijt den naem van de ses gilden te complimenteren ende te verwillekommen, de welcke gemarcheert zijnde tot aen de barriere buijten de St Joris poorte, hebben daer halte gehouden om de voors. roemwerdige verlossers aldaer af te wachten en in triumph binnen dese stad te vergeleijden.
De koetse genaedert zijnde tot ontrent dese stad alwaer de voors^e gilden gerangeert heeft, den voors^e Jon^r Josephus Albertus Lunden sigh naer de koetse van de voors^e onse verlossers vervoeght. Aldaer sijn de selve uijt de koetse gestapt ende den voregemelden Jon^r J.A. Lunden heeft aen de zelve gedaen, een welgepaste redenvoeringe ende de gilden onder de hooge bescherminge van de doorluchtige verlossers van 't Vaderland bevolen, de welke de zelve seer goed jonstiglijk hebben gelieven te beantwoorden.
Daer naer de voergemelde verlossers wederom in de koetse gegaen zijnde, zijn de zelve gilden in het voors^e ordere afgemarcheert. De oude Dekens begaven hun voor ende benevens de koetse met brandende witte flambeeuwen en hebben de voors^e verlossers langhs den grooten tour vergeleijd tot in de cathedrale kerke, alwaer den Te Deum gesongen is ende de oude dekens met brandende flambeeuwen de verloossers vergeleijd tot op den stadhuijse, alwaer, etc.
Aen den Heere
Mijnheer
H.C.N. VAN DER NOOT
Volmagtigden Agent van het volk van Brabant
En den Zeer Eerw. Heere
Mijnheer
P.S. VAN EUPEN
Secretaris van den Staet
der Vereenigde Staeten van de Belgische Provincien.
Naer de gelukkige omwenteling van onzen Lande, de stad van Antwerpen met hunne Tegenwoordigheijd vereerende op 27 Febr. 1790.

Toen Brabands Regt en Wet voor d'Overmagt moest wijken
Van een' ontaerden Vorst; toen op onz' Borger-lijken

De trotse Dwing'landij haer Vaendel had geplant,

Bood g'U tot offer aen voor 't kwijnend Vaderland.

Gehaet, misagt, vervolgt door slaefsche huerelingen
Op moord en brand verhit, ontsnapt aen dronke klingen

Van schuldelooze bloed, verhard in ramp en smert,

Ontvonkt' ge 't Vrijheijds Vuer in 't edelmoedig hert

Van onze Borgerij en Brabants helde Zielen,
Die G'op een' wenk alleen op Bato's grond deed krielen,

Daer d'onschuld in den nood haer eersten schuijlhoek vond,

Wijl 't bulderend' geweld zijn' snelle blixems zond

Van Caesars ijz'ren troon, op onz' verdrukte Staeten;
Uw edel Voorbeeld deed en Land en Goed verlaeten

Aen vrome Jongheijd, die voor hartsteên en Altaer

De dood in d'oogen liep en spotte met 't gevaer,

't Geen hun alom bedreeg. Ontwrongen uijt de klauwen
Van Wangunst, list en vraek, zag 't Neerland U ontvouwen

Die woeste wetenschap, dit rijp en goed beleijd,

Waer op den Grond-steen van onz' Onafhang'lijkheijd,

Naer zooveel zorg en leet, en tegenspoed en rampen,
Nog heden is gebouwt; (hier op gaet d'afgunst stampen

Van spijt en razernij) Wij zeggen 't andermael

Dat men aen U, voór al, den dierb'ren Zege-prael

Van onze Vrijheijd, van onz' reeds verreeze Wetten
Met recht verschuldigt is; geen' haetelijke smetten

Van vuijle trouw'loosheijd aen 't Welzijn van den Staet,

Van Nijd, Ondankbaerheijd, besmettend' eijge-baet,

Zijn op de blanke borst van onze Maegd te vinden.
Wij blijven aengekleeft aen waer', opregte Vrinden

Van Godsdienst, Vaderland; geen nieuwgezintheijd is

Met onze zuijv're vreugd en teer erkentenis

Gemengelt. Neen voónvaer; ô nooijt volpreeze Vad'ren!
Wij deijlen med'uw lot zoo lang er bloed in d'ad'ren

Van onze Borgerij voor Godt en Vaderland

En Waere Vrijheijd vloeijt. Uw' eer-zuijl blijft geplant

In dankb're herten van getrouw' Antwerpenaeren.
Zijt will'kom in den schoot der Vaederlandsche schaeren!

Wij zeeg'nen den dag, den lang gewenschten stond,

Den schoonsten, die de Zonn' ooijt uijt den Hemel zond.

Daer wij U moogen zien naer zoo veel onweêr-vlaegen
Met eer-olijf omkranst, in onze mueren draegen

Genoegen, Vreugd en Rust aen g'heel de Borgerij,

Geen naere kinder-klagt, geen schorre veld-geschrij

Dreunt haer in d'ooren meer. Geen roode krijgs-banieren
Ziet Scaldis aen zijn' Zoom op Alba's Vesten zwieren;

Hoe wel den vijand schuijlt op 't wel bewalt Casteel.

Zijn' Wapens zijn geboeijt, wel haest neemt hij ook deel

In 't waere lands geluk ten dienst van vrije Staeten.
Triumph! Wij zijn voldaen; van vreugden uijtgelaeten,

Nu w'onz' Verlossers zien, Beschermers van ons Regt.

Aen wie d'erkentenis ons hert heeft vastgelegd;

Verlossers, zeggen Wij, op wie Wij heden roemen;
Onz' dankb're nakoomst zal U ook Verlossers noemen

En Steun-pilaeren van het Vaderlands geluk.

Eer hakt het klievend' stael ons alle stuk aen stuk,

Eer zult G'Ons op de Wal grootmoedig neêr zien sneêven,
En tusschen 't snorrend lood den laetsten dood-snik geêven

Eer ons d'ondankbaerheijd, die met verdiensten spot,

Het voorbeeld volgen doet van 't haetelijke rot,

't Geen nog met Borger-bloed zijn Eer-zugt wilt verzaeden,
En zijn beschermers doemt met all' hunn' helde-daeden.

O neên, Vad'ren neên, vrees hier geen gevaer;

Gij kent de dapperheijd van den Antwerpenaer.

Zijn aerd, zijn goede trouw', hij kan geen weldoen haeten,
't Geheugt U hoe wel eer voor zijn' gevlugte Staeten,

De bloem der jongheijd, jae; onz' grijze borgerij

Nae 't slagveld henen vloog, den sabel aen de zij.

Herdenk, hoe zij voor U en 's lands geschonde Regten
Blijmoedig zijn gesneevt in d'heetste Krijgs-gevegten;

Getuijg het Turenhout, getuijg hunn' Leeuwen-moed;

Getuijg het rugbaer Gend wat plasschen Helden-bloed

Geborrelt uijt hunn' Wond g'op uwe straet zaegt stroomen;
Getuijg hoe weijnig sij het zwaerd en kogels schroomen

Wanneer den Godtsdienst, nog gestaêg hunn' diersten pand,

Wanneer het hoog belang van 't lieve Vaderland

Hun bloed en leven eijscht... Ah! zagen zij hunn' Vad'ren
Vandaeg eens in triumph blijmoedig koomen naed'ren

Tot hunn' geboorte-stad, zij sprongen op van vreugd!

Te laet... zij zijn niet meer... de zuijv're heldendeugd

Met vrijheids liefde zit op bloeijend eer- laurieren
Te treuren aen hun graf en zal hunn' Naemen vieren

Zoo lang het Vaderland zijn lievelingen mint;

Hun voorbeeld is ons lief. Denk dat g'hier ook nog vind

Van 't zelve helden-zaed, 't geen voor onz' egte Staeten
Tot uwen dienst bereijd, zijn vader-stad zal laeten

En vliegen daer den NOOT onz' wap'nen roepen zal.

Beschermen Land en Recht is 't doelwit van ons al!

Dat nooijt de Tweedragt hier haer giftig zaed komt sprijden
Wee die onz' Eendragt kwetst! Wee die zich laet verleijden

Lafhertig omgekogt door Eerzugt, eijge baet,

En met de voeten treed de welvaert van den Staet!

Een hert, een ziel, een wensch zijn onze Eendragt-banden;
Voor 't dierbaer borger-recht met Wapenen in d'handen

Te waeken, is onz' pligt. Geen traiters! liever dood!

Getrouw aen Land en Staet en Hendrik Van der Noot.

Door de Volontairen en Borgerije

van Antwerpen.

[p. 202]

28 Feb. Sanderdags wezende Sondag, om 9 uren smorgens, nae de Misse te hebben gehoort in de Cathedraele, hebben gemelde twee heeren sig ingeteekent, in het Artsbroederschap van 't Alderheijligste Sacrament des Autaers in de selve kerke op den konstrijken Boek. De Capiteijnen der Borgerlijke wagten kwamen hem ook complimenteeren, gelijk ook meer persoonen deser stad; hij ging tegen den noen met den heere Staets Secretaris na 't Comité op de Brabantsche korenmarkt, vandaer naer 't clooster der Annuntiaten, alwaer het Arsenael is, vanwaer sij een besoek gingen doen bij de Capucienerssen welkers geestelijken Directeur den Heere Van Eupen altijd geweest heeft, en gingen dan het noenmael nemen bij Jonff^e de weduwe Mathias S. Van Eupen, moeder van den heere Secretaris van Staet, woonnende aen den Drijhoek.

Voor het vertrek van dese twee heeren kwamen de Capiteijnen van onse Vrijwilligers bovengenoemt behalven die de wagt hadden, hunne Compagnien in order stellen in de St Joris Poortstraet, en voorder in de straet de drij compagnien van de Landstrouppen der Capiteijnen van den Abeele, van Grimberghe en Kresta die in de Victorinnen ligt; om 5 uren trokken de ses gilden wederom buijten de stad in volle wapens met hunne tortsen, hebbende aen 't hoofd den oud borgermeester Jon^r Jos. Alb. Lunden als Hoofdman, die wirden gevolgt door Jon^r J. Lunden de Laekene, aen 't hoofd van een detachement der Antwerpsche Dragonders, met den genoemden Postmeester Wouters, oud Deken der Bereijders, de Brusselsche Dragonders bij de koetse, en vertrokken om half zes uren savonds naer Mechelen om voorts te vertrekken naer Loven, om aldaer morgen bij te woonen, de misse van den H. Geest binnen de Collegiale kerke van St Pieter die aldaer

[p. 203]

geschieden sal door Sijne Eminentie den Cardinael Artsbisschop van Mechelen, tot gelukkige heropeninge der studien in de vier faculteijten. Men hoorde wederom ten alle kanten herhaelen het vreugde geroep van ontelbaer menigte van volk. Vivat Van der Noot, Vivat van Eupen! Eenieder liep nog even sterk om dese kloekmoedige voorstaenders van onse wetten en van het gemeijne best, te sien vertrekken, die ons met liefde en vriendschap bejegenden.

Gister had er een courrier uijt 's Gravenhage depeches gebrogt aen den Volmagtigden Agent Jon^r Hendrik van der Noot met de tijding der dood van den Keijser Josephus II, die op 20 deser smorgens half 6 uren tot Weenen overleden is, in den ouderdom van 48 jaeren, 11 maenden, 7 dagen.

Schrijver voegt volgend gedrukt stuk bij:

Men kent altijd een Ketter al sprak hij de tael van eenen Engel, en al had hij de pen van eenen Seraphien, 't is dat hij contrarie is aen het zinnelijk Opperhoofd der heijlige Kerk den Paus van Roomen, of het H. Evangelie zoekt te verdraegen, want den H. Geest spreekt openlijk door den mond van den Apostel. Gal I. Cap. V. 8, is 't dat wij of eenen Engel uijt den Hemel u een ander Evangelie verkondigt als wij u verkondigt hebben, dat hij vervloekt zij zoo van gelijken is 't dat er iemand iet anders, in deze Nederlanden wilt inbrengen als onze Wetten ende Souvereijniteijt van de drij Staeten, dat hij vervloekt sij, maer den goeden Godt heeft ons verlost tot zoo ver, maer hij kan ons wederom overleveren, daerom die de zonde doet, is mede oorzaek van het vergoten en nog te vergieten bloed der Patriotten, laet ons dan afstant doen van alle zonden ende verergernis want hoe konnen wij Godt bewegen om onze gebeden te verhooren, is 't dat wij nae zoo vele

[p. 204]

weldaeden hem nog blijven tergen wie zou niet gestoort zijn als men onze Staeten Van der Noot en Van Eupen hoorde veragten en met regt om dat Godt ons door hun verlost en geholpen heeft met hoe veel te meer regt tegen de zonden die Godt veragt die Heer van Hemel en aerde is, want alle zonde veragt Godt.

Uijt de Drukkerije van J.B. Carstiaenssens,

Boekdrukker en Verkooper bij den Oever.

Meert

2 Meert was 't Collegie op 't stadhuijs over eenen nieuwen voorstel wegens hunne Hoogmogenden heeren Staeten, welkers inhoud mij onbekent is.

Na middag is met de processie uijt St Jacobs kerk gesloten hunne Novene, waermede gingen de Eerw. Paters Capucienen, de Grouwsusters en andere geestelijken en eene menigte volk. Om 5 uren wird het lof daer gedaen door den Seer Eerw. heere Jos. Laenen, Deken der selve kerk, waernaer de processie ging langs de kerk daer het beeld van O.L. Vrouwe onder titel van bedrukte Moeder door vier canoniken wird rondgedraegen.

3 Meert arriveerden hier eene compagnie Patriotten komende van Lier, waervan Capiteijn is sekere Jacobus Millevois, fransman, maar inwoonder deser stad, trokken in het clooster der Carthuijsers, daer die van Capⁿ Jacobus Leemans gelegen hebben, die nu tot Berchem of daer omtrent sijn gaen liggen.

4 Meert in 't vroeg ging de processie der Eerw. Paters Minimen langs den grooten Cirkel tot slot der negendagsche devotie, met het Broederschap van den H. Engelbewaerder, om dus met eendragtigheijd en vereenigde gebeden van den

[p. 205]

Almogenden de bescherming van het vrije Vaderland af te smeken.

Aengesien de fusieken door onse ingesetenen in 9ber lest overgebrogt sijnde van het casteel waeren gehaelt, sag men hier aengeplakt bij waerschouwinge van 2 deser, wegens het Magistraet:

‘Dat op Donderdag 4 Meert 1790 - en volgende dagen, voormiddag van 9 tot 12 uren, en nanoens van 2 tot 5 uren, van stadtswegen sal gevaceert worden in desselfs magasijn, genoemt den Eeckhof, in de Cloosterstraet alhier, tot restitueren der geweiren en wapenen, dewelke aldaer in de maend November laestleden sijn ingebrogt geweest; sullende elken dag afgelevert worden 300 nombers, te weten 150 voormiddag, en 150 naer noen, te beginnen met N^o 1.’

Dezen morgent om half 10 uren dede den Generael van Kleinberg met den Commandant Tine alhier de revue op de Brabantsche Koremerkt, van de vaderlandsche troupen, sig alhier bevindende. Gemelden generael was ten dien eijnde uijr het groote leger boven Namen alhier gearriveerd.

Sanderdags gingen sij de revues buijten dese stad tot Berchem en daer omtrent, als wanneer daer eene groote questie is voorgevallen onder de compagnie van Cap. Leijssens, jae het ging daer soo wijdt, dat sij den gemelden Generael hebben op de vlugt gejaegt, ik wete niet regt hoe desen voorval begonst is, want het wird verschillig vertelt. Men segt dat den Generael straf hadde gesproken omdat sij hunne geweiren niet suijverder houden, hadde ook sekeren Frans van Dael, gebortig deser stad, Corporael van gemelde compagnie in de hoofdwagt doen setten, en ook uijt gevallen tegen den Capiteijn; dit brogt groote opspraeke onder hun, soodanig dat sij hem op de vlugt hebben gedreven, schietende verscheijde

[p. 206]

cogels naer hem, hij vlugte, misschien door verbaesdheijd, op Lier in plaets van op Mechelen, en voorts naer Brussel.

Capiteijn Leijssens heeft sig ook seffens naer Brussel begeven over dese saeken, dien op 8 deser weder arriveerde, mede brengende dat sulks daer seer hoog is opgenomen. Sij hadden ondertusschen den gemelden Corporael uijt 't Prison gehaelt en met eene karre naer de stad gebrogt rijdende met slaende trommel langs verscheijde straeten, roepende vivat van Dael, men wist hier niet wat sulks beduijde.

Daer was wegens de Staeten alhier aengeplakt de volgende waerschuwinge:

‘Iedereen wordt gewaerschouwt wegens mijne heeren die gedeputeerden, de Heeren Staeten van Brabant, dat de imposten ingevolge de consenten daer wegedraegen ende voltrokken den 13 Januarij 1790, 't seffens hebben plaets gehad en hebben moeten worden gelicht ende betaelt op de respectieve comptoiren alwaer de selve tevorens betaelt wirden. Actum Brussel 23 Februarij 1790. Ter ordonnantie geteekent Dejonge.’

Op de forte tegens St Michiels Bolwerk ende Schelde wird eene batterije gemaekt, en met canons beset.

Sondag 7 Meert begonsten de eiveraers van 't Broederschap der Christelijke leeringe in St Joris ook eene novene, gaende die dagen smorgens na de misse die te 6 uren begint, den weg om van 't H. Kruijs

De biddagen blijven voorddueren met groote godtsvrugtigheijd, sommige hernemen dan wederom hunne novenen om van den Almogenden de voorddueringe van sijnen genaedigen segen en noodsaekelijken bijstand afte smeeken.

[p. 207]

Op 12 Meert en volgende dagen begonden de lidmaeten der gilden binnen dese stad op hunne kamers eenen nieuwen Eed te doen van hulde en trouwe aen de Drij Staeten representerende het volk van Brabant, siet hier degenen op 17 deser gedaen wird door die van St Sebastiaen geseijd den ouden Handboog. (tekst ontbreekt).

Daer wirden aen de hoofdwagt in St Michiels twee canons geplaetst. De wagten der vrijwilligers worden alle avonden bij beurt in goed order afgelost met schoon veld musiek, trommel en fluijt, te weten:

De compagnie van Leemans lost die van Devisser af, Leemans word afgelost door Beeckmans, Beeckmans door Van Dooren, Van Dooren door Leijssens, Leijssens door Molijn, Molijn door Devisser en soo voorts, sij vergaederen ten dien eijnde om 5 uren op de sodaliteijt der gewesen Jesuiten, marcheeren dan met hun spel over de Groote Merkt voor de wagt der gilden onder het Stadhuijs, langs de Hoogstraet naer de Abdije, daer de hoofdwagt blijft met den Capiteijn, eene wagt ten eijnden de Cloosterstraet tegen het Casteel met den 1^on Lieutenant, eene tweede verdeijlinge met den 3^e Lieutenant naer het Vlaeijhuijs, hoek der Munterstraet, eene andere divisie blijft op de sodaliteijt met den Sergeant, dog dese leste wagt is daer naer verandert en in Tappesierspand gestelt. Uijt dese wagten worden alle posten beset.

Het order der compagnien volgens rang van ouderdom is als volgt:

De eerste die Capⁿ Leemans, 2^e Devisser die den voorrang aen Leemans gegeven heeft, 3^e Nicol. Beeckmans, 4^e Laurent Leijssens. 5^e Paulus Molijn, ende 6ⁿ J.J. van Dooren. Jacob Ferd. van Schoonebeke, Capⁿ Commandant heeft daer ook eene comp^ie opgeregt, maer die doen gene waght.

[p. 208]

Tenzelven dage, 12 deser, tegen den avond, sijn de soogenaemde Royalisten, anders geseijt fijgen, persoonen, die om hunne gesindheijd en andere oorsaeken seer sterk in den haet van het publiek sijnde, die op het casteel gevlugt waren, en sig onder de bescherming van het militair gestelt hadden, afgehaelt ten getalle van 12 in vier koetsen, wel beset met gewapende mannen, om alle desorders te voorkomen en hun van onheijlen te bevrijden, en soo naer Brussel, Loven, Thienen en Diest bij de Cellebroeders getransporteert om aldaer in bewaernis gehouden te worden. Onder dese is den Borgerm^r Torfs, den Procureur Frans Larrose, den Not. Jan Carel Dehaen en sijnen soon Carel, den boekdrukker E.M. Spanoghe, N. Pan of Louis Beke, lakenbereijder, den soo genaemden Baton Newhoff, De Cuijper, schrijver van den Markgrave, van Camp, twee van den Broeken van Lier en eenige andere daer mij de namen niet van bekent sijn.

Sondag 14 Meert smiddags om half een ure wird in de Abdije van St Michiels alhier onder het geluij der groote klok aengekondigt dat de hoogmogende heeren de Drij Staeten van Brabant den Eerw. heere Augustinus Pooters, gebortig deser stad, Licentiaat in de H. Godtsgeleerd der universiteijt van Loven, geweeze Lector, en nu eersten Provisor, benoemt hebben tot Abt der selve Abdije, in plaets van wijlen der Eerweersten heere Guillielmus Rosa, overleden 26 September 1786.

Sedert vandaeg wird de Croonenborg Poort wederom gesloten gehouden tot naerder order, hetwelk bij waerschouwinge van stads wegen bekent gemaekt wird.⁽¹⁾

(1) Schrijver voegt de volgende nota bij: 11 Feb. Les commandants d'Anvers et de Lierre ont été requis, de faire partir pour l'armée les 8 pièces de canon, qui se trouvent à Anvers, et les 2 qui se trouvent à Lierre.
19 feb. 20 tonneaux de poudre, ainsi que de tous les canons de 3 à 6 de balle.
Le congres souverain écrit le 3 mars au Magistrat d'Anvers, afin qu'il envoie incessament à Namur de 1'artillerie d'Anvers.
Le 18 Mars la commission Militaire d'Anvers informe d'avoir envoijé le 18 Mars à Namur 3 de 6^o et un canon de 12^o et 100 balles de 6^o.

[p. 209]

Op 19 Meert smorgens sijn de vrouwspersoonen, op 't casteel gevlugt sijnde om redens als voorsijd, ook daer afgehaelt in drij koetsen en naer Brussel, Loven, etc. getransporteert, onder dese is de vrouw van den Borgerm^r Torfs met haere dogter, die tot Loven is, en de w^e Laureijssens met de kinders, de vrouw van Colin, de vrouw van Spanoghe, met de drij kinders.

Op 20 Meert kwamen er eenige Dragonders binnen de stad van de Comp^ie van den Kapiteijn Van der Doodt, gekleed in 't donkergroen met roode omslaegen.

Sondag 21 Meert is het nieuw vendel der Comp^ie (Borgercompagnie vrijwillige) van Laurentius Leijssens alhier in S. Caroli kerk, gewijd door den heere Choordeken. Dit vendel is seer fraaij geschildert op sijde pequin, hebbende langs d'eene sijde de wapen van Brabant met de teekens van vrijheijd, eendragt en geloof, langs d'ander sijde die der stad Antwerpen, met dit geschrift aen den eenen kant:

Amor Patria.

d'ander sijde:

Hanc tuemur⁽²⁾

(2) Schrijver heeft in zijn handschrift een teekening van het wapen opgenomen.

[p. 210]

Dit vaendel is aen de Compagnie vereert door den heere Joannes Josephus Bruers, Priester en Capelaen der Cathedraele, uijt den naeme van goed geintentionneerden, op condictien begrepen in acte op 20 der selve maend, voor den nots. G.N. Schepens, daer over gepasseert, waerinne staet dat sij het selve sullen mogen gebruijken dog sonder eenigen eijgendom, alsoo, ingevalle de compagnie soude komen te niet te gaen, het selve alsdan moet ter hand gesteld worden aen den heere Pastor en kerkm^r op het casteel om het in de kerke aldaer te plaetsen nevens den hoogen autaer of elders, mits bespreek dat, ingevalle de Comp^ie naermaels wirde opgeregt het selve hun alsdan wederom sal gegeven worden, alle hetwelk den Eerw. heere pastor en kerkm^r hebben aenvaerd.

Op 22 Meert snoenens quam er een comp^ie voetvolk in, gekleed in 't blauw met roode omslaegen, na middag volgde er nog eene andere, buijten liggen er ook nog eene nieuwelings gearriveert.

Vandaeg was 't collegie, de hooftleden der Poorterije waren na middag op 't stadhuijs ontboden; hun wird bevolen van aen de stadtspoorten mede de wagt te houden om de passen van de in en uijt gaende lieden te ondersoeken; en die daervan onvoorsien sijn of geene behoorlijke en hebben te arresteren, en naer 't comité te doen brengen, aengesien er seer veel vremd volk in de stad loopt, hetgene ongerustigheijd bij brengt, te meer alsoo het soo digt bij de overgeving van 't Casteel naerdert.

Desen namiddag heeft den heere Choordeken der Cathedraele in de kerk van den H. Carolus Borromeus, plegtiglijk ingewijd twee nieuwe vaendels; een der Borgercompagnie Vrijwilligers van dh^r Paulus Molijn, Capiteijn, konstrijk ge-

[p. 211]

borduert voerende het wapen van Brabant in sijne couleuren en metaelen en verciert met olijftakken, en voerende op de andere sijde ook op een swert veld dees sinspreuk in goude hoofdletteren:

D.
Virginis ope
Civium Saluti

Het ander voor de Borgercompagnie van vrijwilligers van D'heer Cap. Nicol. F.J. Beeckmans, gelijk aen het voorgaende, maer dese sinspreuk:

Religio et Patria.⁽¹⁾

Na die plechtigheijd wirden die vaendels door de respectieve vaendriks, te weten Jon^r Joan. Andr. Edouardus Seijtier, heer van Merchtem van de eerstgenoemde, en Cornelis Wouters, van de tweeden gedraegen, met de gemelde compagnien in volle wapens met groot veld muziek langs verscheijden straeten deser stad, naer de Cloosterstraet, als wanneer de eerste compagnie op de wagt trok, en de andere afmarscheerde, alles onder grooten toeloop van volk.

Op 23 der selve maend Meert heeft den Edele Heere Carol. Bernard. J.G. Graeve van de Werve, lid van den Edelen Staet deser provincie, als graeve van Vorsselaer, gedeputeerde wegens hun Hoogmogenden de drij Staeten van Brabant, de Weth deser stad vernieuwt, gedaen bij meerderheijd van stemmen van de drij leden deser stad, dewelke hunnen keus reeds om half 5 uren hadden volbrogt, te weten:

9 uijt het tegenwoordig magistraet en 9 uijt 18 nieuwe, als volgt:

(1) (dat Beeckmans moet voor Mollijn staen) (Randschrift).

[p. 212]

Schepenen:

Uit het oude Magistraet: Jonk^r Joan Baptis Cornelissen, oud Borgerm^r.

M^r Cornelius Kannekens.

Jon^r Jacobus Della Faille, oud Borgerm^r.

Jon^r Joan. Carol. Delabistrate.

Jon^r Joan. Bapt. Dellafaille de Waerloos.

Jon^r Joan. Ghil. De Hornes.

Jon^r Jacobus Jos. Henricus Borrekens, Riddere.

M^r Carolus Monteijremar.

Jon^r Joannes Frans Vermoelen.

Nieuwe schepenen:

M^r Henricus Legrelle

M^r Joannes van Dun.

Jon^r Josephus Van Praet.

Dominicus Diercxsens.

J^r Joannes Bapt. Grave De Baillet.

M^r Bernardus Petrus Devisser.

Joannes Paulus Verdussen. (in de Lieuw, Kammetstraet).

Jon^r Norbert Louis Dewael (dese heeft sijn demissie in 88 bekomen).

Randschrift: Jon^r Jos. Cornelissen is overleden 30 jan. 1792.

Des avonds om 7 uren hebben de voors^e Schepenen in het Collegie vergaedert sijnde, den eed gedaen in handen van den gemelden gedeputeerden, in de tegenwoordigheijd van eene menigte Borgers en ingeseten aen wie, en aen alle andere ingesetenen, desen nieuwen keus grootelijks behaegde.

Den zelven avond hebben dezelve leden voortgegaen tot den keus van Borgermeesters, waertoe verkosen sijn, tot groot behagen van alle onse goede Borgers, te weten tot Buijten Borgermeester Jon^r Jacobus Abitius, Ridder Dellafaille en tot Binnen Borgermeester Jon^r Jac. Jos. Hyac. Borrekens, in plaets van desen nieuwen Buijten Borgermeester wird eijndelijk tot dienenden schepene verkosen D'W. koopman Henry

[p. 213]

Simons van Eupen, broeder van den seer Eerw. heere P.S. van Eupen, kanonik, etc., hebbende de gemelde heeren eensgelijks den eed afgeleijd in handen en in de tegenwoordigheid als boven, onder toejuiginge van het volk, betuijgende hunne oprechte genegentheijd voor dese regeerders, en hoe seer desen nieuwen keus behaegde aen de goede ingesetenen.

De wijkmrs. continueren dit consulaet als ook de dekens; dog in plaetse van D'heere J.J. van Dun en Dominicus Diercxens die schepen geworden sijn, sijn voor hoofdlieden der Poorterije gekosen, de oude schepenen Jon^r Jos. Ant. Meijers en Jacobus Van de Werve.⁽¹⁾

Den 27 Meert wirden de cleederen uijtgedeijlt aen de Vaderlandsche soldaeten van het Antwerps regiment, op de Brabantsche Koremerkt. Dese montuer bestaet in een blouw kleed met ligte blauwe omslaegen en roode kraeg, witte jup en broek.

Vandaeg en gister sijn er wel 48 wagens op 't casteel gebrogt om de goederen en bagagie der officiers en andere overste van daer te vervoeren.

Desen morgent vroeg is den seer Eerw. heere P.S. Van Eupen hier binnen gekomen gedeputeerd sijnde wegens het souvereijn Congres nopens het slegten van het casteel deser stad, te dien eijnde sag men van stadswegen in 't ligt verscheijnen en aengeplakt worden de volgende bekentmaekinge:

‘Op 't vertoog door mijne Heeren van 't Magistraet deser stad bij expresse deputatie tot het souvereijn Congres der vereenigde Belgische Staeten gedaen, als-

(1) Hierbij voegt schrijver een gedrukt formulier gedateerd 19 Marst 1790: ‘Voeu des chefs de Troupes et Corps Volontaires à Anvers, présenté à Messeigneurs les Etats de Brabant.’

[p. 214]

mede op 't versoek van de heeren van de commissies der selve staeten, en van de Heeren Commandant en Capiteijnen der ses vrijwillige compagnien van ingesetenen deser stad, over de onrust van sommige persoonen nopens de slegtinge van 't Casteel alhier, hebben hunne Hoogmogende Heeren van 't gemeld souvereijn Congres, om alle twijfel des aengaende weg te nemen, goed gevonden naer dese stad te deputeeren den seer Eerw. Heere P.S. van Eupen, secretaris van Staet, den welken op heden aen mijne voors^e Heeren in 't collegie schriftelijk heeft gegeven de volgende declaratie:
Uijt kragte der autorisatie, uijtgedrukt in de Resolutia van 't Souvereijn Congres der vereenigde Belgische Staeten van 26 deser, soo verclaert den ondergeteekende Secretaris van Staet, uijt den naem van 't gemeld Congres, dat om te doen ophouden alle reden van ongerustheijd, die aen de inwoonderen van Antwerpen soude konnen overblijven nopens de aenstaende slegtinge van de vestingsbouwe of fortificatien van 't Casteel, dese sterkte sonder uijtstel langs den kant van de stad sal geslecht worden; maer terwijlen de oorlogs behoeften, op 't selve berustende, niet toelaten de slechtinge te beginnen soohaest het souvereijn Congres sulks wel wenscht, verclaert den ondergeteekenden, dat van den eersten April naestkomende onophoudelijk sal gewerkt worden tot opstellen van het ontwerp om dese slechtinge ten uijtvoer te brengen soo haest mogelijk sal sijn; en om dadelijke versekeringen te geven van dese resolutie van 't Souvereijn Congres, en om van nu af eenen bepaelden tijd vast te stellen, verclaert den ondergeteekenden, dat voor 24 Junij van desen jaere de

[p. 215]

slechtinge van 't voornoemt Casteel sal begonst sijn; belovende den ondergeteekenden, dat, is 't saeken de omstandigheden toelaeten dit eerder in 't werk te leggen, den voorschreven tijd niet sal afgewagt worden, en dat de inwoonderen van Antwerpen ter uijtsluijtinge van alle andere tot dese slegtinge sullen worden te werk gestelt.
Gedaen tot Antwerpen den 27 Meert 1790. Onder stont: Ik aenveerde den tijd van 24 Junij toekomende en den geheelen inhoud van dese in den naem van 't souvereijn Congres, onderteekent: P.S. Van Eupen. Secret. van Staet.
Hebbende mijne gemelde heeren tot voldoeninge van alle ingesetenen deser stad noodig geoordeelt van dese Souvereijne Resolutie eeniegelijk te onderrichten.
Actum in Collegio hac 27 Martij 1790; geparaph. Borrekens.            Onder. P. van Setter.’

De aenwinninge van ons Casteel sal eeuwiglijk te verwonderen sijn.

Maendag 29 Meert 1790 wesende den eersten dag der goede weke, wird de capitulatie aldaer gesloten en geteekent op 29 Januarij lestleden, alsdan gemeld, volbrogt door de besitneminge van die sterkte, - eene der vermaerdste vestingen van Europa, en die nu lestmael dese stad verscheijde mael had bedreijgt met de uijterste troupen, en onse inwoonders gebrogt in geduerigen angst en schrik. Om dan de ontruijminge te volbrengen sonder ontwijl, bleven onse vaderlandse trouppen in dese stad, voorsteden en dorpen, besonder naest het Casteel, en waren versterkt door meer andere te voet uijt

[p. 216]

Brabant, alsook door de Dragonders van Loven. Den slinken kant was beset door de Vlaamsche troupen, langshenen den lande van Bornhem, Rupelmonde, Cruijbeke, de forten van het Vlaemshoofd, Liefkenshoek, en Lillo aen den Brabantschen kant.

Den Lieutenant Generael Baron de Schönfeld had onse vrijwillige Dragonders en Compagnien deser stad, aen 't hoofd hebbende Jon^r Josephus van Praet, Schepenen, gestelt aen de Brug der Poort van Secours, alsook de landstroupen. Vooraen de compagnien der Capiteijnen Phil. J.J. Leijssens, Jacq^s Leemans, Jan Corthals, van Grimberghe, van den Abeele, Kresta en Millevois, alle van het regiment van Antwerpen, daer de buijtenwerken van het Casteel afsluijten naest het Kiel. Den Drossaert van het Kiel D.W. Joan. Frans van der Straelen mijn vader, hadde ten dien eijnde en op 't versoek van het comité der vereenigde Belgische Staten alhier, de ingesetenen der omliggende dorpen drij a 4 mijlen in de ronde, die hunnen iever soo lang betoont hadden in 't helpen blokkeren van hetselve, bij advertentie aensogt om sig hier bij te voegen, om dus gesaementlijk de ruste te handhaeven. Dese laetste wel ten getalle van, soo men versekert, omtrent 5300 man, om half 7 uren in order gesteld en in twee divisien verdeijlt sijnde, de eene omtrent de Poorte van secours tegen de vaderlandsche troupen gestelt, aen 't hoofd hebbende voors^e Drossaert, de andere divisie besette den steenweg omtrent St Joris Poort en de werken tot bij de Herenthalsche vaerd, jae men rekende dat er saemen wel 10.000 man omtrent het Casteel in de wapens waren.

De voorbereijdsels binnen deese stad waren niet min voorsigtig aengeleijd. De Schutters Gilden, de Borgerlijke wagten en die der Wijken gingen al vroeg besetten de poorten en

[p. 217]

hoofdwagten en patrouilleerden. De Dragonders compagnie van Loven was verdeijlt voor het stadhuijs, de hoofdwagt aen Tappesierspand, etc.; terwijl den Capⁿ der selve N.J. van der Doodt, diende als adjudant bij den gemelden generael.

Omtrent 6 uren ging onse compagnie, te weten van Capiteijn Paulus Molijn, de wagt hebbende in de hoofdwagt in de abdije van St Michiels, naer de Brandwagt, tegen het Casteel, welke voorpost dan reeds naer 't Casteel was gegaen om de voorposten van en op 't casteel reeds in te nemen en de soldaeten af te lossen.

De commissarissen der Heeren Staten J.B. Grimmar en J.F. Ballieu hadden sig om 5 uren smorgens vervoegt naer het Casteel, om met den Commandant nog eenige schikkingen te maeken en bij gevolg der onderrigtinge door eerstgenoemden Commissaris gebrogt aen den Capiteijn Commandant der vrijwilligers, Jacobus F. van Hoorebeke aen de Schijn, marcheerden sij omtrent 7 uren tot aen den avancé van het Casteel; de poort wird om 7 uren geopend, de brugge neergelaeten, terstond wirden de hoofdwagt en andere posten door de onse, die van Cap. Molijn, afgelost, en dan onder geluij der klokken der Citadelle, marcheerden daer binnen in slagorder, met vliegende vaendels en slaende trommels, de ses vrijwillige Burgercompagnien der Capiteijnen: van Horebeke vooruijt, als avant-garde: 1^o Leemans waeragter als vaendrik Jan Wouters, Wijkmeester met sijn vermaerd vaendel; Joannes Wouters, Dienende Wijckmeester ende eersten Vaendrick wiens vaendel het eerste heeft geweest van de Patriotten, 't welk 't eerst heeft gediend met het manifest te publiceren tot Hoogstraeten door d'heer Reijns, Dienende deken van de Meirs (Meersche) op 24 Octobris. (hier als nota het vaandel:) 2^o Devisser; 3^o Nicolaus Beeckmans; 4.

[p. 218]

Laur. Leijssens; 5^o het overig van de comp^ie van S. Molijn, daer ik onder was, en 6^o de Jagers comp^fe van J.J. Van Dooren. Bij dese compagnien waren, om de eendragt te houden, eenige vrijwilligers van Loven, Brussel, Gend, Doornick en Naemen, uijtmaekende wel 1500 mannen of meer gevoegt. Agtervolgde nog de vrijwillige compagnie van Rupelmonde met vliegende vaendel en slaende trommel, hebbende aen 't hoofd den Capiteijn Everardus Seghers, greffier aldaer. Zoohaast de vijandelijke trouppen in vier verdeilingen langs de poort van secours het Casteel ontruijmden, gaf den vaendrik der Comp^ie van Leijssens, P.G. Seghers, het teeken waeijende sijn vaendel aan de toren boven de poort van O.L.V., en Carel Persoons, vrijwilliger, stak op dien toren de witte vlag uijt, onder de zegengalmen en vreugde teekens van ontelbaer volk op de plijn en Cloosterstraet aendringende.

Randschrift: Op de klokke in den toren boven de poort van O.L.V. staet: Joannes Lefever me fundit Antverpie 1670.

Het garnisoen dan bestaende in 't 3de bataillon van het regiment van Clairfaijt, 40 canoniers en eenige soldaeten van het regiment van Vierset, saemen over de duijsent man (: sonder nog wel dertig siekenen in het hospitael:) verdeijlt sijnde in vier divisien, die om 7 uren vervolgens afquamen in volle wapens met hunne 2 vendels, die sij terstond ter aerde staken, die de Capiteijnen Leijssens en Leemans vliegens aengrepen en aen den generael presenteerden, die hun de selve vereerden, en na dat de soldaeten hunne trommels en wapens hadden afgeleijd, die op karren wirden binnen gevoert (terwijl dat de krijgsgevangenen met menschlievendheid wirden behandelt) werden de soldaeten vergeleijd onder goed escorte,

[p. 219]

te weten: de 1^e divisie, eenige soldaeten van Clairfaijt en de canoniers, dese wird omtrent de Herenthalsche vaerd gebrogt; om half 8 quam de tweede divisie waermede onse vaderlandsche; troupen langs Berchem sijn vertrokken misschien naer Mechelen, Lier, Brussel; het quart voor 8 de 3de verdeijlinge dese sijn langs Boom geleijd, misschien naer Dendermonde en elders, de 4^e en laetste quam eijndelijk om 8 uren sijnde soldaeten van Vierset, dese sijn met de 1^e divisie ontrent 10 uren langs de Roode poort binnen dese stad gebrogt, sijnde ontrent 300 naer het Clooster der Facons door de boeren aen 't hoofd hebbende den Drossaert van Eeckeren Frans Hend. Beltons. Sij schenen alle verblijd, wirpen hunne casquetten rokken ende wapens af, roepende vivat de Staeten, vivat van der Noot.

Den Eerw. heere Jos. Ant. Macmahon Pastor van 't Casteel als nu weergekomen sijnde in sijne pastorije, waeruijt hij 9 November lest geweldiglijk was geset, en verdreven van 't Casteel, ontfing veele gelukbiedingen, jae wird met groote vrindschap en teerhartige liefde omhelst en van eenieder verwillekomt, begonst korts na 8 uren geassisteert van twee andere priesters den Te Deum Laudamus, die plegtig wird gesongen onder het orgelspel, met de Benedictie van het Alderheijligste Sacrament, den hoog- ende twee capelautaeren opgeciert en verligt sijnde.

Zoo hoogwigtig en bijna onschatbaer is de aenwinning van dese bijna onwinbaere sterkte, wiens vijf bolwerken beset stonden met canons, aubitsen en mortiers, alsook op de wallen naest de stad, jae eenen mortier 30 ponder op den toren der Cathedraele, als een canon van 24^o waeragter de

[p. 220]

spoosters(?) en werktuigen gereedstonden om geloijende ballen los te branden, volgens drijgementen van 4 9ber 1789. Het wapenhuijs en magasijnen sijn soo overvloedig voorsien dat het ongeloofbaer schijnt, jae wird wel op eenige milioenen gerekent.

Randschrift: Als men dit alles aenschouwde, dan moet men bekennen dat men ten onregte geen vreese heeft gehad van de bedrijgingen die ons soo dikwijls sijn gedaen geweest, men kan den Almogenden niet genoegsaem bedanken dat hij ons daervan op soo eene gelukkige wijse heeft verlost.⁽¹⁾

Daer waren met onse Borger compagnien verscheijde vremde patriotten en persoonen, die daer gevangen hadden geseten ten tijde als het nog in de Oostenrijksche magt was, opgemarcheert, om de plaetsen en koten daer sij soo veel verdriet hadden geleden, nog eens te aenschouwen, dan sagen wij ook het calbos, die schrikkelijke onderaerdsche gevangenis, welkers koten te afgrijselijk sijn om op te denken, pijst dan eens hoe sij daer geseten hebben sonder zon of maen te sien, en vol ratten sijnde... Jae sulks ontstak soodanig de gemoederen, dat

(1) Hierbij zijn gevoegd: 1^o de akte: ‘Capitulation de la Citadelle d'Anvers’, met handschriftelijke besprekingen der verschillende punten;
2^e Lijste van het geschut, Krijgs-behoeftens en andere goederen van het geschut bevonden in 't Casteel van Antwerpen.
3^o Inventaire de l'Artillerie. Munitions de Guerre et autres Effets d'Artillerie, qui se trouvent dans la Citadelle d'Anvers.
4^o Beschrijving op het in bezit nemen van het Casteel van Antwerpen. Op de wijze: ‘O kloeken Leeuw, regtzinnig Dier.’
5^o Lofgalm op den kloeken moet der patriotten ende welpeijsende vaderlanders als ook op den schrik der zoogenaemde vijgen en de regtveerdige straffe der Traiters. Op de wijze: ‘On doit soixante mille frans’.

[p. 221]

nauwelijks desen grooten nomber van volk op 't Casteel gekomen was, of men sag verscheijde persoonen, die eertijds aldaer met onse gevangene Borgers en patriotten op een slegte wijse gehandeld hadden, uijt hunne huijsen haelen; onder andere: den Provost van het Calbos, wiens vrouw sij niet en vonden, die er anders het fatsoen soude van betaelt hebben, eenen schoenmaeker, en den hospes uijt het wijnhuijs, die in de gevangenis wirden geset. Eenen anderen herbergier in de Zon, die altijd seer tegen de patriotten geweest had, wird in de wagt gebrogt daer hij veel woorden maekte en in de gelaesen sloeg, dat den schildwagt op hem schoot, en wird aenstonts naer het hospitael gedraegen. Den Pater Vinck, predikheer van Lier, aldaer na de wegjaging van den Eerw, heere Pastor, al eenigen tijd den dienst gedaen hebbende, wird door de commissarissen behouden, en is sanderdags naer Lier vertrokken: jae het volk was op die persoonen so danig verbittert dat sij in groot gevaer waren, had het door goede voorsorg niet belet geweest.⁽¹⁾

(1) Hierbij voegt schrijver: 1^o een artiekel uit de Gazette: ‘De Staeten van Vlaenderen beloven een Premie van honderd Patacons aen de gene, ofte den genen, die zal aenhouden en in gevangenisse bewegen den persoon van N. Vervisch, gewesen Capucijn, en in dit order genaemt geweest Pater Auxilius; hij houd zich op de prochie van Calloo en daer ontrent. 't Oirkonden als Raed-Pensionnaris.
Ond. J.F. Rohaert.
2 ^o (Geschreven) Den Pensionnaris en Greffier Raepsaet, 22 8ber 89 door de militaire.
N. Vervisch, allias den berugten Auxilius ex capucien, door den keijser eens benoemt sijnde vicaris tot Beveren Dioc. van Gend en in 8ber Cappellaen militair tot Liefkenshoek, om aldaer ten ......... in dienst te wezen van de inwoonders en omliggende, maer de welpijsenden schouwen hem, willende geensints daer mede in eenige manier te doen hebben; den Keijser hadde aen hem toegeschikt een pensioen uijt de religiekas, het is desen die nu op 't Casteel den dienst wilde komen verrigten, maer 't is hem belet geworden.
Nadat den heere pastor verjaegt was, heeft den voormaligden religieus van Park Bogaerts den dienst aldaer gedaen, na hem opgemelden Capucien, dan sekeren minderbroeder van Luxembourg, en ten lesten Pater Vinck, Predikheer van Lier die gebleven is tot 29 Meert, dag der ontruijminge van die sterkte.
Daer was aenstaens op den muur der groote casernen geschreven dit volgende jaerschrift:
Den negentWIntIgst Van Meert Is het CasteeL geWILLIg oVergegeVen.

[p. 222]

Ondertusschen marcheerden de compagnien der Capiteijnen van Hoorebeke, Leemans, Beeckmans en Leijssens van het Casteel naer de Cathedraele, alwaer om 11 uren den Te Deum Laudamus wird gesongen, opgeheven door den heere Choordeken, onder het geluij van alle de klokken deser stad, en ten bijwesen der heeren Canoniken en Magistraet, als ook van die van het Comité der Vereenigde Belgische Staeten, alles onder groeten toeloop van volk.

Capiteijn Van Dooren met sijne jaegers Comp^ie vertrok snoenens, na aldaer door sijne musikanten een concert in 't midden van 't Casteel gegeven te hebben in groot veld musiek, naer huijs; maer de comp^ie van Devisser met de onse van Molijn bleven op 't Casteel.

Namiddag reden op 't Casteel heer Jan van der Noot, broeder van Hendrik, benevens eenige heeren van 't Comité, dan sag men verscheijde officiers en andere overste van het garnisoen, voorsien van behoorlijke pasports, hun vertrek nemen, die door onse vrijwilligers goede rijse gewenst wirden; hunne meubelen en bagasjie wird ingepakt om mede maer Luxembourg te vervoeren.

[p. 223]

De seven Borgercompagnien sullen dese sterkte blijven bewaeren tot dat de afbrekingen naest dese stad sal worden volvoerd.

Savonds wird de comp^ie van Molijn die de wagt daer had gehad, afgelost door de comp^ie van Devisser, Leemans en Van Horebeke, alhoewel die van Devisser den gantschen dag op 't Casteel gebleven waren.

Dese stad weergalmde door segenroepen en vreugde tot in den avond, wanneer een geselschap van musikanten schoone serenaden gaf voor het logement van den generael Baron De Schöenfelt. Dus eijndigde desen allerverbeugelijksten en gedenkwaerdigsten dag voor onse inwoonders.

Bij onse Lieve Vrouwe onder de poort was het volgende Cronica geplaetst, versiert met de wapens van Brabant en Antwerpen, en vastgehouden door twee engelen:

AUXILIatrIX Dat paCeM CIVIbUs.

Men sag aldaer verscheijde cronica tot gedagtenisse van die merkwaerdige geschiedenis:

Den negentWIntIgste Van Meert Is het Casteel geWILLIg oVergegeVen.

Den MIst Was geIyk In WinhoUt aLst Casteel Is oVerWonnen

Juvante Deo auxiliante Diva virgine Castellum obtinetur.

Sanderdags 30 Meert sag men op verscheijde plaetsen binnen dese stad, triumphstaeken geplant tot teeken van vreugd.

Seffens wird er begonst om de canons, mortiers, etc. van de wallen te voeren, en benevens die uijt het arsenael aldaer te transporteren naer het clooster der annunciaten alhier, dog

[p. 224]

of het dan beter sal bewaert sijn als op eene soo sterke plaetse in magasijnen daertoe gemaekt.

Men sag ondertusschen alhier volgende briefkens aengeplakt:

Vivat van der Noot, vivat van Eupen!
‘Die God verkooren heeft om ons te verlossen, dat hij bevestigd heeft door vele Mirakelen, dat aen al de wereld bekent is; niet tegenstaende vind men veele vergulde Ezels die de twee bovengenoemde Weerdige Mannen benijden, het is jammer dat die vergulde Ezels niet geweest en hebben ten tijde van Christus om te benijden en af te keuren dat hij geen geringe Visschers zoude gekoozen hebben voor Apostelen, mits zij willen wijzer zijn als God zelfs, als of den Rang de Wijsheid, den Edeldom het Verstand, het geld het Ligt gaf.
En of dat zij zig inbeelden dat als de Beurs en den Buijk verguld is, het verstand dan ook verguld moest wezen.
Degene die zeggen dat Van der Noot te veel met het Geestelijk aenhoud, gelijk tot Brussel, die toonen wel dat zij willen dat den Duijvel wederom de overhand zoude hebben.’

April

2 April is Jon^r van Cannart d'Hamale van Lier, Lieutenant der Vaderlandsche Dragonders alhier in arrest genomen; men segt bij hem gevonden te hebben verscheijden brieven raekende de verkeerde klik, en dat hij billietten uijt gaf om te teekenen in faveur van ons tegenpartije, hij is bij de Cellebroeders alhier benevens Jon^r Charles Vilain XIIII, broeder van den Hoog-Ballieu van Gend (savonds 22 Meert alhier in arrest genomen zijnde) en met eenen persoon den Hospis N.

[p. 225]

Vleeschouwer uijt het somerhuijs aen de fonteijnen boven Villvorden, in bewaerenis geset, dog daer naer niet pligtig bevonden sijnde sijn alle losgelaeten. 't Was altijd niet waer daer men hun mede betigte, want alle die gearresteerde persoonen wirden daerna wederom in vrijheijd hersteld!

Op 3 April was er een soodanig gerugt in dese stad, dat er binnen Namen oneenigheden in het leger en onder ense vrijwilligers waren gestookt, door het gedrag van den generael van den Mersch, die met sijnen aenhang de gedeputeerden van het Souvereijn Congres in hegtenisse tot Namen heeft dorven houden, sulks was alhier op de hoeken der straeten aengeplakt.

Ten dien opsigte vertrokken er ten selven dage spoedig een deel der vaderlandsche troupen, namentlijk de compagnien van Philip J.J. Leijssens, Leemans, Corthals, van Grimberghe, van den Abeele en Kresta, van het regiment van Antwerpen, naer Namen, met een trijn van 50 à 60 canons, legerkisten, en wagens tot versterking van het groot leger, werwaerts den Lieut. generael Baron van Schöenfeld ten selven dage is vooruijtgetrokken. Den Lieut. Col^el der artillerie Koelher Stocker, gewesenen adjudant van den vermaerden Generael Elliot, in de gedenkweerdige verdediging van Gibraltar, is met de opgenoemde artillerie en krijgsbehoeftens ook vertrokken.

Dese schielijke beweging brogt grooten indruk op de gemoederen van onse goede Borgers, en groote verbittering tegen den generael Van der Mersch, welker portraitten men aenstaens sag wegworpen, etc. Den heere P.S. Van Eupen schreef aen ons Comité den volgenden brief:

Aux Messieurs de la Commission des Etats établie

[p. 226]

à Anvers.

Messieurs!

Je suis charmé du départ généreux de vos troupes Mr. Kennis les joindra demain à Louvain et distribuera à chacun des officiers leurs brevets, selon qu'ils l'ont désiré. Vous avez arrêté un troisième distributeur des imprimés incendiaires, et vous avez bien fait. L'intention du Congrès est que vous vous saisirez de tous ces envoyés étrangers qui se permettront des manèges semblables. Vous tiendrez en lieu de sûreté, ceux déjà contenus, jusqu'à nouvel ordre.

Le débordement des officiers du Namur est à son comble et Mr. le Général van der Meersch a écrit aux Etats de cette province que les démarches des officiers n'ont pas seulement été faites de sa connaissance, mais avec son approbation même, tout celà néanmoins ne doit pas vous intimider, à des grands maux, il faut des grands remèdes.

La province de Flandre par dépêche de hier, sollicite le Congrès, de s'y prendre avec toute la vigueur, dont il est capable, assurant que de toutes ses forces, elle concourrera à soutenir nos démarches et à rendre efficace les moiëns que nous croirons nécessaires.

Les Etats de Brabant et les autres, répètent les mêmes paroles et prouvent la même énergie, les troupes mêmes à Namur et aux environs sont en grande partie contre ces insurgens et pour mettre le comble à votre confiance, souvenez-vous de ces vers.

Savez-vous quel Heros vient à notre défence Quelle main frappe avec nous d'intelligence?

Le ciel .......

J'ai l'honneur d'être avec la plus juste considération

[p. 227]

Messieurs!

Votre très humble serviteur, étoit signé: Van Eupen, Secretaire.

Bruxelles, ce 3 Avril 1790.

Op 5 April wird alhier ter puije afgecondigt de: ‘ordonnancie van de Drije Staeten representerende het volk van het Hertogdom van Brabant, van den 29 Meert 1790, aengaende de wederroepinge van eenige placcaerten, edicten ende ordonnantien’. Daerbij wirden te niet gedaen alle de voorgaende die contraire sijn soo aen den Godtsdienst als aen onse Constitutie en Privilegiën.

Hier volgen eenige druksels en notas:

1^o Waere Vaderlanders: waeronder volgende geschreven nota: Uijt gegegeven door order van 't Groot Comité tot Brussel, 3 April 1790, naernoen; zijnde niet onderteekent om korthijts wille. De conspirairtie is nog bijtijds ontdekt geworden, zijnde de gemijnten standvastig gebleven aen 't Vaederland.
2^o Waerschouwing aen het Publiek onderteekent dezen dertigsten Meert 1700 negentig. (geschreven nota: alhier aengeplakt 7 April 1790).
3^o Il se répand... get.: Le Duc d'Ursel.
4^o Bekendmaekinge actum den 13 April 1790. Ond. Joseph F. de Bast.
5^o het wapen van Abt Poorters. (van St Michiels).
6^o geschreven nota: ‘Comme l'évacuation de la Citadelle d'Anvers étoit révoquée en doute par les partisans de feu le Souverain Joseph, et de son dernier Gouvernement, et que leur fraction paroissoit tramer quelque complot contre les Etats, sous differens prétextes, ceux-ci ordonnent toutes précautions possibles contre les étrangers, vagabonds et gens sans aven, dont le nombre dennoit de l'ombrage aux environs d'Anvers: en conséquence on donna des hommés d'ordonnance tirés des volontaires ou du regiment d'Anvers à M^r Buijsen Hollandais réfugié, avec deux autres, arrivés de Bruxelles dimanche 28 Mars, la veille de l'évaucation de la Citadelle, mais on les laissa à leur logement gardés à vue jusqu'à leur départ. Ensuite on arrêta M. Vilain XIIII arrivé de Gand sous un autre nom, et reconnu par un Patriote: on le plaça en sûreté chez les Alexiens après avoir été gardé d'abord à l'abbaye de Saint Michel. On arrêta aussi M^r Canart, fils de M^r Canart de Wittegragt, citoyen de

[p. 228]

Liere, et on le plaça également chez les Alexiens, tous reconnus pour des sujets fidèles et bons patriotes. Ce dernier fut décrié, comme un émissaire du parti aristocratique, pour recueillir des signatures contre les trois Etats de Braband, en Représentants du peuple, et pour opérer une contre révolution au moyen d'une assemblée nationale, ou un nouveau serment à la Nation en Souveraine, à l'effet de quoi une société dite patriotique avoit été d'abord érigée a Bruxelles, où plusieurs grands avoient pris parti. J'ai vu la dépèche du sécretaire d'Etat van Eupen chez M^r van Hoorebeke, Capitaine commandant des volontaires d'Anvers, pour traiter les susdits arretés avec décence; quelque tems après l'évacuation de la Citadelle, exécutée lundi 29 Mars 1790, ils furent relachés sans faire bruit, ni leur apologie.
7^o Den berugten Generael van der Meersch, ten eersten Commandant van het Patriotsche leger, afgezet van 't begin van April 1790, en in arrest gebrogt binnen de Citadelle van Antwerpen, met zijne vrouwe en hun zoontje, als ook met den Canonik de Broux, heeft hij alle mogelijke uijtvlugten gezogt, om zijne proces te ontgaen, en dus geexcipeerd op de benoemde regters, militaire van alle graed, en civile van de Raeden. Niettegenstaende dat hij was in doodelijken haet, heeft het Souvereijn Congres naukeuriglijk gezorgd, en bevoolen, om hem dag en nagt wel te bewaeken zonder hem leed te doen, waerom de volontairen van Antwerpen altijd sterke wagten hadden in de Citadelle. Eijndelijk zijne familie heeft een Memorie overgeleverd aen het Congres, en die ook ingediend met een request aen de Staeten van Vlaenderen, daer bij vertoonende eenigzins zijne gedaene diensten voor de vrijheijd, hoedanig zijne misdaeden ook zouden mogen worden bevonden, en daer bij voorwendende, dat zijne levensdagen in perijkel waeren in de Citadelle; is dien generael velttuijgmeester 's nagts van 10 tot 11 November door gehijme orders van het Congres uijt zijn arrest vervoerd in een koets bespannen met vier peerden in het Clooster der Cellebroeders tot Loven, ook in arrest daer gezet blijvende: zijn vrouw en zoontje zijn met hem vertrokken, maer den canonik de Broux is gezet bij de Cellebroeders tot Mechelen. De vrijwillige Dragonders van Antwerpen hebben hem geescorteerd en beschut van allen leed en gevaer van het gemeen volk, om hun te doen behandelen volgens regt.’

Vele soldaten krijgsgevangenen van het Casteel hebben reeds dienst genomen onder onse Vaderlandsche troupen.

[p. 229]

De achtste Compagnie van het regiment van Antwerpen Capiteijn Jon^r Van der Noot wordt werkelijk voltallig gemaekt.

Op 14 April smorgens omtrent 8 uren is den Generael Van der Meersch door order van 't Congres van Brussel, in eene koets onder escort, hier aengevoert binnen ons Casteel met sijne huijsvrouw en een zoontien, en dienstboden om aldaer civiel arrest te houden, ingevolge de Resolutie van 't Souvereijn Congres van 13 April, op de Requisitie van de Drij Hoofdsteden deser provincie, logeren in het huijs van den gouverneur.

Requisition des trois Chef-Villes du Duché de Brabant au Congrès Souverain.
Les trois Chefs-Villes sur les ............... qui pourroient et qui arriveraient infailliblement si l'on prolongerait le séjour du général Van der Meersch en cette ville de Bruxelles, supplient le Congrès de vouloir le transporter incessament à la Citadelle d'Anvers. Bruxelles le 13 Avril 1790. Signés Le Comte Eugène de Limminghe pour la ville de Louvain, B. Janssens pour la ville de Louvain, L.J. Verreijcke pour la Nation de St. Jean à Bruxelles, J.F. Duvoter(?) Syndic de la Nation de St Jacques, N. Parijs. Syndic de la Nation de St. Nicolas, Egide Verbiest, Hoofd-Deken van het Bereijdersambacht van Antwerpen.
Bij solutie van 't Congres van 13 April.

Den 15 April is den nieuwen Prelaet der Abdije van St. Michiels alhier den Eerw. Heere August Pooters geinstalleert; s'avonds wird er ten dien opsigte seer geviert in de Cloosterstraet, die fraeij verciert was, en daer veele pektonnen wirden gebrand.

Op 17 April om 11 uren smorgens vertrokken de leste troupen, omtrent 300 man, alhier nog zijnde van 't regiment van Antwerpen uijt de stad te weten, den Capiteijn Millevois

[p. 230]

en Van Praet, naer het leger in het Luxembourgsch, mede leijdende de overige Oostenrijksche krijgsgevangenen. Sij hadden om 7 uren smorgens de misse gehoort in de kerk der Eerw^e P.P. Augustijnen, alsook eene christelijke onderwijsinge op de pligten van een vroom en kloekmoedig soldaet, soo in de ongeschonden trouwe, als in de goede seden en eerlijk gedrag: dese vermaeninge wird hun gedaen door den Eerw. Pater Ferdinandus Hellaert.

Niettegenstaende het vertrekken van dese troupen, moesten de verscheijde posten in dese stad beset blijven; maer aengesien sulks te lastig soude sijn, voor onse vrijwillige Borgercompagnien, waeren van stads wegen de Capiteijns van die comp^ie benevens de Wijkmeesters op 14 deser smorgens op 't stadhuijs ontboden, om over dit voorwerp eenige schikkingen te maeken. De vrijwillige der stadswijken wirden alsdan aensogt om tot onderstand te komen, om dus gesaementlijk te werken tot het gemijn best, die sulks seer geerne hebben toegestaen, en den selven avond hebben sij alreeds post gevat aen de Annuntiaten, en hoofdwagt in Tappesierspand, en ondersteunen ook de vrijwilligers op 't Casteel; sijnde alsnu gereguleert dat men alle 13 dagen maer eens moet optrekken in plaets van alle 6 dagen.

Den 17 April savonds om 9 uren is den Eerw^en. heere Alexander De Broux, Canonik van Mechelen, secretaris van den generael Van der Meersch door order van 't Congres onder escort van eenen Lieutenant en twee volontairen van Brussel, in eene koets gebrogt binnen ons Casteel; logeert ook in het gewese gouverneursbuijs, bij den generael.

18 April. Volgens den Herderlijken brief van sijne Doorl. Hoogw. is op Sondag 18 deser in alle de kerken deser stad

[p. 231]

gesongen eene solemneele Misse gevolgt door den lofsang Te Deum Laudamus, om den Almogenden te danken, dat hij soo goedjonstiglijk onse verlossing heeft uijtgemaekt, en voor de onschatbaere aenwinninge van ons Casteel. - Deze Misse wird verrigt in de Cathedraele om 11 uren door den Heere Choordeken ten bijwesen van Capittel en Magistraet in Corpora. Men sprak van geene kerkwijdinge nog kermis nu die wederom op den ouden voet sijn herstelt.

Na de eijndinge van de Misse en Te Deum in de kerke der Engelsche Carmelitersen in het Hopland alhier, ten 8 begonst sijnde, ging den Eerw^e Heere Pastor met eene religieuse van dit clooster, aengedreven sijnde door eenen godtsdienstigen iever voor de voortplanting van dit H. order en de vermenigvuldinge der goddelijke diensten en cloosterlijk leven, uit dit clooster, voorsiende sijnde van de noodige consenten, naer het clooster van het selver order tot Hoogstraeten, alwaer sig nog 3 religieusen en eenen priester, waerschijnlijk den Pastor, bij hun vervoegden, om gesaementlijk te vertrekken naer Amerika, om aldaer een clooster te stigten van dit order. Men versekert dat er reeds in die landstreek wel 30 dogters de wereld met haere ijdelbeijd verfoyende, door godtsdienstigheijd aengemoedigt, gereed sijn om sig met hun gesaementlijk te vervoegen, om alsoo in de eenigheid nagt en dag tot het eijnde huns levens, hunnen schepper en verlosser te dienen, hier op de aerde, om hem hiernaer voor alle eeuwigheid in den hemel te aenschouwen.

Vier religieuse Carmelitessen van Hoogstraeten en Antwerpen zijn op hun vertrek naer Marij-land in Noord-Amerika, alwaer sij gevraegt sijn voor de stigtinge van een clooster van hun order, en alwaer sij door verscheijde ieverige nieuwelingen, die hun onder de regels van S. Theresia willen be-

[p. 232]

geven, worden verwagt. De Heeren Plunkets en Nihel, Engelsche Priesters, sijn gelast om met de gemelde religieusen over see te trekken, en den heer Carolle, die bestemd is tot de Bisschoppelijke weerdigheijd in Marij-land, is aen het hoofd van dese oprechtinge, waervan eenen ieverigen Rooms-Catholieken bijna alleen de kosten draegt.

Op Maendag 19 April was Breeden-Raed, en de leden van den selven wirden begiftigt met silveren medaillen, geslaegen wegens hunne hoogmogende Staeten der Vereenigde Provinciën, verciert langs de eene seijde met twee handen saemgevoegt uijt de wolken, en onderwaerts het helmet met olijf en palm tacken, sinnebeelden van eendragt, segenprael en openbaere rust met dit opschrift:

FIDES          De trouwe en standvastigheijd van het

ET            vaderlands krijgsvolk.

CONSTANTIA

PARII MILITIS.

Langs d'ander sijde bovenwaerts twee aeneengestrikte hoornen des overvloeds, en onderwaerts de standaerts en vaendels saemgevoegt door eenen lauwerkrans, met dit opschrift:

PAX            Peijs en openbaere veijligheid.

ET

SECURITAS PUBLICA

Desen voormiddag gingen de Heeren Baron van Haveskerke, gedeputeerden van Vlaenderen op het Souvereijn Congres en P.S. van Eupen, Staetssecretaris van Brussel, reeds gearriveerd sijnde, binnen het Casteel besigtigen hoe den generael van der Mersch met sijne familie, alsook den Eerw^en Heere Canonik De Broux aldaer gelogeert sijn, met volle vrijheijd, van te gaen en te staen volgens gebefte binnen dese sterkte.

[p. 233]

Den 19 April hebben J.B. Lammens, ruijter der vrijwilligers. Joachim Neijt, sergeant der Eerste comp^e en J.B. Vispoel, vrijwilliger, uijt kragte der Resolutie van hunne hoogmogende van 17 deser, den generael van der Mersch, op ons Casteel besogt, in alle vrijheijd, en selfs afsonderlijk gesproken, alsook den Baron van Haveskerke, alsdan President van het Souvereijn Congres, P.S. van Eupen, secretaris van Staet, en twee leden van het Comité deser stad.

Men segt dat den Secretaris P.S. van Eupen, op 19 April 1790, op 't Casteel bij den gnael Van der Mersch sijnde, soude geseijd hebben in presentie van den Baron van Haveskerke, President van 't Congres, dheer Dienen(?)... Canonik deser stad, lidt van de Comité deser stad, van den Heere J.B. Lammens, Joaehim Neijt en J.F. Vispoel, alle drij vrijwilligers van Gend, ‘dat hij hem op sijn woort van eere versekerde, dat nog hij, nog eenig lid van 't Congres hem pligtig of bequaem kende tot eenig verraed; voordens dat hij sig weinig moest gelegen laeten aen laster schriften, van dewelke nog hij, nog Van der Noot selfs vrij was.’ En nogtans word hij daer gehouden, waerover sterk gemurmureert word.

Daer wird alsdan gelaeden een convooij van canon ballen, cartasschen en cardoesen, dewelke dan sondags op ontrent 90 kassen en wagens sijn gesonden naer het leger, welkers voorposten in het Luxemburgsche sijn versterkt geworden.

Op 23 April sag men alhier op verscheijde plaetsen pasquillen aengeplakt en gestroeijt, betrekkelijk onderscheijde persoonen deser stad, ten eijnde van sig weg te maeken tegen 15 Meij aenstaende; daer was ook groote murmuratie onder de gemeijnte, dat de verwoestinge van ons Casteel nog niet begonst wird. Daer was door een groot getal van onse inwoonders geresolveerd van op 26 deser de slegtinge te gaen ondernemen, aen de halve maen, voor het kasteel, hetwelk ter kennisse van de weth gekomen is. Aenstaens wird er Col-

[p. 234]

legie over gehouden, en de Pensionaris Cuijlen gecommiteert, om te gaen naer de herberge Den Steur, aen de Vismerkt, alwaer die resolutien genomen waeren, het volk gerust te stellen, en te vraegen wat hun versoek was. Ieder antwoorde de slegting van het Casteel. Hij sijde hun van sulks in geschrifte op te stellen en door hun onderteekent naer het Souvereijn Congres te senden, versoekende middelertiid dat een ieder gerust soude sijn.

Op 28 April wird er van stadswegen bekent gemaekt:

‘Alsoo hunne hoogmogende Heeren van 't Souvereijn Congres der Vereenigde Belgische staeten,
aen het magistraet deser stad te kennen hebben gegeven, dat den Heere Lami aengestelt is als Directeur voor de Genie binnen de provincie van Brabant, in welke qualiteijt den gemelden Heere op Vrijdag 30 April 1790, sal beginnen met een honderd vijftig mannen de slegtinge van de voorwerken van 't Casteel alhier; en ter wijlen tot dit werk niet en sullen geemploijeert worden als ingesetenen der stad, alsdan sonder werk hun bevindende, soo is 't dat mijne heeren van 't Magistraet bij dese kenbaer maeken, dat alle persoonen, genegen sijnde hun tot dit werk aen te bieden ten loon van 12 stuijvers dags, hun op Donderdag 29 deser, van 9 tot 12 uren voornoen konnen presenteeren aen de heere commissarissen uijt de weth, de welke te dien eijnde op den Raedhuijse sullen vaceren.
Actum in Collegio hac 28 Aprilis 1790 geparaph. Borrekens vt., onder. P. Van Setter.’
Hierbij gevoegd volgende nota's:
1^o ‘Non obstant l'ordonnance des Etats, émanée au mois de mars 1790 à l'occasion du pillage, commis à Bruxelles le 15 à 16 du même mois, et la permission y prescrite de tuer les pillard, des pasquinades imprimées, affichées à la porte de l'église des récollets, et ailleurs, ordonnent en guise d'un arret, fait à l'assemblée supposée de ces zélateurs turbulens, à M^rs Norbert Bom, premier conseiller-pensionnaire, accusé d'avoir trempé dans le plan contre le tiers état, Pierre Joseph van Welhuijsen, accusé d'avoir été partisan de l'intendance, Constantin Marie Nanteuil, accusé d'avoir été Royaliste, et ci-devant Conseiller du nouveau tribunal en la

[p. 235]

ville de Lierre, tous trois ainsi que Jean Baptiste Vereecken, avocats et ëchevins d'Anvers de la nouvelle Création, jusqu'au 23 Mars 1790, et le sieur van Veldriel, official au bureau d'impôt sur le vin, etc., et accusé d'y avoir prêté serment au dernier souverain, pour suppléer à un autre emploi au même bureau, après la cassation Etats etc. de Brabant le 18 juin 1789, de quitter la ville et même les provinces unies pour le 15 du Mai, sous des menaces violentes, et en mettant un prix sur leurs têtes ou personnes. M. Della Faille de Waerloos, faisant ia fonction d'écoutette, fit des enquêtes contre ces imprimés, comme contraires aux placards, relatifs à la librairie etc., neanmoins ces pasquinades et sommations furent renouvellées mardi 11 Mai, en y ajoutant le nommé Raeijmaekers, bourgeois, demeurant près de l'Eglise de St. Jacques, sous la dénomination de Conducteur, etc.
Or le 15 préfixé à leur exécution, se passa en repos, graces à la crainte inspirée par l'ordonnance susdite et aux volontaires et les gardes bourgeoises.
2^o Was alhier aengeplakt op verscheijde plaetsen tusschen 22 en 23 April 1790:
Proemie
Alsoo wij in onse generaele vergaederinge gehouden op 30 Meert 1790 op het Casteel van Antwerpen goedgevonden hebben, gelijk wij goedvinden bij desen:
Ons te ontmaeken van diverse persoonen die bij ons en geheel de stad Antwerpen bekent sijn als vervolgers van 't gemeijn welsijn, te meer het ook sijn gevaerlijke persoonen, die zonder ophouden moeten vervolgd worden, te weten
Den Pensionnaris Bom, dien verraeder van ons alle;
Jos. van Welhuijsen, medehulper van d'intondentie, en bestierder van de Gat-Kist.
Const. M. Nanteuil, ieder kent hem wel, etc., etc., etc., etc.
Vereecken, intendent van Lier, groeten vriend van den gewesen Markgraef en besonderen medehelper van Torfs.
Ook den meijneedigen Controleur der gewezen Keijser franç. - Van Veldriel, sonder religie, etc.
Zoo hebben wij goedgevonden de bovengemelde persoonen, benevens die wij als landverraeders nog sullen konnen bevestigen, prise de Corps, tot hunnen last te geven en beloven ook aen al degene die diergelijke persoonen na 15 Meij toekomende in dese stad of binnen de Cuijpe van

[p. 236]

Antwerpen sullen vinden en aen ons leveren een proemie van duijsent patacons, welke sij sullen konnen ontfangen bij den greffier Hennekin in de Wolstraet.
Vermeulen, dit Jan Frans. Secr.

Vrijdag 30 April smorgens om 6 uren waren de werkmannen versaemelt op de Borse, wirden van daer vergeleijt tot aen het voorhekken van 't Casteel, man voor man opgeroepen en aenstaens te werk gestelt aen de halve maen tusschen het Casteel en desselfs plijn naest de stad, met schuppen, hauweelen, bijlen, hakken, ijsere handboomen, hamers en kruijwagens; dus sag men met blijmoedigheid, en toejuijging van het volk de hand aen het werk slaen, onder danksegging voor de goedheijd Godts van die sterkte te sien wegbreken, slegten en kragteloos maeken.

Men sag aldaer op desen muer tot gedenkenis geschreven het volgende cronicum:

In Den Laetsten dag Van aprIl WirD aLbas sterCk geboUW VernIetIgt.

Vele van de besonderste inwoonders deser stad quamen daer een schup aerde af steken, om te seggen dat se mede gewerkt hadden waerdoor de werklieden veel drinkgeld kregen.

Meij

Tusschen 3 en 4 Meij smorgens om 3 uren was de weth vergaedert op 't stadhuijs, over een express decreet order hun wegens de Staeten toegekomen, ten laste van verscheijde persoonen binnen dese stad, den grave J.B. De Baillet, Schepene, bekleedende de plaets van Markgraeve, met den Schepene H. Legrelle en Vermoelen wirden gecommitteerd, om ondersoek te doen naer die persoonen, die afwezig waren;

[p. 237]

maer die vonden niemand als uijtgenomen den advocaet Joannes Hubertus Bouhoulle, in de Jodestraet, die aenstaens opgeligt en bij de Cellebroeders ter bewaernis is gebrogt. In sijn huijs wird eene wagt van vrijwillige Borgers geleijd, en het comptoir wird toegesegelt. Ieder stond verwondert over desen voorval, waervan de redens ons teenemael onbekent sijn.

Daer sijn alreeds verscheijde religieusen die hunne cloosters en goederen hebben wederom gepretendeert; over dese saeken sijn vier commissarissen aengestelt, te weten den Cardinael Artsbisschop van Mechelen, den Prelaet van St Michiels, de Grave van Vorsselaer en den Deken van de Meersch Aug. Reijns. Alle welpeijsende verwagten hunne wederkomste met ongedult.

10 Meij wast breeden Raed:

In de Maend Meij den 16 sloeg men in de Munte tot Brussel het eerste Staete geld, te weten, halve stuijvers, voerende langs d'eene sijde den Nederlandschen leeuw houdende in sijne klouwen den standaerd waerop staet den hoed der vrijheid, en langs d'ander sijde leest men: ad usum foederati Belgii 1790, daer naer heeft men vorder op de selve wijse aldaer geslaegen.

17 Meij om 2 uren na middag vertrok er een convoij van cardoesen en cardachen en andere krijgsbehoeften naer het leger, gelaeden sijnde op 25 karren.

19 Meij vervoegden den secretaris van Eupen met den advocaet de Lattre van Bergen sig op 't Casteel van den generael van der Mersch, die seer klaegde over de insulten der volontairen, sij beloofden het order hier in te stellen.

19 en 22 Meij was Breeden Raed, over den agterstel van

[p. 238]

den XXsten penning van 1788, dog is nog niet geheel geconsenteert.

Op 20 Meij was er een deel jongers bij een geset aen het huijs van den Markgraeve Cuijlen in de Schuttershofstraet, sij waeren daer ingerockt meijnende de meubelen aldaer nog berustende aen stukken te slaegen, dog is belet geworden door eenige van onse vrijwilligers die sig aenstonds daer naer toe begaven en dien quaden hoop van daer verdreef. De vensters en gelaesen waeren van over lang jae sedert sijne vlugt al verbrijselt, nu heeft men die om alle voordere desorders te voorkomen met planken toegeslaegen.

L'antipathie parmi les Royalistes et les Patriottes continua parmi les classes différentes surtout du menu peuple, sans connoitre au vrai les devoirs d'un habitant tranquille et utile à la Patrie, et sans respecter les obligations Chrétiennes et civiles de ne point calomnier, ni insulter. Le nommé van Sichene, hote à la Couronne près la potte de St Georges décrié en Royaliste opiniâtre, et son fils, ci-devant soldat autrichien, eûrent des querelles avec quelques Patriotes le 13 de Mai 1790, fête de l'ascension; la fin tragique fut après boire, qu'au soir un Patriote appelé Konings, reçut un point de couteau assez dangereux vers le coeur, et que van Schichene le père fut mis en prison civile vers les 9 à 10 heures du soir. Il fut remis en liberté: et cette querelle n'eût pas d'autres suites.
Des turbulens secrets parurent encote exciter le menu peuple au pillage: Jeudi 20 Mai 1790 à midi des polissons ou petits garçons attaquèrent la maison vuide et abandonnée de M. Cuijlen Marckgraeve, rue de Schuttershofstraet, depuis le 24 octobre 1789; les vitres y étoient de tems en tems cassés par des pierres jetées: or un garçon y glissa par une fenêtre, et ouvrit la potte; les autres y entrèrent et firent des dégats aux meubles; les corps des volontaires y volèrent, arretèrent le pillage et en firent retirer les pillards sans coup férir. Les charpentiers de la ville refermèrent la potte et les fenètres de la maison afin d'empecher l'entrée par des barricades.
Or le lendemain, vendredi, on trouva des pasquinades menaçantes, imprimées et affichées par tout, contre l'exbourgemaître Torfs et tous les soi-disant vijgen ou Royalistes et novateurs contre les Etats. On y nomma même M^r Matthei, Docteur médecin et Proffesseur actuel de chirurgie, êtabli du Magistrat, homme trop célèbre pour être à l'abri de l'envie. Le

[p. 239]

bruit d'un échec, que les Patriotes avoient eu le 18 dans le Luxembourgeois; peut avoir remué les esprit, y jointe la nouvelle qu'on avoit pillé le 19 à Namur les Royalistes, qui avoient marqué leur partialité cruelle en riant de eet échec.

Snagts waeren hier op verscheijde plaetsen pasquillen aengeplakt om verscheijde persoonen, onder andere op den gewesen Borgermeester Torfs, die requeste aen onse Staeten heeft gepresenteert, ten eijnde van uijt sijne gevangenisse verlost te worden, met conclusie tot vergoedinge van de kosten, schaeden en intresten tot hiertoe geleden, het welk aen wethouderen deser stad ten adviese is gesonden om te overleggen binnen den 3den dage, en de grieven en beswaernissen ten sijnen laste daertegen over te geven.

S'anderdags sijn er wederom eenige canons naer 't leger gevoerd, alsook voorraed van krijgsbehoeften op Loven en elders.

25 Meij savonds wirden er eenige keijserlijke soldaeten van het regiment van Bender binnen dese stad gebrogt, van Mechelen, alwaer sij hadden bewaerd geweest, sij sijn hier in 't Facons clooster geleijd, en met eene wagt bewaerd.

Sanderdags quam hier van Brussel eene diviesie Belgische Dragonders, Colonel: den Baron van Eberstein.

26-27 Meij en volgende wirden de 7 vrijwillige Borgercompagnien binnen dese stad, wegens onse Staeten ieder met een silveren penninck begiftigt; de gilden hadden die alreeds bekomen, het sijn die penningen daer hier vore op 19 April van gesproken is.

Op 28 der selve maend Meij smorgens tusschen 8 à 9 uren

[p. 240]

is onsen Bisschop binnen dese stad gecomen, wij hadden het geluk niet gehad hem hier te sien sedert het beginsel der revolutie.

Het was den selven dag Collegie over eene inschrijvinge voor canons, noodsaekelijk voor het vaderlands leger;

De oude canongieterije tot Mechelen is herstelt, en in de eerste geute sijn 8 canons seer wel gelukt, die agtervolgens worden uijtgeboord.

29 Meij heeft onsen Bisschop alhier Priesters, Diakens, etc. geweijd hetgene sedert langen tijd binen dese stad niet meer geschiet was.

Bij boden der Staeten de dato 29 Meij 1790, aen het Magistraet deser stad gesonden, ware d'heeren Hennekin en Verbist gecommiteert om te confereeren en te saemen ten uijtvoer te brengen tot geweten, daer Staet tot het welzijn van den Lande, aengesien er een groot verraed op handen scheen te sijn. Denkende onder andere noodig te wesen dat op 't spoedigste alle suspecte persoonen worden aengehouden, en dat alle de goede ingesetenen souden sijn onder de wapens om af te weeren alle geweld, hetgene soude konnen worden gedaen en dat men ook soude konnen vaerdig houden eenige der kloekmoedigste vrijwillige om op het eerste versoek van 't Congres te konnen vertrekken naer de armée. Deselve waere daerbij voorder gecommiteert om ten platten lande eenstgelijks te nemen de noodige maetregels tot uijtwerking van 't gene voormeld, belastende alle officiere van justicie en policie aen dese onse gecommiteerden sterke hand te bieden en behulpsaem te wesen in alles hetgene sij sullen versoeken. Wij blijven etc.

Alsoo de weth deser stad wegens de hoogmogende heeren

[p. 241]

Staeten van Brabant belast sijn te invigileren en selfs aen te houden alle suspecte persoonen, de welke eenige onderneminge oft hoegenaemde onderhandelingen hebben doen, nadeelig aen de vrijheijd en veijligheijd deser landen, heeft den Graeve De Baillet in qualiteijt als Markgraeve sive schouteth, met twee schepenen snagts alsdan Collegie sijnde tusschen 29 en 30 deser, ondersoek gedaen naer verscheijde ingesetenen deser stad, onder escort van onse vrijwilligers, en hebben verscheijde persoonen opgeligt, onder andere: den secretaris Louis Torfs, broeder van den gewesen Borgermeester, die op 't tuchthuijs is geleijd⁽¹⁾, N. Van Eeckhoven, coopman in seijen, N. Vermeulen op 't Zand, en andere, die bij de Cellebrooeders sijn geset, verscheijde andere waren afwesig.

De Borgers waren soo driftig om de persoonen eenigsints suspect of voor vijg bekent selfs te aprehenderen, dat, aengesien onse grondwetten uijtdrukkelijk medebrengen, dat, soo het straffen als aprehenderen van misdadige aen de Magistraeten en Rechters toebehoort, sulks van stadswegen wird verboden, maer integendeel wirden alle ingesetenen aensogt van aen 't officie sonder uijtstel kenbaer te maeken, die persoonen, de welke aen eenig verraed ofte andere hoedanige onderneminge, schaedelijk aen den lande, ofte nadeelig aen 't gemeijn welsijn, pligtig sijn ten eijnde deselve souden konnen gestraft worden als naer rechte.

30 Meij. Zoohaest de weth vernomen had, dat er tot Meenen en daer omtrent eenige geveijnsde patriotten en bedeckte vijanden van onse vrijheijd de wapenen hadden opgenomen tegen den Staet, om eene Contre Revolutie te beginnen, onder voorwendsel van den generael Van der Mersch te gaen ver-

(1) Randschrift: het tuchthuijs wird genaemt Prison Patriotiek.

[p. 242]

lossen, hebben sij een groot deel van den nagt tusschen 29 en 30 Meij overgebrogt op 't Stadhuijs met die van het Comité des oorlogs alhier, ten eijnde van de noodige maetregels te nemen.

De Capiteijns der vrijwilligers met hunnen Commandant, de Dekens der gilden en de Wijkens begaven sig gewapent naer 't Stadhuijs; men sag desen nagt veele patrouillen, de wagten wirden versterkt soo aen de stadspoorten als aen 't wapenhuijs, men verdeijlde langs de stadswallen een groot getal gewapende vrijwilligers, om de muijtmaekers te ontfangen. Den volgenden dag wird de brugge der poorte van secours aen 't Casteel afgebroken, en twee forten dat is aen St Michiels Bolwerk en van St Laureijs wirden met canon voorsien, om alle geweld met geweld dapperlijk te keeren. De boeren der omliggende dorpen hebben sig gehaest om hen in de wapenen te begeven; dus heeft dese tijdinge wel eenen stond onrust veroorsaekt, maer geeft geene de minste agterdogt meer.

Ten selven dage wesende den feestdag der H. Drijvuldigheijd, gewoonlijk kermis, heeft men alhier processie van devotie gehouden.

Tegen den avond om 6 uren marcheerden de Capiteijnen Laurent Leijssen en J.J. van Dooren, aen het hoofd van ontrent 200 man van hunne vrijwillige Borgercompagnien met vliegende vaendel en slaende trommels, naer Loven en dan voorts op Namen ten dienste van het Vaderland.

31 Meij patrouillerden onse vrijwilligers en daer wirden er wederom eenige geaprehendeert, onder andere sekeren Vinckant die officier had geweest onder 't regiment van Prins de Ligne, dese wird bij de Celllebroeders geset.

Namiddag om 5 uren was 't Collgie op 't stadhuijs, de

[p. 243]

compagnien van Leemans, Beeckmans, Molijn en Hoorebeeke waren op de Jesuitenplein in de wapens geroepen, die, tot 7 uren als wanneer het Collegie geeindigt was, onverigter saeke sijn gescheijden; die van het Corps van St Ivo of Practasijns ten jaere 1787 opgeset en in wesen geweest hebbende, wird van stadswegen versogt de poorten te besetten, daer was order van stadswegen van de valbruggen der stadspoorten op te trekken, tot alle versekeringe.

Sanderdags wird er wederom eene hoofdwagt gemaekt in de Tappesierspant van de Dragonders van Eberstein, dog duerden maer eenige dagen.

Het was andermael breeden Raed waerschijnlijk over den agterstel der XXste penningen van 1788.

31 Meij savons om 10 uren patrouilleerden men langs dese stad met schepenen, ondersoek doende bij verscheijde inwoonders als bij N. Coesemans in de Koeijpoortstraet, bij Vermeulen in 't Clapdorp, bij Koeijmans agter de Capucienen etc. om hunne gesintheijd, van over lang verdagt gehouden, en die alle afwesig waren, bij Coesemans wirden eenige papieren mede genomen.⁽¹⁾

(1) Hierbij voegt schrijver: N^o 44 van de ‘Gazette van Antwerpen’. Dijnsdag 1 Juni 1790.

Junij

1 Juni wird collegialiter bekent gemaekt, dat er wegens het Souvereijn Congres een vaderlandsche inschrijving voor canons, tegen 30 Louis voor ieder metaele canon sesponder,

[p. 244]

wird voorgestelt, daertoe waren van stadswegen benoemt twee commissarissen uijt het Collegie, te weten de schepenen De la Bistrate en Le Grelle, dewelke alle dagen van 10 tot 12 uren sullen vaceren op het stadhuijs in de kleijn Staetekamer tot 15 deser, uijtgenamen sondags en sⁿ heijligdags.

2 Junij isser wederom een trijn van canons en van wagens met krijgsbehoeftens van hier afgevoert naer het leger; onder geleij van Dragonders van Eberstein.

De weth, siende den grooten iever der volontairen deser stad om te vertrekken naer het leger, willende voorsien in de bewaernisse deser stad, hebben volgens resolutie Collegiael van gister den Capiteijn Commandant van Hoorebeke aensogt van geene meerdere vrijwilligers te laeten vertrekken, als de 200 van de Capiteijnen Leijssens en van Dooren 30 Meij reeds vooruijt gemarcheert, en de 11 divisien de welke hun heden om 3 uren namiddag sijn opgevolgt, te weten: 1 van den Commandant van Hoorebeke, 1 van den Capiteijn Leemans, 4 van den Capiteijn De Visser, 1 van den Capiteijn Beeckmans, 3 van gemelden Capiteijn Leijssens, en 1 van den Capiteijn Molijn, hebbende aen het hoofd den Capiteijn F. De Visser, de andere divisien eenen Lieutenant, en te midden den Wijkmeester Jan Wouters met sijn konstrijk vaendel, waermede hij tegenwoordig is geweest in den slag van Turnhout, in de krijgstochten op Diest, Loven, Dinant, Namen, en het Casteel van Antwerpen. Dese divisien vertrokken seer moedig met vliegende vaendels en slaende trommels, met het veld musiek maekende saemen met de eerstgenoemden over de 560 man.

Donderdag 3 Junij. H. Sacramentsdag droeg onsen Bisschop het Venerabel in de processie, dewelke seer plegtig was

[p. 245]

en met veel ligt vereert. Verscheijde ambachten en gilden hadden hunne tortsen seer schoon verciert en de Dragonders kostelijke nieuwe kleederen gemaekt. De voortduerende devotie binnen dese stad is seer groot, den Almogenden word onophoudelijk gebeden, om den segen en bijstand af te smeeken om te segepraelen over onse vijanden.

De parochien, abdijen en cloosters stellen bij beurten novenen in, gaen processie langs den grooten Cirkel der Cathedraele, die van St. Joris gingen onlangs s'avonds den weg om van het H. Cruijs, met soo gestigtige als vuerige gebeden vergeselt met 1.000^e menschen; nu gaen die van de Cathedraele, S Jacobs, de Beggaerden, etc., dan wederom andere, immers altijd isser de eene ofte de andere processie. Als de eene negendaegsche devotie geeijndigt is dan begint er wederom eene andere, het is hertroerig om te sien; sij gaen met vaenen, singende en lesende overluijd Litanien en gebeden; jae de devotie die men hier siet is onbeschrijfbaer, die processien worden gevolgt door duijsende menschen van alle staeten.

Sondag 6 Junij smorgens om 8 uren heeft onsen Bisschop in de Choor der kerke van de abdije van St Michiels alhier ingeweijd en gemeijtert den Eerweersten heere Augustinus Pooters, geboren binnen dese stad, Licenciaat in de H. Godtsgeleertheijd, gewesene lector, en provisor en nu Abt deser Abdije; alsmede den Eerweersten heere Joannes Staessins, lestmael pastor tot Velthoeven, als Abt der abdije van Postel; tot welke weerdigheden dese prelaeten waeren benoemt door de hoogmogende heeren de 3 Staeten van Brabant. De Eerw, heere Petrus van den Perre, Abt van St Salvator, geweijt, Peeter Pots alhier, en den Eerw. heere N. De With, Abt van Berne te Vilvoorden, hebben geassisteert in dese plegt, die met lof en dank volbrogt is tot blijdschap van alle waere vaderlanders en minnaers van de luijster der Nederlandsche kerk.

[p. 246]

7 of 9 Junij sijn er wederom canons en wagens met krijgsbehoeftens van hier afgeveert naer het leger; en is 10 Junij opgevolgt door eenen anderen onder geleij van vrijwillige Dragonders deser stad.

Den 9 Junij was wegens de Commissie alhier, aen den generael Van der Mersch op het Casteel geinsinueert dat, ingevolge de resolutie van 't Congres van 7 deser, sijne domestieken, geene gemeijnschap met de Borgers alsdan mogten houden, dat sijnen cassier alsdaer moest blijven tot naerder order, die nogtans uijt sijn dienst was.

Den Baron de Nieuport, ingenieur generael, met den heere van Eupen, secretaris van Staet, hadden hier geweest om de gereedste middelen voor te stellen om het oud metael van de oude canons te verbesigen tot geute van nieuwe, die op 5 deser wederom vertrokken sijn naer Brussel.

Den 10 Junij na middag is het onbruijkbaer canon en metael van dese stad uijt den Eeckhof gehaelt wegens de Staeten, om het te verbesigen tot geute van nieuwe die het welsijn van het vaderland hoognoodig heeft, het was aen de leden deser stad gevraegt, die sulks geconsenteert hadden tot 36.000 Pd. uijtgenomen eenige Dekens die niet consenteren wilden, en misschien hadden sij reden, want alleen het canon word weggevoert, nogtans daer wird naer hun niet gesien, jae het wird met geweld daer uijt gehaelt, mede nemende ook al de goede stukken, dit geschiede nogtans onder escort van vrijwilligers; of sulks soo al recht is?

Daer was vandaeg eenen quaden roep in de stad, te weten dat er door onbekende persoonen vergift op de straeten souden gestroijt sijn, jae dat er al verscheijde kinderen van gestorven waren; ook dat sulks op verscheijde wijkpompen

[p. 247]

soude gestort sijn, hetwelk groote ongerustheijd veroorsaekte, dat veele menschen van dat water niet durven gebruijken; dog men versekert ons dat alle die gerugten vals sijn. Zekeren inwoonder had alreeds daervan den naem gekregen, die in groot gevaer was, jae het gemeen wilde sijn huijs inloopen om te plunderen, maer is belet geworden, men had bij voorsorg daer eenige vaderlandsche soldaeten gestelt, om die onheijlen af te weren.

Dese stad word versterkt en in staet van tegenweer gestelt, of de muijtmaekers van ontrent Meenen, eens eenen aenval wilden waegen om den generael Van der Mersch te komen verlossen; op de vesten ontrent St Jorispoort en Kipdorppoort en Geusendrink worden sterke batterijen gemaekt en van de swaerste canons geplant, de wallen voorsien etc. Het Casteel is ook met canons beset even als de fort aen St Michiels en Laureijsfort; de forten van het Vlaamsch hoofd en Liefkenshoek waren wegen Vlaenderen ook in staet gestelt, soodat men hoopt dat alle quade aenslaegen ten allen kanten sullen vereijdelt worden.

Aen de Beggijnepoort had altijd eene wagt geweest misschien van twee keurlingen oude verslete mannen, dese wirden alsnu door negen man van de gilden afgelost, die de batterijen hier nevens bewaerden.

Op 10 Junij was het wederom Breeden Raed, waerschijnelijk over den agterstel der XXste penningen, alswanneer het 3de lid deser aen den vollen Breeden Raed heeft overgeleverd de volgende verbaden of doleantien:

‘De goede mannen van den Ambachte representeerende het 3de deser stads Drij Leden, verklaeren anandermael, gelijk nu menigmael en genoegsaem in de

[p. 248]

vorige verbaelen geseijd is en aen den Heere Pensionnaris Bom ten Breeden Raede in geschrifte overgelevert, over dese petitien in geene deliberatie meer te sullen treden, voor en aleer eenen gedeputeerden uijt hun Lith sal sitting hebben in het Souvereijn Congres der vereenigde Belgische provincien opdat dese stad en provincie haeren representant heeft, uijt dat 3de Lith gekosen, het welk soo eminent heeft geweest in de onverbrekelijke handhaevinge van de Constitutie en in de bewerking van onse gelukkige revolutie als blijke bij het manifest van 24 October 1789, verklaeren voorders hun verlangen te wesen, dese ten spoedigste gebrogt worden ter kennisse van hunne hoogmogende de Heeren Staeten van Brabant, in hunne generaele vergaederinge opdat den rechtveerdigen eijsch van dit Derde en laetste Lith worde ingewilligt, opdat dit Lid ongehindert en onophoudelijk blijke geve van sijnen medewerkenden iever en dienst voor het belang, geluk en eer van het lieve vaderland, voor welkers geluk en behoudenisse de goede mannen onbeschroomelijk steunende op de rechtvaerdigheijd goed en bloed hebben gewaegt en te pand gestelt en nog bereijd sijn overvloedelijk bij te brengen alle mogelijke hulpmiddelen en onderstand, welke d'eer van de Natie en welsijn van kerk en staet van hun sal konnen vereijschen.
Aldus gedaen in onse vergaederinge den 10 Junij 1790.’

In dese maend Junij wird de soogenaemde Vuijlruije gekuist, die eenen seer vuijlen stank van sig geeft en soodanig vervuijlt is dat men er droogvoets op verscheijde plaetsen kan doorgaen, jae de riolen en goten daer in loop nemende waren

[p. 249]

selfs soodanig verstopt, dat se schier onder de aerde gedolven waren. Dese vaert of ruije is gegraven, gelijk men vind aengeteekent, ten jaere 1490 op St. Chrispijn en St. Chrispiaens dag (25 8ber) om soet water in de stad te brengen, uijt welke vaert eertijds bier gebrouwen wird. In de Schuttershofstraet, op den Wapper, Koremerkt, Arenbergstraet, en elders, en waerschijnelijk op de Meere plagten seer veele brouwerijen te sijn, welke laetstgenoemde plaetse ten jaere 1541 tot aen de Clarabrugge is overwelft, eene van de schoonste plaetsen deser stad maekt. Waer 't saeke dat dese vuijlruije overwelft was, soude ook eene schoone en ruijme vlakte maeken, men segt dat M'her Claudius Roelmus Riddere, die gewoont daer het Clooster der Spinsters is, sulks aen dese stad soude gepresenteert hebben, mits dat er de hout merkt moest gehouden, en dat bij hem een oord van elke karre soude betaelt worden. De gemelde Brouwerijen sijn in de jaeren 1553-54 verplaetst in de nieuwe stad, hetgene niet sonder difficulteijt is geschied.

Dog vermeijne dat men nog verscheijde jaeren daer naer op de Coremerkt en daer ontrent uijt de voors^e vaert heeft blijven brouwen, op de Coremerkt en daer ontrent weet men nog verscheijde huijsen dat eertijds brouwerije geweest sijn, namentlijk Den Hert, ten wijkboeke bekent vol. 15, fol. 486, actuelijk bewoont door Jonff^e Wed^e van Dheer Nackens wiens voorsaeten van dien naem daer altijd het brouwen hebben gedaen. In St Joris kerk siet men nog heden eenen zerk van sekeren Jan Nackens, Brouwer in Den Hert, die overleden is 1 Julij 1621. - Nevens dese huijsinge van Nackens, was eene andere brouwerije genoemt De Swaen^(l), en daer ontrent nog eene andere genaemt De Halve Maen.

(l) Randschrift: Knijff & Stockmans. Hendrik Slockmans brouwer in de Swaen, op de Brab. Coremerkt alhier, vol. 15, fol. 283: siet mijne genealogische aanteekeningen.

[p. 250]

Alle ware Borgers en welpeijsende inwoonders sijn verblijd, dat men de langgewenschte herstellinge van een der principaelste inbreuken aen onse Constitutie toegebrogt, gaen sien uijtwerken, te weten: de herstellinge van de cloosters. sedert 1783 & 1784 soo onregtveerdiglijk vernietigt. Het sijn de Spaensche Carmeliterssen op den Rogier, aengedreven door eenen waren iever en liefde tot Godt, die hun clooster en goederen hebben wederroepen, bij acte van 1790 voor den notaris E.J. De Quertenmont alhier gepasseert, waer bij sij hunne herstellinge vraegen aen onse Staeten, het welk hun is vergunt geworden, sij dan de permissie bekomen hebbende, beginnen op 15 deser maend Junij aen het werk te slaen, hunne eerste sorge was van het Huijs van Godt in staet te brengen, sij hopen daer in te gaen eenige dagen vodden feestdag van de H. Theresia, op welken feestdag, 15 October, daer den eersten dienst sal gecelebreert worden. Men hoopt dat andere cloosters welhaest dien weg sullen ingaen, opdat wij die heijlige stigtinge souden sien herbloeijen, tot saligheijd van onse inwoonders.

16 Junij wird van stadswegen bekent gemaekt alsoo den iever der ingesetenen alhier dagelijks vermeerdert, om deel te nemen in de vaderlandsche inschrijvinge voor canons tot verdedinge deses landen tegen den gemeijnen vijand, dat den tijd tot het ontfangen der selve giften verlengd wird en dat de voormelde commissarissen de Labistraete en Legrelle dagelijks tot 1 Julij naestkomende sullen blijven vaceeren als voore.

De gilden deser stad hadden in dato 28 April lest request gepresenteerd aen de heeren Staeten van Brabant, tot vermeerderinge van 100 man in iedere gilde, om besonderen dienst te doen aen dese stad, en tot vernietinge der Capiteijns van de

[p. 251]

Borgerlijke wagten, die er niet meer noodig sijn, als geenen dienst doende, waerover dese seer gestoort waeren. Dit request was in druk gebrogt door J.E. Parijs op den hoek van de Swertsusterstraet, alwaer het van stads wegen op 16 deser wird uijtgehaelt, dog sijn niettegenstaende wel in publiek verschenen, en hebben soo veel gedaen dat er verscheijde aen de Capiteijns de betaelinge weijgerden, seggende personelen dienst te willen doen.

Den 19 en 22 Junij sijn de detachementen van de vrijwillige Borgercompagnien deser stad uijt het leger wedergekeert met vliegende vendels en slaende trommels, alwaer sij ter aensoekinge van de Staeten en Souvereijn Congres op 30 Meij en 2 Junij lest vervolgt hadden.

Op 21 Junij waren er nog in de sestig opgemarcheert die op 22 Junij mede arriveerden, aen hun was wegens den Generael Baron De Schoenfeld geadresseert de volgende brief:

‘Copie de la lettre adressée par son Exellence Monsieur le General Baron de Schoenfeld, aux volontaires d'Anvers.’
‘Messieurs les volontaires d'Anvers, m'ayant repressenté au nombre de 516 que le terme de leur engagement étant expiré après un service de quinze jours, ils desiroient en consequence de retourner chez eux; j'acquiesse par la présente, non seulement à leur désir, mais je les remercie en même tems du sele et de la bonne volonté que dans ce court espace de tems, ils ont voulu montrer pour le service de la Patrie.
Fait à Andoi, le 15 juin 1790.
Etoit signé Le Baron de Schoenfeld, L. General.

[p. 252]

Het hadde Breeden Raed geweest alwaer voor gedeputeerden tot het Souvereijn Congres wegens onse Dekens gekosen is Aug. Reijns. Deken van de Meersch; wegens het Magistraet is gekosen de graeve de Baillet Schepene.

Op 21 Junij wird'er van stadswegen gepubliceerd dat eenieder de contributien der Borgerlijke wagten moet betaelen op pene van parate executie, ingevolge de appostille op 22 September 1770, gevolgt op de requeste door de Capiteijnen der Borgerlijke wachte deser stad aen de weth gepresenteert; dog gaf wijnig indruk op 't volk, voor reden gevende, dat sij selfs de wagt optrekken, etc., dat sij de Capiteijns, de geene de minsten dienst doen, niet verpligt sijn te moeten betaelen, etc.

23 Junij was het wederom Breeden Raed als wanneer de agterstellen der subsidien en 20ste penningen etc. sijn geconsenteert geworden.

25 Junij sijn de religieusen Carmelitessen van Brussel uijt Vrankrijk wederom in hun Vaderland gekomen, hunne toevlugt genomen hebbende sedert hunne suppressie in dese landen door order van Joseph II. Dese godtsvrugtige maegden waren vergaedert geweest in 't clooster van S. Denis onder de bescherminge van M. Louise van Vrankrijk, dogter van Lod. XV, aldaer overste. De vertrekkinge der religieusen orders in Vranrijk gedecreteerd sijnde door de ‘assemblée nationale, & l'heureuse révolution qui s'est faite dans la Belgique, etc.’ sijn aldaer met de groote vriendschap onthaelt, sij waren ten getalle van 7, sijn in de refugie van Vorst tot dat hun clooster sal in staet gebrogt sijn. Sij hebben mede gebrogt uijt Vrankrijk hunne reliquien onder andere de ‘Salige Anna a Muta’.

[p. 253]

25 Junij savonds isser gerond in de herbergen en slaepsteden en logisten door onse Weth, door assistentie der vrijwillige, offer sig geene vreemdelingen bevonden, want het schijnt dat'er verscheijde fransche deserteurs hier of omtrent hun ophouden, dog daer is niemand bevonden; het is seker dat'er geen voorsigtigheijd genoeg kan gebruijkt worden, want men is gewaerschouwt door sekere berigten, dat de haetelijke saemenrottinge der geheijme Staetsvijanden, die het aenstaende geluk van onse verloste provincien beneijden, en die van den beginne deser omwentelinge alle de ontwerpen der wettige representanten van onse Natie hebben getragt te vereijdelen, heden op de grensen van Vrankrijk sig ophouden; alwaer sij met de Oostenrijkers eenige nieuwe aenslaegen smeden, om de voordgang en onse gelukkige onderneminge en onse aennaederende onafhankelijkheid te vertraegen; om den onrust en wanorder in onse provincien te hernieuwen, en waer 't mogelijk is, de vreese aen de wakkere Nederlanders aen te jagen, ofte het wantrouwen tusschen het volk te zaijen. 't Is ongeloovelijk op het onfangen deser berichten, met wat iever en moed alle onse provincien hun in staet van verdediginge stellen. Alle ingesetenen van het plat land gewennen sig aen de krijgsoefeningen, houden sig op hunne hoeden, om den vijand op den eersten klokslag te gemoed te rukken. Dat men voor samenrottingen en geheijme vijanden vreest is immers waer, en onse gilden, wijken en vrijwilligers hebben order, om sig op 't eerste teeken der klok of trommels op hunne resp^e alarm plaetsen te begeven. Onse stad wordt ook ten allen kanten versterkt en op de vesten met batterijen en canon voorsien, en dus in staet van verweeringe gestelt. Iederen Borger is ten krijg gewapent. Heeft de groote sagtmoedigheijd der vereenigde Belgische Staeten tot heden die verfoijlijke aenhangers der cabale verstout, om hunne vrugteloose poogingen te agtervolgen, alle

[p. 254]

de voorbereijdsels die men heden siet geschieden in stede en dorpen, kondigen aen dat de vraek der langgetergde Nederlanders op 't hoogste sijnde, welhaest het bloed van die muijtmaekers in geval van eenigen aenslag, sal doen stroomen.

Den 26 Junij wird'er van stads wegen bekent gemaekt, dat voortaen, te beginnen met 1 Julij naestkomende, de stadspoorten sullen geopend en gesloten worden op de respectieve ueren hier onder uijtgedrukt te weten:

	Openinge	Sluijtinge
Van 1 tot 15 Januarij	7 uren	4 ½ uren
16 tot den laetsten D^o	7	5
1 tot 15 Februarij	7	5 ½
16 tot den laetsten D^o	6 ½	6
1 tot 15 Meert	6	6 ½
16 tot den laetsten D^o	5 ½	7
1 tot 15 April	5	7 ½
16 tot den laetsten D^o	4 ½	8
1 tot 15 Meij	4	8 ½
16 tot den laetsten Julij	4	9
1 tot 15 Augusti	4	8 ½
16 tot den laetsten D^o	4 ½	8
1 tot 15 September	5	7 ½
16 tot den laetsten D^o	5 ½	7
1 tot 15 October	6	6 ½
16 tot den laetsten D^o	6 ½	6
1 tot 15 November	7	5 ½
16 tot den laetsten D^o	7	5
1 tot den laetsten December	7	4 ½

Sedert 28 Junij isser uijt de magasijnen van ons casteel eene groote menigte van canonsballen te scheepe gedaen, alsook uijt het arsenal, al nog in de Annunciaden eene menigte van nieuwe legerkisten en kassen met cardoesen en catachen, om van Loven te worden voordgevoert naer het leger.

[p. 255]

Snagts tusschen 28 en 29 Junij waren er twee pasquillen aengeplakt. Eene op alle de vijgen deser stad, daer stonde wel in de twintig voor verdagte gehouden persoonen in genoemt. De andere op de Borgerlijke wagten van de Capiteijns, etc...

Men siet sedert eenige dagen verscheijnen, de eerste silvere munt die de vereenigde Nederlandsche Staeten tot Brussel hebben doen slaegen, hebbende cours voor eenen gulden. Langs d'eene sijde siet men eenen Leeuw en dese inscriptie: Mon. Nov. arg. prov. Foed. Belg. 1790, dat is: Nieuwe silvere munte der vereenigde Nederlandsche provinciën, 1790. Langs d'ander sijde twee handen te saemen houdende een bondel met pijlen met dese inscriptie: in unione salus. De Heijt is in de Unie. Onder: 1 flor. Daernaer sijn'er halve geslaegen, op de selve manier.

Op 30 Junij wird bekent gemaekt van stadswegen, vermits er moet werden gemaekt eene nieuwe optrekkende brugge aen de Roode poorte deser stad, dat de selve sal gesloten blijven van 5 Julij, voor den tijd van 12 dagen.

July

Op 3 Julij namiddag om 5 uren sijn er in de 40 krijgsgevangenen langs Croonenborgpoort binnen dese stad gebrogt, sij sijn van 't Duijts regiment van Bender, wirden ter bewaerenis gestelt in de Facons.

5 Julij in den morgent arriveerden alhier een detachement van de compagnie van den Drossaert van Brabant te peert, om te agtervolgen de bevelen hun door de weth te geven, Hunne monteeringe is blauw met geele omslagen en kraegen, broeken en juppen van selve couleur; houden de wagt onder het stadhuijs even als de gewesene Lagrassen van Vertegans.

[p. 256]

7 Julij was N. van Eeckhoven die nog hadde vast geseten en N. van Rotterdam, agtervolgt door eene menigte volk dat sij de vlugt namen onder 't stadhuijs in den Amigo. Sij wilden hen steenigen, roepende die vijgen, etc., sijn dan op 't Tuchthuijs geset; over eenige dagen was N. Coetermans ook vast genomen, benevens andere, den gast van den welbekende Boekdrukker Spanoghe, die op 't Steen geset is.

Bij ordonnantie van de drij Staeten van Brabant gedaen tot Brussel in den Souvereijnen Raede van Brabant den 5 Julij 1790 wird verclaert dat het tractaet van vereeniginge en oprechtinge van het Souvereijn Congres der vereenigde Nederlandsche Staeten, gemaeckt op 11 Januarij lestleden in sijnen geheelen inhoud sijn vollen effect sal sorteren. Bij andere ord^e van den selven dag moest het reglement van het krijgsvolk der Vereenigde Nederlandsche Provincien van 2 Junij lest, ook sijn vollen effect sorteren dewelke alhier agtervolgens waerschijnlijk sijn gepubliceerd geworden.

Snagts tusschen 11 en 12 Julij sonden die van de weth van Lier eene deputatie naer dese stad bij de oorlogscommissie alhier, kennisse gevende dat den capiteijn der vrijwilligers van Mol in de kempen, aen hun rapport hadde gedaen, dat er aen de kanten van Lommel (dorp gelegen op 't Nederlandsch gebied digt bij de Brabantsche grensen) eene bende gewapende mannen waren aengekomen, en om gesaementlijk de noodige maetregels te nemen om wederstand te bieden, waert dat de vijand langs de kempen eenige inrukkinge wilde poogen.

Ondertusschen op 't aenkomen van dese tijdinge van Mol was aenstonds heel de stad Lier te been; de gilden, vrijwilligers, troupen en borgerije liep aenstaens naer de alarm plaets. Op eenen oogenblik was alles in de wapens en veerdig tot den

[p. 257]

uijttocht. Het dorp van Mol, hebbende de stormklok doen trekken, wird terstond door de omliggende dorpen naegevolgt, zoodat alle de dorpen van de uijterste paelen der kempen af tot over de Schelde toe in den voormorgent de stormklok dede ronken. Alle de vrijwilligers van de respective dorpen geheel de kempen door begaven sig in de wapens en vergaederden langs alle kanten bijeen om hunne nabueren tot hulpe te komen; de courriers wirden van alle dorpen in de ronde van drij mijlen van Antwerpen naer de krijgscommissie afgeveerdigt, om de orders te haelen en onderrigting te vraegen; met een woord den toeloop van gewapende en meest geoefende mannen door geheel de kempen en onze omliggende streken was soo ongemeen groot, dat men er geen denkbeeld kan van geven. Volgens de rapporten aen de magistraet van Lier gedaen, waren er ten tijde van desen alarm over de 2600 gewapende mannen alom op het platte land marchveerdig, om den vijand gaen aen te vallen. Eijndelijk vernam men uijt de kempen dat den alarm daer veroorsaekt was door het doortrekken langs onse grensen van 10 patriotsche soldaeten, die van het leger waren gedeserteert met hunne wapenen, en die bij sig hadden eenen tambour, die geduerig de trommel sloeg, wanneer sij op de Baelensche heijde gesien sijn.

Alsoo de H.H. M.M. H.H. van 't Souvereijn Congres en van de Staeten van Brabant aen de weth deser stad hebben toegesonden eenige afdruksels van de schikkingen, op 3 en 4 deser respectievelijk door hun gemaekt om te voorkomen den inval, die de vijanden souden konnen ondernemen om in dese landen te rukken, welke schikkingen van stadswegen aen 't publiek sijn kenbaer gemaekt; maer alsoo boven en behalven dese maetregels nog andere tot welsijn van de ingesetenen deser stad dienen werkstellig gemaekt te worden, soo wird eeniegelijk gewaerschouwt, dat in geval van alarm (daer Godt ons van behoede) tot teeken van bijeenkomste sal gegeven

[p. 258]

worden, door 't kleppen der brandklokke op den toren der Cathedraele deser stad en dat de alarmplaetsen op 12 deser collegialiter sijn gereguleert als volgt, te weeten voor de ses gilden deser stad.

De gilde van den ouden Voetboge aen de Slijk-poorte,
van den jongen Voetboge aen de Roode poorte,
van den ouden Handboge aen Kipdorp-poort,
van den jongen Handboge aen St Joris-poort,
van den Schermer aen Kroonenborgpoort,
van den Colvenier onder het stadhuijs.

Voor de vrijwillige, die op 't Casteel de wacht niet sullen hebben:

De Compagnie van Jacobus Ferd. Van Hoorebeke op de Sodaliteijt,
van Jacobus C. Leemans op de Jesuite plijn,
van Frans De Visscher op de Groote Merkt,
van Nic. Beeckmans op de Meir aen de Huijdevetterstraet,
van Laurent Leijssens op de Eijermerkt,
van Paulus Molijn op den Oever bij de Munt,
van Jean Jacq. Van Dooren op de Borze.

Voor de wijken deser stad:

voor de eerste wijk:	De Groote Merkt,
2de	de Schoenmerkt,
3de	aen de Abdije van St Michiels,
4de	Veemerkt,
5de	Minderbroedersruije,
6de	Cammerstraet aen de Augustijnen,
7de	Vlasmerkt,
8ste	Klijnmerkt,
9de	Mechelscheplijn,
10de	op de Meer aen de Minimen,
11de	St. Jacobsmerkt,
12de	Faconsplijn,
13de	Peerdemerkt,

Op 15 Julij wird alhier in de Cathedrael ten 11 ure door den heere Choordeken, eene solemnele misse gedaen ter eeren van den H. Ludovious, om door sijn voorspraek van Godt af te smeeken, dat Hij sonde geweerdigen aen den Edele Heere

[p. 259]

Henricus van der Noot, en aen sijne ieverige medewerkers de gratie te verleenen om in hunne onderneming voor 's lands, kerk en staets welsijn te volherden, en aen de selve eene gelukkige en gewenschte uijtval te vergunnen. In deselve waren tegenwoordig de Heeren van 't Capittel en van de weth, alsook die van de krijgscommissie, mitsgaeders de vrijwilligers deser stad, onder grooten toeloop van volk: In de kerke van 't kasteel wind door den Pastor eene diergelijke misse gedaen; 's avonds waren aldaer soo wel als in de stad eenige vercieringen, sinnebeelden, lof en dankschriften aengerecht.

Op 17 Julij smorgens was 't Breeden Raed over het vervullen van het officie Fiscael en van twee Raedsheeren in den Souvereijnen Raede van Brabant, mede soo ik mijne om een ‘Don gratuit’ te geven aen de Heeren Van der Noot en Van Eupen, te weten 100.000 gls aen den eersten, en de helligt aen den tweeden soo men segt.

Ten selven dage na middag hebben de gedeputeerde dekens der ses geswoorene gilden deser stad Antwerpen, in 't hotel van 't Souvereijn Congres tot Brussel, aen de Drij Staeten van Brabant tot verdediging van 't Vaderland, in handen van Heer Hendrik Van der Noot opgedraegen eene Vaderlandslievende gifte van 6 canons sesponders, welke gifte in gouden specien gesloten was in een konstig gemaekt hert, waerin men las:

‘Zes gilden van het Markgraefschap
Geworden door verdrukking slap
Verrijsen nu, als van de dood,
Door sorg van Hendrik Van der Noot:
Verresen en aeneen verknogt,
Word van hun aen den Staet gebrogt,
Een Hert, een siel tot onderpand,

[p. 260]

 

Dat goed en bloed is voor het Land;

 

Sij hopen dat die geringe gift,

 

Ten aensien van hun ouden drift,

 

Verjongen sal der gilde faem,

 

Den Staet sal wesen aengenaem.’

En dit hert ruste in eene schoone nieuwe borse van goudlaeken met diergelijke freniën verciert. De Heer Hendrik Van der Noot verleende hun audientie op de voorkamer van het Congres, alwaer Mondeken Hanegraeff de opdragt dede van die gift uijt den naem der ses gemelde geswore gildens, met de volgende aenspraek:

‘Hoogmogende Heeten!
Als een klijn getal kloekmoedige vaderlanders, beginnen te strijden voor de religie en voor de vrijheid, van Godt soo gesegent is geweest, dat het selve, schier sonder wapens, sonder aenleijder, eenen magtigen en seer gevreesden vorst seffens uijt het land heeft verdreven; wat hebben wij alsnu niet te verwachten, Hoogmogende Heeren, nu wij het geluk hebben, dat alle de Belgische provincien voor de zelve religie en vrijheijd te saemen vervoegt sijn door den band van eene onverbrekelijke vereening? Wat hebben wij niet te verwagten, nu de herten van alle de Belgen te saemen, als een hert, voor de gemeijne saeken soo vervoegt sijn, dat de selve met eenen onuijtsprekelijken drift, geduerig komen om aen UE. Hoogm^e hunne hulde, trouwe en diensten, hun goed en bloed voor 't vaderland op te offeren? Sekerlijk mogen wij betrouwen, dat onse eendragtigheijd, door den segen des Hemels, den welken sonder ophouden word afgesmeekt onder de wijse en voorsienige bestieringe van UE. Hoogm^e, soo aen den gemeijnen vijand, als aen geheel Europa bewijsen sal, dat de hedendagsche Belgen, volgende hunne loffelijke voorvaderen, een onverwinnelijk volk sijn.
Het is met dit insigt, dat alle de Broeders van de ses gesworene gilden der stad Antwerpen, te saemen met den selven iever besielt, en als in een hert voor het algemeijn welsijn vereenigt, ons, hunne Dekens, tot UE. Hoogm^e senden, om hunne hulde en trouw, hunne diensten, hun goed en bloed voor de religie en voor 't vaderland op te offeren: Sij nemen de eerbiedige vrijheijd van daerbij te voegen een vaderlandsche gifte van ses canons, dewelke sij ver-

[p. 261]

hopen, dat UE. Hoogm^e goedsjonstiglijk sullen gelieven te aenveerden.
Hoogmogende Heeren!
UE. oodmoedigste en onderdanigste Dienaeren,
Waren onderteekent: H.G. Tourriaen, q.q.;
Petrus J. Dekleijn, q.q.;
J. Fr. Segers, q.q.;
Joes Corn. Corn. Hanegraeff, q.q.;
F.J. Matthijs, q.q.;
P. Van Behingen, q.q.;
J.B. Ceulemans, q.q.;
Henricus Blavier, q.q.’

Welke door gemelden Heer met sijne gewoonelijke minsaemheijd wird beantwoord, en dankelijk aenveerd, gelijk ook sijne Doorl. Heogw. onsen Bisschop en den Heer Staetssecretaris van Eupen, daer over aen die gedeputeerden hun danksegginge en vergenoegen betoonden.

Den 20 Julij was er voor het corps volontairen, opgerecht binnen dese stad, een reglement voorgeschreven en opgestelt order door den Capⁿ Commandant Jacq. Ferd. van Hoorebeke en Bern. Petrus De Visscher auditeur generael waer verscheijde boeten waren gestelt voor de onderhouding van het goed order, etc. Hetselve wird in druk onder de seven Comp^ien uijtgedeijlt, maer het vond ook grooten tegenstand, niet agtervolgt wordende.

Op 23 Julij is den advocaat J.H. Bouhoulle, ingevolge van het collegiaal appointement, in dato 20 deser, op sijne requeste aen wethouderen deser stad gepresenteert, gevolgt, uijt sijne arrest in vrijheijd herstelt, alsoo de informatien ten sijnen laste genomen, niet en bewijsen dat hij pligtig is van de saeken daer hij van beschuldigt is geworden; maer in tegendeel dat hij in verscheijde voorvallen getoont heeft eenen

[p. 262]

waeren vaderlander te sijn. Siet voorts het gemeld appointement. Hij had bij de Cellebroeders geseten sedert 4 Meij.

Appointement van wethouderen van Antwrepen 20 Julij 1790, verklaerd de H^r en M^r Joannes Hubertus Bouhoulle, advocaet binnen de stad Antwerpen, niet alleenlijk onschuldig bevonden te zijn, maer dat hij in verscheijde voorvallen heeft getoond eenen waeren vaderlander te zijn, ingevolge van welk mijne Heeren den suppliant hebben ontslaen van het arrest op zijnen persoon gedaen, verleenende zelfs aen hem de permissie om dit te laeten drukken en aenplakken.
Volgende nota in handschrift is bijgevoegd:
M^rs du Magistrat ayant été assemblés extraordinairement sur des dépeches du Congrès Souverain, ou de Nosseigneurs les Etats de Brabant le 4 Mai 1790 de très bon matin, mardi, on alla faire des perquisitions dans plusieurs maisons avec des échevins selon le droit de bourgeoisie, et les coutumes; on retrouva M. Bouhoulle avocat, on s'en saisit, on le conduisit vers les 9 heures du matin, en prisonnier ou arrêté aux frères Alexiens dits: Cellites. Les gardes de volontaires de bourgeoisie avec le Capitaine Commandant Van Hoorebeke restèrent à la maison de cet arrêté, où des Echevins, commissaires du Magistrat restèrent pendant plusieurs jours pour examiner ses écrits, ou papiers quelconques.
Les bruits de la saisie de plusieurs autres personnes furent faux, ou prématurés, particulièrement de M. de Becker, médecin à Boom, et Drossard d'Hoboke, beaupère de M. Bouhoulle, ainsi que de M. Quarteel, Notaire au même village de Boom.
Or, M. Bouhoulle fut relaché et revint chez lui le 24 juillet 1790 après une détention de deux mois et 20 jours. Il eut la permission par appointement du Magistrat d'Anvers, de faire imprimer et publier son apologie, où il est dit, que d'après les perquisitions, et enquêtes, Mr. l'Avocat Bouhoulle ne fut pas seulement retrouvé innocent, et calomnié, mais reconnu en bon et vrai Patriote. Son apologie fut affichée partout, et même insérée à la Gazette d'Anvers. Il me fit un récit de la détention dure, de la perte de ses affaires et de l'affliction de son epouse et de leurs enfants.

Op 24 Julij was het Breeden Raed.

Op 27 Julij hebben de borgers deser stad aen die van de weth bij request te kennen gegeven hunne onrust en angst

[p. 263]

voor het Casteel als eene dwingplaets deser stad, met versoek van sulks aen de Heeren Staeten bekent te maeken, ten eijnden van hun te verlossen van eene plaetse van willekeurigheijd en dwang, daer onse stad meer dan 200 jaeren mede gedregen is geworden. Eenieder murmureerde dat er van de slegtinge van die sterkte geen werk wird gemaekt, gelijk men ons had belooft, stellende het tijdstip tot aenvang dier: 24 Julij 1790 ten langsten, waerover onse ingesetenen alsdan verblijd waren; hebbende sedert vol betrouwen de gemelde tijdstip afgewagt, dog vruchteloos, soodat dit veel opspraek leijde onder het volk.

De dekens der ses gesworene gilden binnen dese stad, hadden op 30 April 1790, aen de staeten van Brabant sekere requeste met bijgevoegten plan, tenderende soo tot handhavinge van de regten en privilegiën van de gilden, als tot betere directie van de bewaekinge ende bescherminge deser stad, welke requeste gemelde Staeten alsdan hebben versonden ten adviese van Wethouderen alhier. Waerop gecommiteerd is geworden den schepene Jean Frans Vermoelen, die deselve heeft behandigt aen de Capiteijns der Borgerlijke wagten, ten eijnde van hun advies daerop te geven, hetwelk sij eijndelijk hebben ingebrogt en ter hand gesteld aen eenen oud schepene, om aldus voorts te geven, van den eenen aen den anderen, hetwelk seker een werk van langen duer moeste maeken, hebbende de gilden hun daerom genoodsaekt gevonden bij naeder requeste aen gemelde Wethouderen te moeten adresseren, hetwelk sij op 28 deser hebben gedaen ten eijnde van te voorsorgen, dat de respectieve adviesen van de oud schepenen mitsgaeders van de voordere leden deser stad, soo spoedig mogelijk worden ingebrogt, etc.

Extract uijt den resol^e boek van Heer^e Wethouderen der Stad Antwerpen, waer inne onderanderen staet als volgt:

[p. 264]

Mercurii 28 Julij 1790.
‘Rapport gedaen in pleno Collegio van de requeste wegens de gecommiteerde van de ses gildens deser stad op heden aen mijne Heeren van het Magistraet gepresenteert ten fine deselve heeren souden willen voorsorgen dat de heeren oude schepenen, de hoofdlieden der Poorterije ende wijkmeesters, mitsgaeders de goede mannen van de ambagten hunne resp^e adviesen sonder voorderen uijtstel souden inbrengen opsigtelijk tot de req^e wegens de ses gilden onlangs gepresenteert aen de Hoogmogende heere Staeten van Brabant ende het plan tot deselve gevoegt: Resolutum te authoriseeren gelijk geauthoriseert worden bij dese de oud schepenen, de hoofdlieden van de Poorterije en de wijkmeesters, mitsgaeders de goede mannen van ambagten, om ten fine voors^e req. op hunne resp^e kamers, te vergaederen prafigerende, mijne voors^e heeren aen de heeren oude schepenen ende voordere corpora, successivelijk eenen termijn van 8 dagen tot het overbrengen van hunne resp^e adviesen in handen van den heere schepene Jean François Vermoelen, commissaris in zaeke; ende sal copije deser resolutie worden behandigt aen de resp^e leden deser stad.
Actum in Collegio dato ut Supra, geparaph. Borrekens vt., onderteekent E.P.J. De Neuf.

Hierbij voegt schrijver een gedrukte autorisatie aan Heere Van der Straelen om op 28 Julij 1790 de Croonenborgpoorte te sluiten of te openen en de suspecte persoonen aan te houden.

31 Julij smorgens was het Breeden Raed, ongetwijfelt over het gemeld voorwerp.

31 Julij begaf den Secretaris van Eupen sig uijt den naem van 't Congres op 't Casteel, bij den gnael van der Mersch, die eenigsins onpasselijk was. Hetgene er onderhandelt wird bleef geheijm.

Den haet nog altijd duerende tegen de Royalisten of soogenaemde vijgen, hetgene desen nagt wel bleke want daer

[p. 265]

waeren aen verscheijde huijsen van die classen gelaesen uijtgeslaegen, namentlijk bij Beke, Van Bedaf, Coesemans, en ook bij den Schout, daer waren groote desorders geweest onder het stadhuijs tegen de Dienaers, eenen was gequetst, de Provosten gingen op de loop, dog is sonder voorder gevaer vergaen.

Augusti

Op 3 Augusti gingen een goed getal van Jouffrouwen deser stad, alle in 't wit gekleed, eene vrijwillige opsaemelinge van penningen voor eene vaderlandsche gifte van een canon sesponder, opgedraegen, in 't Bisdom, na om 8 uren de misse te hebben gehoort in de kerk der Eerw. P.P. Augustijnen. Desen trijn wird om 10 uren onthaeld in de groote sael van 't Bisschoppelijk palijs, nae eene aenspraek, die den heere Choordeken beantwoorde, wird behandigt een verguld kofferken inhoudende f 445,9 ¼ dus als voor een canon sesponder; dan vertrokken sij in 't selve order, om op de Schermers sael onder hun een vrindelijke maeltijd te nemen.

Desen morgent om 11 uren wird tot laeffenisse der zielen van die op 4 Augusti 1788 op de groote merkt alhier soo ongelukkig sijn omgebrogt, alsmede van die hun leven voor het vaderland hebben verloren, gecelebreert eene alderplegtigste misse van Requiem ende gebeden onder uijtmuntende musiek met groot geluij voor de dooden, in de hoogenchoor der Cathedraelle door den Heere Choordeken, ten bijweezen van de heeren canoniken, van de Weth, van de leden deser stad en van die van de oorlogscommissie alhier, alsook de volontaires deser beseffende den omgang en den grooten beuk in order, onder grooten toeloop van volk.

Op 4 Augusti na middag is Petrus Coesemans, die komende

[p. 266]

uijt sijn huijs in de Koeijpoortestraet agtervolgt en soodanig geslaegen dat hij schier niet kennelijk was, wird door de gemeijnte na 't Tuchthuijs gebrogt, hij was genoegsaem bekent en in den haet hadde nog verscheijde mael in egtenisse geweest.

Hierbij volgende nota: Parmi les inquisitions contre les Rojalistes ou antipatriotes, on decria Pierre Cooseraans, bourgeois d'Anvers, homme de 23 à 24 ans, qui avoit fait ses humanités chez les R.R.P.P. Augustins avec éclat, et une partie du cours de philosophie à Louvain, protégé de M. François Bruijnincx, Archidiacre de la Cathédrale d'Anvers. Ce jeune homme épousa la veuve de Gomar de Wever, Marchande, et enseigna le premiers principes des humanités après la suppression de la première classe, faite par la cidevant Commission Rojale d'études. Pendant les pillages du 2 Xbre il rechercha ailleurs un logement caché: on l'accusa en coryphée d'une société de Rojalistes et de leurs conventicules chez lui. Il semble d'ailleurs avoir été partisan des Ecoles normales à introduire. L'ordre vint de Bruxelles pour l'arreter: il fut enlevé chez lui le 16 Janvier au soir, et gardé à vue par les Patriotes pendant la nuit, et le 17, dimanche, de bon matin transporté à Bruxelles, en vertu, dit-on, d'une prise de corps, mais il paroit plutôt prisonnier d'Etat. Or d'autres dirent qu'il avoit été renfermé à Louvain.
Quoi qu'il en soit Coosemans revint à Anvers, où il fut encore enlevé de sa retraite avec un autre dans un jardin, à ce qu'on en divulgua. Cependant il parut iterativement remis en liberté, et revint chez-lui. On l'y vid le 20 et le 21 juillet 1790, non sans ciaindre pour lui quelque insulte de la part du menu peuple ou des Patriotes trop zélés. Pour prévenir ce triste effet des préjugés, il semble, qu'étant toujours l'objet de la haine, on lui conseilla ou ordonna de quitter la ville et le pays. Cependant il y revint avec quelques hommes en voiture, de Bergen-op-Zoom, ou du territoire voisin; il fut reconnu par ses ennemis, et sortant à pied de la ville le 4 août 1790, il fut hué et décrié, en fijge, par une foule des polissons. En vain il chercha l'asyle au corps de garde bourgeoise à la porte rouge, et ailleurs. La foule le poursuivit, le terrassa, et manqua de lui casser la tête. Maltraité et blessé très grièvement, quelques volontaires eurent beaucoup de peine de lui conserver la vie et à le faire porter et soigner à la maison de force devenue la Prévoté Patriotique. Il protesta

[p. 267]

encore d'avoir une opinion insurmontable pour l'empereur, mais jamais rien avoir fait contre la patrie.

Sanderdags was er wederom eene andere tumulte omtrent St Andries in de Ridderstraet, sekeren soldaet onder oostenrijksche in het Nederlands en haetelijk regiment van Clairfaijt gedient hebbende, en daer van gedeserteert sijnde, was gister avond 't huijs gekomen, wird van verscheijde die hem gekent hadden soodanig befaemt van vreede feeijten tegens de borgers tot Gend, met nog eenen van sijne makkers ook van dese stad, te hebben uijtgewerkt, dat hij wird agtervolgt van 100de menschen, en soude ongetwijfeld het leven verloren hebben, hadde hij in d'handen gevallen, maer was over de daken weg gevlugt geraekt, dog wird daer naer gevonden en door eenige van de Compagnie van Van Hoorebeke naer het Steen gebrogt, die daer gekomen waeren omde het order te stellen.

10 Augusti smorgens heel vroeg is den Eerw. Heere Van Eupen, Stadssecretaris, van hier voorder vertrokken naer den Hage, en van daer snagts tusschen 12 en 13 deser wedergekeert tot Brussel over hoogwigtige saeken. Den Heer C.N. Van der Noot heeft door sijnen brief uijt Brussel van 10 deser, de vrome borgers en ingesetenen der stad Antwerpen gewaerschouwt tegen onse heijmelijke vijanden, die ergelistiglijk voorwenden, dat wij sonden weerkeeren onder het jok der slavernije, bij gevolg der Praeliminairen tusschen Pruijssen en Oostenrijk. Hij geeft wijders sijn woord van eere dat de vestingwerken van het Casteel naest dese van de Stad sullen worden geslegt, welk de staetskunde en de omstandigheden nog vereijsschen op te schorsen, seggende selfs den eersten sijne handen aen 't werk te sullen slaen.

Voorders hun dankende voor de teekens van agting voor

[p. 268]

sijn persoon, en voor hunnen betoonden iever in de vrijwillige giften voor de canons, met voordere aenmoedigingen tot de middelen der handhaevinge der vrijheijd en tot versekering van ons geluk en voorspoed.⁽¹⁾

Op 13 Augusti sijn er uijt ons arsenal te scheep gedaen voor Ostende verscheijde canons van swaeren caliber, en affuijten voor 25^o nog verstrekt en ook een convoij gelaeden met verscheijde soorten van munitien naer het leger.

Den 19 Augusti was het Breeden Raed.

Op 23 Augusti was het generaele Staete vergaederinge tot Brussel die begon smorgens 8 uren, alwaer groote saeken verhandelt sijn, wegens het souvereijn Congres waren ten dien eijnde aen de Staeten der provincien depeches in dato 19 deser toegeschikt.

Daer wirden veele duijsende vuergeweeren aengevoert binnen desen landen.

24 Augusti droegen de vrouwen, welkers mans dienen in de vrijwillige Comp^ie van den Capⁿ Leijssens binnen dese stad, een canon op in 't Bisdom, wesende eenen sesponder, de opdragt wird gedaen aen den heer Choordeken, vicaris gnael in afwesigheijd van onsen Bisschop, die gedeputeerden is gekosen in het Souvereijn Congres tot Brussel. Sij wirden seer wel beantwoord.

Wegens de drij Staeten, representeerende het volk van

(1) Hierbij gevoegt een gedrukt exemplaar van den brief van Van der Noot.

[p. 269]

Brabant, is den 25sten Augusti aengekondigt de resolutie van het Souvereijn Congres, om eenen beslissenden slag toe te brengen aen de ondernemingen onser vijanden, waertoe den verdediger van ons Vaderland, Mher Hendrik Van der Noot, sig in persoon sal vervoegen bij het leger der landsgenoten en met hun opmarcheeren.

‘Wegens de drij Staeten, etc.
Lieve en welbeminde,
Het Souvereijn Congres der Vereenigde Nederlandsche Provincien, geresolveert hebbende eenen decissiven slag te geven aen de ondernemingen onser vijanden, ende sig teenemael betrouwende op de aenkleventheijd aen onse H. Religie, ende op den Patriotismus der inwoonders der Provincien der Vereeniging, de welke niet en sullen naerlaeten, liever alles te wagen, als sig in gevaer te stellen van nog langer ontrust te worden door degene, die niet anders en tragten, als hun andermael te werpen onder de slavernije, uijt de welke sij soo mirakuleuslijk verlost sijn geweest, heeft ons toegesonden het volgende ontwerp: Wij vleijen ons soo veel te meer, dat allen inwoonders dit ontwerp met vlijt sal volgen en sig, op dien voet aldaer voorgeschreven sal begeven ter bestemde plaets, in aendagt genomen, dat den beroemden verdediger van het Vaderland, den Heer Henricus Van der Noot sig in persoon sal begeven in de armée der inlanders ende met hun sal optrekken.
Wij blijven,
Lieve en welbeminden,
UE. Geaffectioneerde die drij Staeten representerende het volk van het Land en Hertogdom van Brabant.
uijt onse generaele vergaederinge ter ordonantie ondert. J.J.J. Moris, desen 25 Augusti 1790.’

Daerop volgt het ontwerp van het Souvereijn, bestaende in 19 artiekelen, overlesen en goedgekeurt 23 Augusti 1790 geparapheert Noot vt., ten eijnde dat eene sekere menigte van volontairen uijt de dorpen en steden van Brabant etc. volgens het selve plan, opgevormt in compagnien, sig den 4 September naestkomende bevinde in de aengewesene versaemplaetsen, te weten: die van Brabant en Mechelen tot Loven en Thienen;

[p. 270]

voor Wals Brabant, Geldenaken, en de naebuerige dorpen: voor Henegouw en Doornik, Fleury en sijn gebuerte; en voor het Naems, Boneffe en het omliggende, om op te marcheren in divisien en bataillons, en wederom thuijs te komen voor het eijnde der selve maend.

Men hoopt de gelukkigen voorspoed, onder de voerduersnge der algemene gebeden, om door alle werken van Godtsdienst, van boetveerdigheijd, van eendragt den segen van den Almogensten, den Heer der Heijrkragten, te verwerven.⁽¹⁾

Het is ongelooflijk met wat moed de Brabanders hebben omhelst de gemelde vaderlijke uijtnoodinge der drij Staeten, representeerende het Volk van desen Landen en Hertogdomme van Brabant, gedaen uijt hunne gnaele vergaederinge 25 Augusti. Jae desen optocht is wonderlijk en merkweerdig, verdienende met reden in de jaerboeken geplaetst te worden, de legerschaeren selfs uijt de afgelegenste steden, vrijheden en dorpen uijt de quartieren en voorsteden deser stad, marcheerden reeds den 2den deser maend September binnen dese stad, volgens de orders van Jonk^r Josephus Van Praet, Schepene en Colonel Commandant der volontairen in de selve Quartie-

(1) Hier voegt schrijver volgend druksel bij:
Antw. 21 Aug. 1790.
Mijnheer,
Dese om UE. te verzoeken om op de eerste Wachte der aenstaende maend benevens alle de andere Heeren Volontairen onser Compagnie te willen compareren in de Uniforme op de goustie zoo als de mijne, doch ingevalle UE. zoude meijnen daer aen niet te konnen voldoen zoo zoude vriendelijk verzoeken mij UE. gedachte daer over mondelinge te laeten weten.
Mijnheer,
U.E.D.W. Dienaer, get.: Paul Molijn, cap.

[p. 271]

ren, vindende hunne logementen gereed, naementlijk de twee legerschaeren der volontairen van Turnhout, over de 300 man sterk, met twee vaendels of banieren voor uijt, sinnebeeldig op de eersten slag en zegeprael van 27 October 1789, in de abdije van St Michiels; de andere in de Abdije van Pieter Pots en voordere manscloosters.

Niettegenstaende de marche van 9 uren en meerdere op eenen dag gedaen, verschenen alle die vaderlandsche crijgsmagt op 3 September smorgens in de wapens op de Meer, met slaende trommels en vliegende vaendels, ter monsteringe voor den Baron van de Werve en van Schilde, en van den Wijkmeester Hennekin gedeputeerd wegens de Staeten, benevens den Abt van St Bernards, alsook van den opgenoemden Colonel Commandant, terwijl de Antwerpsche Dragonders volontairen, als ook de seven compagnien vrijwilligen, in volle wapens, geposteerd stonden tot na de St Joris poort, langs waer sij om 9 uren vooruijt marcheerden met vliegende vaendels en slaende trommels, beurtgewijse gevolgt door uijtmuntende Turks veldmusiek door volontairen musikanten deser stad, doende aldus uijtgeleij aen hunne medevaderlanders, tot over de Land, dewelke van de Meer voortmarcheerden op Mechelen en Loven, elk met bunnen Commandant aen 't hoofd, vergeselt door verscheijde Pastoors, onderpastoors en voordere seculiere en religieuse geestelijken, als wakkere Veld-Capellaenen, worden aengeleijd door hunne voors^en Colonel Commandant.

Het was seer hertroerig, niet alleen door het heldmoedig gelaet, maer door het vast beraed van sig te slagofferen, terwijl dat in de monstering en op de marche, men hoorde blijmoedig singen: Voor 't Vaderland, voor 't Vaderland: vivat

[p. 272]

de Staeten! onder de toejuijgingen van ontelbaere aenschouwers.

Onse vrijwilligers waeren op 31 Augusti bijeengeroepen en voorgestelt wie er van hun naer het leger wilde optrekken, Velen waren wel te vreden, maer wird door naerdere orders wederhouden, omdat de steden niet mogten ontbloot worden van volk om eenige besondere redens soo men seijde. Niettegenstaende dit, sijn er veele, jae selfs eene compagnie wel 150 sterk of meer, treffelijke jonkheijd deser stad, die bijna alle nog hadden opgetrokken en in slag geweest en wederom vol moed en iever sijnde om het vaderland te helpen vrijvegten, ten selven dage naer het leger opgemarcheert, hebbende onder hun eenen Capiteijn Petrus Henrij Pelgrims, ende voorder officiers gekosen, onder aggreatie en die ook sijn goedgekeurt tot Brussel; daer wird hun een schoon vaendel geschonken en opgedraegen. En alsoo die Compagnie geformeert was in de herberg Het Gulden Hoefeijser op de Boteruije, hadden sij ieder een hoefeijser op hunnen hoed gestelt.

Men sag in 't licht eene Ordonantie van de drij Staeten van Brabant op het Stuk van de Munten van 23 Augusti 1790.

De gouden Leeuwen geslaegen tot Brussel in de maend ...........ber 1790 wegens onse Staeten houden, soo ik mij niet misgrijpt, 22 karaten en ¾ greijns fijn goud in alloij, even als de souvereijnen vastgestelt bij placcaert van 19 September 1749. Elken Leeuw weegt 5 Engelsche 14 aren wesende het gewigt van ¾ van den dobbelen souvereijn, sij hebben cours voor 14. - in Brabants Courant, alhoewel deselve nog met geene placaert geevalueert sijn.

[p. 273]

September

Saterdag 4 September sijn de werklieden aen de slegtinge der voorwerken van het Casteel naest dese stad afgedankt, alhoewel die geensints volvoert waren, ingevolge resolutie van het Souvereijn Congres tot Brussel, toegesonden aen de oorlogscommissie binnen dese stad. Nogtans de fortificatien der vesten tegen de plijn en Casteel, mede op St Michiels bolwerk dienende tot versterkinge deser stad, wirden volmaekt omdat die haest in staet waren. Dese afdankinge bragt groote opspraek onder dit volk, jae soodanig, dat eenige alreeds desorders begingen, namentlijk aen de Capucinerssen, willende daer geld hebben, dog sulks wird aenstonds belet.

Bij gemelde resolutie quam ook te cesseren de betaelinge der volontairen of vrijwillige der Borgercompagnien en wijken deser stad, bestaende in eenen schelling voor ieder die de wagt optrok, voor de overige trok men eenen halven schelling, hetwelk men genoten had sedert de veroveringe der Citadelle. De oorsaeke daervan was, dat de comptante penningen schaers wirden, gelijk men wel oordeelen kan, en nu nog soo veel te meer aengesien er soo veel duijsend man is opgetrokken die alle moeten betaelt worden, en dit tot 8 strs daegs en het brood, siet eens wat sommen dit dagelijks sal uijtmaeken voor het Land. Onse Staeten hadden wel ligtingen geopent, en dit a vier en half ten hondert geld van geld, dog waren soo haest niet vervult als men wel hadde gedogt. Veele rijken schijnen er als eenen afkeer van te hebben, ende gemeijne jae selfs treffelijke borgers konnen daer geensints deel in nemen, vermits men altijd geen liggende geld en heeft, soodat er ander middels sullen moeten worden gesogt, of den staet blijft in gebrek.

[p. 274]

Op 6 September na middag gingen de Meijskens deser stad, immers veele, een canon sesponder opdraegen in het Bisdom, tot slandsverdediging.

Op 9 September vertrok de compagnie voetvolk die lang in het clooster der Spinsters gelegen hadden, opwaerts, hadden dienst genomen voor een half jaer, sij hadden verscheijde mael in garnisoen gelegen tot besetting gedient van het Fort Lillo. Daer wirden ook eenige duijsende ponden Buspoeder naer het leger gevoert. Gister waren'er ook veele duijsende donsiinen cardoesen opgesonden; men werkt hier ook met alle spoed aen nieuwe affuijten voor de canons.

Op 14 September smorgens was het Breeden Raed, over den voorstel en besluijt van eene ligtinge te doen ten laste deser provincie van drij millioenen wisselgeld a 4 ½ p. c^o geld van geld, waerover waerschijnlijk Dag sal gevraegt sijn. De generaele Staeten hadden besloten te ligten 10 millioenen, 3 voor dese provincie, 4 voor Vlaenderen, de 3 overige voor de andere provincien.

Op 18 September smorgens om 9 uren was het andermael Breeden Raed over de voors^e ligtinge, duerende wel tot half 3 uren na middag, men segt dat de oude schepenen geensins hun consent wilden geven.

Tusschen de voordduerende Godtsdienstigheden, volgde op Donderdag 15 deser savonds eene algemeijne processie, met alle de parochien, reguliere geestelijkheijd, en de broederschappen uijt de Cathedraele met het beeld van Onze Lieve Vrouw, rondom den grooten bedeweg, met die gestigtige ingetogenheijd, die de herten roert tot de traenen toe, en met eene ontelbaere menigte van volk.

En alsoo onse vaderlandsche troupen in het gesigt der

[p. 275]

vijanden sijn bereijd om voor religie en staet hun bloed te gaen vergieten om onse vrijheijd te gaen versekeren hebben de seer Eerweerde heeren Deken en Canoniken der Cathedraele, om den segen van den Alderhoogsten door een vereenigt gebed afte smeeken over onse wapens, ingesteld eenen besonderen Biddag, die verrigt wird op de volgende wijse, te weten:

Op Maendag 20 September alsook Dijnsdag en Woensdag, wird het Alderheijligste Sacrament in den hoogen choor uijtgestelt, voor de mettenen, ten 11 uren wird er eene solemnele misse gesongen. 's Namiddags wird het H. Sacrament voor de vespers wederom uijtgestelt, en om 4 uren wird dan een solemneel Lof gedaen, na hetwelk men de twee eerste dagen processiegewijs met het beeld van de alderheijligste Maegd en Moeder Godts Maria, den grooten weg omgong, en den derden dag wesende 22 7ber dede men eene solemnele processie van devotie insgelijks met het selve beeld. Wanneer dese processien geeijndigt waren, wird de benedictie van het Venerabel gegeven, en hetselve solemnelijk vergeselt naer het tabernakel. Dese diensten wirden bijgewoond door het Capittel en door het Magistraet onder grooten toeloop van volk van alle Staeten. De processie van devotie was met soo veel ligt vergeselt, dat men desgelijks noijt hadde gesien, met een woord, de devotie in dese stad is onuitsprekelijk.

Sedert eenige dagen, en met dese Biddagen, hadde het Casteel opegeweest tot bij het beeld van Onse Lieve Vrouw onder de Poort, maer wird wederom gesloten gehouden om besondere redens, wegens het souvereijn Congres op de aenhoudende vertoogen gedaen door die van de Commissie des oorlogs alhier. Daer was op dien korten tijd grooten toeloop en offer geweest, daer wird dan menigvuldig licht ontsteken en groote devotie verrigt, het volk quam daer van alle kanten

[p. 276]

hunne gebeden storten, voor slandswelvaeren, jae onder andere quam daer op 19 deser eene processie van de stad Lier.

Smorgens 20 September hadden eenige dogters uijt St Andries parochie, in deselve kerk gaen opofferen aen het beeld van O.L.V. van Bijstand en Victorie, een diamanten Kruijs met een gouden hert, tot dankbaerheijd voor de weldaeden door Godt aen alle inwoonders deser stad vergunt in den noodt, etc.

Na middag om 3 uren wirden drij Dekensvrouwen der drij gildens van de Schermers, Jongen Voetboog en Jongen Handboog, binnen de groote sael van het Bisdom ontfangen, met twee maegdekens van 11 a 12 jaeren, waer van Cath. Huijbrechts, afbeeldende de verlossinge van het vaderland, en draegende een schild met dit opschrift: Fausta Redemptio, met rederijke begaeftheijd een gedicht uijtsprak, waerop Joanna De Pues afbeeldende de liefde voor het vaderland, even konstrijk opgekleed, en dragende een schild met dit opschrift: Amor Patriae, antwoorde. Dan behandigden sij aen den Seer Eerw. en Edelen Heere Werbroeck Deken der Cathedr. en vicaris gnael eene witte sijde borse inhoudende f 276.10.2, gift van eenige huijsvrouwen der opgenoemde drij gilden; op de eene sijde waren geschildert de wapens der gilden, op d'andere drij aeneengehechte herten, met de borgerkroon van eijke loof en dit opschrift: Door vrouwe Eendragt neemt den wil voor macht. Heere vicaris generael aenveerde dit geschenk in dank.

Den 21 September 1790 is in het clooster der E.E.P.P. Minderbroeders alhier overleden den Zeer Eerw. en geleerden Pater Petrus van Hove, gebortig van Rety in de brabantsche kempen, voortijds leermeester en voorleser der H. Schrifture in 't clooster tot Antwerpen, discipel van den seer Eerw. En

[p. 277]

geleerden Pater Wilhelmus Smits, overleden den 1 Xber 1790, den welken het lofbaer Museum, in dit clooster door sijnen gemelden Meester ingevoerd, ook aenqueekende, de moeijlijke maer roemrugtige loopbaen om sijn leven aen het vervolg van het groot werk, de overzettinge van den Bijbel, door sijnen gemelden Meester begonst, te slagofferen; een werk, soo nutals dienstig aen de Kerk Godts, sonderlinge in dese Nederlanden, waerom hij ook de gunst en bescherminge van sijne Eminentie Joannes Henricus Grave van Frankenberg. Cardinael Artsbisschop van Mechelen, Primaet der Nederlanden, etc. genoten heeft. Desen geleerden man is begraeven in de Regel Capelle ontrent den Autaer niet verre van sijn voorgenoemden Meester onder eenen grafsteen van witten marmor, waer op gelesen word in swerte letters:

D.O.M.
A.R.P.
P. Petrus Van Hove
S. Theol. Lect. bis. jub.
Prov. Secundo Custos
Custodum ac Pater
Perpet. totius Ordinis
Scriptor Generalis
Obijt 21 7bris 1790.
R.I.P.

Het is den Seer Eerw. en geleerden Pater Van Wesel gebortig van ............ denwelken dit treffelijk werk vervolgt.

Op 22 September smorgens om half 11 was 't wederom Breeden Raed over de gemelde lichtinge, men segt dat de oude Schepenen daer over wel eenige dificulteijt maekten. In den morgent waren den Abt van St Michiels en den Baron d'Hove van de Staeten, van Brussel binnen dese stad gearriveert en begaven sig seffens naer 't Stadhuijs om een eijnde aen die saeken te maeken, hetwelke eijndelijk geconsenteert is

[p. 278]

te weten: den act op 4 8ber te stellen: Dat dese ligtinge sal geschieden a vier en een half ten hondert, geld van geld; op alle het inkomen van den Lande.

Dat alle soo geestelijke als wereldlijke gemeijntens, mitsgaeders alle inwoonders deser provincie besittende in vaste, ofte meubilaire goederen, renten etc. een capitael van vijftig duijsend gulden courant, sullen gehouden sijn in dese lichtinge te stellen, ten minsten eene somme van duijsend guldens wisselgeld.

Dat degene die op den selven voet als voren sullen besitten eene somme van hondert vijftig duijsend guldens, gehouden sullen sijn, in de lichtinge te stellen, ten minsten eene somme van twee duijsent guldens wisselgeld; en degene wiens capitael op den selven voet souden beloopen tot drijmael hondert duijsend gulden, sullen moeten stellen ten minsten eene somme van drij duijsend guldens wgt.,

Dat alle degene, soo geestelijke als wereldlijke, besittende eenige digniteijten, beneficien etc., welkers jaerlijksche innekomen, daeronder begrepen het casteel, te saemen beloopt tot de somme van drij duijsent guldens, sullen gehouden sijn in dese lichtinge eensgelijks te stellen ten minsten eene somme van duijsent guldens wisselgelt, en degene wiens innekomen uijt den hoofde alsvore beloopt tot de somme van ses duijsend guldens, ten minsten eene somme van twee duijsent guldens wisselgeld.

De vremde, te weten degene die niet gedomicilieert sijn onder het gebied van de geunieerde Staeten, besittende in desen Lande in vaste goederen een capitael van vijftigduijsend guldens, sullen eensgelijks gehouden sijn in dese lichtinge te stellen, ten minsten een somme van duijsent guldens wisselgeld, en respectivelijk van twee a 3000, naer mate van de hoogere capitaelen hier boven uijtgedruckt.

[p. 279]

Niemant en sal gehouden weezen voor te leggen eenigen staet van sijn goed, maer ieder sal in allen geval desaengaende gelooft worden op sijn woord van Eere.

En mits eenieder een wie het sij niet alleenlijk vrij sal staen in dese lichting deel te nemen, maer in tegendeel ieder een genoodigt ende aengewakkerd sal worden om den lande te hulpe te komen met in dese nieuwe lichtinge vrijwillig deel te nemen, soo sal niemand gehouden sijn van met de tellinge van sijn geld uijt te drukken oft hij het selve doet uijt vrijen wille, ofte wel om te voldoen aen het tegenwoordig consent, etc. Alles breeder te sien bij de acte daervan gemaekt ende gedaen ter vergaederinge van mijne heeren die prelaeten, edelen en gedeputeerden der hoofdsteden, representeerende de drij staeten van desen Lande en Hertogdomme van Brabant, gehouden tot Brussel den 24 7ber 1790. Ter ordonnantie geteekent J.J.J. Moris.

28 September. Onse Burgercompagnien van volontairen met vliegende vaendels, slaende trommels en uijtmuntende veldmusiek, marcheerden den 28 deser namiddag tot Berchem en onthaelden de compagnie der vrijwilligers Patriotten van het Hoefeijser onder Pierre Henry Pelgrims, Antwerpenaer, hunnen Capiteijn. Dese compagnie heeft dapper gestreden in den vuerigen aenslag van 22 deser, voorgevallen tot Bouvigne en Assesse; alwaer sij ook eenige van de hunne verlooren hebben voor het vaderland, men sag hun vaendel doorschoten met verscheijde cogels. Sij wirden vergeleijd tot op de Meer, uijtgenomen de gequetsten die agter gebleven waren. Jonker Josephus Van Praet schepenen deser stad, Colonel Commandant der volontairen in de quartieren van Antwerpen was aen 't hoofd; sij marcheerden naer huijs na de schuldige eereteekens van openbaere dankbaerheijd genoten te hebben, even als de compagnien der voorsteden van St

[p. 280]

Willebrords, Borgerhout en Deurne, die agter de eerstgemelde ook in slagorder waren ingehaeld. Die van Merixem, Dambrugge, Eeckeren, Brasschaet, Capellen, met eenige gequetsten en van andere nabuerige dorpen, sijn ook door dese stad naer huijs gemarcheert. Die van Turnhout ende afgelegen quartieren sijn langs den kortsten weg gekeert. Alle dese waere vaderlanders sijn op hun vertrek uijt het leger met lofreden bedankt, en aensogt geworden om te volherden in hunnen helddaedigen iever.

October

Op Saterdag 2 October smorgens 11 uren isser wegens het Burgergeselschap, den gekroonden Steur, bij de Vismerkt in de parochiale kerk van de H. Walburgis op het alderverhevenste geschied eene uijtvaerd tot laeffenisse der ziele van wijlen François Martin Mens, eenen aldergetrouwsten vaderlander, voor vegter van het gemeijne Best, sedert 1787, die soo lang is verdrukt en vervolgt geweest ten onregte, door het gewesene gouvernement en in soo schrikkelijke gevangenis op het Casteel 1788 is gesteken en dan nae soo vele versmaedheijd naer Brussel vervoert was, waer hij eijndelijk verlost is geworden. Hij was eenen der kloekmoedigsten verdedigers van het lieve vaderland, Godtsdienst en vrijheijd, waervoor hij in den slag van 22 7ber gesneuvelt is, commanderende met den sabel in de vuijst, boven Bouvigne, hebbende lestmael verdient den graed van Major in het regiment van Antwerpen. Den autaer was luijsterlijk opgeciert in rouw, alsook de lijkbaere, waerboven den hoed met de witte pluijm en den degen en andere teekenen. en hoogen Choor was behangen met swert, alwaer sijne Moeder en Weduwe, met de oom, dese familie sig bevonden. De officieren van eene Comp^ie van

[p. 281]

't selve regiment, hoorden in den grooten beuk den dienst, alsook de compagnie van het Hoefeijser met hun vaendel en wapens, alsmede de officiers der Borgercompagnien en Wijken. De kerke was vervult met eene menigte volk van alle Staeten. Na 't eijndigen wirden hondert portien in brooden door de mildaedigheijd van 't selve geselschap uijtgedeijlt aen arme huijsgesinnen.

Sondag 3 October na middag heeft sijne Doorl. Hoogw. onsen Bisschop, gister met den seer Eerw. Heere P.S. van Eupen alhier gecommiteert sijnde, in de Capel van sijn paleijs ingeweijd het eerste vaendel der vrijwillige van de sesde Wijck, Capiteijn: C. Van den Bergh, als ook het nieuw vaendel der Burgercompagnien van Capiteijn Van Dooren, onder het geleij der andere compagnien met vliegende vaendels, slaende trommels en schoon veldmusiek.

Op 4 October is alhier ter puije van het stadhuijs afgecondigt den act wegens onse Staeten ten opsigte der lichtinge van 3 millioen wisselgeld, gemaekt in dato 24 7ber 1790, luijdende als volgt: (het stuk ontbreekt).

Desen morgent na de plegtige misse van den H. Geest, sijn wegens en door de sorg van onse Staeten de scholen heropend in het Pensionaet op den gewoonelijken voet, tot onderwijsing der studenten.

Desen morgent om 11 ure wird er wegens de compagnien van het Hoefeijser in de kerke van den H. Carolus Borromeus eene treffelijke uijtvaerd verrigt tot laeffenisse der sielen van hunne cameraeden, en medevaderlanders, gesneuvelt in den slag van den 22 September. Dese compagnie verscheen in volle wapens in dese kerk. Onsen Bisschop kwam dien plegtigsten

[p. 282]

dienst bijwoonen, onder grooten toeloop van volk. Na 't eijndigen wirden er verscheijde portien brood uijtgedeijlt.

Namiddag gaf de minderjaerige Jonkheijd een zedenrijk en konstig vertoon langs de voornaemste straeten deser stad, vergeselt door volontairen, gingen aen sijne Hoogw. onsen Bisschop eene gifte in goud opdraegen voor een canon sesponder, hetwelk hij in den naem der drij Staeten dankelijk aenveerde.

De giften voor canon soo aen sijne Doorl. Hoogw. als aen de Commissarissen uijt het Magistraet, beloopt reeds ter somme van meer als hondert dertig duijsend guldens courant, soo dat de diviese van Antwerpen aen geene de diocesen van geheel Brabant in vaderlandscche giften behoeft te wijken; en men gaet er dagelijks nog in voort.

Op 7 October om 11 uren smorgens is er in de Cathedraele wegens het Broederschap der Berechtinge, Noord-quartier, eene plegtige uijtvaerd gecelebreert tot laeffenisse der ziele van den Major F.M. Mens, gesneuvelt in den slag van 22 deser, hunnen mede Broeder. Den autaer en de lijkbaere waren kostelijk opgeciert, als ook de Venerabel Capel. Onsen Bisschop heeft ook die goddelijke diensten bijgewoond.

Op 8 der selve maend October smorgens heeft sijne Hoogw. onsen Bisschop gereconcilieert de kerk en tabernakel van het herstelt clooster der Carmeliterssen, geseijd Spaensche Theresen, alsook de twee nieuwe klokken ingeweijd, waer na de eerste misse wird gecelebreert. 'S anderdags heeft den Seer Eerw. Pater Provinciaael der Eerw. P.P. Discalsen ingeweijd het kerkhof, bij commissie van den Heere Bisschop.

[p. 283]

De twee nieuwe klokken sijn gegoten binnen dese stad door J.J. Huart, de grootste is gegeven door Jon^r Jos. Ignatius Cogels, en de andere door Jacq. Cuijlen, coopman alhier.

Het was schrikkelijk en gaf eene groote verslaegenheijd aen de gantsche stad, te vernemen de afgrijselijke moorden aen man en vrouw, te weten aen Heer Samuël Henry Mathourne en sijne huijsvrouwe Joanna Maria Ronseau du Croissij, binnen hun woonhuijs op de Veemerkt alhier bedreven, die den 9sten deser 's avonds ontdekt sijn. Den officier van justictie en Van de ..... gingen daer aenstaens hunne plighten volbrengen, beijde lichaemen wirden schandelijk doorwond en doorsteken in den kelder bevonden; men bejammert dat die wreede moorders nog onbekent blijven, niettegenstaende alle aengewend wordende middelen van recht. Men weet dat die schelmen dese vermoorden nog ten deel hebben bestolen. Dese menschen meijnden te gaen vertrekken naer Holland hun vaderland. De lijken sijn volgens Staet, aengesien sij van onse religie niet en waren, in den hof van de Cellebroeders begraeven. Daernaer wird er van stadswegen eene proemie belooft van f. 1000 wgt., aen die den dader ofte daeders konden aenbrengen.

Op 10 deser maend October sijn van hier opgemarcheert naer het leger een detachement van het regiment van Antwerpen, bestaende in jongmanschap wel geoefent.

Na middag heeft onse Bisschop in de Capel van sijn palijs ingeweijd het nieuw vaendel der vrijwilligers van de sesde wijk, Capiteijn Dn^r Frachez, waerbij de andere paradeerden met slaende trommels en vliegende vaendels en Turks musiek.

Eenen trijn van Burgerdogters gingen op 10 deser na

[p. 284]

middag eene dankbare offergift opdraegen ter eeren van O.L. Vrouwe binnen Hare Capel in de parochiale kerk van St Joris, te weten een penning wesende het wapen van Brabant, eenen anderen het portrait van Mher H. Van der Noot, en eenen schild afbeeldende Luxemborg, alle in 't silver. Die dogters hadden smorgens de goddelijke diensten daer gehoort en den Bedeweg omgegaen van het H. Kruijs.

Diergelijke trijn hadden op 4 deser om 9 uren smorgens in de gemelde kerk gaen offeren eenen gouden sleutel ter eere van de Onbevlekte Maegd en Moeder Godts.

Op 11 October smorgens om 8 uren deden de vrijwilligers van het Hoefeijser eene plegtige uijtvaerd celebreren in de kerk van den H. Carolus Borromeus, tot laefenisse der zielen van de gesneuvelden in den slag van 22 September, onsen Bisschop, verscheijde geestelijke, officiers van de Borgercomp^ien en Wijken waeren daer in met de genoemde vrijwilligers tegenwoordig, waernaer milde aelmoesen wirden uijtgedeijlt aen de arme huijsgesinnen.

Desen namiddag besetten de Borgercompagnien, de Vrijwilligers en Wijken in parade van de Discalsen, Arembergstraet, Gasthuijsstraet, Mechelscheplijn, tot op den Rogier aen het herstelt clooster der Carmeliterssen gesegt Spaensche Theresen, welke laetste genoemde plaetse alsook de plijn voor de kerk, door den iever der gebuerlijke liefde seer fraeij beplant, en selfs met een segenboog konstrijk verciert waren. Om 3 uren ging de processie uijt de kerke der Eerw^e P.P. Discalsen. De compagnie der vrijwillige Dragonders reden vooruijt, dan de genoemde Paters met kruijs en vaen; ten 3^en eenen praeltrijn van Maegdekens en kleijne jongelingen, als engelen, met stroijsel, zegenpraelende kransen, en sinne-

[p. 285]

beelden op de gelukkige hersteltenisse der kerk, het geestelijk leven, de godtsvrugtige oeffeningen en het geluksalig sterven, 4^o eene compagnie van kinderen, gelijk Patriotten, zinnebeeldig op de standvastige verdediging van den godtsdienst, van de vrijheijd en vaderland, 5^o de herstelde religieusen Carmeliterssen in haer habeijt die bij de Discalsen het middagmael genomen hadden, elke vergeleijd door eene Dame deser stad, en de Eerw^e Overste, oud in de 80 jaeren, en wel 60 van professie, sijnde de suster van wijlen den grave Carel de Proli, tusschen twee Dames, komende aen het gasthuijs, daer voegde sig de religieuse Willaerts bij, die den avond te vorens uijt Vrankrijk gekomen was, alwaer sij geweest had in een clooster sedert de suppressie van haer clooster alhier in haer geboorte stad, 6^o het Broederschap van den H. Joseph, arts patriarch, met een nieuw en konstrijk vaen, 7^o Gedeputeerde leden van de Capittels, Abdijen, en alle andere reguliere geestelijkheid, met brandende flambeeuwen, 8^o het Alderheijligste Sacrament des Autaers in een nieuwe, konstrijke en vergulden Remonstrantie, gedraegen door onsen Bisschop, 9^o Een detachement der volontairen dienende voor agterhoede.

Dus met alle gestigtigheijd, konst en luijster in de kerk gekomen sijnde elk op sijne plaets, wird onder lofgesang en schoonste musiek, de benedictie gegeven door onse Bisschop, waer na den Seer Eerw. Pater Provinciael der Discalsen deed een zielroerig sermoen, toegepast aen dees eerste plegtigheijd in dese stad, en bewijsende al de dankpligten, die de herstelde religieusen hebben op te offeren aen Godt en voor de weldoener, etc. Dan wird den Te Deum opgeheven door den Bisschop, en gesongen in uijtmuntende musiek, gevolgt van de gebeden, en gesloten met de benedictie, waernaer de herstelde religieusen de gelukwenschen ontfingen, en met vlijd en

[p. 286]

blijdschap weer gingen binnen haer cloosterlijk slot. Dit alles geschiede onder groeten toeloop van volk.

Voor den ingang der kerk was een segenboog opgeregt, bevoegt met zinnebeelden en schilderwerken en in standbeelden, alle betrekkelijk op de gesegende omwentelinge, op de hulpe Godts, op de voorspraek der Alderheijligste Moeder Godts, op de voornaemste bewerkers van het vrij gevogte vaderland, op den lof en dank der Land vaderen, boven al van Mher Hendrik Van der Noot, op de vereijdelde listen, en muijtmaekerijen van slands vijanden: alle door gebuerlijke liefde opgeregt, onder eene menigte van gedenkschriften, lofdichten en jaerschriften was het volgende op de kerkdeur geplaetst:

GY sIet hIer KrIsten-sChaer
In Dees ontsLoten kerCk:
Hoe GoDt Is WonDerbaer,
In sYn VerheVe Werk!

Savonds waere dese vercieringen verligt, en daer wirden pektonnen aengestoken en vreugden bedreven.

Desen morgent was 't Breeden Raed.

Namiddag wirden er ontrent 60 gequetste patriotten te schepe binnen gebrogt en in 't Hospitael in Tersieken getransporteert.

Op 12 October na middag ging eene praeltrijn schoolkinderen, dogters, eene vaderlandsche gifte voor een canon opdraege binnen het Bisdom in handen van den Choordeken.

[p. 287]

13 October. Sanderdags na middag een andere trijn schooldogters en jongens gingen insgelijks eene gifte opdraegen voor het vaderland, na de konstrijke en zinnebeeldige vertoogen, volgden eenen wagen verbeeldende Parnassusberg, alle konstig verciert, soodanig dat er den Cardinael Artsbisschop van Mechelen gekomen, alsook den vermaerden Heer J.X. De Feller, sij en andere persoonen van aensien verwonderinge in desen praeltrijn vonden. Onsen Bisschop nam selfs de gift aen sijnde 300 guldens besloten in eenen schoolboek, den Bisschop met het doorlugtig geselschap betuijgden hunne voldoeninge, en sagen desen trijn uijtmarcheren.

Eenen trijn maegdekens ging 15 October smorgens eene goude sterre offeren in de kerk der Eerw. P.P. Augustijnen ter eere van den H. Nicolaus van Tolentinen, hoorende aldaer de Misse van dankbaerheijd.

Den selven morgent om 11 ure wird er wegens het Artsbroederschap der Geloovige Zielen, in de Cathedraele gecelebreerd eenen alderplegtigsten lijkdienst tot laeffenisse der vaderlanders gesnevelt in den strijd, onsen Bisschop dede de misse onder uijtmuntende musiek, ten bijwesen van het Capittel, Magistraet etc. met de officieren der vrijwillige Borgercompagnien en Wijken, en eenige van de Landstroupen. Voor het oxael stond den verheven Autaer, behangen met swert fluweel en goude moire kruijs, de acht zijde autaeren ook behangen met swert en roode kruijsen, te midden van den beuk was opgeregt een verheven tombe, boven een vierkant trapwerk, omzet met witte flambeeuwen, de grafmaelde was bektoont met een Laurier krans, en overkruijste degens, waeronder desen text:

Deus Israël ipsis dabat virtutem. (Psalm. 67)

[p. 288]

 

Godt van Israël gaf hun de oorlogsvreugd

Het rond cartel daeronder, afbeeldende de eeuwige eer en saligheijd door seven sterren boven een veld, voerende desen text:

Apud Dominum est merces eorum. Sap V

Hunnen loon is bij den Heere

Aen den voet der grafmaelde stond een antieke vaze, en een tak van rouwe beduijdende cipres daer aen, met desen text voor opschrift:

D.O.M.

Nequaquam, ut solent mori ignavi

mortui sunt (II Reg III)

R.I.P.

Sij sijn geensints gestorven gelijk de lafhertige pleegen te sterven

Ter regter hand stond aen het praelgraf afgebeeld den godtsdienst in rouwkleedsel, toonende met de regte hand de bediedsels van het sacrificie der nieuwe weth, met desen text op eenen tafel:

Melius est nos mori in bello,

Het is beter dat wij in den oorlog sterven,

Quam videre mala gentis nostrae

et Sanctorum I Macheb. III

dan de rampen te sien van ons volk, en van de Heijligen.

Welk scheen te komen uijt den mond der getrouwigheijd, afgebeeld als eene droeve Maegd, versugtende en in het gebed knielende ter slinkerhand. Nederwaarts waren wapens, zegeteekens van oorlogseer, voor en agter opgestapelt.

[p. 289]

Na het sermoen savonds door den Seer Eerw. Heer Plebaen Seerwart, dede den Bisschop het lof en processie, alles onder grooten toeloop van volk.

Daer naer sijn der in de andere kerken treffelijke uijtvaerden ten selven eijnde gedaen.

Op 15 October was 't hier wederom Breeden Raed.

Vandaeg wesende feestdag van H. Theresia dede sijn Doorl. Hoogw. onsen Bisschop de misse in de kerke der herstelde Carmeliterssen welken feestdag en octave op 't alder solemnelste geviert wird.⁽¹⁾

Op Sondag 17 October na middag na 't eijndigen van het Lof in de Borgtkerk heeft den Seer Eerw. Heere Petrus Paul Buijs, Pastoor van voors^e kerk, plegtiglijk ingeweijd het Beeld van onsen gekruijsten Zaligmaker op de Faconsplijn, het welk vernieuwt en in staet is gebrogt, het selve dra sijnde te vallen was, dan ten dien eijnde weggedaen in de maend 8ber 1782 (als dan gewild). Deze plijn was verciert en beplant met boogwerken van boomen, met standbeelden, uijtmaelden, lof- en jaerschriften, waerbij eenen praeltrijn van opgecierde kinderen draegende de segenteekens van het bitter lijden ons Heere Jesu Christi, verlosser van het Menschelijk geslagt, waertoe, alsook tot de illuminatie savons, de vrindelijke ge-

(1) Volgende druksels hierbij gevoegd betreffend:
1^o Solemneelen Feestdag ende Octave van de H. Moeder en Seraphiensche Maegd Theresia van Jesus, met Vollen Aflaer, te verdienen in de Kerke der erstelde Theresianen op den Rogier (vrijdag 15 October).
2^o Plegtige Lijk-Statie, gehouden in de Kerke der Eerw. Paters Minderbroeders binnen Antwerpen, op den zestienden van de maend October 1790 tot Laeffenisse der Ziele van den Heere F.M. Mens.

[p. 290]

buerten tot de brouwers toe soo godvrugtiglijk als mildadiglijk geene moijte nog costen heben gespaert. Op den voet van 't kruijs leest men:

tTUMea LUX
reDUCta CrUX

Op 18 October wird er een nieuwe optrekende brugge gemaekt aen de Kipdorp poort, waerom deselve poort voor 10 dagen gesloten bleef.

Op 23 October Breeden Raed. Mischien over de misse morgen te doen.

Op Sondag 24 October smorgens om 11 uren wird in de Cathedraele eene solemnele misse gedaen door den heere Choordeken, ten bijwesen van het Magistraet, agterleden en corporatien, die der Oorlogs Comissie de officiers der militairen en volontairen etc. gevolgd door den Te Deum Laudamus, om te vieren den gelukkigen verjaerdag, op den welken onse vaderlandsche trouppen heben voet geset binnen Brabant ende gepublieert het Manifest, tegens de geweldigheden ende dwingelandije van den gewesen Hertog. De Staeten hadden sulks versogt aen ons Magistraet bij brieve van 20 deser, aengesien diergelijke misse in de twee andere hoofdsteden deser provincie ook plaetse hadde, soo nogtans dat er geene illuminatie ofte vueringen plaetse haden.

Men werft hier voor een nieuw regiment N^o 10 onder den titel van: Legioen Belgique welkers kleedsel bestaet in een roodlaken kleed met blauwe opslaegen, geele boorden, witte jup en broek.

25 October wird er door eenen trijn kinderen een goude

[p. 291]

hert opgeoffert ter eere van het beeld van H. Joseph in de kerk der Eerw^e paters Discalsen.

26 en 27 October wird er wederom eene menigte metaele canons vier en twintig ponders en swaerdere caliber, alsook mortiers afgevoert van het casteel en arsenal en ingescheept met hunne affuijten en voordere veldtuijgen, om langst Loven te worden vervoert over Namen, en om te dienen voor Batterijen, ten eijnde van den overtogt over de Maes kragtiger te beletten aen de Oostenrijkers.

27 October was 't Breeden Raed men segt over sekere somme f 25.000, - wgt. die de bestieringe van gemeijnen Armen deser stad soude gevraegt heben tot onderstand, uijt de excrecentie der selve stad. Want den selven seer ten agter gekomen sijnde, soo dat er gevreest word dien niet meer te konnen staenden houden. Het hadde daer over nogmaels Breeden Raed geweest, en men segt dat het geconsenteert is en alle de leden voor sijn, uijtgenomen de goede mannen der ambagten.⁽¹⁾

Op 27 8ber smorgens 11 uren wird in de Choor der Eerw. Paters Minderbroeders gecelebreert het plegtig jaergetijde der heldadige patriotten, die op 27 8ber 1789 gesneuvelt sijn in den bloedigen en hertnekkigen slag van Turnhout waerin de Oostenrijkse overwonnen wirden, en door welken segenprael de grondsteen gelegd wird van onse herwonne vrijheijd. Dien Godtsdienst is verrigt wegens de vrome medevaderlanders deser stad, dewelke in dien slag hun leven hebben gewaegt en gesegepraelt, hunnen heldenmoed dus standvastiglijk vergesellende met te bidden voor de overledenen. De ker-

(1) Randschrift. Siet de notie hier naer op 3 9ber gemeld en geteekent ×.

[p. 292]

ke was verciert en die in desen slag geweest hadden waeren daer tegenwoordig.

30 October ontrent den middag is den Seer Eerw. Heere P.S. van Eupen, secretaris van Staet, van Brussel hier binnen gekomen. Nouwelijks was hij hier, of eenen expressen brogt hem brieven, men gelooft van Vrankrijk, korts daer naer sag men hem eenen estapet met alle spoed naer Brussel afveerdigen, waernaer toe hij sanderdags op den middag vertrok.

Den selven avond van sijn aenkomen was hij op 't Casteel geweest bij den generael Van der Mersch. Den generael hadde verscheijde maelen sijne klagten gedaen aen het Souvereijn Congres tot Brussel, over de insulten die hij en sijne vrouw aldaer aengedaen wirden door de volontairen waervoor bevreest wird, hij had op 27 deser andermael sijne vreese aen het Congres te kennen gegeven, gehoort hebbende dat de slegtinge der krijtsmueren van het Casteel dat sij door het werkvolk soude konnen gevaer loopen, vernieuwende andermael sijne klagten over de insulten die hem geduerig worden aengedaen aen sijne vrouw en aen den Canonik De Broux, door de wagten. Het was waer dat hij daer veel insulten en drijgementen wird aengedaen door de wagten, die daertoe nogtans geenen order hadden, want het hun dikwijls verboden is.

Snagts kreeg men hier tijding dat het werkhuijs van Buskruijd binnen Namen gesprongen was, en een groot gedeelte der cartassen etc. had beschadigt, en veele der werklieden waeren bij die uijtbuldering gedood en gequetst.

Op 31 October heeft de Oorlogscommissie alhier op den

[p. 293]

middag seffens 10 veldwagens naer Namen opgesonden met een goede provisie van buskruijd, cartochen en andere oorlogsmunitiën.

Ten selven dage is hier voor rentmeester deser stad gekosen, in plaets van J.B. De Wolf, die sig afwesig gemaekt heeft en ter oorsaeke van sijne schulden gevlugt is, Guilhelmus Rems oud Deken van het hoofdambagt der Bereijders.

November

Op 2 november hebben de hoedemaekers aen den Choordeken alhier overhandigt 392 guldens voor eene gifte van een canon sesponder voor het vaderland.

Den 3 November was 't wederom Breeden Raed over de gevraegde somme tot onderstand van den armen.

× 1790 heeft dese stad aen de Eerw. Heere Werbrouck Choordeken der Cathedraele en tresorier van den Algemeijnen Arme f. 25.000.- wgt., geavanceert tot ondersteuninge van den Algemeijnen Arme binnen dese stad Antwerpen; alles ingevolge de authorisatie van de Heeren Staeten van Brabant de dato 28 Aug. 1790, ende de consenten van alle deser stadsleden de datis 27 October en 3 November van den zelven jaeren 1790 en welke somme diensvolgens in de casse van den algemeijne arme gesteld is.
Naer voorgaende decreet en permissie van H.H. K.K. H.H. de dato 6 8ber 1783, bij de leden deser stad breedenraedsgewijse op 27 nov. en 3 December 1783 geconsenteert, heeft dese stad geligt eene somme van f. 20.000.- wgt. capitael en erfrente, ten intereste van 3 ½ p.c. conv^e van wgt. tot voldoeninge van de courtresse aen de nieuwe bestieringe van den Algemeijnen Armen binnen dese stad, specialijk beset op alle dese stadsinkomen en geregtigheden, in de consomtie gebrogt ingevolge acte Coll. van 7 Feb. 1784.
Dese stad had eertijds alnog wel groote sommen gelds tot onderstand van de Camer van den Armen geligt; naementlijk bij actien van 1 feb. 1631 f. 25.000.- wgt. Item bij consent van 23 9ber 1659 en het octrooij daer opgevolgt eene somme van f. 20.000.-

[p. 294]

Op 5 November smorgens wird den Breeden Raed seffens vergaedert. over eene declaratie ofte manifest door Keijser Leopold II geteekent te Frankfort 14 October lestleden, hetwelk aen onse Staeten is weggesonden onder enkele enveloppen en onder het handteeken van sekeren Hoppe, in den Haege: bij welk manifest hij sig aenbied als Souvereijn deser Landen, willende dat men de wapens aflegge tegens 21 deser en hem herkenne etc.

6 November tegen den avond is de compagnie vrijwilligers van Capiteijn Carel De Roij van het leger hier binnen gekomen met hunnen capiteijn, intrekkende in het clooster der Spinsters en op 8 deser kregen sij hun congé, aengesien hunnen aengenomen tijd uijt was.

Sondag 7 November savonds is den Eerweersten Heere Benedictus Neefs, Abt van St Bernards aen de Schelde, tot Brussel overleden, tot groote droefheijd van alle welpijsende. Hij was eene regtsinnige man en waeren Landvader, van iedereen bemind. Den Eerweersten Heere Mauricius Verboven, Abt van Averbode was onlangs daer ook gestorven.⁽¹⁾

In de Choor der kerke van sijne abdije op eenen witten marmeren zerk leest men volgende grafschrift:

D.O.M.
monumentum
Rev. adm. ac. Ampliss. Dni
D. Benedicti Neefs
Domus hujus Abbatis XXXVII.
act. Statuum Brab. Dep. ord.

(1) Te informeren oft'er geen grafschrift existeert van de Heere Verboven, Abt van Averbode.

[p. 295]

Qui Religionem juraque
Populi intrepide defendens
temporum vicissitudini
ac labori succubuit
7 novembris 1790
Aetatis 50 Prof 29 Sac. 25.
Prelaturae 10.
Orate
Ut de benedictione metat
vitam aeternam
R.I.P.

Desen namiddag heeft den heer Choordeken der Cathedraele in de capelle van het Bisdom ingewijd het vendel der wijke van Jon^r François Jean Antheunius, Capiteijn, woonende in 't Kipdorp nevens de Oogsettersstraet, wiens soontien Carel als vaendrik eene aenspraek dede.

Aengeplakt aen den hoek in d'Huijdevetterstraet 9 9ber 1790:
‘Par permission de Monseigneur Van der Noot pour le bien être de la patrie.
Le peuple Belgique aura l'honneur de donner le 1 Xbre 1790 et jours suivants pour la Douxième représentation la Chasse des Autrichiennes, figues, Vonkistes, Van der Merschistes, et toute autre complice infernale, qui auront pour musique Misere, et danseront sur la Basse de Lucifer.
Monsieur Koelher remplira la role comme Chef des Chasseurs Musique du Lion.
C'est aux grandes roches contre la Meuse, on recevra gratis sans distinction des personnes, même on prie toute vrai patriote d'assister à cette Chasse, et d'envoyer le manifest de Leopold à Portugal.’

Den 10 9ber 1790 hadden den Secretaris van Eupen door order van 't Congres aen de Commissie alhier geschreven den volgenden brief:

Messieurs!
Le général d'Artillerie Van der Mersch nous ayant fait des plaintes

[p. 296]

réiterées, et votre rapport d'aujourd'hui nous faisant voir que vraiment le général est exposé à des insultes, nous vous requerons de prendre les mesures nécessaires pour le transférer sans aucun délai, afin que rien ne lui arrive de disgracieux, vous le ferez accompagner sous escorte des gens sûrs et affidés, à qui vous ordonnerez d'en avoir le plus grand soin; et pour parer à cet inconvénient, vous aurez soin qu'il soit avant la pointe du jour au lieu de sa destination, qui vous sera indiqué par ordre ultérieur er à tems.
J'ai l'honneur d'être
Messieurs votre, etc. signe P.S. van Eupen par ordre du Congrès.
Bruxelles 10 Novembre 1790.

Den selven dag ontrent 10 uren savonds wird dus aen den generael gewaerschouwt, en dat sij sig binnen een ure moest gereed maeken, hem wird copije van gemelden brief ter hand gesteld.

Snagts tusschen 10 a 11 November is den Generael Van der Mersch, uijt ons Casteel gehaelt ten bijtvesen van den Eerw. Heere P.S. van Eupen, Secretaris van Staet, en met sijne huijsvrouwe en kind, alsook met sijn secretaris den Eerw. Heere Alexander De Broux, canonik van Mechelen, eertijds secretaris van den Artsbisschop aldaer, in koetsen met een escort vrijwillige Dragonders naer Loven bij de Cellebroeders getransporteert, vanwaer den gemelden Canonik naer Lier bij de Cellebroeders gebrogt is.

Hij hadde in dese sterkte in 't gewesen gouvernement huijs bewaert geweest met sijne vrouw en kind sedert 14 April 1790 en snagts tusschen 17 en 18 April daernaer was Canonik De Broux daer insgelijks gebrogt.

Alhier aengeplakt 11 9ber 1790:

[p. 297]

een druksel de menschen aensettende niet te verslappen in de devotie.

Op 11 9ber smorgens is Jonffrouw Legrelle dogter van Dhr. Gerard Legrelle en van Jo. Catherina Oliva, voor Religieuse in het herstelt clooster der Spaensche Carmeliterssen op den Rogier gegaen, en na middag nog twee andere voor susters, wesende de eerste die daer aengenomen sijn, sedert hunne hersteltenisse.

In den agternoen is Nicolaes Herrewijn, Capitijn van eene compagnie vrijwillige Dragonders, hier binnen gekomen, sijnde hunnen beloofden tijd uijt. Dit volk had hun altijd kloekelijk gedraegen tegens de vijanden; hij wird Capiteijn gemaekt van de Husaeren die tot Lier gewerft worden.

Den 21 November was er eene beweging onder het gemeijn volk willende sommige ingesetenen plunderen, namentlijk: Strijdonck agter de Capucienen, smoutslaeger, die dat nog eens ondergaen heeft, omdat er geen smout te bekomen was, seggende dat hij het weg zond, dog is gelukkiglijk gestilt.

Den 13 November begonst de generaele Staete-Veraedering tot Brussel.

Ten zelven dage wird er in de kerke der Eerw^e Paters Beggaerden een plegtige misse gedaen tot laefenisse der ziele van den Eerweersten en hooggeachten Heer Benedictus Neefs, Abt van S. Bernards, eenen ieversugtigen vaderlander, welk voorbeeld in andere kerken deser stad in 't vervolg gevolgt is.

Sondag 14 November is het beurtschip van Loven, in de Schelde ontrent Borcht gesonken; den schipper en knegt sijn

[p. 298]

verdronken, maer den jongen is het eeniglijk ontkomen en bij tijde gered. Hij was seer swaer gelaeden met pijpaerde, Lovens bier, etc.

Nota bijgevoegd in ander handschrift:
Mathias Duversé gebortig van Merxem, voortijds Comptoirschrijver, en dan koopman t'Antwerpen, en elders, hebbende gediend onder de patriotten, laetstmael tot Brussel, heeft hij den iever gedreven tot geweldadigheijd toe, selfs bij sijne swaegerinne, alsook sig gevaerlijk getoond tot Antwerpen, soo dat hij daer wird in hechtenis genomen en geset binnen den Gevangen-Steene, waeruijt hij Sondags 14 November 1790, voor den morgenstond wird overgevoerd naer Brussel, sijnde gereclameerd door den Raed van Brabant, om, soo men segd, sijn proces te maeken.

Door de eendragtige vaderlanders, ten getalle van 150, die op 17 9ber 1789 hebben mede voltrokken de overwinninge van Gend, hoofdstad van Vlaenderen, na de bloedige stormen en slaegen sedert den 13; wird den 17 November 1790 om 10 smorgens in de kerk van den H. Carolus Borromeus uijtgesproken, een vaderlandsche aenwakkering en lofgalm door den Seer Eerw. Heere Joan. Ant. Seerwart, Canonik en plebaen van het Suijdquart der Cathedraele, en daernaer eene plegtige misse van dankbaerheijd gecelebreert door den Heere Choordeken der selve Cathedraele, gevolgt door het lof en Te Deum Laudamus onder groots musiek, en het geronk der salvos uijt het canon onser vesten, ten bijwesen van het Capittel, Magistraet en de Leden van den derden Staet, de Dekens der gilden, de Officiers onser troupen en de volontairen deser stad, alsook van de dappere vaderlanders, wel ten getalle van 130, die den zegenprael van Turnhout hebben mede bevogten op 27 October 1789, en van de vrijwillige veld-compagnie van het Gulde Hoefeijser, alle met vliegende vaendels, slaende trommels en uijtmuntende veld-musiek. Den hoogen Autaer was konstrijk opgeciert en verligt.

[p. 299]

Sanderdags op de selve uren wird daer uijtgesproken eene hertroerige lijkoratie door den Eerw. Heere Franciscus Van Cannart d'Hamale, proffessor in 's Lands gymnasium en convict alhier, gevolgt door de misse van Requiem tot plegtig jaergetijde, gecelebreert door den Seer Eerw. Heere Anthonius De Vries, Lt. in de godtsgeleerdheijd, artspriester der Cathedraele, tot laeffenisse der zielen van hunne Broeders, edelmoedige voorstaenders der gerechtigheijd en vrijheijd, aldaer gesnevelt, onder uijtmuntende lijkmusiek.

Op 17 November sijn de vier gedeputeerde der vereenigde provincien hier door gereden naer den Hage, men gelooft met de antwoord op de ingediende stukken. Sij arriveerden daer savonds den 18 deser, te weten: Mher Joan. B. Grave De Baillet, Schepene deser stad, wegens Brabant, den Ridder De Bonzies, van Bergen, wegens Henegouw, C.P. De Grave, van Gend, wegens Vlaenderen, en Petit Jean de Pré, van Namen, wegens die provincie. Namen hun logement in 't Hotel het Parlement van Engeland, hebben sanderdags met dhr. G.W. Van Leempoel hunnen President aldaer in conferentie geweest aen de huijsen van Dhr. van der Spiegel gemagtigde wegens die Republiek, alsmede van de Engelsche en Pruijssische Ministers. Sij hebben den selven dag nog geconfronteert met de Pruijssische en Engelsche gesanten bij Dhr. Caillard, lasthebber der Zaeken van het Frans hof. Nadat de gemelde Nederlandsche gedeputeerden waren gescheijden van den Raedspensionaris, hadde Grave De Menij d'Argenteau er sig begeven, en daer een gelijk gesprek gehad.

Op 20 November de selve gedeputeerden na wederom in onderhandelinge geweest hebbende met deselve ministers, sijn met grooten spoed tusschen 2 en 3 uren na middag wederge-

[p. 300]

keert naer Brussel, langs dese stad op den 21 smiddags gepasseert sijnde.

Men heeft niet gesien dat sij sijn geweest of hebben geconfereert met Grave Menij d'Argenteau, nog bij den Baron de Buol de Schouwenstein, Legations Secretaris wegens Oostenrijk.

Den volgenden nagt is er eenen estaphet uijt den Haeg gesonden naer Berlin, gelijk ook twee couriers eenen naer Weenen en eenen naer Luxembourg.

Men segt dat de drij geallieerde hoven Engeland, Pruijssen en Holland, souden geprotesteert hebben tegen de demarche van Keijser Leopold, als tegenstrijdig aen de stipulatien van Reigenbach, en dat er couriers naer de hoven souden gesonden sijn; het kan waer sijn, maer de saeken schijnen ons seer vreemd.

In gevolge de geestelijke vermaeninge en vaderlijke opwekkinge van Sijne Doorl. Hoogw. is de drijdagsche feest van dankbaerheijd, die in het begin van April verschoven was om sekere redens, op Saterdag 20 deser maend November ingestelt met het solemneel lof in de parochiale kerk der H.H. Apostelen Philippus en Jacobus, binnen het Casteel, soo voor desselfs veroveringe, als voor alle andere bekomene weldaeden, besonderlijk alwaer het droevigste gevaer over dese stad hangde, en de vreese op 't hoogste was geklommen.

Sanderdags Sondag 21 November wird daer de hoogmisse gesongen door den Seer Eerw. Heere J.F. Poorters, S. Td. Canonik der Cathedraele etc., waerna er den Te Deum Laudamus onder groot musiek. Na middag wird daer een hert-

[p. 301]

roerig sermoon gedaen door den Eerw. Pater Petrus Antonissen S.T.D., uijt het order der Predikheeren binnen dese stad. Sanderdags wird daer de misse gedaen door den Eerw. Heere Joannes Bapta Vleugels, en na middag het sermoon door den Eerw. Pater Bapta in 't Groenewout S.T.B.F., van het Order der Augustijnen albier.

Dijnsdag den 23 November wird de misse gedaen door den Eerw. Heere Josephus Anthonius Mac-Mahon, Pastor aldaer. Na middag na het lof, volgde de processie, alsook den Te Deum. De kerke was konstrijk opgeciert, het Miraculeus Beeld van de Alderheijligste Maegd en Moeder Godts Maria bleef nog in de kerk tot sondag toekomende 28 November, alswanneer het selve wederom onder de poort sal geplaetst worden.

Savonds 21 November om 10 uren was het Breeden Raed, duerende wel tot half 12 uren, wird sanderdags om 8 ueren hernomen, om de Lands saeken, men gelooft dat er versterkinge voor het leger soude gevraegt sijn.

Snagts van 22 tot 23 November sijn de gedeputeerde van de vereenigde Belgische Provincien andermael van Brussel vertrokken, en om 7 uren smorgens van hier voordgereijst naer 's Gravenhage.

Op 23 November smorgens was het Breeden Raed, over het kiesen der Abten van St. Bernards en Everbode, te weten de Eerw. Heeren Thiels, eersten Provisor sive Camerlink der abdije van Everbode en Raphaël Seghers, gebortig van Mercktem Prior der Abdije van St Bernards.

Den 23 November 1790 smorgens om 10 uren wird er in

[p. 302]

de Borgtkerke door den Eerw. Pater Antonius Joann. Delfontaine Prior der Beggaerden alhier, een lijksermoen gedaen, dan de solemnele misse van Requiem door de Eerw. Heere Petrus van den Perre, Abt van S Salvator alhier, voor de siele van wijlen den Eerweersten Heere Benedictus Neefs, Abt van St Bernaerds aen de Schelde, op 7 deser te Brussel overleden. Dis wird gedaen wegens het Geselschap van den Steur.

Op 24 November om 10 uren smorgens sag men langs St Joris Poort vertrekken talrijke detachementen der vrijwillige Borgercompagnien van de Capiteijnen van Hoorebeke, Leemans, De Visscher, Beeckmans, Laur. Leijssens, Paul Molijn en Van Dooren, hebbende aen het hoofd Capiteijn De Visscher, alsook eene sterke legerbende vrijwilligers van het Gulde Hoefeijser, met hunne Capiteijnen Pierre Henrij Pelgrims en Frans Van Dael, met vliegende vaendels en slaende trommels, onder de patriotsche marchen van groot veld-musiek. Sij wirden gelast aen te marcheren op Loven, waer sij order kregen om sig naer de kampen te begeven namentlijk naer Thienen, Soutleeuw, etc.

De Staeten hadden bij hunnen uijtzend van 27 deser, onderteekent J.J.J. Moris, te kennen gegeven de motie ende resolutie dan opgenomen in het Souvereijn Congres, de Staeten Generael daer in ook gekomen sijnde, 15 deser, om er ten spoedigste de volle en geheele werkstelligheijd aen te geven, etc.

Bijgevolg van welke, sijn de Staeten der provincien aengeschreven en aensogt om aenstaens de maetregels te nemen, dat de Natie sig boven al gewapend vertoone, dat de volontairen, geoefent in den krijgshandel onder het bevelschap der overste te benoeme door de respectieve Staeten, sig vervoegen

[p. 303]

naer de grenzen van Brabant, Henegouw, en Namen, om daer de linien te verdedigen, die men besig is daer op te graven, voorkomende de Staeten der provincien, dat die volontairen sullen gecantonneert blijven, om bij een te trekken in geval van alarm op de plaetsen, die hun sullen worden aengewesen, en dat sij boven het brood, sullen ontfangen acht stuijvers dags: hun wijders voorkomende, dat de volontairen van Brabant en van Mechelen sullen worden gecantonneert te Ruremonde, Turnhout, Diest, Scherpenheuvel, Aerschot, Haelen ende nabuerige dorpen. Die van Vlaenderen te Sootleeuw, Thienen, Landen, Hannuijt en nabuerige dorpen. Die van Westvlaenderen te Wavre en in de nabuerige dorpen. Die van Henegouw, Namen, Doornik en het Doorniksche te Charleroij, Fontaine l'Evecque, Beaumont, Chimaij, en in de nabuerige dorpen. Ondert. H.C.N. Van der Noot, loco van Eupen, tegengeteekent J. Hermans, off.

Den brief daerop wegens het Souvereijn Congres van 15 deser maend, ondert. Visbeque, President, en H.C. Van der Noot, loco van Eupen, toegeschikt aen Staeten van Brabant, en bevoegt met de copije der opgemelde notie en resolutie, dringt aen, opdat Hunne Hoogm^e sonder vertoef de Magistraeten der steden en wethouderen der dorpen aenzoeken, te gebieden en te waeken, ten eijnde dat alle de inwoonders der geseijde steden en dorpen in staet sijnde van de wapens te voeren, die er van voorsien sijn, of die er sig konnen versorgen op hunne kosten onuijtstellijk worden gewapent voor de verdediging alleen van hunne toehoirige heerdsteden.

Het sal waerschijnlijk daer over op 21 Deser savonds en sanderdags smorgens Breeden Raed geweest hebben.

De vrijwilligers van onse voorsteden naementlijk St Wille-

[p. 304]

brords, Borgerhout, Deurne, Dambrugge, Merxem, Eekeren, Capellen, Brasschaet, Oorderen, etc., dewelke door of voorbij dese stad sijn getrokken om den vijand te keer te gaen: gelijk men Sondag 25 November andere Brabanders en kloeke Vlamingen uijt den Lande van Waes sag te velde trekken, waren welgemoed, met hunne vliegende vaendels, slaende trommels en het meestendeel in schoone uniformen. Duijsende Vlamingen waeren langs andere kante opwaerts gemarcheert.

De wijkmeester der 9ste wijk Petrus E.J. van Assche hadde insgelijks veel volk opgesonden, door hem ten koste van eenige particulieren gewerft.

Ten zelven dagen ging er van den Haeg wegens den Grave de Menij d'Argenteau eene courrier naer Weenen.

25 November. Desen morgent was het andermael Breeden Raed, na middag vertrok den Grave De Baillet wegens Brabant, alsook van der Stichelen van Ypre wegens Westvlaenderen. De Baron van Brokhouten, gewesen agent van het hof van Berlin op het Congres te Brabant, was ook naer den Hage vertrokken, alwaer de andere gedeputeerde der Vereenigde Provincien den 23 van vertrokken waren, te weten den Ridder De Boursies wegens Henegouw, en C.J. De Grave, wegens Vlaenderen.

Op 26 November vernamen wij dat de Staeten van Namen hunne stad en provincie aen de Oostenrijksche hadden overgegeven, hetwelk sanderdags 27 deser aen de Leden deser stad Breeden Raed gewijse vergaedert sijnde, door den volgenden brief wegens onse Staeten gecommuniceert wird:

‘De Drij Staeten van Brabant verclaeren tot onderigtinge van het publiek, dat sij met veel leetwesen

[p. 305]

vernomen hebben dat de stad Namen onder de magt is van de Oostenrijkers, dat sij besit hebben genomen bij accoord met de Staeten van Namen, sonder de minste weten ofte kennisse van het Souvereijn Congres ofte van de Staeten van Brabant, dat den Generael Schoenfeld Namen verlaeten heeft den 24 deser maend, sonder wete ofte kennisse van de Staeten van Brabant, de welke met groote verwondering ende droefheijd vernomen hebben, dat hij met een deel van sijn leger naer den kant van dese stad afgekomen is, dat de Staeten van Brabant geen het minste accoord gemaekt hebben met sijne Majesteijt den Keijser Leopoldus.
Uijt onse generaele vergaederinge gehouden den 26 November 1790.
Door ordonnantie geteekent: J.J.J. Moris.’

Hetwelk dat op de gewoonelijke plaetsen wird aengeplakt. Dese onverwagte tijdinge, maekte onse regtsinnige Borgers en waere vaderlanders met reden verbaest, te meer omdat men van alle kanten niet als quade maren hoorden en dat er geen accoord met Leopoldus en was, vreesende dat hij dan naer sijne gesindheijd konden regeren, het gene ons nog meer ontsteld. Veele van onse rijken meijnden sig op de vlugt te begeven, maer wirden door de gemeijnte tegen gehouden, die de poorten beset hadden, seggende dat sij niet beter en waren als den geringsten, dat sij in cas van nood de stad met hun en dus gesaementlijk konden defenderen. Van dan af wirden de stadspoorten met vrijwillige beset.

Door het afvallen van de provincie Namen en het overgeven van die stad en provincie, was het Staetenleger geheel verspreijd en in desorders, de colonne van den Generael Schoenfeld was gedeeltelijk in bendens afgeloopen, hebbende sig

[p. 306]

naer den kant van Brussel begeven; den Generael Monneij heeft sig begeven op Loven, en den Generael Koelher op Bergen in Henegouw.

Men sag alomme tegen den avond aengeplakt het volgende:

‘Aen alle volontairen en inwoonders der provincien. Verklaert den ondergeschreven, op sijn woord van eere, dat de overgeving van de stad Namen geschied is zonder sijn kennis en weten, dat de capitulatie, dewelke men segt dat de Staeten van Namen gemaekt hebben, nulle is omdat sij regelrecht tegenstrijdig is aen den acte van Unie van den 11 Januarij 1790 en opdat onse vijanden niet verder indringen in ons land, durft hij hoopen dat de waere patriotten hunnen heldenmoed sullen verdobbelen, en dat sij geen geloof sullen geven aen de valsche gerugten dewelke worden uijtgegeven, hun versekerende dat soo lang de patriotten sullen vereenigt blijven sij reden hebben van te hoopen, dat hunne vaderlandsliefde sal gekroont worden.
Gedaen tot Brussel den 27 9ber 1790, ondert. H. Van der Noot, volmagtigen agent van het Brabants volk.’

Sondag 28 November na middag wird het Casteel wederom gesloten, het beeld van O.L.V. uijt de kerk op de gewoonlijke plaets onder de poort geplaetst sijnde.

Den selven na middag wird het nieuw vaendel der Colveniers gilde ingeweijd door den Choordeken der Cathedraele, ten bijwesen van den Deken der gilde informa, en detachementen van de andere Schuttersgilden met vliegende vaendel, slaende trommels en groot veld musiek; twee canons wirden voor de Colveniers gevoert en in hunnen hof afgeschoten.

Den 29 November om half uren voor noen was't Breeden Raed, alwaer aen de leden wird voorgehouden de resolutie van de Staeten van 27 en degene van het Souvereijn Congres van 28 der selven maend, waerbij dese laetste aen Staeten in

[p. 307]

antwoord onder andere te kennen geven:

‘dat sij alles in 't werk stellen het gene in hunne magt is, om hunne saek te handhaeven, ende provincien te beschermen. Dat sij den Generael Koelher, die alle vertrouwen der Natie geniet, komen te benoemen tot Commandant generael van geheel het leger, die sij tot Brussel hebben geroepen, ten eijnde hij sig aldaer instantelijk begeeft met sijnen troup geheel of het grootste deel dat hij sal konnen, om het Commandement generael te nemen. Dat den Generael Baron Schoenfeld sijne demissie bekomen hebbende, sij benoemt hadden den Heer de Solares, Generael-Major, die, rot het aenkomen van den generael Commandant Koelher de colonne die immediatelijk was onder de orders van den generael Schoenfeld sal commanderen, dat sij hebben benoemt de Heeren Moneij en Bayard, Generals Majors, die sonder tijdverlies gesaementlijk met den generael Koelher een plan van defens sullen formeren, en sullen belast worden te verklaeren wat ervan te hopen en wat van te vreesen is, en wat' er van noode is tot defense; van alle hetwelk sij kennisse sullen nemen, biddende van er het volk van te onderrigten, etc.’

Het Congres had aen de Staeten van Brabant op den 27 den volgenden brief geschreven, den welke aen de leden deser stads insgelijks is mede gedeijlt, luijdende als volgt, die ook aengeplakt wird:

Hoogmogende Heeren!
Wij konnen aen UE. Hoogmogende niet ontveijnsen, de ongehoorde verraedinge, aen de welke wij ons nogtans geensints te verwagten hadden, van wegens eene provincie degene genoten heeft de aldergrootste voordeelen van onse revolutie, 't is van de provincie Namen dat wij spreken.

[p. 308]

De Staeten van die onweerdige geallieerde hebben contrairie aen de Acte van Unie, niet alleenlijk buijten onse wete, maer directelijk tegens onse orders ende in weerwil van allen de representatie door onse gedeputeerden in 't leger aen hun gedaen, selfs tegenstrijdig aen de resolutie van 21 deser tot de welke hunnen gedeputeerde met ons mede getreden waeren, hunne provincie en desselfs hoofdstad overgelevert aen den vijand. Dit eedbrekende gedrag der Staeten van die ongelukkige provincie, gevoegt tot eene bedekte verraederije van eenige officieren van ons leger, degene de vreese onder 't volk hebben gebrogt, heeft ons den tegenwoordigen netelagtigen toestand veroorsaekt. Ten is niet dat wij wanhopen van de behoudenisse van den Staet, maer wij en konnen UE. niet onwetende laeten van alle de omstandigheden, soo om het volk te onderrigten, als om te verkondigen onse rechtveerdige verantwoordinge tegens de Staeten van die trouwloose provincie, ten eijnde dat eene eeuwige schande hun overdekke voor 't aenschijn van alle Natien.
Wij versekeren UE. wij seggen het openlijk, dat wij verfoijen dit gedrag; onse kragten ende onsen iever wekken sig op naermate van het perijkel, ende ons oogwit strekt sekerlijk niet anders dan tot het grootste welsijn onser vereeniginge, bereijd daervan het eerste de slagoffers te sijn; wij sullen UE. Hoogm. agtetvolgens kennis geven van onse gesteltenisse; Gijl. sult het volk daer van onderrigten ende wij hopen dat ons de Natie haer vertrouwen sal continueren.
Wij senden UE. copije van den brief van den Generael Moneij die UE. sal overtuijgen dat wij niets naerlaeten. Wilde den Alderhoogsten ons verleenen de noodige ruste ende Unie in 't binnenste van het land, ende vereenigen alle de herten alle de hermen, tot eene wijse ende kragtdadige verdediginge, opdat wij noijt verpligt souden sijn van onse saeke te verlaeten, ende dat wij souden voorkomen het ligtveerdig ende onnoodig vergieten van soo weerdig bloed als het gene van onse Medeborgers. Wij sijn Hoogmogende Heeren, UE. seer geaffectionneerde.
Het Souvereijn Congres der vereenigde Nederlandsche Staeten. Get. Visbeque, president ende P.S. van Eupen.
Brussel, 27 November 1790.

Den Generael Major Koehler hadde op 27 deser uijt Bergen in Henegouw, aen het Souvereijn Congres, den volgenden brief geschreven, die hier ook op verscheijde plaetsen aengeplakt wird en luijde als volgt:

[p. 309]

Hoogmogende Heeren!
‘De eer en het betrouwen, waermede UE. Hoogmogende mij ten allentijde hebben willen vereeren is voor mij het allervleijenste; en waer 't dat mijn leven, mijne eer, en al wat mij het dierbaerste is op de wereld, niet geheel overgegeven was aen den dienst van UE. Hoogmogende, onweerdig soude ik mij achten, langer te leven.
Ik gevoele wel de sorge d'oplettendheijd en den grooten last van eene bedieninge, daer soo veel van afhangt, als die van bevelhebber van het leger in de gesteltenisse en tegenwoordige omstandigheden, maer met Godts hulpe en beraedslaeginge, hulpe en ondersteuninge van UE. Hoogmogende, en van het Nederlandsch volk, ik en wanhope geensints, nogmael de Oostenrijksche de Maes wederom te doen overgaen, met deselve snelheijd, als sij die sijn overgekomen.
Aldus, Hoogmogende Heeren, ik bidde UE. mij gelieve te weerdigen mijne ootmoedige en genege dankbaerheijd voor die uijtmuntende eere op te draegen en UE. Hoogmogende te versekeren, dat al, wat van mij afhangt, sal geworden om den gelukkigen uijtval te bekomen, dat nog moeijte, nog sorge, nog oplettendheijd, nog gevaeren, mij noijt sullen doen afwijkenn van ons groot, prijsbaer, eerlijk eijnde, De Nederlandsche Vrijheijd. Ten allen tijde met dusdanige gevoelen.
Hebbe d'eer etc.’

Hierbij gevoegd volgenden brief 23 November.

Nos Etats géneraux aijant été assemblés extraordinairement le 21 courant, voici le résultat de leurs délibérations, arrêté vers le dix heures du soir, dont ils demandent la ratification des autres provinces.
Les provinces des Pays-Bas-Unis sont convenues unanimement, et avec applaudissement, de nommer son Altesse Charles-Louis Archiduc d'Autriche, né le 5 7bre 1771 troisième fils de S.M. l'Empereur, respectivement Duc, Comte, Marquis et Seigneur des provinces des Pays-Bas-Unis, sous le titre de Grand-duc héréditaire de la Belgique, et cela suivant les règles de succession à constituer, et sous les clausules nécessaires, pour que cette dignité ne soit jamais réunis ni au chef de la maison d'Autriche, ni au Prince quelconque, auquel ses autres Etats ou Doumaines ne permettroient pas de rester constamment dans ces provinces, ou de ne pas les gouverner en personne, puisque la Nation est convaincue, que la source de la décadence et de ses malheurs a pris son origine de l'éloignement de ses Princes,

[p. 310]

et de plus sous les conditions expresses de conserver à toutes les provinces et à chacune d'icelles leurs anciennes loix fondamentales, droits, constitutions, usages, coutumes et enfin tout ce qui puisse assurer pout jamais sa liberté et la religion, sur le pied et garanties à fixer à cette fin dans les conventions, et sous la réserve ultérieure, que les provinces ne seront tenus à rien en vertu du présent acte, en cas que le voeu unanime exprimé ci-dessus fut traversée par sa M. l'Empereur.
Fait par les Etats Généraux des Provinces-Belgique-Unies, assemblés extraordinairement à Bruxelles le 21 9bre 1790.
Signé L.F.J. Marannes. président.

December

Den 1 December smorgens was 't Breeden Raed over de resolutie die de generaele Staeten op 21 November lest tot Brussel buijtengewoonlijk vergaedert sijnde savonds om 10 uren hadden genomen, waervan sij de ratificatie der provincien hebben gevraegt, sijnde van den volgenden inhoud:

‘De provincien der geunieerde Nederlanden sijn eendragtiglijk en met toejuijchinge overeengekomen van sijne K. Hoogheijd Charles-Louis Artshertog van Oostenrijk geboren den 5 September 1771, derden soon van sijne Maj. den Keijser, respectievelijk te benoemen Hertog, Grave, Markgrave, en Heer der provincien van de vereenigde Nederlanden, onder den titel van Erfagtig Groot-Hertog van de Belgique, en dat volgens de regels van opvolginge te stellen, en onder de noodige clausulen, opdat dese weerdigheijd nooijt vereenigt sij met het Hoofd van het Huijs van Oostenrijk, nogte met welkdanigen Prins, wiens andere Staeten ofte domeinen hem niet en souden toelaeten om gestaediglijk in het land te verblijven, en om hetselve in persoon te bestieren, dewijl de Natie overtuijgt is, dat het begin van haer verval en van

[p. 311]

haere ongelukken sijnen oorsprong heeft genomen van de verwijderinge van haere Prinsen; voor iedere derselve, te behouden haere oude grondweten, rechten, constitutien, gebruijken, costumen en eijndelijk alles hetgene voor altijd kan versekeren haere vrijheijd ende religie op de voet en guarantiën ten desen eijnde te bepaelen in de voorwaerde, en onder de voordere reserven dat de provincien aen niets en sullen gehouden sijn uijt kragte van desen tegenwoordigen act, ingevalle de eenpaerigen wensch hierboven uijtgedrukt, tegenstand ontmoet van sijne Maj. den Keijser.
Gedaen door de Staeten Generael der vereenigde Belgische provincien, buijtengewoonlijk vergaedert tot Brussel den 21 9ber 1790, geteekent L.F.J. Marannes, presid.’

Dese resolutie wird dan door de leden geagreert, den Seer Eerw. Heere P.S. van Eupen, Secretaris van Staet, hadde sig op 't Stadhuijs begeven, waerschijnlijk om het consent spoedig door te krijgen, hetwelk ook seffens is gevolgt. De Dekens Cornelius Mens van de Meersch, en Egid Verbiest van de Bereijders wirden gecommiteert om de consenten naer Brussel te draegen.

December De 1 na middag kregen onse vrijwilligers order van de stadspoorten, die sij sedert 26 November beset hadden, te verlaeten. Alle ware Borgers de gemeijne saeke behertigende, wirden door al dese bewegingen seer ontrust, en door de droeve maeren vol vreese en agterdenken, siende niet veel goeds in de gesteltenisse der Landssaeken.

Desen avond arriveerden onse vrijwilligers soo der Borgercompagnien als andere deser stad, benevens dese van Vlaen-

[p. 312]

deren, dewelke ten deele langs dese stad naer hunne huijsen sijn weergekeert, seggende en siende dat alles verloren was, en waerlijk men sag ook krijgsvolkeren van verscheijde regimenten van het Staeten leger binnen dese stad aenkomen. Den selven dag had den Veld-Maerschalk Baron van Bender, Commandant der Oostenrijksche Troupen eenen trompetter naer de stad Brussel gesonden met de volgende depeche aen de Staeten van Brabant, gedagteekent te Sombref 29 November.

‘Mijne Heeren!
De oorsaek van den inval van het leger van Z.M. den Keijser en Koning in de Nederlanden is UE. bekent. Het voorbeeld van de stad en Graefschap van Namen is onder UE. oogen, en niet twijfelende, of UE. sullen het selve volgen, sende ik UE. de tegenwoordige, om door eene klaere en spoedig antwoord te weten, Mijne Heeren, den uijtslag van UE. mijningen. Ik hebbe d'eere van te sijn met de volmaekte agtinge, etc.’

De Prelaeten, Edele ende Gedeputeerden van de Drij Hoofdsteden van Brabant hebben den 30 daerop hoofdsaekelijk geantwoord:

‘Dat volgens de Constitutien van Brabant (die in alle de gevallen onverbroken moeten blijven, selfs volgens de uijtdrukkingen der verklaeringen van Z.M. den Keijser van 14 October,) de Staten van dit Hertogdom bestaen in de twee eerste orders die tegenwoordig binnen Brussel vergaedert sijn, en in de Corporatie der Drij Hoofdsteden van Loven, Brussel en Antwerpen, die noijt als in hunne steden vergaederen, en de welke wel gedeputeerden in de vergaederinge der twee eerste orders hebben, maer sonder magt, om over de gewigtige saeken te beraedslaegen; waer uijt volgt, dat het onmogelijk is den

[p. 313]

uijtslag te maeken, die door den Baron de Bender word gevraegt, sonder dat de geseijde Corporatien gehoort sijn, en hunne beraedslaegingen gesonden hebben naer het afschrift van sijne depeche ten spoedigsten naer de gemelde Hoofdsteden is afgeveerdigt. De Staeten versekeren voorders aen sijne Excellentie, dat sij sonder tijdverlies daerop sullen beraedslaegen, maer dat het onmogelijk is hunnen wensch te hebben voor het verloop van eenige dagen, aengesien iedere Hoofdstad bestaet uijt verscheijde Corporatien, die alle de eene na de andere, moeten beraedslaegen. Voor het overig seggen de Staeten in hunne antwoord, dat hoedanig den wensch van de Drij Hoofdsteden ook soude mogen wesen, sijne Excellentie nogtans versogt word te aenmerken, dat er door het Tractaet van Reichenbach bepaelt is, dat de saeken van de Belgische Provincien sullen beschikt worden door de bemiddeling der Hoven van Londen, Berlijn en den Haeg, dat dese bemiddelinge door de selve provincien is aengenomen, en dat daerop tegenwoordig onderhandelingen in den Haeg geopent sijn.’

Van den 1 tot 4 December sijn hier groote menigten van krijgsvolk binnen gekomen van 't geseijde Staeten leger, soo te voet als te peerd. Sommige gingen met hunne wapens, montuer en peerden, naer huijs, andere naer Holland, maer het grootste deel begaf sig naer Gend; sij hadden nog eenige stukken canon, caissons en munitie wagens met hun gebrogt, die op de Meir geplaetst wirden, totdat de selve in versekering sijn gestelt geworden. Dit volk murmureerden seer, vloekende en tierende, jae waren als desperaet, seggende dat sij bedrogen waren, sij vonden nergens hunne oversten, niet wetende waer loopen, meest sonder geld, want verscheijde sedert eenige da-

[p. 314]

gen geene betaelinge hadden ontfangen. De Borgers sogten hun in hunne huijsen niet, soude op de straet bijna wel hebben moeten vernagten, ten waere sommige cloosters van dese menschen, die sooveel voor het Vaderland gedaen hebben, nier beter hadden behandelt, met hun in te nemen, gevende hun eten en drinken en liggen, het was niet als droefheijd dat men aen hun sag, sij schelden de Staeten op eene schandelijke wijse, roepende dat sij bedrogen en van over lang verraeden waeren. Met een woord het was eene desorder en confusie die sekerlijk noijt gehoort is. Dit krijgsvolk nogtans vol moed en drift sijnde, waren genegen en souden geerne tegenweer gedaen hebben aen de Oostenrijksche gelijk sij tot Ham nevens de Abdije van 's Hertogendael boven Loven genoegsaem getoont hebben, maer daer was geene order of commande meer, vele officiers en overste hadden sig van hun volk verwijdert. Men kan den regten grond van soo eene schielijke veranderinge niet ondekken, jae doet de grootste verstanden er stom op staen.

De Staeten van Brabant hadden 2 December eenen expressen van Brussel naer dese stad gesonden, om kennisse te geven dat die stad gesommeert was tot overgaeve, de leden wirden seffens vergaedert, hun wird voorgegeven, het volgende geprojecteerden brief van de Staeten van Brabant aen Maréchal De Bender, die dan op de gewoonlijke plaetsen wird aengeplakt, luijdende als volgt:

‘Mijnheer den Marechal,
Wij komen te ontfangen de begeerte van de Drij orders der Staeten van desen Hertogdomme op het important voorwerp van de depeche van UE Excellentie van 29 November laetstleden. Gevolgentlijk hebben wij d'eere UE. te seggen, dat, indien de instructien met dewelke UE. belast is, UE. niet toelaeten van op te houden de marche der trouppen

[p. 315]

onder UE. gebied, tot dat de Drij geallieerde Hoven ons sullen hebben doen toekomen hunne antwoord, dewelke wij verwagten van hunne goede diensten ende van hunne bemiddeling bij sijne Majesteijt den Keijser nopens de resolutie van de Staeten Generael van den 21 November laetstleden, wij versekeren UE. Excellentie voor soo veel als het van ons kan afhangen, dat UE. trouppen hier geenen tegenstand en sullen ontmoeten, indien wij de middelen konden in 't werk leggen om die te doen uijttrekken dewelke daer tegenwoordig sijn, om het goed order ende de pollicie te onderhouden, ende dat er geenen den minsten aenstoot toegebragt word aen de veijligheijd soo van de persoonen als van de eijgendommen van alle de inwoonders, soo in 't algemeijn als in 't besonder.’

Het Souvereijn Congres was van Brusel gescheijden en vertrokken, en een colom van het gescheijde Staeteleger is door die stad naer Vlaenderen vertrokken. De Oostenrijksche voorhoede heeft eenigen tijd buijten de stad halte gehouden. De Magistraet vernomen hebbende dat de Keijserlijke trouppen naderden, heeft sig om 10 uren smorgens aen de Naemsche poort begeven om de sleutels der stad aen den Commandant op te draegen. Om 11 uren sijn de gemelde trouppen daer binnen gekomen hebbende aldus besit genomen van die Hoofdstad.

Den 3 December namiddag wird het Commitée of Bureau de Guerre op de Brabantsche Corenmerkt binnen dese stad, gedeeltelijk door het Staete volk en Borgerije geheel uijtgerooft, de magasijnen van lakens, lijnwaert, kleederen, hemdens, hoeden, koussen, schoenen, ransels etc., geplundert, de boeken en papieren gescheurt en vernielt, doende daer groote

[p. 316]

schaeden. Niemand was van sin sig daer tegen te stellen of te beletten, siende klaerlijk genoeg dat onse landen wederom aen Oostenrijk overgelevert wirden, hetgene veele van onse treffelijkste inwoonders vol vreese en agterdenken brogt, bedugt voor eene regering als de voorgaende, welkers jok men soo wonderlijk jae mirakuleuslijk hadde afgeschud. Men was bedugt en met reden omdat men van geen accoord en wist.

Den 4 December na middag plunderde de gemeijnte het Landswapenhuijs in 't clooster der Annunciaten alhier, het selven gants en geheel beroovende van de schoone fusieken, carabijnen, pistolen, sabels en cardoesen, etc., het buspoeder was'er vandaeg bij voorsorg, en onder medewerking van patrouillen der goede Borgers, uijtgehaeld en naer 't Casteel gevoert tot veijligheijd der stad, want de gemeijnte hadde dit al eenige maelen gedregen, hetgene groote vreese hadde gebrogt onder de daer ontrent woonende. Daerin was nog eene groote menigte van vuerroers, die sij daer aenstonts verkogten tot geringen prijs, jae selfs voor stuijvers.

De schoone triumphstaken waermede seer vele straeten deser stad verciert waeren, tot teeken van onse vrijheijd, sag men vandaeg uijt doen, tot droefheijd van onse waere vaderlanders.

Den 4 December was 't Collegie over de overgave en onderwerpinge deser stad, aen den keijser Leopold.

Sanderdags smorgens wast andermael collegie en Breeden Raed over het selve voorwerp. Savonds om 18 uren was het wederom Breeden Raed en Collegie, duerende wel tot 12 uren in den nagt, dese saeken waeren dan door gegaen, want eenieder weet wel dat Antwerpen het voorbeeld der andere hoofdsteden moet volgen, want dat het geensints mogelijk is alleen

[p. 317]

tegenstand te bieden, als een geheel land sig overgeeft. Daer waren dan van het Magistraet gedeputeert den Buijten Borgermeester Jon^r Jacobus Dellafaille en Jon^r Joannes Carolus Delabistraete, Schepene, benevens den Pensionnaris Norbertus Bom, de welke, met den Major van Aspre van 't regiment van Groen Landon, die ook hadde op 't stadhuijs geweest en de Weth wegens de Lieutenant Generael Baron Alviney had onderrigt dat de Keijserlijke trouppen op 6 deser voornoen in dese stad souden komen, de gemelde troupen te gemoed sijn gereden, waerschijnlijk met de sleutels, en die om 11 uren voornoen van den volgenden dag in dese stad weder keerden, met eenen officier onder een escorte van Dragonders.

De Heeren van het Capittel Cathedrael, van het Magistraet en de leden deser stad, die ten eersten door de Militaire waren gevraegt voor gijseleers of pandsmannen, keerden insgelijks wederom naer dese stad, hebbende hun ontslag bekomen, Het waren te weten: uijt het gemeld Capittel de Seer Eerw. Heeren Antonius De Vries, S.T.P. Artspriester en keurder der boeken, etc., Henricus Scaille, S.T.B.F. & J.U.L.; uijt de Weth: Jon^r Jean François Vermoelen, Schepene; uijt de oude schepenen: Petrus van den Berghe; uijt de wijkmeesters: M. Jan Bapta Bom, Hoofdman der Poorterije, soon van den Pensionaris M. Norb. Bom en uijt de goede mannen der Ambagten, Antonius H.J. Van Wamel. Deken van het Hoofdambagt der Laeken Bereijders.

Den 6 December smorgens wird van stadswegen met trompet op de hoeken der stad uijtgekondigt de volgende waarschouwing:

‘Alsoo mijne Heeren van 't Magistraet deser stad door den Heer van Aspre Major in 't Keijserlijk

[p. 318]

regiment van Groen Landon, bij expressen bevelen van sijne Excellentie den Heeren Lieutenant generael Baron Alviney, onderigt sijn, dat de trouppen van sijne Maj. den Keijser op Maendag 6 deser voornoen binnen dese stad staen te komen, en dat den selven Heere Major versekert heeft dat de Militaire de alderstrengste bevelen hebben ontfangen om niemand der ingesetenen te misdoen ofte te misseggen, maer ter contrarie belast sijn met de selve in alle eendragtigheijd te gedraegen, mits dat de inwoonderen hun onthouden van alle buijtensporigheijd, en hun niet en vertoonen met eenige hoegenaemde patriotsche teekenen, kleedingen, fusieken oft andere wapenen; soo ist, dat mijne voors^e heeren van hunne pligt geacht hebben dese onderrigtinge aen 't publiek bij dese kenbaer te maeken, ten eijnde eenieder sig soude onthouden van met eenige hoegenaemde patriotsche oft onderscheijdende teekenen, kleedingen ofte eeniger handewapenen te voorschijn te komen, bevelen mijne gemelde heeren aen eenieglijk sig naer allen 't voors^e exactelijk te reguleren.
Actum in Collegia hoe 5 Decembris 1790.
geparapheert Kannekens Vt. ondert. P. Van Setter.’

In den morgent arriveerden de Quartier Meesters der keijserlijke trouppen, en na middag om 4 uren marcheerden van den kant van Mechelen binnen dese stad, de voorhoede der Hussaren van Wurmsen en van de Dragonders van Saxen-Coburg, met blaesende trompetten, alsook verscheijde bataillons van Hongersche Grenadiers elk met sijn veldstukken, legerkisten, en munitiewagens, alsmede elk met hun veldmusiek. - Een deel der grenadiers marcheerden naer het Casteel,

[p. 319]

alwaer een deel der vrijwilligers van de compagnien van Capiteijn Paul Molijn de laetste wagt was opgetrokken en door de Militaire werden afgelost, 't was ook dese Borgercompagnie van wien de Militaire op 30 Meert sijn afgelost geworden. De andere, alsook de ruijterije logeerden in verscheijde vernietigde cloosters, ook in eenige Manscloosters en bij verscheijde Borgers, in de voorsteden en elders herplaetsen de Borgerlijke wagten aen de stadspoorten en elders.

Een deel der Colomme van de Keijserlijke Trouppen is ter selven tijd ontrent Boom overgeset over den Rupel en gemarcheert in den Lande van Waes.

De provincie van Vlaenderen even als alle andere, heeft sig ook aen Leopold onderworpen, en hunne gedeputeerden hadden van den Veldmaerschalk Baron van Bender verkregen, dat het aen de Staeten vrij stond, om bij wijse van capitulatie te vergunnen aen iederen Officier een Maend appointement, en aen elken soldaet de solde van 10 dagen, op voorwaerden, dat sij de wapenen souden afleggen.

Den 7 December vertrok er eene deputatie van de Weth, om vertoogen te doen aen den Commandant tot handhaeving van het goed order en eendragtigheijd, om aldus de klagtredens der Borgers en inwoonders te stutten.

De Borgers waren genoodsaekt hunne huijsen, winkels en herbergen te sluijten, want dese gasten koopen wel, maer betaelen niet, doende daerbij onse ingesetenen grooten schrik aen en overlast.

De crijgsgevangenen die onse Staten trouppen hadden gemaekt en die nog altijd in het clooster der Facons hadde

[p. 320]

bewaert geweest, wirden alsnu door de Militaire daer uijt gehaelt ten bijwesen van den Deken Aug. Reijns van de Meers.

De gemeijnte hadden dese over eenige dagen daer uijt willen haelen om hun qualijk te behandelen, maer is bij voorsorg belet geworden.

Daer was van stadswegen collegialiter geresolveert op 't versoek der militaire overheijd, van te bevelen en te aensoeken aen eenieder soo des savonds als snagts licht te branden 't sij in lanteernen of voor hunne vensters, dusdaniglijk dat de straeten daerdoor worden verligt.

Onse ingesetenen lieten sig aen dese bevelen seer wijnig gelegen, en met reden, want men dirf schier bij avonden sig niet op straet begeven, uijt vreese van aengerand te worden door dese bende volkeren.

Den 8 December niettegenstaende het den feestdag was van O.L. Vrouwe onbevlekte ontfangenisse, gingen de wijkmeesters in hunne respectieve wijken bij de Borgers en ingesetenen de fusieken afhalen, toonende aen degene die hun naer hunne Commissie vroegen, de volgende waerschouwinge, die ook op de gewoonelijke plaetsen aengeplakt wird, luijdende als volgt:

‘Alsoo mijne Heeren van het Magistraet bij expresse orders van S. Excel. den Heere Generael d'Alviney belast sijn te doen inbrengen alle de fusieken en andere hoegenaemde schietgeweren, dewelke de Borgers en ingesetenen ten onderen hebben ende aen hun, door wie het soude wesen, sijn uijtgedeijlt geworden tot onderhouden der veijligheijd deser stad, soo ist dat

[p. 321]

mijne Heeren ordonneren aen eenieder, dese fusieken ende schietgeweren ten onderen hebbende, deselve seffens af te leveren aen hunne respectieve Wijkmeesters, dewelke deselve aen eenieders wooninge sullen komen afhaelen.
Ende alsoo men onderrigt is, dat verscheijde persoonen alnog seer veele fusieken, schietgeweren ende andere oorlogsmunitien gerooft ende gehaelt hebben uijt de magasijnen ende door andere sijn ingekogt, word geordonneert dat eenieder die dese eenig ten onderen is hebbende, deselve te brengen naer den Casteele, alwaer de militaire commissarissen dieselve sullen ontfangen ende restitueren hetgene wegens den brenger daerover sal wesen betaelt, bevelende mijne Heeren aen eenieder seer stiptelijk aen, het gene voors^e, te voldoen om te voorkomen alle onheijlen, dewelke andersints aen de onwillige souden konnen overkomen.
Actum in pleno Collegio 7 Decembris 1790.
geparapheert Cornelissen V.T.
onderteekent A. Du Bois dit V.D. Bossche.’

Den gemelden generael Baron d'Alviney hadde bij expresse order, gedagteekent binnen dese stad 7 Deser, insgelijks geordonneert aen den Hoofd-Drossaert van Hoogstraeten François Bernard Beltens, belast met de orders generael der 7 quartieren van Antwerpen, van te doen versaemelen onder de bescherminge (garde) der Officiers en Wethouderen van de vlekken en dorpen der voornoemde 7 quartieren, alle de fusieken en vuergeweren die er sig bevinden, en deselve te vervoeren naer 't Casteel van Antwerpen.

Welke orders gemelden Hoofd-Drossaert dags daer naer aen de respectieve Hoofd-Officiers mede deijlden, die deselve aen

[p. 322]

de Drossaerden van hunne quartieren door de boden dede toekomen om hun daer naer te schikken, en op hunne respectieve dorpen te doen publieeren.

De buijtenlieden lieten er sig ruijme soo wijnig aen gelegen als binnen dese stad.

Den 9 December begonst men van stadswegen op de Meir ontrent de Clarastraet een groot houten huijs te timmeren om te dienen voor een wagthuijs voor de soldaeten, dewelke ik er op 11 deser savonds sag intrekken. Sij hadden op die plaets sedert hunne binnenkomste eene wagt gehouden ontrent den Beer alwaer den generael Baron d'Alviney logeert.

Hunne Hoofdwagt is op de groote Merkt, houdende hun verblijf op de voorpuije van het Stadhuijs, hebben te midden van de merkt drij canons met hunne toebehoorten gestelt. Hetgene in de jaeren 1787-1788 en 1789 niet geschied is, moet men alsnu gedoogen.

Den 10 December wird van stadswegen bekent gemaekt, dat den Generael Baron d'Alviney aen de Weth te kennen heeft gegeven, dat aen de militairen de alderstrengste bevelen sijn voorgeschreven van geene buijtensporigheden te bedrijven, mede aen den Borgers verboden de militaire te misdoen etc.

Sondag 12 December om 11 uren voornoen wird alhier in de Cathedraele door den Heer Choordeken gecelebreert eene plegtige misse, na dewelke gesongen wird den Te Deum onder het geluij der groote klok en schieten van 't canon van het Casteel en handgeschut der Grenadiers die op de Meer, Handschoenmerkt, en Groote Merkt in parade stonden, ter oorsae-

[p. 323]

ken van de besitneming van dese landen in den naem van den Keijser Leopold II.

In dese diensten waeren tegenwoordig den L. Generael Baron d'Alviney met de L. generaels Grave de Staraij en De Moitelle, en andere Officiers, ten bijwesen van het Capittel en de Weth. Dan gaf den Generael eene maeltijd in den Beer, alwaer eenige Heeren van het Capittel en Weth genoodigt waeren, waerna hij naer Brussel is vertrokken.

Dese misse was alhier geschied in gevolge de bevelen van den Baron De Bender, Generael en Chef der Keijserlijke troupen in dese Landen. de welke door voors^e Baron d'Alviney aen Wethouderen sijn kenbaer gemaekt. Den gemelden Baron De Bender hadde uijt den naem van den Keijser aen de Weth versekert dat hij niet anders trachtende dan sijne onderdaenen gelukkig te maeken, de privilegien en slands constitutien, soo geestelijke als wereldlijke ongeschonden te laeten. Wij sullen het afwagten, en doet hij sulks dan voldoet hij nog maer aen sijne pligt, immers 't is eventwel seker dat' er bijna geen volk in de gemelde misse te vinden was buijten degene er moesten komen, waerover de militaire seer wijnig content waren.

Snagts tusschen 15 en 16 December hebben de Militaire nu meester sijnde over de geheele stad, sig ook meester gemaekt van het stadsgeschut, haelende alle de schoone canons uijt den Eekhof, in de Cloosterstraet en voerende deselve naer het Casteel. Wie souden nog twijfelen, dat sij het selve niet gedaen hebben met de fusieken, die door de Wijkmeesters bij de Borgers sijn afgehaelt, en naer den selven Eekhof gevoert?

Veele royalisten of soogenaemde fijgen, hebben sig verstout

[p. 324]

van binnen dese stad wederom te komen, als onder andere Mathias Dieltiens, Theodoor Van Laeken, den Procureur Larrose, Beke, etc., alsook onsen vermaerden Markgrave, die sijn verblijf heeft genomen in den Beer op de Meir, alwaer hij desen namiddag werd afgewagt door eenen hoop jongens, die hem ongetwijfellt op eene besondere manier souden gegroet hebben, maer hij heeft de voorsigtigheijd gehad van sig niet te vertoonen. Men segt dat hij eene militaire wagt soude gevraegt hebben tot sijne veijligheijd, hetwelk hem geweijgert is.

De haet van het volk op die persoonen is nog altijd even sterk jae nog sterker, en dat soo danig dat hunne tegenwoordigheijd voor desorders vreesen doet; want de gemeente is meer onderrigt van den handel van dese persoonen, namentlijk van den Markgrave en van den Borgermeester Torfs, die door hunne brieven en menigvuldige rapporten in den Bureau de Recherches tot Brussel bevonden, alles dat er in dese stad gebeurden, benevens de gehijmen van het Collegie aen den minister Trautmansdorf tot Brussel overschreven. Waerover de Dekens deser stad in hunne requeste tot de wethouderen deser stad in September gepresenteert breedvoeriger spreken.

De Weth dan wel siende dat het verblijf van diergelijke persoonen in dese stad, niet anders konde strekken, als om tumulten en oproer onder de gemeijnte te veroorsaeken, heeft geraedsaem gevonden, collegialiter te deputeeren den Secretaris Jon^r Petrus van Setter, die op 17 deser naer Brussel vertrokken is, om hunne wel gegronde vreese aldaer aen de overheijd voor te draegen, ten eijnde daerin ten spoedigsten voorsien worde, want de ruste van den Lande er van afhangt.

Den 19 December smorgens half 8 uren, sijn er Grenadiers

[p. 325]

uijt het Clooster der Victorinnen vertrokken, alsook veele canons en wagens langs St Joris Poort, langswaer om half 11 de Groene Jagers sijn gevolgt.

Tegen den noen liep er eenen hoop jongens agter sekeren persoon die bekent was geworden in het Hollands Caffé huijs op de Meer en er aenstaens uijt verdreven, het was den vermaarden Petrus Joanis Dominicus Vervisch, gewesen Capucien en in dit order genaemt Pater Auxilius, van Moorsleden. Hij wird door eene menigte volk agtervolgt en loopende, vlugtende langs de Gasthuijsstraet siende de poort van het huijs van Jon^r Gerard Hend. van Eersel in de Lange Gasthuijsstraet tegen over de Arembergstraet open staen, loopt daer in en sluijt deselve toe, vlugtende langs den stal en over de mueren klimmende, waer hij door den hof is overgeklommen en door het huijs van Backe, Timmerman op 't Vlemingsveld is ontloopen, agter laetende sijnen mantel, en is dan om 12 uren aen St Jansvliet gekomen en seffens met den beurtman van Bergen-op-Zoom is vertrokken en na middag in Liefkenshoek gekomen is.

Het was op desen persoonen dat de Staeten van Vlaenderen in de maend November 1780 eene proemie van 100 patacons hadden belooft aen de gene die denselven souden aenhouden en in vangenisse brengen.

Hij hadde in October 1789 veld capelaen geweest op het fort Liefkenshoek, daer hij van de inwoonders seer geschouwt wird, hetwelk sekerlijk om sijne deugden niet en was. Nadat de Keijserlijke die sterkte verlieten is hij op de vlugt geloopen, en eijndelijk in Vlaenderen in gevangenisse gestelt, daer hij wel seven maenden is bewaert geweest.

[p. 326]

Hij hadde ook nog eenigen tijd op ons Casteel geweest, om den Dienst aldaer in afwesigheijd van den Pater te doen, maer 't en duerde niet Hang.

Den 20 December savonds Kort(?) tijd is eene tumulte voorgevallen aen de Kipdorp poort, eenen hoop volk meest onder onse Staeten gedient hebbende, van buijten komende de militaire wagt aen die poort geinsulteerd hebbende, welk geschil soo hevig wird dat de soldaeten er op dreijgden vuer te geven, de Borgers daerop vallende nemen hen de geweiren en sabels af tracterende hun daermede soo hartelijk dat er dood bleven. Aenstaens sag men patrouillen langs dien kant maken, en wirden bedugt, door sulke bewegingen. Gister avond waren bijna diergelijke geschillen geweest aen de St Joris poort.

21 December tegen den noen hadden de militaire op de Groote Merkt sekeren persoon die dronken was seer deirlijk geslaegen, omdat hij de wagt aldaer geinsulteert hadde soo sij seijden; sij transporteerden hem onder het stadhuijs. - Snoens quam er eenig volk in en veele wagens langs St Joris Poort.

Den 22 December wirden de sleutels der stad gerestitueerd, en bijgevolg dier, heben de Borgerlijke wagten de poorten wederom beset, sijnde de Capiteijns Mertens en Colins de jonge, ten dien eijnde desen morgent opgetrokken, soo naer de St Joris als de Roode poorten met hunne keurlingen alwaer sij even als aen alle de andere poorten de militaire hebben afgelost.

Ten selven dage wird op de Groote Merkt ontrent de Maelderijestraet een groot houten huijs getimmert voor de Hoofdwagt der Militaire, soo voet als peerdevolk. Den gehee-

[p. 327]

len nagt gaan er sterke patrouillen te peerd door de stad.

Den 24 December kwamen er Jagers binnen, alle ledige huijsen ontrent de Tappesierspand wirden geopent om Hussaren te logeren, welkers peerden in deselve pand staen. De eijgenaers van dese huijsen stelden sig daer wel tegen en beklaegden sig bij de Weth, maer 'ten holp hun niet.

Ten selven dage is den Spijker voor de chijnsen alhier omgestelt per veertel.

Terwe	f. 5,10	Erweten	f. 5,10
Rogge	f. 3,3	Somer sloor S.	f. 5,15
Evene	f. 4,-	Winter D^o	f. 6,5
Evit	f. 1,13	Raepsaed	f. 6,6
Garst	f. 3,3	Sparie saed	f. 3,-
Haver	f. 2,9	Peerde Boonen	f. 3,6
Boekwij	f. 2,15	Spelt	f. 2,4
Boonen	f. 6,18	Kempsaed	f. 4,-

Op 24 December wird er wederom eene ordonantie uijtgekondigt van stadswegen op het onderhouden der publieke ruste tusschen de Borgers en Militaire, mede dat er sal gerond worden op 't verblijven in de herbergen na de wagt klokke etc.

Op Kersdag 25 smorgens 11 uren heeft onsen Bisschop in de Cathedraele gepredikt onder grooten toeloop van volk.

Daer was geenen Kersnagt om 12 uren snagts volgens gewoonte, ten dien eijnde was er wegens Sijne Doorl. Hoogw. van 23 deser Collegiale resolutie van 24 D^o aengeplakt het volgende:

‘Cornelius Franciscus etc. Aen alle die dese sullen sien saligheijd in den Heere. Dewijl het eene schroomelijke saek sou sijn, dat ter gelegenheijd van den Godtsdienst de schaepen aen onse sorge toevertrouwt, aen eenig onheijl onderworpen souden wesen, soo hebben wij goed gevonden met advies van de Seer

[p. 328]

Eerw. en Edele Heeren Deken & Capittel van onse Cathedraele kerke, te gebieden dat, om de omstandigheden waerin wij ons heden bevinden, in geene kerken met het Hoogtijd van Kerstmisse den Dienst sal mogen beginnen voor vier uren. Wij bevelen hierom aen alle Heeren Pastoors deser stad en aen alle de overste der geestelijke gemeijntens, van hunne kerken niet te laten openen, ook geenen Dienst of geene Missen (selfs met gesloten deuren) te laeten geschieden voor de geseijde ure. Wij vermaenen hun daerenboven in den Heere, van dit sooveel mogelijk is, aen eeniegelijk kenbaer te maeken.
Gegeven 't Antwerpen den 23 December 1790. was onderteekent: Cornelius Franciscus Bisschop van Antwerpen, leeger stont, ter ordonnantie van Sijne Doorl. Hoogw. Ondert. A. van Celst Secret. ter sijde stond:
Rapport gedaen in pleno Collegio resolutum dese aen te plakken. Actum in Collegio hac 24 December 1790, geparaph. Borrekens Vt. ondert. P. Van Setter.’

Ten selven dag wird aen de Leden door de Korte Raeden ter hand gestelt de artiekelen der conventie geteekent in den Haeg 10 deser tusschen de ministers van Leopold, en de drij geallieerde Hoven van Engeland, Pruijssen en Holland, over onse saeken, waerbij was eenen brief van onse Staeten van 21 derselve maend.

Op 28 December wirden hun sekere articulen maer in 't frans nogeens ter hand gestelt op de selve maniere, maer bevoegt met de procuratien van gemelde Hoven.