|
| |
| |
| |
1789
Januari
1 en 2 Januarij was de koude sterk vermindert en men kreeg hoop van veranderinge, maer op 3 deser met het 1ste quartier der maen, hernam de vorst en soodanig, dat de selve op 4 en 5 deser schier onlijdelijk was, waerdoor verscheyde werklieden genoodsaekt waren hunne stielen op te schorten, hetgene groote armoede binnen dese stad veroorsaekte. Desen namiddag vroos de Schelde andermael vast voor dese stad, die ontrent Hoboken al eenigen tijd hadde toe gelegen.
Op Koningendag, 6 Januarij, was de koude nog strenger en daerbij sterken noorderwind; men was bevreest sig buijten huijs te begeven; men segt dat de koude verscheijde graden boven die van 1740 was; dog niettegenstaende sag men veel volk sig op de Schelde begeven, sedert gisteren voor de craen, aen de werf, vastliggende. Op 7 deser begon den gemeijnen toegang op die riviere, wandelende na de vlaemsche wal en met schaetsen rijdende; vaeten met bier en andere goederen sag men daer over voeren. Onder de menigte van volk sig daerop bevindende, vlegte eenen mandemaecker aldaer een stuk werk desen namiddag.
8 Januarij was de vreugde aldaer algemeijn; dan sag men daer verscheijde tenten stellen tot herbergen, schenkende daer verscheijde dranken als punch, liqueur, brandewijn, enz. Wederom verscheijde stielen sag men daer verrigten; een ontel- | |
| |
bare menigte van alle staeten was daerop; het scheen alsoo een kermis te zijn; aen de wal voorbij de craen waren bruggen gestelt, verciert met wimpels, langswaer men, mits een oord, gemakkelijk konde opgaen. Op de werf was een houten huijs getimmert, alwaer liqueuren, punch en caffe geschonken wird; alles onder grooten toeloop van volk en het ijs was voor de werf sooals een marmer vloer, aen het bierhoofd, alhoewel het ijs soo gelijk niet zijnde, wird ook gewaegt over te gaen.
9 Januarij was de koude soo sterk niet; daer was seer veel sneeuw gevallen; de vreugde nogtans, op de selve, hernaemen; duijsende menschen gingen daer over en wandelden daerop; jae, gingen in sulke menigte na het Vlaemsch hoofd, dat aldaer bijna geen bier om krijgen was, van waer men alsoo triumphant met een ried, aldaer geplukt, wederom kwam; bij sommige tenten hoorde men de viool, trommel en ander spel; daer sag men dansen en springen; andere liepen al dansende en singende met den speelman rond de Schelde, komende alsoo tegen den avond vroolijk aen wal, even als van een kermis; en de rivier scheen als een veld te zijn, overdekt door den sneeuw. Eenigen hadden dan wederom hunne stielen gedaen.
Saterdag 10 Januarij smorgens om half 6, met suijdelijken wind en door den hoogen vloed of giertij voor de volle maen, brak het ijs aen de werf gedeeltelijk open; nogtans aen het bierhoofd wird er in den morgent nog overgegaen; jae, sellfs na middag waegden er eenige aen de werf, op een deel nog vastliggende over te gaen, terwijl men aen 't bierhoofd over vaerde, dog wijnig daernaer verdween het ijs, drijvende van daer door de tij, en alsoo namen dese vreugden een eijnde, die gelukkiglijk sonder ongelukken zijn vergaen,
| |
| |
hetgene selden gebeurt; vandaeg soude men daerop gesien hebben, koopdag van hout.
12 Januarij was het wederom seer koud met Noorderwind; tegen den avond lag de Schelde, even als gister avond, andermael toe, door de groote ijsvlotten, die niet konden passeren en eenigen waegden aenstonts sig er op te begeven, hetgene sommige gister ook gedaen hadden; dog brak haest open.
13 Januarij, het weder sterk versoet zijnde, met suijdenwind, begonst het tegen den avond te doyen, waerdoor den sneeuw diensvolgens seer vermindert was, soodat men alsnu hoop heeft dat den doey sal doorgaen; en het waer te wenschen, want, desen winter sal menschen aen de hielen hangen en het sal ons gedenken sulke koude beproeft te hebben, die men segt te boven kwam de gene van de jaeren 1709, 1716, 1740, 1776; hebbende geduert, 2 à 3 dagen uijtgenomen, van af St Catharinadag, 25 November; en het ware te wenschen dat het doorging seg ik, dan soude soo menig ambachtsman weder aen het werken konnen geraeken, die het om de overgroote koude heben moeten staeken, hetgene veel armoede in de stad brogt; en doordien alles even dier was; vele aerdappels en andere vrugten waren bevrosen; de graenen waren ook duer, de eijeren, hetgene bij menschengeheugenis niet geschied is, golden 30 à 35 stuijvers de 25; daerenboven, het brandhout wird schaers; de houillie, waer aen vele menschen gebrek hadden, door dien de binnenwaters soo bevrosen waren, was uijtnemende duer, wordende nogal met wagens aengebracht, en op de duijne merkt publiek verkogt en geldende over de twee guldens de waeg, jae tot 48 strs. toe, daer men de selve te voore voor in de twintig hadde gekogt; en het carijershout was al gekomen tot f 7.- het 100. Vele menschen begonsten gebrek aen water te krijgen, alsoo de
| |
| |
pompen meest uijtgenomen of bevrosen waren ende het vroos tot in de regenbakken. Maer nu met den gewenschten doeij hoopt men dat alles sal gaen beteren.
21 Januarij, smorgens wird alhier op de gewoonelijke plaetsen aengeplakt de volgende waerschouwinge, gister ter puije van 't stadhuijs gepubliceert zijnde en luijd als volgt:
‘Waerschouwinge
Mijne heeren van 't Magistraet deser stad hebben van hunne plicht geacht, het publiek te onderrichten van de depeche in dato 19 deser wegens hunne koninglijke hoogheden de gouverneurs generael deser Nederlanden op heden ontfangen, luijdende de selve als volgt:
Maria Christina en Albert Casimierus, lieutenant gouverneurs en capitijns generaels deser Nederlanden.
Lieve en welbeminde. Sijne majesteijt, misnoegt over alle hetgene voorgevallen is van over meer dan 18 maenden; en met reden vergramt over de wijgeringe, de welke in Brabant beproeft heeft het voorstel tot het consent inde subsidien en in de gewoonlijke lasten, komt dien aengaende te openbaeren sijne indignatie door eene depeche, directelijk afgesonden onder sijn koninglijk handmerk, den 7 deser maend en reeds ter hand gestelt aen de gedeputeerden van de staeten; en onder ander schikkingen heeft sij wederroepen de vergevinge, dewelke sijne goedertierenheijd hem beweegt hadde toe te staen, verclaerende dat sijn gouvernement generael, met militairen bijstand, sal doen de aldernaukeurigste ondersoeken der persoonen van alle gestaetheijd en conditie van de provintie, dewelke ten tijde van de laeste troubelen sig pligtig gemaekt hebben, bij feijt, woorden of te schrift, om
| |
| |
hun te straffen volgens dat sij sal vinden, te behooren naer de omstandigheden; en alsoo wij onderrigt sijn, dat men sonder opsigt, blijft houden berispelijke gesprekken, even strijdig aen de eerbiedigheijd, die men verplicht is aen sijne majesteijt en aen sijn gouvernement; wij schrijven Ul. desen, om U te seggen, dat, soo de civile als de militaire officiers, bevel hebben van daerop met de aldergrootste sorge te letten; het onsen wille is, dat gijl. sonder uijtstel uijtkondigt eene ordonnantie, om opnieuw te verbieden alle bijeenrottingen, alle hoegenaemde bewegingen, tegenstrijdig aen het order ofte aen de gemeijne ruste, en opdat terwijlen men aen de vredelievende inwoonders versekert de ruste dewelke sij sullen blijven genieten, indien sij hun wel draegen; het publiek in 't algemeijn onderrigt word, dat bij sooverre men voortsginge in strafbare gesprekken of andere beweginge, ofte dat men ter oorsaeke van de te doene ondersoekingen, ingevolge de orders van sijne majesteijt, eenigen wederstand ofte belemmeringe ondervonden, de plichtigen op den selven stond sullen aengehouden en in de gevangenisse gestelt worden.
Wij verwagten dat de ordonnantie, dewelke gijl., ingevolge van dese, onse depeche sult uijtkondigen, in alle pointen sal overeenkomen met de aenbelangentheijd van de saeke en met het voorwerp, hetgene wij voorhebben, van het publiek te verwittigen van de gevolgen, dewelke de minste buijtensporigheijd, die begaen soude worden, onophoudelijk naer sig sonde trekken.
Hiermede, lieve en welbeminde, den Heere Godt sij met U. Tot Brussel den 19 Januarij 1789; geparapheert Fr. vt.; onderteekent Marie en Albert.
| |
| |
Leeger stond: “ter ordonnantie van H.K.H.; tegeteekent: “L.C. Van de Velde”; leeger stond: Aen de wethouders van Antwerpen”.
Diensvolgens ordonneren mijne voorschreve heeren aen alle ingesetenen deser stad, van staet of conditie het zij, van sig op het aldernaukeurigste te onthouden, soo in woorden, in werken, in druk ofte geschrifte, van alle hetgene eenige stoornisse aen de publieke ruste souden konnen toebrengen; en wel naementlijk van alle oneerbiedige en eerschendende gesegdens, soo ten opsigte van Sijne Majesteijt als van sijne bedienden; mitsgaeders van alle bijeenrottingen en voordere hoegenaemde buijtensporigheden, om langs dien middel, soo tot hunne eijgene veijligligheijd als van hunne medeborgers, sig aen geene de minste quaede gevolgen bloot te stellen; waerschouwende mijne gemelde heeren bij dese een ieder, wie het sij, sig exactelijk te gedraegen naer de ordonnantien tot behoudenisse van het goed order en van de publieke ruste voor tijde geëmaneert.
Actum in pleno collegio hac 20 Januarij 1789. Onder stond: Cornelissen vt. en P. Van Setter.’
Dese waerschouwinge brogt wederom eenigen schrik onder onse goede borgers en ingesetenen, vreesende wederom buijten recht en tegen de wetten en privilegien behandelt te worden en misschien met militaire magt andermael in echtenisse genomen te worden.
21 Januarij, vandaeg soude er eene order aen 't Magistraet gekomen zijn, om ondersoek te doen in de huijsen, na druksels en schriften; en alwaer sij sulks bevinden, op te ligten, zijnde de militairen tot hunnen dienst. Dog men denkt niet dat het
| |
| |
magistraet eenige exploite sal doen met onderstand der militairen.
Men segt dat men het canon op de vesten van het kasteel, wederom na dese stad soude gestelt hebben, om onse goede borgers den schrik aen te jaegen.
De staeten van Brabant zijn bijeengeroepen tegens Dijnsdag aenstaende, 26 Januarij; en onsen Bisschop is desen avond ten dien eijnde binnen dese stad gearriveert, sig buijten de selve gehouden hebbende circa 4 maenden, sonder dat men nogtans de reden wel kon agterhaelen.
23 Januarij is er wegens het gouvernement aen het magistraet een decreet gekomen in dato 15 deser, waerbij geordonneert word van spoedig te vervolgen het proces, hetwelk de backers geintenteert hebben ten opsigte der ordonnantie van 27 Augusti 1787 voor den raed van Brabant, alsook der processen die hangen om gedecideert te worden voor het magistraet tusschen den keurmr en de bakkers.
Van in den tusschentijd van die processen, de geseijde ordonnantie van 27 Augusti 1787 te doen uijtvoeren; en van te ordonneren aen de policiekamer van dagelijks te ronden bij de backers, die deselve het minste volgen; en bovendien, dat die van de politiekamer geauthoriseert zijn om de processen uijt te voeren, ten koste deser stad. Over welk decreet eene collegiale resolutie genomen is, van het selve bekent te maeken; en diensvolgens is de copije vandaeg, 24 Januarij aen die van de policiekamer en aen den deken van 't backersambacht overgegeven, die daervan sal geven aen sijn ambacht bij middel van de kamer.
24 Januarij kwam er een depeche, luijdende als volgt:
‘Instructions à ceux de la chambre de police, 24
| |
| |
janvier 1787. Marie et Albert, Lieutenants gouverneurs et capitaines généraux des Paijs Bas.
Chers et biens aimés. Sur le compte, qui nous a été rendu de la rescription, que vous nous avez adressée le 24 du mois dernier, concernant la cherté du pain à Anvers, nous vous faisons les présentes de l'avis du conseil royal du gouvernement, pour vous charger de poursuivre avec la plus grande activité et en coupant court à toutes les chicanes et dilais des boulangers, le proces que ceux-ci vous ont intenté à l'égard de l'ordonnance de policie du 27 aout 1787, par devant le conseil de Brabant en matière de reformation “tancquam ab ordinato statuto” connu aussi de faire par instruire et de juger le plus promptement que possible les proces indécis, qui pendent par devant vous entre l'officier de police et les boulangers, chez qui cet officier à fait des saisies.
Nous vous chargeons au surplus, de faire exécuter dans l'intervalle que ces proces seront decidés, la susdite ordonnance de police du 27 aout 1787; et en consignence notre intention est: que vous ordonniez à ceux de la chambre de police de faire journellement des visites dans les boulangeries, qu'ils croiront les plus suspectes, d'y saisir sans aucune menagement, ou connivence tout les pains, qui n'auront point le poids determiné par la susdite ordonnance, de s'y faire accompagner au besoin par quelques bons officiers ou soldats de la maréchaussée et de ne point arrêter ces visites et ces saisies par les protestations, oppositions ou procès, que les boulangers pourraient y former
Au surplus, notre intention est, que les officiers de police soient authorisés à soutenir tous ces proces
| |
| |
aux frais de l'administration de la ville. A tout, chers et bien aimés, Dieu vous ait en Sa Ste garde.
Bruxelles, le 15 janvier 1789; paraphé: cr. vr., signé: Marie et Albert; plus bas était: par orde. de L.A.R.; contre signé: L.C. Van de Velde. Au pied était: Au Magistrat de la ville d'Anvers. Plus bas était: pour copie: Signé P. Van Setter, 23 janvier 1789.’
Tegen den avond ontfong onsen Bisschop eene depeche wegens het gouvernement, waerbij hem verboden wird in de staete vergaedering te compareren en van sig buijten de stad te begeven. De reden segt men te zijn omdat hij sig na Weenen niet en begeeft; hij mag ook den Cardinael Artsbisschop van Mechelen niet spreken, mogende geensints bij malkanderen komen.
Vandaeg is het beeld van O.L. Vr. op de pomp te midden der Duijvemerkt gestelt, door den iever der gebuerte en met permissie van den heere Bisschop en borgemeester deser stad.
26 Januarij. Den nieuwen procureur generael Jos. Carolus Van Laeken gebortig en advocaet deser stad, ten jaere 1787 raed der eerste instantie alhier, onlangs alhier gearriveert zijnde, heeft den heere oud buijten borgermeester en nu dienende schepene: Jacobus A. Della Faille, den oud schepene Jacobus Van Praet en den secretaris P. Van Setter bij sig ontboden over de fusielen der patriotten en corpsen der borgerlijke vrijwilligen, dewelke deselve alsnog ten onderen hebben, gelijk als 't redelijk was, die alsnu, ingevolge orders moeten afgegeven worden en diensvolgens siet men dagelijks menigvuldige fusielen haelen en na 't stadhuijs draegen; die der wijken waren aldaer reeds sedert eenigen tijd geplaetst. Eenige zijn er nogtans die de selve wijgeren af te geven.
| |
| |
Van Laeken was altijd treffelijk advocaet geweest hebbende sig sedert eenigen tijd, beneffens sijnen broeder, quondam archivist der eerste instantie, in den haet gebrogt en heeft nu sedert wijnigen tijd het ampt van procureur generael bekomen soodat sij van alle treffelijke lieden missien worden.
Cornelius J.J. Mens, koopman in sijen en opperdeken van de Meersch, broeder van onsen gevangen patriot en medeborger, is gedaegt, om in Februarij aenstaende en daernaer bij beurt, tot Brussel te compareren; al de andere dekens zijn aldaer vervolgens ook gedaegt om d'een alvoor en d'ander daernaer, te compareren voor de commissarissen van den raede van Brabant.
Vandaeg was het staete vergaederinge tot Brussel, alwaer de lesinge van een keijserlijke depeche van 7 Januarij is gedaen. Daer is door hun eene deputatie aen den minister gesonden. De staeten hebben daerop een seer ootmoedig smeek schrift aen den keijser gesonden, door het gouvernement, waerop sij antwoord verwachten. De staeten hadden copije van dese depeche gesonden aen de magistraeten der respe hoofdsteden, siet hier desselfs inhoud, bij vertaelinge:
‘Brief van den keijser aen de staeten van Brabant, gedateert 7 Januarij 1789, bij vertaelinge hun ter hand gestelt door den minister.
Den keijser en koning.
Seer Eerweerde, Eerweerde vaders in Gode, edele, lieven en getrouwen, lieve en welbeminde.
De wijgeringe tot de gewoone subsidien, waertoe sig heeft derven gedraegen den derden staet van mijn hertogdom van Brabant, sonder dat de eerste leden eenigen den minsten stap hebben gedaen om daer order in te stellen, heeft moeten opwekken geheel mijn verontweerdiging, en verbind mij van op dit oogenblik voor die provincie te wederroepen alle de
| |
| |
gunsten welke ik hun hadde gedaen en naementlijk die van de vergetentheijd van alles hetgene daer gebeurt is ten tijde der laatste troubelen, welke ik haer uijt goedertuerenheijd had gejonkt. Ik verbiede ten klaer tijd aen mijn gouvernement generael van mij niet meer voor te stellen eenige hoegenaemde genaede voor de ledemaeten der borgerlijke als geestelijke der selve provincie en van geenen van hun te plaetsen. Ik wederhoude insgelijks alle voordere nominaten voor de abdijen van Brabant; en mijn gouvernement generael sal met medehulp van de militairen, de naukeurigste ondersoekingen doen der personen van allen staet en conditie der selve provincie, dewelke ten tijde der laetste troubels hun pligtig hebben gemaekt door feijtelijkheijd, woorden ofte met schrift om hun te straffen sooals ik het volgens de omstandigheden sal goed vinden te behooren. Naer de wijgeringen hetwelk gijl. uw durft toelaeten van toe te stemmen inde subsidien, die verschuld en onnalaetelijk zijn, tot onderhoud der publieke administratie, soo sult gijl. niet meer in eeniger maniere u konnen beroepen op de Blijde Inkomste, waernaer ik mij niet meer vermeijn verbonden te zijn, in den tijd dat gij durft vergeten dat, hetwelk gijl. mij van uwen kant verplicht zijt als getrouwe onderdaenen. Hier mede, seer Eerweerde, Eerweerde vaders in Gode; lieve en getrouwe, lieve en welbeminde, onsen Heere Godt hebbe Ul. in Sijn heijlige bescherminge. Weenen 7 Januarij 1789; geteekent Joseph; leeger stond: bij den keijser en koning; tegengeteekent: H.E. De Lederer.’
Desen brief door den minister aen de staeten deser provincie ter hand gesteld zijnde, zijn daerover gedagvaert tegen 26 der selve maend Januarij; ondertusschen hebben de selve stae- | |
| |
ten dese depeche toegesonden aen de magistraeten der respe hoofdsteden; luijdende aldus:
‘Eerweerde, edele, wijse en seer voorsienige heeren. Wij hebben voor onsen plicht geacht UE. toe te senden copije van den brief die sijne majesteijt den keijser onder desselfs koninglijk handteeken op den 7ste deser maend heeft geschreven aen de staeten van desen lande ende hertogdomme van Brabant, over welken brief, deselve staeten bij gewoonelijke beschrijfbrieven, gedagvaerd zijn tegen den 26 deser loopende maend; desen brief is ons ter hand gesteld geweest door sijne excell. den volmachtigden minister, die ons ten selven tijde bij express bevel van den keijser heeft gerestitueert, besloten en sonder te zijn gelesen, nog te aengenomen geweest, de representatien die onse principalen uijt hunne laeste algemeijne vergaederinge aen sijne majesteijt hadden gesonden. Tot dien heeft sijne excellentie ons ook ten selven tijde verklaert, dat men moeste versekert zijn dat den inhoud van den brief van sijne majesteijt op het spoedigste en strengste soude worden ten uijtvoer gebracht; ende dat sijne Majesteijt wel duijdelijk had bevolen geen uijterste extremiteijt daerin te spaeren, seggende geen privilegien meer te willen kennen aen het volk, hetgene hem onophoudelijk wijgerde den gewoonen dienst, sonder den welken de opperbestieringe niet en kan bestaan. Ul. sullen genoegsaem afmeten hoe droevig en gevoelig het ons moet zijn, Ul. dusdanige tijdinge te moeten mededeelen, dewelke den ganschen ondergang van den lande voorspellen; en hoe seer wij moeten trachten dat Ul. spoediglijk soude vinden de middelen om de uijtwerkinge van soo swaere onheijlen trachten te voorkomen.’
| |
| |
De staeten hebben in dese algemeijne vergaederinge van 26 Januarij eene deputatie tot den minister gesonden en mede, seer ootmoedige vertoogen gedaen aen den keijser, te lang om hier te voegen.
27 Januarij is wederom op de bakkers gerond, ingevolge de voorse depeche en ordre van het magistraet, dog hebben niets bevonden, want verscheijde bakten geen spijker brood; en bij degene, die alnog den spijker volgden, was het gewigtig.
29 Januarij is er andermael op den spijker gerond, dog seer wijnig bevonden.
| |
Februarij
2 Februarij, na middag, is op het casteel deser stad gevangen gebrogt, eenen schepenen, meijne den pensionaris, van Bergen in Henegouwen; de voiture was omringd met eenige dragonders van Arberg; men segt dat hij op 4 deser soude overhoort zijn. Eenigen der staeten van Henegouw, bij keijserlijke declaratie van 7 Januarij, vernietigd op 31 Januarij, omdat sij de subsidien niet en hebben geconsenteert, souden gevlugt zijn op het Fransche, omde schrikkelijke vervolgingen te ontgaen, alsoo sij niets nadeelig willen consenteren, eenige worden met militairen, dag en nagt bewaekt.
4 Februarij is er andermael op de bakkers gerond en bijna niets bevonden, alsoo den grootsten hoop niet als gemengelt brood, niet subject zijnde aen den spijker, bakken.
6 Februarij wird de spraak wederom vernieuwt, dat den keijser soude dood zijn, hetgene men over lang al had hooren
| |
| |
seggen; jae, men noemde den dag wanneer hij soude dood gebleven zijn.
Den Eerwe Pater Josephus Tourbé S.P. Lector, Biggaer, eenen seer geleerden en vermaerden predikant, en den advocaet De Visser zijn eijndelijk in hun vaderland gearriveert; sig nog altijd buijten dese stad gehouden hebbende; den eersten in 't klooster der Beggaerden tot Sepperen bij St-Truijen en den anderen tot Roosendael, sedert de militaire furie en vervolgingen in Augusti lest leden, alswanneer hun groot onderzoek gedaen was. Doch alle welprijsende denken en wenschen met reden, dat men hun alsnu gerust sal laeten. Dog den notaris de Lincé en Somers, knaep der Meersche, en anderen, houden sig nog altijd absent.
Degene die attestatien ter ontschuldiginge van Frans Mens hadden, waren gecitteert om te compareren in de herberge St Antonius à Padua op de Schoenmerkt, alwaer ten dien eijnde als comissarissen uijt den raed van Brabant waren gearriveert: den raedsheer Oits, benevens den secretaris Reiniers, die om deselve tooners en persoonen te overhooren, ingevolge decreet van den selven raed van 10 Januarij lest, aldaer verscheijde dagen sullen vaceren; alles ten bijwesen van den substituet proc. generael Schepmans, aenlegger in die saeke. Men hoopt en men wenscht, dat er haest een eijnde aen dese saeke sal komen.
Volgens dat men leest in de nieuwsbladen en in onse gasetten van 17 Februarij soo is door den keijser geordonneert dat de decreten, uijtgegeven door den raed van Brabant, ter requisitie der staeten van de provincie op 8 en 25 Meij, 1, 4 en 20 Juny 1787, souden worden gebiffeert door eenen greffier van den raed, voorgevende dat de selve, soowel attentatoir zijn aen sijne souvereijneteijt, als tegenstrijdig aen de onschendbare regels, welke orders aen den gemelden raede zijn medegedeelt geworden door de brieven van juridictie van
| |
| |
de gouverneurs generael van 5 deser, welke orders, na proces verbael, zijn volvoert geworden met eene streep op den kant aan welke de volgende nota gehouden is:
‘Gebiffeert volgens de orders van hunne koninglijke hoogheden en dagteekent 5 Februarij 1789; en de resolutie van den raed, daerop gevolgt, genomen 9 der gesijde maend, de drij kamers vergaedert zijnde; gedaen op den geseijden dag, 9 Februarij 1789; was geteekent I. Lanné met paraphe.
19 Februarij was er andermael op den spijker bij de bakkers gerond, dog om soo te seggen geen bakken meer op den spijker, niet als gemengelt brood, niet subject zijnde aen den spijker; waerover het collegie heeft geweest.
Vandaeg is alhier op het casteel als gevangene gebrogt, den heer H.G. Van der Hoop, advocaet van den raede van Brabant, die op 4 April lestleden, door ordre en authoriteijt van den prince-Bisschop van Luijck in de gevangenisse der selve stad is opgesloten geweest en eijndelijk door den gemelden prins is overgelevert, alles nogtans tegens onse privilegien. Hebbende daerover al verscheijde requesten in den raede gepresenteert, maer sijn sonder uijtwerksel geweest.
Uijt alle welke verbrekingen men klaerlijk siet, dat er geen aendagt meer genomen wordt op de wetten, privilegien en aengeboren rechten; want, wat grond heeft den souvereijnen raede van Brabant alnog; decreten, wettelijk gegeven, worden uijtgeschrabt en gebiffeert; wat betrouwen kan men daeraen geven?
Men sag in 't licht eenen circulairen brief in dato 13 Februarij, wegens het gouvernement aen de Bisschoppen van dese provincien toegesonden, behelsenden, dat: ‘den vereijschten ouderdom voor de emissie der plechtige beloftens van religie, dewelke was vastgestelt geweest door het edict van 18 April 1772, op 25 jaeren bepaelt wird,
| |
| |
op 24 voor de vrouwspersoonen, gelijk reeds gedaen was voor de manspersoonen, door de depeche van 19 July 1788.’
Diergelijke depeche is toegeschikt geworden aen de visitaters generael der religieuse orders, die congregatie maeken.
28 Februarij. Den Eerwe Pater Prior van de Beggaerden alhier, wegens het gouvernement generael tot Brussel eenen brief ontfangen hebbende, waerbij hem geordonneert word, van den Eerwe Pater Jos. Tourbé S.P. Lector in de H. Godsgeleerdheijd, jubilaris en secretaris in het klooster der Eerw. Paters Beggaerden binnen dese stad, geleerden en uijtmuntenden predikant, (gij hebt genoeg gesien hier vore, hoe desen man alnog vervolgt is geworden) binnen den tijd van 3 dagen uijt zijn klooster te senden, 't sij in een klooster der klijne steden of op het plat land, met het verbod van prediken en bicht te hooren, dog de reden was ons onbekent; en in gevolge dit, is desen pater smorgens, 28 deser, met groote droefheijd, na het klooster der Beggaerden tot Diest vertrokken, hebbende dese plaets verkosen.
Desen pater was onlangs in zijn vaderland teruggekeert, sig sedert de militaire furie en vervolging van Augusti laest leden in het klooster der Beggaerden tot Sepperen bij St. Truijen opgehouden hebbende, alwaer hij met veel liefde ontfangen hadde geweest.
De Prelaeten of regenten der abdijen, hebben wegens het gouvernement generael orders ontfangen, gedateert 23 Februarij, waerbij hun geordonneert wird, tot volvoering van het edict van 16 October 1786, inhoudende de oprechting van het generael seminarie tot Loven, van selfs, of door den prior te vergelijden binnen den tijd van 8 dagen, te rekenen met de dagteekeninge der bevelen, alle de religieuse van hunne abdijen, die den cours der theologie nog niet hebben voleijnd, op pene, van ongehoorsaemheijd, van aenslag van alle hunne
| |
| |
goederen en volgens de omstandigheden, selfs met vernieting der huijsen.
Diergelijke bevelen waren aen de visitaters generael der biddende orders ook toegesonden, gedateert 24 deser, op pene van onmiddellijke vernieting der huijsen van hun order en sonder pensioen voor de eijgelingen; daerenboven wirden de Predikheeren geordonneert, alsoo sij verscheijde van hunne theologanten na Douaij hadden gesonden, deselve te doen wederkomen, om hun na Loven te senden.
Denkt eens wat consternatie dat dit maekte onder de goede religieusen; jae, de novitien besloten liever hunne abdijen en kloosters te verlaeten, als sig tot het seminarie generael te begeven, na eene schole, daer de Bisschoppen en alle welprijsende, soo geestelijken als wereldlijken, sooveel schrik voor hadden; wat gevolgen staen daer niet uijt te spruijten voor degenen van het kloosterlijk leven en van den geestelijken staet, gelijk ons de menigvuldige representatien daer tegen gedaen, klaer genoeg bewijsen. De Bisschoppen hebben ook diergelijke bevelen ontfangen, gedateert 24 deser, waarbij hun word geordonneert, ten eijnde dat alle de theologanten van hun Bisdom den cours niet voleijnd hebbende, sig voor den 15 Maart naestkomende, vervoegen na het generael seminarie tot Loven, met verbod van de grootere orders of demissoriebrieven te geven; alles op pene, van ongehoorsaemheijd, van aenslag op hun tijdelijke, dat aen de armen van hun Bisdom sal worden gegeven.
Niettegenstaende sulke schrikkelijke depeches, twijfelt men geensints aen de standvastigheijd van onse ieverige Bisschoppen; die, sonder twijfel, liever hun tijdelijke sullen verbeuren, als hunne schaepen, de jonge geestelijkheijd, tegen hunne conscientie in, na een soo gevaerlijke schole, het generael seminarie, soo afschrikkelijk voor hun en voor alle welprijsende, te senden; jae, niemand van de theologanten sal sig
| |
| |
kunnen resolveren van hun na die plaets te begeven; maer men vreest grootelijks, dat sij eerder hunnen beroepen staet sullen verlaeten, daer sij nu soolang met geduld, dog vrugteloos gunstige veranderingen hebben afgewacht. Siet eens tot wat nadeel soo aen de religie als aen den staet, dat dit moet strekken; jae, op allen den tijd dat men dit seminarie generael heeft beginnen op te dringen, is er maer eenen in het Bisschoppelijk seminarie deser stad gekomen.
De novitien in de abdijen en kloosters konnen geen groot getal uijtmaeken, aengesien seer wijnigen, jae, bijna niemand in sulke droeve tijden sig dorst tot den geestelijken staet en kloosterlijk leven begeven; verscheijde kloosters waren verboden te aenveerden; anderen dorsten het niet bestaen uijt vreese van in 't lang of in 't kort vernietigd te worden, soodat er verscheijde cloosters zijn sonder novitien en selfs maer voorsien van een klijn getal religieusen; denk eens, hoe geperst en met wat eene droefheijd de goede religieusen sig aldaer bevinden.
| |
Maart
De novicie der abdije van St Salvator, geseijt Peeter Pots alhier, die binnen drij weken sijne professie soude gedaen hebben, heeft reeds deselve verlaeten; de drij novitien der abdije van St Michiels alhier, te weten F.F. Evermodus Van de Velde, Frans. Heijligen en Raphael De Bois (alwaer den brief gebrogt was 28 deser) verlieten deselve op 2 Meert, gelijk ook de 7 novitien der abdije van St Bernaerds aen de Schelde; alsoo ging het in de andere abdijen en cloosters; jae, verlieten de selve met soo onuijtsprekelijke droefheijd, sommigen die daer al verscheijde jaeren met grooten iever en liefde hadden geweest, en nu bij hunne professien zijnde, waren als desolaet; en denk ook eens wat eene droefheijd
| |
| |
voor soo menige ouders, die hunne kinderen, soo uijt hun geluk gejaegt en gestooten thuijs kregen.
Met alle dese onverwagte nieuwigheden was den schrik en de droefheijd onder onse goede en verdrukte borgers en ingesetenen, soo geestelijken als wereldlijken, wederom vernieuwt; jae men begon te vreesen dat alle de inconstitutionele schikkingen, als intendentien, raeden van eerste instantien, conscriptie militair, soo hatelijk aen onse Nederlandsche vrijheid en daer alle menschen soo voor bedugt zijn, met geweld sullen doorgedrongen worden, want rechtveerdige representatien en klagten worden niet meer aenhoort, maer integendeel; onse dekens, die goede mannen voor het vaderland; die getrouwe voorstanders voor onse beswore rechten en privilegien; die met den grootsten iever ten jaere 1787, 1788, soo menige schoone vertoogen, waerin zij klaer doen sien alle de verbrekingen aen onse Constitutien toegebragt, soo tot behoudenis als herstellingen der selve, soo aen onse magistraet als aen de staeten van Brabant, als medelid van den derden staet deser provincie, hebben gedaen, worden bij beurt gedaegt tot Brussel om te compareren voor de commissarissen van den raed van Brabant, ingevolge het decreet van 12 Augusti lest leden. Wie soude alle dese verschrikkelijke dingen gepeijst hebben als men alle die schoone beloftens sag verschijnen ten jaere 1787 en naementlijk de ratificatie van 21 Septembrer van den selven jaere, in den naem van den keijser gegeven;(?) wat betrouwen kan men daer op hebben? Dog laet ons den moed niet verloren geven, maer integendeel ons betrouwen stellen op den Almogenden.
De staeten van dese provincie van Brabant zijn op Maendag 2 deser tot Brussel vergaedert; dog onsen Bisschop mag sig niet buijten dese stad begeven en heeft desen avond het lof tot laeffenis der geloovige sielen in de kerke der Eerwe Paters Augustijnen gehoort (gelijk hij seer dikwijls doet in
| |
| |
verscheijde kerken deser stad) en het Alderheijligste in de processie langs die kerk en pand met licht vergeselt. De twee gebroeders Van de Werve, grave van Vorsselaer en baron van Schilde, hebben ook in die vergaederinge niet geweest, die men segt, beneffens verscheijde andere, aldaer niet geroepen zijnde. In dese vergaederinge is hun medegedeelt de uijtspraak van den keijser op hun ootmoedig vertoog van 26 Januarij, den 15 Februarij 1789. Ondert. Joseph.
4 Meert droeg onsen Bisschop het Alderheijligste tot de sieken in de 14dagsche Berechtinge der Cathedraele, suijd quartier.
Den Eerwe Pater Provinciaal der Augustijnen tot Brussel. wegens het gouvernement bevelen ontfangende van den Eerwen Pater Ferdinandus Hallaert, religieus, geleerden en uijtmuntenden predikant van het klooster der Augustijnen alhier, alwaer hij de 4de schole doceert, uijt het selve klooster weg te senden na een klooster hetwelk hij hem sal aenwijsen, ten welken eijnde den Pater Provinciael, op 4 deser, alhier in dit klooster is gearriveert, hem die bevelen kenbaer maekende, hetgene hij met droefheijd vernam; en dit on een seer treffelijk sermoon, hetgene hij op Donderdag 5 Februarij laest in de octave van O.L.V. van Goedsucces in de parochiale kerke van de H. Walburgis gepredikt heeft; een seer schoon sermoon, betrek hebbende op het geloof ons aenmoedigende tot standvastigheijd in het selve; hij hadde aldaer in het selve octaef alnog een sermoon gedaen.
Denkt eens wat een droefheijd voor onse goede catholieken, dat men onse treffelijke predikanten, die ieveraers voor religie en staet; en soo noodig in dese bedorve tijden, moet sien verjaegen en in ballingschap senden uijt hun vaderland.
Men verneemt dat er dragonders en provosten in de abdije van Perk, ordre van Premonstreijt, buijten Loven zijn in- | |
| |
gevallen, die sij beset houden en hebben alles toegesegeld, de selve beset houdende.
Jae, sedert 4 deser heeft den subst. proc. generael De Leenheer, met een deel provosten uijt den naem van het gouvernement het klooster der Eerwe Paters Capucienen tot Brussel overvallen; en op 5 deser den Eerwen Pater visitater generael, Guillelmus Van Duijsborg, omdat hij sijne jonge religieusen na Loven niet wilde senden, het decreet van ballingschap voorgelesen en hem mondelinge geseijt, dat hij na Vrankrijk of Luijckerland mogt vertrekken en heeft den Luijckschen kant verkosen zijnde daertoe gebrogt met eene koets vergeseld door twee provosten; Sijne onderdaenen, met traenen overgoten, hem den segen vraegende; hetgene van bijna alle het volk gevolgt wird. Sedert verrigten sij nu wederom hunnen dienst met open kerk, maer peijnst eens in wat angst en vreese.
Desen ouden en godvrugtigen man van inde 70 jaeren, is nogeens, om de selve redens, ten jaere 1787, in ballingschap gesonden, als wanneer hij door de sorge en medewerking der staeten deser provincie in vrijheijd is herstelt geworden, tot groote blijdschap der goede catholieken. Desen Eerwe man, om geene andere redens als de deugd geoeffent, sijne conscientie gequeten en aen sijne opperherders de Bisschoppen van het Nederland geoorsaamt te hebben; wiens conscientie op de religie en rechtsinnigheijd gemaekt is, siet men tot misagting van sijn caracter en verdiensten, met twee diefleijers (provosten) tot buijten de paelen van de Nederlanden vervoeren.
Men sag alhier aen het accijs aengeplakt, de volgende waerschouwinge in 't Fransch en Vlaemsch.
Uijt de drukkerije der staeten van Brabant tot Brussel, waervan het Vlaemsch luijd, van woord tot woord als volgt:
‘Waerschouwinge.
Men adverteert alle ende iegelijke persoonen, aende
| |
| |
welke men heeft laeten volgen, onder notitie sedert den 1 December van het laest leden jaere 1788, de specien onderworpen aen den impost, dat sij het import van de selve notitie promptelijk sullen hebben te betaelen ten comptoiren; op pene van parate ende reële executie, boven ende behalvens datgene depeche ofte acquieten, hoedanig die zijn en sullen gegeven worden aen degene die sullen in faute blijven van het impost der selve notitie, ten comptoir te voldoen.’
Dit ging nu al sonder wete en consent van den derden staet, die dit, ingevolge den 59 artikel der Blijde Inkomste, die dit sedert October lestleden geweijgert hadden, als siende geene herstellinge der inbreuken aen de selve toegebragt.
Ingevolge van dit, wirden de imposten wederom geligt met 7 Meert, gecesseert hebbende sedert 18 December lest leden, en sedert nogtans niet geconsenteert zijnde op de rechte manier.
Sondag 8 Meert, heeft den Cardinael Artsbisschop van Mechelen sig na Loven begeven; het logement nemende in de abdije van St Gertrudis; ingevolge de twee depeches van wegens den keijser aen sijne Eminentie toegesonden, ten eijnde van de leeringe te ondersoeken. Had daerop zijn antwoord aen 't gouvernement tot Brussel gesonden, daerin te kennen gevende en vernieuwende zijnen twijfel en vreese voor de opregtinge van 't seminarie generael, versoekende eene vergaedering der Bisschoppen van Nederland, maer op voordere depeche wegens het gouvernement en na geconsulteert te hebben, is eijndelijk Sijn Eminentie tot Loven gekomen op 8 deser, hebbende in sijn geselschap den heere van Rijnemant, canonik van den metropolitaen van Mechelen, geleerden theologant. Den Cardinael heeft over het seminarie en des selfs leeringe in 't vervolg, daer over eene schoone declaratie gegeven, die door den druk is gemeijn gemaekt.
| |
| |
Maendag 9 Meert, vertrok den voorsen Eerwe Pater Hallaert Ferdinandus, na 't klooster der Augustijnen tot Diest.
11 Meert hadden de Paters O.L.V. Broeders alhier, en waerschijnelijk van de geheele provincie, wegens het gouvernement order, van de naemen op te geven van alle de Paters die sedert 1780 geproffessit zijn. Aen de Minderbroeders zijn ook wederom wat nieuwigheden voorgeschreven, ten opsigte van het kiesen van hunne oversten, nieuwigheden, die waerschijnelijk wederom geen goed sullen in hebben. Men segt dat de kloosters die geen novitien of jonge geestelijken, die den cours nog niet gedaen hebben, hebbende, order souden hebben van de drij jongste priesters na Loven te senden.
Vrijdag 13 Meert, is er binnen dese stad wederom eene nieuwe historie voorgevallen; sekere religieuse Urselinnen, gebortig uijt Uytrecht, van gereformeerde ouders, alhier tot het Roomsch-Catholiek geloof bekeert zijnde, en in godtsvruchtigheijd uijtscheijnende, sedert eenigen tijd, misschien door opstekers of quaden raed, malcontent geworden zijnde, hadden onlangs, buijten wete en kennissen van haere overste, request gepresenteert aen het gouvernement tot Brussel om geseculariseert te worden; waerin sij alreeds 17 jaeren hadden geweest; welk versoek aenhoort en toegestaen geworden zijnde, heeft den Substituet Procureur generael Schepmans, ingevolge dit, sig desen morgent om half 7 uren met eene koets na dit klooster begeven; sijne orders aen de rev. Mere te kennen gegeven, en na dese religieusen gevraegt, die aenstonts met hunne nonnekleederen in de koets genomen, waermede hij is na Brussel vertrokken; alwaer sij bij de Swertsusters zijn getransporteert; geduerende dit exploit swerfden de provosten langs de vuijle straet en daer ontrent, die ook van daer verdwenen na sijn vertrek. De Rev. Mere en alle de religieusen
| |
| |
waren door desen onverwagten voorval seer verslaegen en door vreese ingenomen, uijt agterdenken wat onheijlen er door dese saeke hun nog staen te wachten. Denk eens hoe verre het gaet, een wereldlijk gouvernement sulks uijtrechten; wat moet men daervan peijsen? Den Paus noch Bisschoppen worden meer gekend in sulke gewigtige saeken; saeken die de geestelijke overheid, aldaer toe gestelt zijnde, alleen aengaet.
16 Meert is den keus gemaekt der weth door het magistraet, volgens gewoonte zijnde als volgt:
Jonr Petrus F. Van Schorel de Wilrijk, actueel buijtenborgermeester;
Jonr Alb. Jos. Lunden, oud-binnen-borgermeester
Jonr Joannes Frans Van Gameren, oud-schepenen, dienende in die qualiteijt op de policiekamer;
Jonr Paulus F. De Bosschaert;
Jonr Jacobus Van de Werve, oud schepene;
Mr Joseph Cambier die sijde niet konnen gekosen te worden, alsoo hij onder de Meers is, in sijne plaets is gekosen Jonr Jan Bapta Ullens;
Petrus Van den Berghe, oud schepen;
Jonr Wouwermans;
Mr Joannes Bom, hoofdman der poorterije, pensionaris alhier. Wegens de wijkmeesters, welken keus seer gepresen word;
Mr Joannes Jos. Van Dun, oud-schepene, actueel 1en hoofdman der poorterije;
Dominicus Diercxsens, oud-schepene en 2en hoofdman der poorterije;
Jonr Jos. Van Praet, oud schepene;
Mr Joannes Bapta Frans. Grave de Baillet;
Mr Bernardus Petrus De Visser, advocaet;
Mr Henri. Jacob. Le Grelle, oud-schepene;
| |
| |
Jonr Carol. Jos. Du Bois de Vroijlande;
Mr Jan Verdussen, boekdrukker in de Leeuw, in de Kammerstraet;
Jonr Norbertus Louis De Wael.
18 Meert heeft onsen Bisschop de 14 dagsche Berechtinge der parochie van St-Walburgis gedaen.
Dhr Advocaet H.J. Van der Hoop, is onlangs van het kasteel deser stad, alwaer hij bewaert is sedert Februarij lest, na Brussel getransporteert, alwaer hij in gevangenis word gehouden.
26 Meert heeft onsen Bisschop de 14 dagsche Berechtinge van St Joris gedaen, langs den klijnen weg.
De spraeke houd aen van de dood van den keijser, hetgene bijna door eenieder geloofd word; wat er van sij of niet; de gasetten schrijven nogtans altijd van sijne onpasselijkheijd, soodat er ongetwijfelt iets aen schilt.
30 Meert begaf den procureur generael J.C. Van Laeken van Brussel, sig na de abdije van Perk bij Loven, geescorteert met 400 fuseliers en 200 dragonders en 60 provosten en heeft aldaer sijne commissie wegens het gouvernement bekent gemaekt, inhoudende hunne vernietinge, omdat sij de lessen van 't soogenaemt generael seminarie van Loven niet wilden bijwonen; en dat sij op 31 deser de abdije moeten verlaeten, uijtgenomen den Prelaet, provisor en camerling, die aldaer moeten verblijven om hun de goederen bekent te maken. Denkt eens hoe verschrikkelijk sulks viel aen de goede religieusen. Eene abdije die nu soo vele eeuwen heeft gestaen en die gefondeert was door onse godvruchtige hertogen van Brabant.
31 Meert is alhier ter puije van 't stadhuijs op de oude maniere gepubliceert de declaratie van den keijser, raekende
| |
| |
den uijtvoer naer het vreemd van de graenen, meelen en andere waeren, van 18 deser.
Het was meer als tijd dat er in soo schaedelijke en nadeeligen uijtvoer voorsien wird; want onse borgers zijn genoeg verdrukt door de ongemeijne duerte van het brood, boter, smout; met een woord, van alle noodsaekelijkheden van het leven.
Met recht en reden klaegt den ambachtsman dat hij nouwelijks het brood voor vrouw en kinders kan winnen; alle affaires en stielen gaen seer slegt of staen stil; vele welbemiddelde en rijke persoonen laeten niet werken of niets verrigten uijt vreese voor de gevolgen die ons nog konnen overkomen in dese droeve en ellendige tijden; wijnig negotie word er gedreven; jae, men vreest desen somer voor den geheelen stilstand van den handel in juweelen, die dierbaere negotie, soo voordeelig voor onse stad, die nu al eenigen tijd, beneffens die der sije stoffen, mank gegaen hebben, tot groote schaede van vele van onse inwoonders; alles het welk niet kan strekken als tot ondergang van vele treffelijke borgers en kooplieden, die daerdoor tot armoede staen gebrogt te worden; die allen, met reden klagtig zijn; en daer bij die overgroote en ongemeene duerte van alles; jae, de graenen, seer wijnig ter merkt gebrogt wordende, golden op Vrijdag 4 April, te weten: de terwe tot 8 guldens en de rogge tot 5 guldens de viertel; en waeraen men nog niet haest beternis en siet; met de boonen, erwten, boekweij, meel, brandhout en licht ging na advenant, het smout gelde al 16 stuijvers den pot; de keersen heeft men al tot 50 stuijvers de 8 pond gekogt, daerenboven de boter 8 1/2 een 9 stuijvers het pond; jae, de patatten die meest bevrosen en slegt sijn, door den harden winter, loofden sij al 17 schellingen den sak, die men te voren voor 8 schellingen had; andere verkogten die soo schandig duer, dat men er nauwelijk 3 voor een oord kon
| |
| |
koopen; waerdoor al eenige desorders en tumulten op de merkten waren voorgevallen tegen de buijtenlieden, soo met de borgers als soldaeten; de eetwaeren afnemende, hun daer voor gevende naer beliefte.
Hebben onse goede borgers en ingesetenen van alle staeten dan geen reden tot klaegen? Van den eenen kant verdrukt door die ongehoorde duerte en van den anderen kant als geperst en vol vreese, door alle de onverwagte schikkingen tegen recht en geweld ingedrongen wordende en meest betrek hebbende op den geestelijken staet, die nogtans geheel afhangt van den Paus en vande Bisschoppen, maer geensints van de wereldlijke overheijd; jae, door dese ongehoorde saeken was aen onse goede ingesetenen, soo geestelijke als wereldlijke, den moed als ontnomen; rechtveerdige klagten en representatien tegens alle verbrekingen gedaen, door onse goede mannen, die voorstanders van onse rechten, beneffens de oude schepenen en wijkmeesters, zijn nog altijd vrugteloos geweest, jae, selfs verboden; daer nogtans den 42 artikel der Blijde Inkomste hun de macht verleent om hunne doleuratien en misnoegtens vrijelijk en liberlijk te mogen seggen en voor te vraegen waer het behoort; maer in tegendeel vaeren sij nog altijd voorts met geweld om tot hun plan te konnen geraeken en tot geheele omwenteling van onse dierbaere wetten, privilegien en besworene constitutien. Och, wat heeft men sedert de huldiging van Joseph II als hertog van Brabant in dese Nederlanden sien begaen, wat een menigte van kloosters men in de jaeren 1783, 1784, niet sien afschaffen, mans en vrouwspersonen, die sig aldaer aen God hadden toegeweijd sag men daer buijten stellen; de kerken en kloosters plunderen en vernielen; de heijlige vaeten, silverwerk en kerkcieraden ontnemen, ontblooten der autaeren; de stigtingen aenslaegen, want men weet nievers te spreken van die menigte schoone fondatien, missen en jaergetijden daer dese kloosters
| |
| |
mede belast waeren; de godsdienstige werken afbreken, die geweijde plaetsen daer het H. Sacrificie der Misse soo menigmael is opgeoffert, daer de religieusen nacht en dag hunnen Schepper dienden en loofden, sag men verkeeren in onheijlige plaetsen, in magasijnen; in peerdestallen, selfs in ontugtige plaetsen, jae in hoerekoten; siet maer het klooster der Cathuijsers tot Lier; de kloosters daer nagt en dag soo menig gebed gestort was, wirden verandert in soldaeten casernen, waervoor degene der Carmelietessen, Tersieken en Cathuijsers heden nog gebruijkt worden; jae, de schoone kerk van 't lest gemeld, die verscheijde andere in schoonheijd overtrefte, is al verscheijde reijsen gebruijkt om de soldaeten in te straffen; overpeijnst eens wat eerbied men aen de heijlige plaetsen in dese tijden siet bewijsen! De vier reeds verkogte zijn geheel verandert en bewoont gelijk we elders nog geseijt hebben. En nu siet men de ongehoorde, schandelijke en onrechtveerdige vernieting der abdijen sijn begin nemen, de schoone en vermaerde abdije van Perk bij Loven, der orde van Premonstreijt (welkers Prelaet, den Eerweersten heere Simon Wouters, lid en selfs gedeputeerden van den geestelijken staet deser provincie is, benevens den heere Prelaet van St Bernaerts, die grooten ieveraer voor slands welsijn, was de eerste die dit vreed lot op Meert 1789 heeft ondergaen, welkers religieusen, alhoewel daertegens rechtveerdiglijk protesterende, uijt de selve zijn gedreven; denkt eens hoe pijnlijk dat het viel aen hun en hoe verschrikkelijk het was aen alle godvrugtige menschen, overweegt eens wat er uijtgewerkt word, in den naem van eenen Roomschen vorst, in den naem van Joseph II, door desselfs gouvernement, bedienden en voorderen aenhang. Zijn dit alles geen middels om het kloosterlijk leven uijt te roeijen en te vernietigen, daer hij nogtans den beschermer en voorstander van soude moeten zijn; het schijnt dat het in vergetinge is geraekt wat er van 17 Jullj 1781, in
| |
| |
den naem van den keijser, soo solemnelijk is besworen geworden; namentlijk, bij den 1, 58 en 59 artikel der Blijde Inkomste.
Heeft men dan geen reden vrees te hebben en bedrijgt te zijn voor den ondergang van onse religie, het oud Roomsch-Catholiek geloof, in dese Nederlanden gebrogt en gepredikt van de tijden der Apostelen af en waerin wij nogtans, niettegenstaende alle de vervolgingen, soo strijdig tegen het gemoed van alle goede katholieken, standvastig hopen te sullen volherden; de godvrugtige predikanten vermaenen ons genoeg tot standvastigheijd, en geven de waerheijd en hunne vreese klaer en dikwijls te kennen; maer wat gebeurt er dan? dan moeten sij hun kloosters en vaderland verlaeten en worden als in ballingschap gejaegt. Ook saegen wij haest een goed eijnde aen alle de schrikkelijke gevaerlijke en inconstitutioneele uijtvoeringen, soo nadeelig aen het gemeijnebest. En dan vind men nog persoonen die alle dese nadeelige placcaerten en schikkingen prijsen en seggen dat den keijser wel doet, dat hij alle de geestelijke moest weg jaegen en meer schandelijke woorden, tegens hunne en onse religie, uijtgalmende en dat in publieke plaetsen; jae, daer zijn er in dese stad die gants na dien kant zijn, die men gemeijnelijk van den slinken vleugel en ook wel vijgen noemt; en worden bij alle treffelijke lieden in compagnien en geselschappen missien en veracht en somtijds uijt de selve gesien en verjaegt; sij zijn als verlaeten van alle welprijsende; want men schaemt sig van met dese te verkeeren en van selfs maer in hunne huijsen te gaen uijt vreese van als suspect aensien en gehouden te worden en sijne reputatie te verliesen; het gene gelijk het spreekwoord segt: ‘daer men mede verkeert, word men mede geeert.’ Verscheijde treffelijke schepenen hebben al verscheijde mael, dog vrugteloos hunne demissie versogt, wenschende met sulke tijden van den dienst ontslaegen te zijn en schaemen sig met
| |
| |
de gesuspecteerde uijt hun collegie te moeten werken en compareren, die om soo te seggen van niemand eenige beleefdheijd worden betoont, namentlijk den markgrave, die noijt sonder eenen of 2 provosten agter sig langs de stad gaet en die sig veeltijds ophoud onder de militaire, besonder in de hoofdwagt, en de twee borgermeesters, die, benevens eenige anderen, seer onder den haet van 't publiek zijn; jae, die verkeert en aen houd met hun word als van die slinke complice aensien en gerekent; maer integendeel als men de voorstaenders van onse rechten; ieveraers voor ons land ontmoet, besonderlijk onsen achtbaren heer oud borgermeester Jac. A. Della Faille, actueel schepene, dan vliegen de hoeden en men betoont hun alle liefde, hetgene door hun met wederliefde beantwoord word.
| |
April
Sondag 5 April savonds is Frans. M. Mens eijndelijk uijt sijn gevangenisse verlost, na just 8 maenden in echtenis genomen zijnde. Na alle moeijte, bij middel van recht sedert dien tijd aengewend te hebben tot sijne onschuldinge en door de provisionele vertoogen sijne onplichtigheijd genoegsaem doen sien hebbende, dog alles is vrugteloos en sonder uijtwerking geweest en siende, dat er geen eijnde aen sijne saeke en quam, daerbij altijd voor oogen hebbende, de droeve gevolgen van desen sijnen ellendigen staet, geduerig den ondergang van sijne fortuijn beweenende en overwegende de slegte gesteltenisse van sijne gesondheijd, heeft hem gedwongen request te presenteren aen de gouverneurs generael deser Nederlanden tot vergiffenis en pardon, in soo verre hij misdaen heeft tegen de Majesteijt en heeft bij dien middel sijne verlossinge bekomen, bij apostille met advies van den raede van 't gouvernement, in dato 4 deser, op de selve gevolgt, mits dat hij betaele de
| |
| |
kosten en verschotten van het proces, hetgene men segt seer hoog te beloopen.
7 April heeft onsen Bisschop smorgens, ontrent 7 uren de Misse gecelebreert in de parochiale kerke van St Joris in Venerabel capel, onder sang der confreers van het broederschap der 14 dagsche Berechtinge en daer na het H. Sacrament tot de sieken gedraegen.
8 deser heeft onsen Bisschop de 14 dagsche Berechtinge van O.L.V. gedaen, langs het Noord quartier.
En op 16 deser heeft hij dit verrigt te St Jacobs, het gene den iever der confreers seer opwekt.
19 April, savonds in 't laet is onsen patriot, Dhr Frans. Mart. Mens, eijndelijk van Brussel binnen dese stad gearriveert, met sijnen cellebroeder, ter oorsaecke van sijne onpasselijkheijd, hebbende eene lammigheijd in sijne beenen, wordende sanderdaags met eene menigte van onse ingesetenen met blijdschap verwillekomt en des avonds om 11 uren, 20 deser, met eene treffelijke albade, in uijtmuntende musiek aen sijnen woonhuijse vereert, onder grooten toeloop van volk van alle straeten en onder het geduerig geroep: ‘Vivat Mens’; geduerende dat dese albade verrigt wird passeerde de militaire patrouille voorbij, dog marcheerden voort sonder eenige stoornisse.
Den pensionaris van Bergen in Henegouw op 't kasteel deser stad sedert 2 Februarij lest leden, in gevangenisse opgesloten zijnde, is eijndelijk sedert eenige dagen in vrijheijd herstelt; nu siet men hoe plichtig alle dese gevangenen moeten geweest zijn, dat sij die sonder straffe in vrijheid steller, daer hunne verbitterheijd tegen onse patriotten groot is.
20 April is er eene ordie van stadswegen gepubliceert, aen- | |
| |
gaende de bakkers, bestaende in 8 artikels, waer bij den laste van de gouverneurs generael deser Nederlanden onder andere gestatueert word: dat den wekelijken spijker moet agtervolgt worden ingevolge ordonnantie van 27 Augusti 1787 en dat alvolgens alle de bakkers deser stad sullen gehouden sijn op spijker te bakken de vier specien van brood, op al sulke gewigt als wekelijks door die van de policiekamer ingevolge de voorse ordie sal worden gereguleert; dat sij geen gemengelt of fabriekbrood mogen bakken op pene van 3 guldens voor ieder, ten ware het iemand in 't particuliere sulks wilde gebakken hebben, alswanneer het selve met een kruijs sal moeten geteekent worden, op pene van 3 guldens, sullende niemand in rechte ontfagen worden, vooraleer de selve amendens te hebben........ alles met parate executie tot invorderinge der selve.
Niemand der bakkers volgde den spijker, seggende dat het hun, ingevolge de voorse ordie van 27 Augusti 1787, onmogelijk was, en nopens de selve ordie tegens dese stad in proces ging, in den raede van Brabant; het was schandelijk om sien gelijk het brood klijn was; jae daer waren bakkers die eene roggenbrood van eenen stuijver 12 lood ligter maekten als den spijker stond; sulk een brood had op de policiekamer geweest en heeft daer aenstonts colllegie over geweest; en daer is geresolveert eene deputatie met het selve na Brussel te senden, waer op een depeche van het gouvernement is gevolgt, ingevolge van welke de voorse ordie is gestatueert.
22 April smorgens waren er verscheijde gelaesen uijtgeslaegen aen het huijs van den procureur generael Van Laeken in de Raepstraet, ontrent de Wage, alsook bij N. Lembrechts, swaeger van den Subst. proc. gnael Schepmans, op de oude borse, waervoor het collegie is geweest en na middag sag men op de gewoonelijke plaetsen binnen dese stad eene waerschou- | |
| |
winge, met premie van 1000 guldens, aengeplakt, voor de gene die diergelijke daeders sullen konnen aenbrengen.
Tegen 22 deser was de verkoopinge der peerden, ossen, koeien, schapen, etc. en visschen uijt de vijvers en gereedschappen tot den landbouw der abdije van Perk aengekondigt. Men segt dat de selve geen voortgang heeft gehad en dat de heeren souden aldaer geroepen zijn tegen 26 deser.
23 April is er op de bakkers gerond en veel brood medegenomen, hetgene niet op den spijker gebakken was of met geen kruijs geteekent, soodat sij het voor fabriek brood mede namen, moge dit ingevolge de gemelde ordie van 20 deser in hunne winkels niet stellen.
24 April ontfong onsen Bisschop een brief van hare K.H. de gouverneurs generael, dat sij tijding hadden van de siekte van den keijser en dat ten dien eenen biddag moest gehouden worden, welke tijding aen 't magistraet ook gekomen is; sijne Doorl. Hoogw. heeft daerover uijtgegeven het volgende:
‘Cornelius Franciscus bij de gratie Godts. Wij vernemen soo aenstonts door eenen brief van hun K.H. de doorluchtigste gouverneurs generael van dese Nederlanden, dat sij ontfangen hebben de droeve tijding van de gevaerlijke siekte van sijne keijserlijke en koninglijke Maj., onsen souvereijnen heer en regeerder, die op den 16 deser maend de laeste H.H. Sacramenten gevraegt en genoten heeft. Wij voldoen thans met ernst en sorgvuldigheijd aen onsen plicht en gesaemendlijk aen de bevelen van H.K. hoogheden en met voorgaende advise van de seer Eerwe en Edele heeren dekens en capittel onser Cathedraele kerke, stellen wij in en ordonneren de volgende algemeijne smeekingen
| |
| |
en biddagen tot welvaeren van Z.K. en K. Maj. en de behoudenis van den staet.
Morgen, wesende 25 deser, sal het Alderheijligste in den hoogen choor onser Cathedraele worden uijtgestelt en voor de mettenen en ontrent half 10 sullen wij de hoogmisse singen en sagternoens, ten half vijf, het solemneel lof, waer in sal gesongen worden den 6 psalm: “Domine ne in furore tuo” met de collecte: “pro infirmo imperator”. Daerna sal geschieden de plegtige reductie van het Alderheijligste Sacrament tot des selfs capel. Welke diensten op de twee volgende dagen, Sondag 26, en Maendag 27 deser, in onse Cathedraele, op den selven voet sullen hernomen worden.
Maendag sal ook desen biddag op de voorse maniere gehouden worden in de vermaerde collegiale parochiale kerk van St Jacobs en in de abdijen van St Michiel en van St Salvator, alsook op het beggijnhof.
Dijnsdag in de parochiale kerk van St Walburgis, bij de P.P. Predikheeren, O.L. Vr. Broeders en in het gasthuijs.
Vrijdag in de parochiale kerke van 't kasteel, Urselinnen, Swertsusters en Engelsche Theresianen.
Saterdag in de parochiale kerk van St Willebrordus, bij de P.P. Beggaerden, Discaelsen, Capucienen en Grouwsusters.
Donderdag daernaer sal desen biddag wederom hervat worden in de Cathedraele en andere kerken, op de order als boven, soo lang de gesteltenisse van sijne maj. dit vereijschen sal.
Voorders ordonneren wij, dat in alle kerken deser stad, soo seculiere als reguliere, dagelijks in de conventueele Misse het H. Sacrament word uijtgestelt;
| |
| |
en dat vóór het begin van de Misse gesongen word, de litanie van O.L.V. van Loretten met de collecte: “Beata et pro infirmo imperatore”. Wij bevelen ook aen alle priesters dese laetste collecte in hunne Misse bij te voegen en sijne Maj. in het H. Sacrificie indachtig te wesen. Daerenboven sal men in alle loven, geschiedende met uijtstelling van het Alderheijligste, den voorgemelden psalm en collecte singen.
Gegeven binnen Antwerpen, den 24 April 1789. Was onderteekent Cornelius Francisus, Bisschop van Antwerpen. Leeger: ter ordonnantie van Sijne Doorluchtige Hoogweerdigheijd; ondert. A. Van Celst. secret.’
25 April wird de Misse door sijne Doorl. Hoogw. gedaen;
26 April door den Seer Eerwe en Edele heer Jos. F. Werbrouck, doctor in de Godsgeleerdheijd, deken der Cathedraele; en 27 deser door den Seer Eerwe heere Seraphinus Dierckxens, canonik der Cathedraele; ten bijwesen der heeren canoniken en van de weth, van den commandant en de andere militaire officiers.
Woensdag 28 April was alhier, in druk, alomme aengeplakt van stadswegen, eene bekentmaeking, waerbij de heeren van 't Magistraet deser stad seggen, dat sij van hunne plicht hadden geagt, tot behoudenis van den keijser, te laeten celebreren in de Cathedraele kerk, op 29 deser, een solemnele Misse, waerin onsen Bisschop soude hebben geofficieert; maer desen morgent, eer de Misse begon, ontfong onsen Bisschop, alsook de weth, brieven van de gouverneurs generael, gedagteekent tot Brussel, 28 deser, inhoudende, dat sijne Maj. soo verre was herstelt in gesondheijd, dat de biddagen tot Weenen
| |
| |
niet hadden geduert als drij daegen; en in dese landen behoorden op te houden, soodat de gemelde Misse niet gecelebreert is; van welke ophoudinge terstont wird wete gedaen aen de andere kerken, alwaer men, ten dien eijnde, geen diensten meer mogt verrigten. Het scheen ons vreemd soo een spoedige herstellinge en schielijke ophouding der biddagen; en hetgene ons nog meer tot verwonderinge diende, was dat men van geene Misse van dankbaerheijd hoorde; vele verblijven nog altijd in 't gedagt dat hij soude overleden zijn; en dat sij de bekentmaeking daervan sullen uijtstellen, tot dat sij nog eenige nadeelige schikkingen sullen doorgedrongen hebben.
Daer was bijna geen volk in de kerken alwaer het biddag was ten dien eijnde; maer men hoorde openbaer met den keijser en sijne siekte den spot houden; jae, de droefheijd daerover was klijn.
De comedien mogten ook wederom heropent worden.
| |
Meij
1 Meij is de weth gecontinueert per interim; hetgene wederom iets beduijd; en men segt dat er moeijte word gedaen wegens het gouvernement om de nieuwe tribunaelen van 1787 wederom in gang te krijgen.
Snagts tusschen 13 en 14 Meij is den notaris.... Goublom, door de dienaers van den schouteth, uijt sijn huijs in de Moriaenstraet gehaelt en in de gevangenis op 't steen geset. Hij hadde onlangs in eene herberge: ‘Den jongen handbogenhof’ alhier, de alderschandelijkste lasteringen uijtgesproken tegen Godt en tegen de H. Maegd en Moeder Godts Maria; en meer andere schandaelen aldaer gegeven met blasphemien uijt te galmen tegen de oude -Roomsch-Catholieke
| |
| |
religie, te schrikkelijk om te noemen; hij had sig van overlang, jae wel 3 jaeren met diergelijke saeken opgehouden, besonderlijk op de dorpen hier ontrent aen de boeren, saeken uijt de H. Schrifture en punten van ons geloof valschelijk en na sijne vrijgeestige gesintheijd uijtleggende, om alsoo onnoosele en ongeleerde menschen van den weg af te trekken en tot dwaelinge te brengen.
18 Meij heeft er wederom eenen anderen van den soogenaemden Slinken Vleugel, en daervoor over lang al gehouden zijnde, smorgens om 7 uren in St Jacobskerk publiek schandael gegeven, desen heeft tegen verscheijde plaetsen van dese kerk, in den omgang, ontrent Venerabel capel, sijn water gemaekt; al of hij in eenen beestenstal was; en meer andere schandelijkheden bedreven, in presentie van alle degene aldaer tegenwoordig waren. Peijst eens wat menschen, wat vrijgeesten en schandaelgevers men onder den Slinken Vleugel, keijsersgesinde, anders royalisten genaemt, vind; menschen sonder religie, sonder seden, die sig niet schaemen sulke schandelijke verergernis te geven, selfs in 't huijs van Godt; jae tot bij het tabernakel. Heeft men dan geene reden en is men niet verplicht van sig van het geselschap van sulke persoonen te verwijderen en de selve te schouwen?
22 Meij was 't concours in 't bisdom alhier. Den onderpastoor van de Borgt: F.E. Buijsen, onlangs door het gouvernement generael tot Brussel begunstigt zijnde met eene canonikdije van het capittel van den H. Gummarus tot Lier, was wegens het selve gouvernement gestelt als koninglijken inspecteur of commissaris over de concoursen, om die van hunnentwege bij te woonen en sijn relaes daerover te geven. Hij had van dese, sijne verheffinge tot inspecteur, aen onsen Bisschop wete gedaen bij brieve soo men segt, geschreven in
| |
| |
't Vlaems; en heeft sig desen morgent ontrent 9 uren, in 't Bisdom begeven, wordende aldaer van niemand erkent of aengetrokken; maer, integendeel geschouwt; niet eenen geestelijken heeft sig tot dit concours gepresenteert; soodat hij onverrigter saeke is moeten scheijden, wordende, het Bisdom uijtkomende, schandelijk uijtgejouwt en nageroepen. Op de Schoenmerkt stont veel volk om dese nieuwe vertooning te sien. Daer waren snagts op de deure van sijn huijs, in de Sakstraet, verscheijde uijlen geteekent. Hij heeft onlangs sijne onderpastorije afgestaen in welke plaets reeds voorsien is en bekleed is door den Eerwen heere De Bock, gebortig deset stad; seer frayen predikant en seer bemint van sijne parochianen.
23 Meij waren de wijkmeesters en dekens der ambachten vergaedert tot het kiesen der auditeurs voor de stadsrekeningen na de oude gewoonte; sij hadden sulks over lang versogt aen den borgermeester dog was hun alsdan niet toegelaeten; misschien omdat er sterk gewerkt wird tot vernieting ofte hervorming van den staet, waerop die van 't gouvernement niet goed gesint en zijn, omdat sij hunne rechten, de privilegie, de besworen constitutiën en het gemeijn welvaeren te veel behartigen. Dog men hoopt dat dese ongerechtige vernieting voor altijd sal afgeweerd worden. De leden van den souvereijnen raede van Brabant waren daerover reeds verscheijde reijsen vergaedert geweest, selfs op 8 deser tot middernagt, ter oorsaeke van de nieuwe forme in de representanten van den 3en staet deser provincie, die souden bestaen in eenige gedeputeerden der 3 hoofdsteden van Loven, Brussel en Antwerpen, in evenredig deel, het welk ieder van hun draegt in de publieke lasten, mitsgaeders eenige gedeputeerde der klijnere steden van Thienen, Diest en van eenige gedeputeerden van ieder der
| |
| |
principaelste dorpen van Brabant, dog men hoort dat alle hunne bijeenkomsten tot nogtoe nutteloos zijn geweest.
Ten selven dage is alhier op de oude maniere gepubliceert de declaratie van den keijser betrekkelijk tot het edict van den concours van den 16 Juni 1786, van 27 April 1789.
26 Meij was 't koopdag van de meubelen en kostbare effecten in de abdije van Perk bij Loven, soo onrechtveerdig en schandelijk vernietigd, gelijk het relaes, in druk zijnde, ons breedvoerig meld.
30 Meij, wesende Sinxenavond, is alhier op de werve gepubliceert, ten versoeke van den Subst. Proc. generael De Leenheer, door den deurwaerder P.S. Borrekens, opde 3 gewoonelijke plaetsen, te weten: werve, stadhuijs en borsse, geafficheert, brieven van proclamatie ten laste van den advocaet Henri Van der Noot. Den gemelden Subst. proc. generael De Leenheer hadde op 6 Augustus 1788 request gepresenteert in den raede van Brabant tegens den geseijden advocaet Van der Noot; en 3 vermeerderingen van request, gepresenteert met 71 geexamineerde stukken, waerop is gevolgt decreet van ‘prise de corps’ ten laste van den gemelden advocaet, die sedert dien tijd op de vlugt is, soodat hun decreet niet werkstellig gemaekt konde worden; waerom den gemelden proc. generael, andermael sijn recours nam in den raed, versoekende brieven van proclamatie die hem sijn vergund, in dato 17 April 1789, gepar. Vir. vt. ond. Reniers. Wordende ieder van hun in het particulier bij de selve geautoriseert van door geheel Brabant, Limburg en over Maese den gemelden advocaet Van der Noot te apprehenderen; ook word hun geordonneert van hem te draegen ter plaetse van sijne residentie; en daer men sulks gewoon is, van hem te daegen door publiek edict, te proclameren à la Breteque van Brussel en de gewoonelijke plaetsen, ten eijnde sig binnen 30 naestkomende dae- | |
| |
gen; te weten 3 termen van 10 tot 10 dagen, kome en sig begeven in het prison van Treurenberg, om te antwoorden en te procederen tegen hetgene gemelden substituet proc. generael heeft ten sijnen laste, op pene dat den termijn van 30 dagen geijndigd zijnde, niettegenstaende sijne absentie en non comparatie, sal regt gedaen worden in gevolge van dese brieven; in de welke men leest alle de feijten waermede hij beschuldigt word; jae de memorien die hij gemaekt heeft tot handhaevinge van onse constitutie worden aldaer als grove feijten aensien er gehouden. Den eersten huijsier van den raede
heeft sig vervoegt, heden 30 Meij, à la Breteque van Brussel; ten selven dage is den huijssier Trioné à la Breteque tot Loven aengekomen; en alsnog ten selven dage, gelijk boven geseijt, is den huijssier P.S. Borrekens op de Werve deser stad Antwerpen, die naer aldaer, de lesinge der selve, in den naem van den keijser als hertog van Brabant, voor de eerste reijse den gemelden advocaet, Henri Van der Noot hebben geproclameert om te compareren en sig te begeven in de gevangenis van Treurenberg, tot Brussel, ten eijnde als boven geseijd. Siet eens wat haet het gouvernement heeft opgevat tegen desen advocaet, die alles heeft aengewend tot behoudenis van onse constitutie.
Op 27 Meij is er eenen borger van Lier, genaemt Gumarus Haverhals, woonende aldaer in 't hof van Immerseel, door den schouteth van aldaer, Jonr Henricus Van Trier, bij order van het gouvernement geprehendeert zijnde, na Brussel getransporteert, omdat hij, soo men segt, de landsconstitutiën behertigde. In de stad Lier word, in eenen gang agter het stadhuijs, eene gereformeerde kerk gebouwt; tot verwondering van de catholieke inwoonders; daer men integendeel de kerk der Cathuijsers aldaer soo schandelijk verwoest siet; en 't klooster verkeert in eene schandelijke plaets, te schrikkelijk
| |
| |
om voorderen uijtleg van te geven. Dit klooster is geheel verkogt en de cellen der paters bewoont.
| |
Junij
Tegen 2 Junij hadde de proc. generael Van Laeken, alhier zijnde, bij hem gedaegd, den weerd uijt de herberge ‘den Steur’ aen de Vlasmerkt; de dochter uijt ‘Petit Paris’ op 't Pand; en den weerd uijt ‘Het Blouw Peerd’ op de Peerdemerkt, ten eijnde dat sij de portraitten van den advocaet Hendrik Van der Noot, in hunne respectieve compagniekamers hangende, moesten wegdoen, hetgene in ‘den Steur’ en in ‘Petit Paris’, om alle geschillen en questien te vermeijden, is geschied; maer geensints in het ‘Blouw Peerd’. Peijst eens hoe wijd den haet strekt tegens den voorstaender van onse wetten en privilegien, dat sij het tot tegen sijne portraitten willen vreken.
5 Junij sag men alhier aengeplakt wegens het magistraet een copije van het decreet van 3 deser, wegens het gouvernement generael op 4 deser ontfangen hebbende. Dese declaratie wird bij brieve van den fiscael P.G. Cuijlen op de dorpen gesonden, om aldaer geafficheert te worden. Bij dese depeche willen sij, onderandere, ons doen gelooven, dat alles hetgene men tegens hun inbrengt leugenen zijn; nopens de oprechtinge van eene militaire conscriptie; nopens eene belasting van 40 ten hondert; nopens de inbrenging van een vervaerlijk systheem van strengheijd en van dwinglandije, nopens de vernieting van de constitutie en selfs van den religie.
Abdijen en cloosters vernietigen, kerken plunderen en van alles berooven; sig meester maeken van alle geestelijke goederen, over saeken die direct de geestelijkheijd aengaen door de kerkelijke wetten en door verscheijde concilien vastgesteld;
| |
| |
raekt dit geene religie of dient dit niet tot agterdeel van de selve? Persoonen voor plichtig apprehenderen en door militair geweld aen hunnen regter onttrekken, en gelijk sij bij dit tegenwoordig depeche openlijk seggen ‘Il Orbis Baencus’: behoudende thunnen laste (dat is tegens die welke sig eenigsints sullen stellen of seggen tegens hunne dispositien, of tegen hunne verderffelijke systemen) te doen ageren ten tijde ende plaetse voor soodanigen rechter als wij sullen vinden te behooren.’
Voor eenen regter die hun sal believen en met militair geweld na eene vreemde plaets veeren; is dat geene strengheijd en dwinglandij? De onrust is vervaerlijk en schrikkelijk, daer wij, alle goede ingesetenen ons inbevinden en mede gequollen zijn gedurende de actueele regeering.
Desen namiddag om 3 uren zijn alhier eenige dragonders, een half escadron, binnen gekomen van Mechelen, intrek nemende in 't Hessenhuijs alhier, waerdoor onse goede en verdruktwordende borgers wederom vol vreese waren, te meer alsoo er op 't casteel andermael eenige canons na dese stad geplaetst waren.
Alsoo de staeten van dese provintie van Brabant over het consenteren of afslaen der imposten en subsidien niet geroepen waren, quamen de selve te cesseren met 1o deser maend Junij, welke orders van gene invorderinge te doen, desen namiddag wegens de gedeputeerden op de comptoiren is gebrogt, soodat de selve geheel komen te onderblijven. Den minister hadde, soo men segt, gister de gedeputeerden bij hem ontboden en hun de continuatie versogt, hetgene sij hebben geweijgert, aen hun alleen niet zijnde dese invorderinge te consenteren.
De subsidien en imposten waren, niettegenstaende den 3en staet hierinne in November 1788 niet geconsenteert en had, ingevordert sedert 18 Meert, ingevolge de orders aen 't accijs alsdan aengeplakt, hergene nogtans onredelijk was, hebben
| |
| |
selfs van den wijn bij verscheijde den impost, onder notitie gevolgt zijnde, gaen haelen, hetgene hun door eenigen betaelt en door anderen gewijgert is.
Dit saisoen, den wijn seer exellent zijnde, word er dagelijks in menigte veraccijst en groote provisie opgedaen, winnende hier door op ieder stuk wijn f 14; zooveel den impost bedraegt.
6 Junij 's avonds om 6 uren, was het collegie; de weth hadde vandaeg eenen brief van den minister ontfangen, waerbij sij onderrigt worden dat den commandant der militaire binnen dese stad wegens het gouvernement belast is door de militaire te doen aenhouden alle degene, de welke eenig onderscheijdende teeken van partijeschap aenhebben, ofte op eenige hoegenaemde maniere begaen de minste buijtensporigheden ofte stoornisse, tegenstrijdig aen den inhoud van 't decreet van 3 Junij 1789, op 4 deser aen het publiek kenbaer gemaekt, welk decreet ook aen de militaire wagten, aen de cloosters waer sij in liggen, als Carthuijsers, Tersieken en Theresen geafficheert is.
8 Junij, kermis Maendag, was het andermael collegie en maendelijkschen raede, over de saeken, als wanneer van stadswegens daerover eene ordonnantie is uijtgecondigt, verbiedende dat niemand eenige teekenen van partijeschap, 't sij aen hoeden, kleederen ofte andersints mag draegen, dat eenieder, op wat plaetse het soude mogen gebeuren, sig sal moeten onthouden van voor te draegen, oneerbiedige, lasterige, eerschendende, oproerige gesegdens ofte tijdingen, tegenstrijdig aen de waerdigheijd van S.M. ofte van den Staet, en van niemand uijt te jouwen, te beschimpen, ofte eenige stoornisse aen te doen, 't sij met woorden, 't sij met werken, of hoedanige maniere, op welke plaetse het soude mogen sijn.
| |
| |
9 Junij waren de staeten, conconvoceert zijnde, bijeen gekomen, dog seffens gescheijden, alsoo die van 't gouvernement geene tijding en hadden van Weenen, soo sij voorgaven en gestelt op 12 deser, dog onsen Bisschop is niet vertrokken.
10 Junij is den treffelijken voorstander van onse wetten, den advocaet Henri Van der Noot, voor de 2de reijse alhier geproclameert.
12 Junij, zijn de staeten andermael bij malkanderen geweest, dog wederom haest gescheijden, en geroepen tegens Donderdag 18 deser.
Op de gewoonelijke maniere zijn alhier gepubliceert: 1o eene declaratie van den keijser, verbiedende de distillatie der brandewijnen, van den 5 Junij 1789; alsook een edikt; raekende, soo de vrijheijd van de circulatie der graenen binnen het land, als de gerustheijd in de publieke merkten van 3 Junij 1789. De terwe gelde over de 9 gulden en de rogge over de 5, soodat door de ongemeijne duerte der graenen en andere verdrukkingen, de gemoederen van vele ingesetenen soodanig onsteken waren, dat er onlangs in verscheijde steden en plaetsen, tumulten en plunderingen waren voorgevallen, soo ten opsigte der landssaeken als van den dueren tijd, tegens de opkoopers, namelijk tot Diest, Aerschot, Thienen, Dendermonde, en Loven, alwaer het erger gong, alwaer eenige, soo soldaeten als borgers, zijn doodgebleven.
17 Junij sag men alhier aengeplakt, wegens de gedeputeerden der staeten van Brabant, eene waerschouwinge, om aen te condigen dat sij hebben geresolveert met kennisse van 't gouvernement, om aen de behoeftige ingesetenen het brood tot eenen redelijken prijs te besorgen, te doen betaelen, beginnende 17 deser, een premie van 8 stuijvers Brabants courant
| |
| |
geld, voor iedere sistere rogge, die op de merkten van Brussel sal vercogt worden; de betaelinge van eene geproportioneerde proemie sal plaets hebben te rekenen met de selve dage, voor de rogge die sal gebrogt en vercogt worden op de merkten van Loven en van Antwerpen; hetwelk binnen dese stad maekten 13 stuijvers per veertel, en hetwelk konden genieten, dewelke 8 veertelen alhier ter merkt brogten; de betaelinge wird betaelt door de stad, mits het certificaet wegens die van de polliciekamer door die van 't Magistraet aengestelt.
Dog dit maekt de graenen niet beter koop, maer integendeel waren op Vrijdag 19 deser alswanneer dese premie alhier de eerste reijse plaetse had; de prijsen nog geklommen en stonden in spijker, te weten, den rogge f 5,7 en de terwe f 8,19 en een brood van eenen stuijver moest wegen
| rogge - 1 pond |
5 lood, |
| Spaens wit |
15 dito |
| fijn terwe |
19 dito |
| terwe met de gruijs |
21 dito |
hetgene bij menschen gedenkenis niet geschied en is, den gemeijnen ambachtsman gaf bijna sijne geheele winsten aen brood alleen.
Waerschouwinge.
Mijne heeren die gedeputeerde der heeren staeten van Brabant, in aendagt nemende de tegenwoordige duerte der graenen, ende om aen de behoeftige ingesetenen het brood tot eenen redelijken prijs te besorgen, hebben geresolveert met kennisse ende toestemming van het gouvernement deser Nederlanden, te doen betaelen, te beginnen met Woensdag 17 deser, eene permie van acht stuijvers Brabants courant geld, voor iedere sistere rogge, die op de successive markten van Brussel sal vercogt worden, de betaelinge van eene geproportioneerde premie sal plaetse hebben, te rekenen met de selve date, voor
| |
| |
rogge, die sal gebrogt ende vercogt worden op de merkten van Loven en van Antwerpen. Omme het effect van dese aenmoediginge te genieten, sullen de vercoopers moeten te coopstellen op eene van de merkten van de drij hoofdsteden, ten minste in eene reijse, de alhier vastgestelde quantiteijt, te weten tot Loven 20, tot Brussel 12, tot Antwerpen 8 maeten rogge, gelijk de selve maeten in iedere hoofdstad respectivelijk geploghen worden.
De betaelinge van dese premie sal geavenceert ende betaelt worden door die casse van elke hoofdstad, mits het enkel certificaet van de gene wegens de heeren van het magistraet aengestelt tot de policeije der merkten, onder welk certificaet den vercooper sal stellen sijne quittantie.
Op 18 Junij waren de staeten van dese provintie van Brabant andermael bij malkanderen tot Brussel, dog onsen Bisschop niet. De selve volgens hun gemoed niet willende consenteren in den voorstel van 't gouvernement, zijn gecasseert geworden, immers hunne gedeputeerden, even als onlangs (31 Januarij lest) gebeurt is aen de staeten der provintie Henegouw; het is eene saeke die niet kan uijtgewerkt worden als met vreedheijd en geweld, soowel strijdende tegens alk gesonde reden als tegens onse constitutie, soo solemneel besworen in den naem van den keijser. Hunne vraeg was, soo men segt, de subsidien en imposten voor altijd, de vernieting van den 3den staet, het seminarie generael in wesen, en eenige milioenen in geld etc...
De gouverneurs generael waren uijt Brussel vertrokken, naer Vlaenderen, badden tot Temst op 't casteel van den Canselier van Brabant, de Crumpipen, heer van die plaets, gelogeert, vanwaer sij hooger zijn gereijst.
| |
| |
19 Junij, smorgens om 8 uren wird alhier op 't casteel gevangen gebrogt van Brusel met eenige provosten, in de voiture, omringt van dragonders, den ouden en treffelijken Mher Theodorus, Joannes, Laurentius Delmarmol, raedsman van den souvereijnen raede van Brabant, gister aldaer, in het uijtkomen van den raed, geaprehendeert zijnde. Desen raede is gister ook gesupprimeert geworden, ingevolge het diploma van 6 deser aen hun bekent gemaekt zijnde.
Desen heer hadde in de vergaederinge van den selven raed eene schoone aenspraeke gedaen tot aenmoedinge van hunnen eed en conscientie ongeschonden te bewaeren, de rechtveerdigheijd en lands wetten voor te staen. O! ongehoorde tyrannie om de religie, aengebore en met eed bevestigde privilegien, regtveerdiglijk volgens eed en conscientie voor te staen, sulke vervolgingen te leijden.
Hij heeft ook van het getal der raedsheeren geweest die binnen dese stad in ballingschap zijn geweest, sedert 26 April 1788 en gelogeert in de abdije van St Michiels, tot in Julij, alswanneer hij heeft gelogeert bij den seer Eerwen Heere Ant. De Vries, canonik der Cathedraele en Artspriester, tot in September, alswanneer sij wederom ingeroepen zijn.
19 Junij na middag om 2 uren vervoegden sig eenige soldaeten en dragonders, waerschijnelijk met eenen Brusselschen commissaris, na het huijs van Jonr Jean Aug. Van den Cruyce, rentmeester generael der seer Eerwe en Edele Heeren staeten van Brabant in 't quartier deser stad, woonende in de Brilstraet, nemende het comptoir der selve straeten in beslag. Sij hadden hem van 's morgens heel vroeg voorgeselt van den eed aen den keijser te doen, hem valschelijk voorgevende, soo men segt, dat alle de anderen dien alreeds gedaen hadden, soodat bij dien aenstonts gedaen heeft, misschien uijt vreese van geweld of andersints gedwongen worden; dog het is altijd
| |
| |
eene grootere eere van sijn officie onrechtveerdig berooft te worden met geweld, als ongetrouw te sijn aen sijne meesters; 't is een saek waerdoor hij de indignatie van 't publiek over sig heeft getrokken, en hem bij de welpeijsende borgers en selfs bij vele van sijne familie haetelijk maekt; ondertusschen bleven er twee gewapende soldaeten de wagt houden voor sijn huijs.
Sijnen officiael G.B. Celst heeft aenstonts sijn officie bedankt, meer agtende sijne meesters en het land getrouw te zijn, als sijn officie op soo eene ongerechtige weijse te behouden, hetwelk door de andere twee officiaelen L.A.F. Baraux en Peeters ook is gevolgt.
Den raed en rentmeester generael Sanchez d'Aguilar tot Brussel, hadde aenstonts van sijn officie afstand gedaen, liever als den nieuwen eed te doen, soo strijdig tegen onse rechten, en schandelijk voor het vaderland.
Desen avond sag men op verscheijde plaetsen binnen dese stad dragonders te peerd patrouilleren, men seijde dat ieder soldaet 8 scheuten soude gekregen hebben, even alsof sij andermael eene partije onnoosel en ongewapende borgers op soo vreede wijse souden gaen vermoorden, gelijk sij op 4 Augusti lest op de merkt alhier begaen hadden, hetgene altijd onse borgers in geheugen sal blijven.
Ondertusschen om hallf 11 desen avond is er door hun ondersoek gedaen met dragonders en provosten na den seer Eerwen heere Joese Ant. Seerwart, plebaen van 't suijdquartier der Cathedraele op de Schoenmerkt, eenen waren herder en met reden seer bemind van sijn schaepen; alsook na den seer Eerwen Heere Petrus Van Eupen, canonik en penitencier der selver Cathedraele, Landdeken van 't district van Antwerpen, woonende aen de oostseijde van 't Groen kerkhof, eenen seer stigtenden priester, ondertusschen was daerontrent eene koetse gereed, misschien om hun na 't casteel of elders te
| |
| |
transporteren, dog hebben niemand van dese deugdelijke mannen gevonden; den heere Plebaen had ontrent een uren te vorens de bicht gehoort van de oude wede De Ley in de Cammerstraet en was na de kerk gegaen om de berechtinge aldaer ook te doen, maer gewaerschouwt wordende over de beweging die sig daerontrent sedert in den agternoen bevond, door raed en gedwongen van te vertrekken, is langs de Handschoenmerkt de kerk uijtgegaen, en de Landdeken bij geval niet thuis zijnde, soodat sij beijde het militair geweld en wreede vervolging gelukkiglijk zijn ontkomen. Ach! hoe kan sulks gedoogt worden! Sulke onrechtveerdige vervolging tegens die twee helden van de religie, ieveraers van den godsdienst en uijtmuntende predikanten, welkers voorbeelden en sermoonen, altijd tot stigtinge van onse goede catholieke borgers hebben gedient. 't Is dien gemelden heere Petrus S. Van Eupen die sedert het jaer 1779, Sondags na middag, om half 3 in Sti Caroli Borromeikerk met grooten iever en onder grooten toeloop van volk, de uijtleggingen van den Mechelschen Cathechismus of onderwijs der christelijke leeringe doet, aldaer in gemelden jaere door neerstigheijd van wijlen sijne Doorl. Hoogw. Jacobus, Josephus Thomas Wellens ingestelt sijnde. Denk eens hoe weijd hunne vermetendheijd strekt, dat sij sig niet souden schaemen de handen aen de priesters, Godsgesalfde te slaen. O beweenelijke dwaesheijd!
Daer was dese week nog een schoon stuk geschied tot St. Truijen in 't land van Luijck, alwaer veele vlugtelingen zijn der universiteijt van Loven, onder andere den Eerwe heere J.J. Van den Elsken, lector van 't Attrechts collegie tot Loven en bichtvader van 't Beggynhof aldaer, zijnde aldaer sedert verlede jaer, ter oorsaecke der vreede vervolgingen tegen sijnen persoon, gevlugt, sig ophoudende in 't clooster St Hieronymus Dal. Ondertusschen hadden die misschien van 't gouvernement tot Brussel den onderschouteth van St Truijen
| |
| |
omgekocht, soo men segt, voor 1000 pistolen, om desen priester te apprehenderen en hun te leveren, hadden ten dien eijnde eenige provosten in borgers kleederen uijtgesonden, om tot hun oogwit te geraeken. Dese dan gekomen zijnde tot St Truijen, hebben hem buijten dese stad met eenige andere priesters sien wandelen, alswanneer den onderschouteth hem gevangen nam, hem aenstonds aenvatte en brogten gebonden binnen die stad, ten huijse van den voorseijden onderschouteth, om voorder na Brussel te transporteren. Ondertusschen, de borgerije, op 't geloop van eenen priester van 't geselschap van den heere Van den Elsken, die spoedig binnen die stad gekomen was, sig aenstonds bijeen vergaedert hebbende, haelden hem uijt den gemelden huijse, en met een escort van ontrent wel 80 gewapende, wordt hij na Hasselt getransporteert. Hetgene waermede sij hem beschuldigen en waerover hij tot Loven ook vervolgt is, is dat hij autheur soude sijn der brieven uijtgegeven wordende onder den naem van ‘Keuremenne’, waerin wijd en breed beschreven zijn het seminarie generael met desselfs leeraers en leerlingen, den geheelen staet van 't selve en der tegenwoordige universiteijt.
Is het geene schande voor eenen Roomschen vorst, onse priesters te vervolgen op soo eene schandelijke wijse? Dat sij genoodsaekt zijn te vlugten, hunne stad, familie, hunne toehoorders en, gelijk den heere Plebaen, sijne schaepen te verlaeten en hunne toevlugt te nemen op het gebied van eene oncatholieke mogentheijd, gelijk onse twee vlugtelingen, op het Hof van onsen Bisschop, in de hoeve bij den Ouden Borch, zijnde onder de staeten van Holland, of gelijk anderen seggen, tot Bergen op Zoom.
20 Junij. Smorgens vroeg is er sekeren persoon van Loven, wesende eenen Ierlander, genaemt Dhr. Weibber, licentiaet in de medecijnen aldaer, die de visiten gratis doet, woonende op
| |
| |
de Heverschestraet, vergeselt met dragonders, op 't casteel gebrogt; denkt eens wat droefheijd voor vrouwe en kinders.
In den morgent is den voorstel gedaen, op 't stadhuijs in 't collegie, van 3 onwettige placcaerten, dog onse Magistraet, ingevolge hunnen eed, hebben die publicatie geweijgert, uijtgenomen een kleijn getal, sommige seggen 4; is 't soo, dit zijn er dan waerscheijnelijk die eene andere conscientie hebben, of hunnen eed vergeten zijn, die sij op de Blijde Inkomste, in 't aenkomen van hun officie, gedaen hebben.
22 Junij, tegen den noen, om half 12, werden op de puije van 't stadhuijs alhier 3 placcaerten, waer van de weth eergister de publicatie met recht en reden had geweijgert, gepubliceert door den deurwaerder P.L. Borrekens, ter assistentie van onsen schoonen markgrave; te weten 1o eene ordonnantie van den keijser van 18 deser, waerbij alle de privilegien van dese provintie gelijk ook den geheelen inhoud der Blijde Inkomste, worden gecesseert en geannulleert; de staeten, gelijk ook den Souvereijnen Raede van Brabant, gesupprimeert; 2o eene declaratie van den keijser, raekende de opperadministratie van justitie in de provincie Brabant, ook van 18 deser, waerbij onder andere geseijd word, dat er sonder uijtstel binnen de stad Brussel sullen opgerecht worden, twee kamers van den grooten Raede van Mechelen, die voor dese provincie van Brabant, de justitie in den laesten report sullen administreren; en ten 3e eene declaratie van den keijser, raekende den ontfang van de publieke lasten in de provincie van Brabant, van den 19 Junij 1789. Geduerende dese publicatie waren er ontrent 60 à 70 gewapende soldaeten in drij partijen, op de groote merkt, die, beneffens eene patrouille van 19 dragonders te peerd, aen 't hoofd hebbende den Commandant der trouppen binnen dese stad. Dujardin, die in Tersieken logeert, de borgers hier daer bij malkanderen staende, deden vertrekken
| |
| |
op eene seer onbeleefde wijse, met hunne sabels daerna kappende; andere en sterkere patrouillen van dragonders reden ondertusschen langs de voornaemste straeten daer ontrent; dog niemand insulteerde hen, alhoewel sij ontrent de Kaesruije twee dekens van de gilde van den ....... J.B. Ceulemans, koopman in laekens en J.F. Van Lancker, koopman in engelsche en Neurenbergsche goederen, beijde van 't stadbuijs afkomende, waerbij sij voor affaires van de gillde hadden geweest, om na huijs te gaen, vastgrepen. Wij stonden verbaest, als men dese met de selve patrouille Dujardin, aen 't hoofd hebbende, over de groote Merkt, voorbij 't stadhuijs sagen leijden en wirden langs de oude Kooremerkt, Schoenmerkt, nevens den huijse van den voorsegden van Lancker, op den hoek van de Beddestraet, wiens huijsvrouwe van desen voorval nog niets wetende en haeren man tusschen die dragonders siende aenkomen, schier als bezweek, en gingen soo voorts langs de Meir, Huijdevettersstraet na de hoofdwagt, alsnog zijnde in Tappesiers Pand, van waer sij met een escort voetvolk en eenige dragonders na 't casteel getransporteert zijn.
Vele borgers op de groote merkt, dese militairen aldaer siende, hadden hunne deuren, vensters en winkels gesloten uijt vreese, jae, alle welpeijsende ingesetenen waeren vol droefheijd en vreese, eenige begaven sig buijten dese stad om, niet wetende wat lot over hun hoofd hong, in de militaire handen niet te vallen, welkers onbeleefdheijd, even als van de provosten tegens onse verdrukte borgers niet lijdelijk was.
Desen morgent was den Brusselschen commissaris van 't gouvernement, P. Provost na 't comptoir van den 20on penninck gekomen zijnde onder 't stadhuijs, hetwelk gesloten wird. Dhr Kannekens en voordere officieelen wirden ook den nieuwen eed voorgestelt, maer deden den selven niet; gelijk sij insgelijks deden na middag op 't wijnaccijs onder de werf- | |
| |
poort, en hebben aldaer eenen schildwagt geset; hadden ook geweest op 't comptoir, alwaer men de impositie van eenen gulden op iederen hond betaelt, ontrent de borgtkerk.
Desen avond patrouilleerde den markgrave langs dese stad met 11 gewapende provosten, dog niemand wist er de reden van en het scheen, alsoo alles soo stil was, dat het was om onse borgers op te hitsen en tot tumulte te brengen; hij en sijne lagrassen wirden op verscheijde plaetsen door de jongens agter hun loopende, schandelijk uijtgejouwt.
23 Junij. Smorgens reden de dragonders wederom langs de stad; men sag aengeplakt aen het stadhuijs en aen de kerken sekere bekentmaeking, dat alle de gewesene ontfangers der staeten van Brabant, aengestelt in de steden van Brussel, Antwerpen en Loven, gecontinueert zijnde in hunne plaetsen van wegens sijne majesteijt, uijtgenomen den Raedontfanger generael de Aquilar; en in consequentie geauthoriseert van hunne gestiën te exerceren gelijk voor desen.
24 Junij, in den morgent zijn de commissarissen na 't bieraccijs gegaen, hetgene aenstonts gesloten wird, nemende van alles inspectie en na middag deden sij de imposten al betaelen. De imposten der andere specien moesten volgens hunne orders ook betaelt worden, maer niet volgens de rechten en wetten van ons land, die men nogtans meer dient te observeren. Dog niettegenstaende wirden de imposten ingevordert met 25 dito.
25 Junij was 't collegie op 't stadhuijs, alwaer den buijtenborgermeester en pensionnaris Bom, van Brussel gekomen zijnde, van hun wedervaeren rapport quaemen doen.
Men sag wederom door de commissie der officielen eene andere bekentmaking aen 't stadhuijs en kerk geafficheert.
| |
| |
Het vermaerde werk der heijligschrijvers, voor tittel hebbende: ‘Acta Sanctorum’ en bekent onder den naem der ‘Bollandisten’, na den Seer Eerwen Pater Joannes Bollandus, (siet wat er Diercxsens van segt Tom. 7, pag. 271 en seqq.) een werk hetwelk soo exact is in alle sijne deelen, dat het den lof verdient heeft van alle geleerden en van de gereformeerden selfs, hebbende sijn begin genomen binnen dese stad Antwerpen in 't professiehuijs der gewesene Jesuiten Ao 1643, en aldaer door de neerstigheijd en iever van verscheijde geleerde mannen van dit order altijd vervoordert tot den jaere 1773, tijde der vernieting van de Societeijt Jesu. De twee eerste volumen van dit treffelijk werk zijn binnen dese stad in 't licht gekomen 1643, en bestaet heden in 51 tomen, gaende tot in de maend Ocober.
Dit werk dan na de vernieting der gemelde societeijt, is door den iever van eenige deser paters, onder protectie van haere Majesteijt Maria Theresia, gecontinueert geworden in de abdije van Couwenberg tot Brussel; maer dese abdije in 1788 ook het lot van suppressie ondergaen hebbende, en de soogenaemde Bollandisten door het gouvernement op 2 November 1788 insgelijks gesupprimeert zijnde, heeft eijndelijk de abdije van Tongerloo de continuatie daervan aenveerd. Sullende dit groote werk aldaer door drij ingesetenen, waeronder sig bevindt den heere Ghesquière, bekent door sijn: ‘Acta Sanctorum Belg. Selecta’ en ook door drij heeren van die abdije vervoordert worden. Op 19 Meij 1789 begonst men de boeken van Brussel na de abdije te brengen. De laetste sijn aldaer op 20 Junij aengevoert. Dit voortreffelijk werk word aldaer gecontinueert door den Eerwen heere Jacobus De Brien, gebortig van Halle in Henegouw, en den Eerwen Josephus Ghesquière, gebortig van Cortrijk, beijde gewesene Jesuiten. De heeren uijt de abdije zijn: Fridus Thijs, Sijardus van Dijck van Diest, Van de Goor van Turnhout en Ma- | |
| |
thias Staels. Alwaer ten dien eijnde sterk gebouwt word, soo voor de schoone bibliotheque als andersints.
De boeken, brieven en voordere documenten in groote menigte van Brussel alhier aengebrogt zijnde, zijn op 23 en 25 deser met verscheijde wagens na de refugie der voorse abdije van Tongerloo, in 't Kipdorp tegenover St Jacobskerk gevoert.
Sondag 28 Junij smorgens, is den raedsheer Delmarmol van 't casteel gelaeten, wordende tegen den noen gevolgt door J.B. Ceulemans en J.F. Van Lancker; sij hadden niets als eenige slegte bagatellen tot hunnen laste ingebrogt om dese eenigsints te beschuldigen; hieruijt blijkt genoeg, dat men niet pligtig moet zijn om door de militaire, nogtans tegens onse rechten, geapprehendeert te worden; het is als gespiculeert om ons te verdrukken.
30 Junij heeft den markgrave wederom eenige placcaerten aen de weth voorgestelt om te publiceeren, hetwelk sij geweijgert hebben, men meijnde dat hij dit door den deurwaerder Borrekens soude hebben doen uijtvoeren, maer sulks is niet geschied.
Desen avond is den Engelschen doctor, Weibber van Loven ook van 't casteel afgelaeten en op vrije voeten gestelt, tot wiens laste sij ook niets hebben konnen inbrengen.
| |
Julij
Tegens den avond zijn de seer Eerwe heeren Landdeken en Plebaen, die helden van onse heijlige Religie, eijndelijk en tot onse groote blijdschap, wederom binnen dese stad gekomen.
| |
| |
2 Julij. Gisteren en vandaeg zijn de boeken, brieven en papieren en geld van het staete comptoir, uijt den huijse van Jonr Joan. Aug. Van den Cruyce, die sijne ontslaeginge van 't gouvernement gevraegt en bekomen heeft, met eene soldaetenwagt overgetransporteert na het clooster van St Joseph Nasareth, het welk ten dien opsigte op Sondag 28 Junij en Maendag 29 dito, feestdag der H.H. Apostelen Petrus en Paulus en volgenden dag met allen spoed daertoe bereijd was, tot welkers bedieninge provisionelijk is aengestelt, sekeren Brusselschen officieel, bij commissie van 't gouvernement van 25 Junij lest, geparaph. Fr. Vt., onderteekent Nieulant. Ten dien eijnde sag men alhier aengeplakt de volgende bekentmaking:
‘Wordt eeniegelijk gewaerschouwt, dat het comptoir der beden, hetwelk gehouden is geweest ten huijse van den gewesen raed, ontfanger generael Van den Cruyce binnen Antwerpen, sal gehouden worden in het battiment van het gesupprimeert clooster van St Joseph Nasareth, genaemt Spinsters in de Papestraet, tot welkers bediening provisionelijk is geauthoriseert den officiael J.B. Jambers, ingevolge sijne commissie van 't gouvernement deser Nederlanden, de dato 25 Junij 1789.’
6 Julij, smorgens om 4 uren zijn de dragonders langs St Jorisport uijt dese stad vertrokken, eenige nogtans, soo schijnt, sijn alhier gebleven misschien om rapporten te doen.
Vele van de provosten zijn ook vertrokken, dese hadden verscheijde mael desorders begaen, de borgers geinsulteert en ontrust publiek, op de straeten en in de herbergen, alwaer sij verscheijde mael kwamen als heeren gekleed en op eene onbekende wijse; en deden dit alles ongestraft.
Den Eerwen Pater Joseph Tourbé, sig sedert sijn vertrek
| |
| |
uijt dese stad altijd opgehouden hebbende in 't clooster der Beggaerden tot Diest, moest, ingevolge eene depeche van 't gouvernement, sig binnen de 24 uren begeven na eene andere plaets ten sijnder geliefte, uijtgenomen Antwerpen of Diest, omdat hij, volgens de voorse depeche, aenhoud met persoonen die vijanden zijn van 't gouvernement; hij heeft aenstonts laten weten dat hij Brussel verkoos om onder hunne oogen te zijn.
11 Julij is alhier door den deurweerder J.S. Borrekens gepubliceert en geaficheert een decreet, gegeven in den grooten Raede, binnen de stad Brussel den 3 Julij 1789; geparaph. Jos. Vt., ondert. F. Lanné, waerbij gewoonelijke verlengingen der vijfthien dagen reeds dit jaer uijtgesonden voor het hoeij der gebroekten en de gemijnten nog verlengt word voor ander 10 dagen na 't verloop der voorseijde 15 dagen.
Bij waerschouwinge was alhier bekent gemaekt dat den rentmeester deser stad bij provisie ‘voortaen maer en zal betaelen ses en halve stuijvers voor premie, in plaets van 13 stuijvers voor iedere viertel rogge op de merkten verkogt wordende voor de compsumtie van de ingesetenen deser stad, beginnende met Vrijdag eerstkomende, 10 deser.
15 Julij sag men alhier aengeplakt eene advertentie, luijdende aldus: bekentmaekinge van wegens sijne majesteijt den keijser en koning. Word eeniegelijk gewaerschouwt, het recht van eenen gulden op elken hond, hetwelk voortijds is ontfangen geweest door N. Hennebrucker, alsnu moet betaelt worden ten comptoiren der XXste penningen onder den raedhuijse binnen de stad Antwerpen; op de dagen en de uren dat deselfde XXste penningen worden betaelt, tot welken ontfang, beneffens den genen der voorse XXste penningen
| |
| |
provisionelijk is geauthoriseert den officiael J.F. Van den Berghen, ingevolge sijne commisisien ten selven comptoiren aengeplakt.
16 Julij wird alhier langs de stad uijtgetrompet en afgelesen van de 20e penningen te betaelen tusschen heden en 8 dagen, het selve wird gedaen door de deurweerder Borrekens, alsoo de stadsboden of eerste raeden, die sulks gewoon zijn te doen, dit geweijgert hadden; en men sag alhier aengeplakt ten dien eijnde het volgende:
‘Waerschouwinghe,
Die van de commissie, aengestelt tot de bestieringe der provintiale innecomen van Brabant, waerschouwen bij desen aen alle ende aen iegelijk, de eijgenaers en huerlingen der huijsen, hoven ende erven, gelegen binnen dese stad, dat uijt kragt van de ordonantie van zijne majesteijt den keijser en koning, van den 19 Junij lest leden, sij tusschen heden en agt dagen, te rekenen van den 16 Julij 1789, sullen hebben te betaelen, den eersten 20en penning ofte huijshuergeld, competerende aen sijn geseijde majesteijt, te ontfangen half Meert 1789, mitsgaeders een derde van eenen 20sten penning, opgelegt tot eenen extraordinairen secours van de onvermijdelijke kosten van den oorlog, alsmede voor een sesde van eenen 20sten penning, insgelijks opgelegt voor eenen termijn van 32 jaeren, die sullen komen te eijndigen met den jaere 1796, ten welken eijnde de collecteurs onder den raedhuijse sullen vaceren van 9 tot 11 uren voornoen, en naer noen van half drij tot 4 uren daernaer, uijtgenomen alle Saterdagen en de maend Augusti, op pene van sommatie en executie tot laste van de defaillan- | |
| |
ten, waernaer eenieder des raeckende sig sal hebben te regelen.’
20 Julij sag men in 't licht eene depeche wegens den keijser, waerbij besloten is te geven uijt den naem van sijne Majesteijt, eene belooning van 10 duijsent guldens, die sullen aenbrengen de autheurs en de drukkers van oproerige schriften; en 6000 guldens, die sullen aenbrengen de distribuanten der selve. Siet de depeche in dato 14 Julij 1789, geparaph. Fr. Vt ondert. P. Lederer.
22 Julij wird alhier bij waerschouwinge kenbaer gemaekt aen eenieder, dat de premie, dewelke tot hiertoe door den rentmeester deser stad Antwerpen betaelt is geweest voor de rogge, op de merkten alhier verkogt, voortaen niet meer sal betaelt worden. Dese premie hadde geene beternisse in de graenen gebrogt; op Saterdag 18 deser stond de terwe in den spijker f 10,9 en de rogge f 5,8.
23 Julij sag men alhier aengeplakt de volgende waerschouwinge:
‘Die van de commissie, aengestelt tot de bestieringe der provinciale innekomen van Brabant, waerschouwen door dese alle ende eeniegelijk, dat uijt cragte, soo van den IV artikel van de ordonnantie van Sijne Majesteijt, den keijser en koning, van den 18 Junij 1789, als uijt desselfs ordonnantie van den 19 der selver maend, de imposten onder notitie gehouden, geduerende de maenden December 1788, Januari, Februarij ende een deel der maend Meert 1789, gelijk ook ten tijde der maend Junij daernaer, moeten betaelt worden aen de respective ontfangers ende collecteurs der imposten; en dat het aen dese geordonneert
| |
| |
is de selve sonder uijtstel met alle neerstigheijd in te vorderen, en de gebrekkelijcke te praemen, bij middel van executie.’
Dog dese furie is onder gebleven; en daer was niemand die sprak van de imposten, die hij rechtveerdig genoten had, te gaen betaelen. De ontfangers waren wel wijzer als daer de invordering van te willen doen, daer het ook eene onmogelijke zaek voor hun soude geweest hebben.
24 Julij smorgens om half 7 vertrok onsen Bisschop na Brussel, eijndelijk uijt civiel arrest ontslaegen zijnde, waer in hij nu soo lang geweest heeft, hebbende sig in dien tusschentijd niet mogen buijten dese stad begeven.
Den Cardinael Artsbisschop van Mechelen was ook tot Brussel ontboden; en waerschijnelijk ook de andere Bisschoppen.
Op desen tijd wird er ontrent St Joris poort eene halle ofte waeg getimmert bij de Gasthuijsbeemden, om het meel, komende van de meulens buijten dese poort en op den Drink, te wegen, gelijk men altijd 't Hessenhuijs gedaen heeft en het welk te ongemakkelijk viel door de afgelegentheijd, dog wird voor de andere meulens gecontinueert gelijk te voren.
De St Peeters Vliet wird langs de noordsijde geheel vernieuwt; het stadhuijs wird vervolgt in staet gebrogt te worden, langs den kant der Braderijestraet, het verleden jaer begonst zijnde.
Op Sondag 26 Julij smorgens, zijn alhier in de 60 dragonders langs St Jorispoort van Mechelen binnengekomen.
Verscheijde borgers deser stad hadden nu al twee agtervolgende nachten aen sommige deuren van keijsers gesinden gaen slaegen, tot hun schande; op sommige deuren waren galgen geteekent en vol moed voor het gemeijnebest en gesterkt zijnde door het exempel van Frankrijk, alwaer de patriotten te
| |
| |
Parijs de overhand hebben behaelt en dwingelandij afgeweerd. De spraek ging alhier dat men tot Brussel de staete cocardes begon te draegen, eenigen binnen dese stad begonden sig ook te verstouten sulks te doen, de militairen stonden desen avond en den geheelen nagt in de wapens; het casteel was rondom beset en ook de plijn en de straeten daer ontrent. De dragonders en voetvolk patrouilleerden den ganschen nagt dog daer zijn gene de minste desorders voorgevallen. Sij lieten den volgenden dag niemand op 't casteel komen.
Desen avond is er tot Loven groote tumulte geweest, besonder aen St Quintens en St Jacobs parochien; de militairen waeren aldaer in de wapens en schoten op de borgers, die hun wel tegenweerden, hun versterkt hebbende met bierwagens en keten, dwers over de straeten; men gelooft vastelijk dat de militairen sterk de nederlaege moeten gehad hebben, dog daer word wijnig van gesproken. Het huijs van den rentmeester van 't Beggijnhof is gants uijtgeplundert.
Tot Tienen waren, 22 deser, wel 30 huijsen van keijsersgesinde geplundert. Tot Diest waren, op 27 deser, wel 7 huijsen geplundert, waeronder het koningscomptoir, alwaer de boeken en papieren zijn verbrand geworden.
Op 27 Julij om 7 uren 's avonds arriveerde onsen Bisschop wederom binnen dese stad van Brussel, onverrigter saeke, soo men segt vast vermeijnt. De Bisschoppen den voorstel van 't gouvernement, nopens het seminarie generael tot Loven niet willende aennemen.
Desen nagt was 't casteel andermael met militaire beset.
Vandaeg is alhier van stadswegen gepubliceert: aengesien de militaire overheijd aen het Magistraet deser stad kenbaer heeft gemaekt, dat sij de alderstrengste bevelen heeft ontfangen om de publieke ruste en 't goed order te doen onderhouden, wordende eenieder vermaent van hun te onthouden van alle
| |
| |
bijeenkomsten, van 't draegen van onderscheijdene teekenen, van iemand te misdoen, enz.
28 Julij ontrent noen arriveerden alhier uijt Vlaenderen twee compagnien voetvolk van 't regiment van Vierset, intrek nemende in 't clooster der Victorinnen. Ten selven dage vertrok er eenig voetvolk van hier.
Desen noen is alhier, bij resolutie van den extra ordinairen maendagschen raede, gepubliceert het volgende, hetwelk op de gewoonelijke plaetsen aengeplakt wird; hebbe het selve hier bij gevoegt om den schoonen inhoud aen een ieder te kennen te geven.
Geboden ende uijtgeroepen bij mijne heeren die Schouteth, Borgermeesteren, Schepenen en de Raed der stad Antwerpen, op den 28 Julij 1789.
Mijne voornoemde heeren, ingevolge de expresse bevelen van het gouvernement generael, de dato 27 deser, kondigen uijt, de volgende ordonnantie en de advertentie respective.
Alsoo mijne heeren die wethouderen deser stad onderrigt sijn dat onlangs binnen dese stad Thienen swaere ongeregeltheden ende grouwsaeme buijtensporigheden sijn begaen, tot soo verre dat men sig heeft durven overlaeten aen de plunderinge van meijnige huijsen, en dat er ook droevige ongevallen sig hebben veropenbaert binnen de stad Loven, waerinne men anderen middel en heeft konnen gebruiken om den voortganck van dese onheijlen te beletten als de militaire wagt, ende begerende het geweld van die ongelukkige vlaege af te weiren van de goede gemeijnte en de inwoonders deser stad tegens de selve kragtig te beschermen, soo is 't dat mijn heeren, vernieuwende de ordonnantie in diergelijke voorvallen meermaels
| |
| |
gedraegen en namentlijk degene over de saemenrottinge ofte attroupementen, onlangs gepubliceert, verclaeren dat alle saemenrottingen ofte attroupementen, mitsgaeders alle teekenen van partijdigheijd, hoegenaemt, sullen gestraft worden met de penen ende amenden, bij de vorige ordonnantie gedraegen, en de voordere arbitraire straffen naer eijsch en gelegenheijd.
Dat alle degene die eenig complot sullen maeken ofte houden eenige discoursen over het aenvangen van het plunderen van eenige huijsen, winkels ofte persoonen, ofte diergelijke seditiense proposten, insgelijks sullen gestraft worden volgens de strengheijd der placcaerten van sijne majesteijt en der ordonnantien van mijn voornoemde heeren, schoon sulk complot ofte diergelijke discoursen tot hun uijwerksel niet gebragt wirden.
Dat alle degene diergelijke discoursen ofte complotten sullen hooren, gehouden sullen wesen sulks instamelijk aen de heeren schouth en de onderschouth deser stad kenbaer te maeken, met nominatie ende aenwijsinge der persoonen die dese discoursen gehouden sullen hebben ofte in het houden dier present sullen geweest zijn, op de pene als bij de voorsegde placcaerten ende ordonnantien gecominneert, en bij aldien iemand dergene dusdanig complot met anderen gemaekt hebbende, 't selve goedtijds aen die heeren schouteth ofte onderschouteth quaemen kenbaer te maeken met nominatie ende aenweijsinge van hunne complice, sal al sulke over - ofte aenbrenger ongestraft gehouden worden ende sijnen naem gesecreteert, soo wel als van den genen die de discoursen ofte complot gehoort hebbende, daervan de voorsegde advertentie gedaen sal hebben.
| |
| |
Verklagende voerders mijne voorgemelde heeren dat alle degene die eenige huijsen ofte winkels sullen geplundert hebben, ofte die geattesteert hebben de selve te plunderen, sullen worden gestraft met de dood.
Verklaerende voorts, dat in soo verre iemand, wie hij zij, soude begaen de minste feijtelijkheijd, 't zij met woorden, 't zij met werken, soo tegens de civilen als tegen de militaire krijgsmacht ofte andere persoonen, wesende in eenigen publieken dienst, den selven seffens sal worden geaprehendeert ende sommerlijk geoordeelt ende gestraft, selfs met de dood, naer gelegenheijd ende eijsch van saeke.
Ende om de goede ingesetenen van alle onheijlen te bevrijden, de welke maer al te dikwijls door den drank worden veroorsaekt, soo verklaeren mijne voorse heeren, dat het aen niemand, van welke conditie ofte qualiteijt hij sij, sal geoorlooft sijn sig op te houden naer 9 uren des avonds in eenige publieke huijsen, als herbergen, wijntaverniershuijsen, caffehuijsen ende andere diergelijke, alwaer men eenigen drank schenkt, op pene dat sij sullen worden gearresteert ende gestraft volgens de ordonnantie alreeds gepubliceert en op voordere arbitraire straffe, naer eijsch en gelegenheijd.
Verbieden wel expresselijk aen alle herbergiers, caffetiers ende aen alle degene sig geneerende met eenige dranken ofte liqueueren te schenken, iemand, wie hij sij, naer negen uren des avonds in hunne huijsen te houden ofte te gedoogen dat sij aldaer naer de voorsegde gestelde ure sullen verblijven, ordonnerende diensvolgans aen de selve hunne huijsen te sluijten ten 9 uren des avonds, met verboden, van wie het zij, naer dat ure alnog te aenveerden, op de pene van
| |
| |
honderd patacons aen en tot laste van de herbergiers, wijntaverniers, caffetiers en de ander.
En om des te beter alle wanorders te voorkomen, dewelke door de vreemdelingen souden konnen worden veroorsaekt, soo ordonneren mijne voorse heeren aen de respectieve stadsportiers en wie des behoort, alle dagen tot voorder order de stadspoorten te sluijten ten 9 uren des avonds, met verbod van de selve te openen voor de ordinaire ure des morgens, sonder expres bevel, op pene van destitutie en selfs van corporelijk gestraft te worden naer eijsch van saeke.
Ende gemerkt mijne heeren verwittigt zijn dat het gouvernement generael in opsigte der tegenwoordige omstandigheden ende om de algemeijne veijligheijd te houden, kragtige maetregelen heeft genomen, waervan onder andere het gevolg soude sijn, dat degene die sig souden begeven aen eenige crimineele ondernemingen, seffens sullen worden geapprehendeert, geenrolleert ende gesonden naer Luxembourg om voorders getransporteert te worden en te moeten dienen in Hongariën, mitsgaeders, dat ingevalle iemand de vermetentheijd soude derven gebruijken van te schieten of te werpen uijt de huijsen, steenen ofte andere diergelijke saeken, het huijs uijt het welke de selve souden komen, seffens in den grond sal geschoten worden met het canon, soo is 't dat mijne heeren mits dese, de voorse schikkingen aen eeniegelijk komen kenbaer te maeken, aenwackerende, alle ingesetenen tot den onderhoud van de gemeijne rust, ten effecte van dese ongelukken te vermeijden.
Verklaerende eijndelijk mijne voorse heeren, dat de ouders en de meesters sullen moeten inne staen en verantwoorden voor hunne kinderen en bedienden
| |
| |
over alle de boeten en de amende bij dese gecommineert; en dewelke executabel sullen sijn uijt cragte der selve, sonder dat iemand in oppositie sal worden aenveerd, tenzij naer dat sal sijn gebleken van voorgaende namptisatie.
Reserrende mijne heeren aen hun het minderen, meerderen en interpreteren dese naer eijsch ende gelegentheijd.
Aldus gedaen in de vergaederinge van den Maendagschen Raede, extraordinairelijk gehouden desen 28 Julij 1789; geparapheert Torfs Vt.; onderteekent, Louis Torfs.’
Desen avond wird de poort, ingevolge dese schoone placcaert, ten 9 uren gesloten, waerdoor vele borgers door onwetentheijd, buijten gesloten wirden.
Onzen Bisschop heeft vandaeg de reguliere oversten deser stad bij sig ontboden en hun de bevelen van 't gouvernement voorgestelt, en hun versogt van de religieusen thuijs te houden en niet laeten uijt te gaen sonder wettige redens en dan nog met schriftelijk billet van hunne oversten, het gouvernement voor reders bijbrengende dat de geestelijke de wereldlijke opstoken, waerbij wederom blijkt wat agtinge het Hof van Brussel voor de geestelijken heeft.
29 Julij sag men alhier geafficheert eene placeaert wegens den keijser, van 27 Julij 1789, aengaende het plunderen, waerbij onder andere gestatueert word, dat de schaede die den geplunderden sal hebben geleden, moet vergoed worden door de gemijnte der plaetse; schoone wetten dat den onpligtigen voor den pligtigen moet betaelen.
| |
Augusti
..... Augusti sag men alhier aengeplakt wegens den keijser,
| |
| |
de volgende bekendmaeking:
‘Word eeniegelijk gewaerschouwt dat XXste penningen over de huijsen, hoven ende landen, gelegen onder de jurisdictie van de watermolenbrugge, parochie van St Willebrords, ende degene onder de markgrave Leije en Kiel, mitsgaeders het recht van eenen gulden op iederen hond, de welke voortijds ontfangen wirden door de greffiers van aldaer, alsnu sullen moeten betaelt worden ten comptoire der XXste penningen, onder den Raedhuijse, binnen de stad Antwerpen, op de dagen ende uren dat de XXste penningen worden ontfangen.’
4 Augusti. Eenige ware borgers, ieveraers voor het vaderland en gemeijnebest, hadden eene collecte gedaen door dese stad bij onse goede borgers om eene milde gift ofte aelmoesse, ten eijnde van op 4 deser eene solemnele Misse te laeten doen, met uijtdeijlinge van brood en aelmoessen, in de kerke van den H. Carolus Borremeus, mede verscheijde lesende missen in andere kerken deser stad, alle tot laeffenisse der sielen van onse medeborgers, dewelke door de vreedheijd en moorddaedigen handel der militairen van Clairfayt, onder de commande van den capitain Romengas, alhier op de Groote Merkt op 4 Augusti 1788 begaen, soo ongelukkiglijk het leven verloren hebben. De kerkmeesters van St Carolus Borromeus waren daervoor bij de weth ontboden, die daer wijnig konden op antwoorden, alsoo sij daernog gene egte wete van hadden. Daer was wegens de weth ook eene deputatie gesonden bij sijne Hoogw. onsen Bisschop, seggende, dat door de groote versaemelinge van volk tot het bijwoonen van dese misse, eenige gevaeren souden konnen spruijten mits de tegenwoordige tijdsomstandigheden, wenschende om hieraen te voorkomen, dat sulks in stilte soude verrigt worden, nogtans den iever prijsende van dese ware borgers, aen wie sijne Doorl.
| |
| |
Hoogw. dan, op die aensoekinge, versogt heeft, van in verscheijde cloosters eenige lesende Missen te laeten doen, in plaetse van de groote Misse, die andersints in uijtmuntende musiek soude gedaen geweest hebben, hetgene alsdan is gevolgt, sijnde ten dien eijnde in de kerken der Eerwe Paters Predikheeren, Minderbroeders, L.V. Broeders, Beggaerden, Capucienen, Augustijnen en Discalsen, op 4 Augusti, twee gelesene missen aen de respectieve hooge autaeren gedaen, met de gebeden voor de overledenen. De Eerwe Paters Minimen hebben alleenelijk maer 4 stille missen gelesen, om sekere redens soo sij seijden, maer in de eerstgenoemde kerken zijn, boven de voorsegde 2 missen, nog verscheijde stille gedaen, gelijk ook in St Caroluskerk den geheelen morgent door. Daer wird aen de weduwen, kinderen en familie van dese ongelukkigen, aelmoessen uijtgedeelt, gevende aen sommigen 2, 3, 4, jae tot 10 kroonen toe.
Na middag zijn der wederom soldaeten uijt Vlaenderen aengekomen, daer sijn vele fusieken en oorlogsgereedschappen uijt het arsenael van Mechelen alhier te schepe aengebrogt, misschien uijt vreese.
7 Augusti moest den Deken der kuijpers Schroots, en Kerkhoven, den Deken der roepers en den Deken der........ tot Brussel zijn, aldaer gedaegt zijnde.
8 Augusti was de nieuwe horologie op St Joris Toren ingang; is gemaekt door Kerckx.
Op 10 Augusti word alhier de revue gedaen op de Casteelplijn, van de militairen binnen dese stad zijnde, en die van 't peerdevolk geschiede op 't casteel. Niemand, alhoewel hunnen tijd geeijndigt was, kreeg congé of ontslaeginge van sijnen dienst.
| |
| |
Men sag alhier aengeplakt, twee ordonnantien van den keijser, d'eene voor de oplossinge der chijnsen, renten en de jaerelijksche prestatien die men schuldig is aen de domeijnen en aen de religie-casse voor de provincie van Brabant, van den 23 Julij 1789; de 2de van 27 dito, aengaende het stelen van graenen op het plat land, of van andere vrugten, 't sij op de velden, weijden en hoven.
Op 11 der selve maend Augusti smorgens, vertrok onsen Bisschop, na Brussel, aldaer, beneffens den Cardinael Artsbisschop van Mechelen ontboden over 't seminarie generael.
Woensdag 12 Augusti heeft het voor de 3de mael collegie geweest over den notaris Goublom, als wanneer sijn vonnis is gemaekt en besloten, na Brussel gesonden is. De commissarissen in dese saek, zijnde twee treffelijke Schepenen: Jonr Joannes P. De Hornes en J.S. Vermoelen, daer waeren in de maend Junij veele toonen ten sijnen laste genomen, selfs van saeken over 3 jaeren gebeurt, verscheijde pastores hadden komen klagten doen bij onsen Bisschop, dat verscheijde van hunne parochianten niet meer te bichten gingen, voor reden gevende dat hun sulks anders was uijtgeleijd.
Sijne familie hadden aen het gouvernement tot Brussel requeste gepresenteert, ten eijnde van gratie en verlosssinge, het welk ten adviese is gekomen aen wethouderen deser stad, die daerop geadviseert hebben door den advocaet Nanteuil junior, uijtmaekende eenen heelen boek, waerin saeken geprogeert waren ten sijnen laste, wel met 20 toonen en welk advies opgesonden sijnde, is het request afgeslaegen, welke wete quam op 16 Julij, waerover alsdan op 24 Julij is colegie gehouden, waerin hij selfs niet is verschenen, alswanneer sijne beschuldiging aldaer is voorgelesen, waervan sijnen
| |
| |
advocaet copije vroeg en dag om te antwoorden, wordende hem 8 dagen toegestaen.
Desen namiddag resolveerden de herbergiers, alsoo sij vernomen hadden dat de borgers in de andere hoofdsteden alreeds tot 10 s'avonds mogten in de herbergen verblijven en hier niet later als 9 uren, hetgene hun groote schaede en agterdeel veroorsaekte, van daer over te gaen bij den binnen-borgermeester Torfs, en hem af te vragen, of hij sulks alhier ook wilde publiceeren ofte niet, die hun bij den markgrave wilde doen gaen, maer sij seijden dat sij met den markgrave geen saeken hadden, heeft hun sanderdags, op 13 Augusti op 't stadhuijs doen komen, als wanneer van stadswegen is uijtgecondigt, dat de dispositie, vervat in de ordonnantie van 28 Julij lestleden, waerbij verboden word van na de 9 uren des avonds in de herbergen te verblijven komt te cesseren, en dat ingevolqe den brief van het gouvernement generael, op heden ontfangen, het geoorlooft zal zijn van in de herbergen te verblijven tot 10 uren des avonds en niet laeter.
Op 14 Augusti 's morgens arriveerde onsen Bisschop wederom binnen dese stad van Brussel.
Desen nagt zijnde fusieken, gebruijkt geweest zijnde ten jaere 1787, door de wijken en patriotten om te patrouilleren tot veijligheijd deser stad, door militaire van 't stadhuijs gehaeld en met eene wagt na 't casteel getransporteert, door order van 't gouvernement en bij consent van de weth.
Saterdag 15 Augusti, feestdag van O.L. Vrouw Hemelvaert, heeft de processie van Devotie, langs den gewoonelijken tour gegaen; den Bisschop droeg het Venerabel, was met veel licht vergeselt.
| |
| |
Ten selven dage is er eenig volk na Lillo vertrokken, en gister eenige na Hoogstraeten, die op 16 deser weder keerden.
Sondag 16 Augusti, groote Antwerpsche kermis; smorgens om 3 uren hebben eenige militairen eene groote desordre begaen op de Suijkerruije in de herberg ‘het Hoefeijser’. De kleermaekersgasten aldaer vroolijk zijnde ende patrouille der dragonders sulks gewaer geworden sijnde, hebben sig na dit huijs begeven en misschien door eenige van dit geselschap getergt sijnde, willende de deur doen openen sulks niet haestig genoeg geschiedende, zijn de staende gelaesen langs de straet opgeklommen, kappende en slaegende met hunne sabels in de vensters der bovenkamers, waerdoor die van binnen waeren, met schrik bevangen wirden en eijndelijk, de deur geopent zijnde, zijn met hunne peerden binnen tot op de plaets gereden, en eenige boven op de kamers gekomen zijnde, hebben alle die daer vergaedert waren met de bloote sabels en met vreede woorden na beneden gedreven en uijt den huijse gejaegt, selfs eenig quetsende, hetgene groote verbaestheijd veroorsaekte, namentlijk onder het vrouwvolk, maekende groot gejammer en getier, meijnende alle vermoort te worden, en siende het geheele huijs sterk beset met militaire, jae het scheen, dat alle de patrouillen hier versaemt waren.
Den selven nagt hebben de militaire de kanons, ten jaere 1785 op de kotters gedient hebbende en sedert in 't besaenshuijs in de natte straet agter de vierschaere gelegen hebbende, aldaer weggehaelt en na 't casteel gevoert.
Den volgenden nacht hebben de militaire de gemelde desorders met eene andere vermeerdert. De patrouille, passerende langs het Clapdorp en hoorende dat de viole ging in seker borgershuijs, alwaer de gebueren onder malkanderen vroolijk waren, zijn daer op aengereden, daer de deure opendoen en hebben aenstonts alle de persoonen, met straffe woorden,
| |
| |
hunne sabels uijttrekkende doen na huijs gaen. Denkt eens wat schrik voor die daer vergaedert waren. De moetwilligheijd die de militaire provosten, alhier genaemt lagrassen, bedrijven en alhier uijtwerken tegens onse verdrukte borgers, is onverdraegelijk, en of men daerover klaegt, daer komt niets van, jae sij willen hun de geheele meesterschap van de stad toeeijgenen, want willen in alles gekent zijn.
19 Augusti smorgens wird er aen de Kipdorp en Roode poorten een soldaeten wagt gestelt van 8 à 10 man; die aen de Roode poort hadden in den morgent eenige Brusselaeren, door dese stad trekkende, na den hollandschen kant, aengehouden en na 't clooster der Victorinnen gebragt, waervan eenige zijn losgelaeten en eenige op 't casteel geset. Dog dese nieuwigheijt duerde niet lang, en men segt dat er op dien korten tijd dat se aldaer gestaen en de wagten gehouden hebben, alsreeds eenige gediserteert waren, soodat hun dit te schadelijk was.
Dagelijks ging er zeer veel jong volk soo door dese stad en door de omliggende dorpen als langs de merken, komende van Brussel met heele trouppen, voorsien van een pas, na den Hollandschen kant, als Put, Breda en elders daer ontrent, het schijnt om aldaer een leger te formeren, om den standaert van 't regt te herplaetsen. Van dese stad of van Loven zijn er nog geene vertrokken.
20 Augusti ging de spraek alhier, dat de ambassadeurs van Pruissen en Holland in den naem van Engeland, Pruissen en Holland aen 't gouvernement tot Brussel souden afgevraegt hebben of sij de Nederlandsche constitutie, waervoor hunne meesters......... zijn gebleven, believen te herstellen, waerop soude tijd versogt zijn van dien voorstel na Weenen te senden, hetgene niet toegestaen is, versoekende dan van sulks te ken- | |
| |
nen te geven aen hun K.H., immers daer is hun tijd gegeven tot 27 deser, soo men segt.
Men leest in onse gasette uijt Roomen 1 deser:
‘dat den Prelaet Zondadari, werkelijk Nuntius, hebbende geresideert aen het hof van Brussel, sekerlijk verschikt is tot het hoogwigtig ampt van secretaris der voortplanting van 't geloof, opengevallen door de vervordering van den Cardinael Borgia tot het geheijligt purper. Men segt in 't algemeijn, dat de Nuntiatur in de hoofdstad van Brabant sal vernietigt worden, en dat er in die provintie eene apostolieke vicaris sal zijn voor de kerkelijke saeken.’
Den Eerwr Pater Ferdinandus Hellaert, Augustijn, op vacantie zijnde alhier binnen sijne geborte stad, heeft oorlof bekomen om wederom alhier in 't clooster te blijven, dog vermogt niet meer te prediken; hij had sedert sijn ballingschap tot Diest en Loven gestaen.
De novitien sijn wederom in de abdije van St Bernards sedert eenige weken, dog blijven in hun wereldsche kleederen, alhoewel sij nogtans den dienst doen als novitien.
Snagts tusschen 20 en 21 Augusti zijn der wederom soldaeten uijt dese stad getrokken, misschien na de Kempen, want tot Mol waeren eenige huijsen geplundert, hetgene van over lang gevreest was, daeronder was dit van den Pastor Landdeken het eerste. Tot Turnhout begonsten sij ook te vreesen, alsoo eenige dit lot waren verwachtende, tot Herenthals en Arendonck wirden sij daarover ook met vrees bevangen.
Men vernam dat Joseph Adriaen Joan De Lincé, Borger en notaris deser stad, na sig om de vervolgingen te ontgaen, (beneffens Sr Somers, knaep van 't hooftambagt der Meersche) ontrent een jaer buijten dese stad opgehouden hebbende en om eenige saeken, sig na de stad Luijk begeven hebbende,
| |
| |
alwaer hij, verleijd zijnde door eenen provost van Brussel, gebrogt is op 16 deser in de gevangenis van Luijk, langs de poort van St Leonard en ontrent middernagt, gebonden en geboeijt zijnde, in eene voiture geset, gereed aen de gevangenis, vanwaer hij door de maréchaussés van den keijser wird getransporteert, door het huijs van den meijer, van wiens 't wegen hij gearresteert was, door de Fransche poort na Hoij, hem een pistool houdende op de borst, met dreijging van hem te doorschieten ingeval hij sig verroert of een woord spreekt, en is alsoo gebrogt door Hoij over Namen na Brussel, alwaer hij is gestelt in de crimineele gevangenis op de Hallepoort, en dit alles sonder provitie van recht, sonder decreet van prise de corps en sonder conpetenten rechter te kennen.
Daer was een order aen de weth van den minister waerbij word voorgeschreven de noodige precautien te nemen, ten eijnde dat de passepoorts niet worden gegeven als aen die se regt noodig hebben en dat het gouvernement altijd kan kennen, de persoonen die het bekomen hebben.
Stevens en Lousbergs, cooplieden, en alhier over ruijm twee jaeren geplundert zijnde, hebben bij gelegenheijt der placcaert van den keijser van 27 Julij lest, instantie gedaen in den nieuwen groeten Raed tot Brussel, ten eijnde van door dese stad vergoed te worden over hunne schaede alsdan geleden, en ongetwijfelt sulks aldaer gewonnen hebbende, want wird aen de weth opgedrongen sulks in eijgen naeme te betaelen, volgens sijne taxeringe ter somme van f 150.000. - het welk aen 't magistraet deser stad bij decreet is kenbaer gemaekt en waerover het op 22 Augusti collegie is gehouden, waerop onder andere geantwoord is, dat sij sulke placcaert, nogte den grooten raed niet en konnen erkennen, als zijnde tegens de Blijde Incomste en constitutien van den lande en tegens hunnen eed.
| |
| |
22 Augusti was alhier geafficheert het edikt van den keijser, raekende de seminarien en de nominatien van Loven, van den 14 Augusti 1789, waerbij het aen de Bisschoppen vrij staet in hunne Bisschoppelijke seminarien te leeren of te doen leeren de Theologie.
24 Augusti hadden de militaire sekeren borgersjongen, genaemt Jacobus De Wolf, aen de Pand vastgegrepen en in de hoofdwagt aldaer geset, vanwaer sij hem hebben gebrogt op 't casteel, omdat hij, met nog eenen anderen die het ontloopen is, wat uijtloopig over de landssaeken had gesproken in seker herberg in de Jodestraet, genaemt de Honsaer, alwaer tegenwoordig was eenen knegt der militairen.
Volgens de algemeijne spraek hebben de soldaeten, in 't clooster van Tersieken liggende aldaer onder elkander seer gevogten om de gesintheijd, verscheijde souden seer gequetst sijn, en eenige dood gebleven, waeronder eenen officier; daer is meermaels moeijlijkheijd onder hun voorgevallen, die de kans schoon hebben, nemen die waer en deserteren, want sijn seer misnoegt over den last van 't patrouilleren alle nagten door dese stad, daer alles soo stil is, moeten sig dikwijls gereed houden, staen somtijds met de brandende lont in de hand bij het canon.
25 Augusti is er een decreet van 't gouvernement gekomen aen de weth alhier, ten eijnde van het vonnis van den notaris Goublom, nogtans tot Brussel geratificeert, te versoeten en de straffe daer af te doen, waerop soude geantwoord zijn dat het door 't gouvernement geagreeert is en diensvolgens daeraen geen verandering en valt; het soude op 22 deser uijtgesproken geweest hebben, hadde den advocaet Bonhoulle daer alsdan present geweest, men meijnt dat bestaet in een geeselinge, dog niet publiek en voorts in eene gevangenis tot Vilvorden.
| |
| |
Maar nu gelooft men dat er niets van sal komen. Nu siet men dat het gouvernement wel grace wilt doen aen eenen die soo gemeensaeme blasphemien uijtgalmt tegens onsen Godt en sijne gebenedijde Moeder, maer voor eenen die 's lands rechten en constitutien voorstaet is geen pardon.
Daer zijn eenige militaire binnen gekomen van de kanten van Mol en Herenthals en daer ontrent, onlangs van hier daer na toe getrokken zijnde.
26 Augusti gaf men wederom passen om buijten 't land te konnen trekken, daer het verbod, geweest sedert 21 deser wegens 't gouvernement, waerover de weth na Brussel geschreven had, dat sulks niet konde of mogt gelaeten worden, te meer, mits de vrije jaermerkt, maer moesten alnu geveidimeert worden door eenen schepene als commissaris, waertoe gekosen wird Jonr J.B. Della Faille Waerloos.
Jacobus De Wolf en eenige andere op 't casteel gevangen geseten hebbende, sijn na Brussel getransporteert. Het magistraet en ouders hebben tot sijn verlossinge al eenige devoiren aengewend, dog tot nog toe magteloos.
27 Augusti 's nagts heeft den markgrave met de schepenen Bogaerts en Van Cantfort, vergeselt met eenige lagrassen, ondersoeck gedaen ten huijse van Joan E. Parijs, boekdrukker in de Koeijpoortstraet, op den hoek van de Swertsustersstraet alhier en hebben daer verscheijde druksels mede genomen, onder andere: ‘Trompet Anti-Autrichien’. Den voorsen Parijs. broeder en gast, hebben sig in 't vroeg buijten dese stad na 't hollandsche begeven.
29 Augusti, 's morgens, tusschen 10 en alf 11 uren zijn er eenige gevangenen, gebonden liggende op eene karre, omringelt met wel in de dertig provosten te peerd en zooveel
| |
| |
soldaeten, binnen dese stad gebrogt en op 't casteel gevoert. waerop andermael geene borgers mogten komen. Het waren van die, soo men segt, die tot Mol geplundert hadden.
Het is niets als droefheijd dat men hoort onder de welpeijsende borgers, die vol angst en vreese zijn, in agterdenken wat gevaeren er over ons land hangen, want 't is zeker, de sacken konnen soo niet blijven, wij sijn nu in een land sonder wetten, sonder constitutie of privilegiën, sonder voorsprekers van 't volk, gevangen wordende en aldus gehandelt, buijten recht en op eene vreede wijse vervolgt. Soo gaet het hedendaegs, het minste dat men segt tegens de schikkingen van 't gouvernement, hoe nadeelig sij zijn of niet, men word vervolgt, selfs sonder onderscheijd van persoonen 't sij geestelijk of wereldlijk. Den pastor van Keerbergen is alreeds vastgegrepen door de militaire en gebonden weggebrogt; den genen van Rijmenant was het gevaer ontvlugt; en na dien van Willebroeck, eenen man seer mildaedig tot sijne arme ondersaeten en seer bemind van sijne gemeijnte, was ook al ondersoek gedaen. De vreedheijd van de militairen in dese provintien was onverdragelijk; sij hadden binnen dese stad, alreeds verscheijde borgers gemolesteert en hadden tot Loven eenen brouwer dood geschoten. Verscheijde geestelijken, misschien door vreese, hadden sig buijten dese stad begeven, onder andere den Eerwen heere Landdeken en Canonik P.S. Van Eupen en den Eerwen heere Plebaen Seerwart, mannen van alle welpeijsende bemind.
| |
September
De militairen eijgen hun om soo te seggen den geheelen meesterschap toe over dese stad; dat blijkt genoeg uijt hunne daeden. Desen avond 1 September hebben sij sig meester gemaekt van de sleutels van Croonenborgpoort om uijt te
| |
| |
laeten die sij goed vinden; aen St Jorispoort was ook iets voorgevallen met de lagrassen die wilden uijt sijn sonder order van den borgermeester, dog is hun niet gelukt.
Den voet van het kruijs op de Meer, sijnde van blauwen arduijnsteen met gecouleurden marmer ingeleijt, beginnende in slegten staet te komen, is er in collegie op 15 Meij lest leden, geresolveert, aldaer eenen nieuwen te stellen, eenigsints verschillende en sonder marmer, alleenelijk van blouwen arduin; op 1 September wirden ten dien eijnde de stellingen gestelt om een begin aen dit werk te maeken, meijnende het cruijs uijt den voet te winden, maer dit was onmogelijk, alsoo het op eene lange ijsere spille stont, diep met lood daerin vastgegoten zijnde. Dit kruijs zijnde van metael ter hoogte met den voet van 33 voeten, is aldaer gestelt ten jaere 1635, onder het consulaet van den heer Robertus Tucher en Joannes Roose, borgermeester deser stad, het selve is gemaekt tot Mechelen door Joannes Couthals, gelijk ons de inscriptie beweijst, daerop te lesen, aldus:
Joannes Couthals
Me fecit Mechline.
1.6.3.5.
Leeger op den gemelden voet staet dit jaerschrift op witten marmer
CrUX MUnDo LUX
zijnde het jaer 1685, in welken jaere, ter oorsaecke van het 100-jarig jublié alsdan binnen dese stad geviert tot gedagtenis dat de selve wederom onder de gehoorsaemheijd van den Koning was gekomen en herstelt in haeren ouden en vorigen Godsdienst, daer aen eenige veranderingen sijn gedaen. Van dit kruijs is eene printe die men vind in ‘Le Roy Nat. March. S.R.J’, bladzijde 75’, alwaer de inscriptie luijd als volgt:
Christo Crucifixo Sacrum.
| |
| |
Daer hadde voortijds, volgens dat het Antwerps Cronijkje, gedrukt te Leijden, 1743, bladzijde 30, meld, een ijsere kruis gestaen, het welk aldaer gestelt was ten jaere 1527, door sekeren Lambrecht van Ensele, en gewogen hebbende 1618 ponden, maer ten tijde der beroertens verdistrueert zijnde, is op 1 Februarij 1593 wederom herstelt, gelijk wij breeder zien uijt de inscriptie, die alsdan daer op gestelt is en die ons door Sweertius, ‘Non. Sep. Ducat. Brab.’, bladzijde 41, word mede gedeelt:
Sacra Sanctam Servatoris Crucifixi
imaginem cum basi S.P.Q.A.
restituit CIO. IO. XCIII, kal. feb.
De afbeeldinge van dit kruijs vind men in ‘Historica narratio inaugurationis Principum Antv.’. pag. 219 en 223, alwaer men siet dat er alsdan langs weder sijde een christibeeld gehangen heeft.
3 September is J. De Wolf eijndelijk tot Brussel uijt de gevangenisse losgelaeten zijnde, binnen dese stad wederom gekonen. En men verneemt dat den Cardinael Aertsbisschop van Mechelen rot Brussel ontboden zijnde, aldaer in civiel arrest gehouden word.
5 September, na middag, is eene deputatie van 't magistraet deser stad na 't gouvernement tot Brussel, te weten: den oudborgermeester Jacobus Della Faille, dienende schepene, den schepene Cornelius Kannekens, den dienenden binnen borgermeester Torfs en den pensionaris Bom, over verscheijde saeken, waeronder men meijnt de klagten over de desorders door de militaire binnen dese stad bedreven, alsook over de sleutels der stad en toren, die al verscheijde reijsen souden gevraegt zijn; zijn op 8 der selve maend 's avonds wederom alhier gearriveert en hebben 9de hun rapport daervan gedaen in
| |
| |
colllegie; en men segt dat sij eene buffeling hebben gehad over verscheijde saeken, onder andere over het advies aengestelt voor de provinciale inkomens deser provincie, aengaende de penningen, ingevolge de resolutie, genomen ter vergaederinge der hoofdofficieren der 7 quartieren van Antwerpen, in dato 12 Augasti 1789, souden de selve aen de drossaerden der respectieve dorpen daeronder resorterende eene copije in 't nederduijts van den circulairen brief door den markgrave aen hun toegesonden, wegens de commissie, opgerecht tot bestieringe der provinciale innekomen van Brabant van 21 Julij lest, raekende de voorwerpen daerbij gemeld, luijdende aldus:
‘Die van de commissie opgerecht tot de administratie van de provinciale inkomen van Brabant. Sijne Excellie den volmagtigden minister, heeft ons kenbaer gemaekt dat in het saemenstel van de dispositien, aengekondigt in den naem van den keijser en koning, sijne Maj, voor direct oogwit heeft gehad, voordeelige oprechtingen voor de religie voor het goed van het lijdende menschdom en voor de onderwijsinge van de jongheijd.
‘Dat, alhoewel de omstandigheden tot hier toe niet hebben toegeheten van dese opregtingen tot uijtwerksel te brengen, sijne maj. des niet te min heeft vastgestelt van daer een uijtwerksel te geven en selfs van nu af aen en gevolgentlijk ook van nu af aen vast te stellen het gebruijk van een deel der inkomens aengekomen aen de casse van religie, alhoewel de selve eijgentlijk niet anders geschikt en sijn als voor de verbeteringen, noodig voor de zielsbestieringe.
‘Dat bij middel van dien sijne majesteijt wilt vervullen ende ondersteunen de wenschen, dewelke aen haer sijn uijtgedrukt geweest ten tijde van de sup- | |
| |
pressie, de welke sij noodsaekelijk gevonden hadden ten dien eijnde, maer dat vooral questie is van dese verschikkingen te reguleren en dese te brengen op de voorwerpen, het meest noodsaekelijk en het meest praemende niet alleen in de steden, maer ook ten platten lande (waervan de noodsaekelijkheden in dese soorte egalijk verdienen alle de oplettentheijd van den souvereijn en van de bestierders) om dese schikkingen vast te stellen op eene maniere, overeenkomende met de insigten de welke de godvruchtigheijd en de onveranderlijke goedheden van sijne maj. voor sijn goed volk hebben ingeboesemt; sijne Exellie den Minister heeft ons bekent gemaekt dese souvereijne intentien, opdat wij dese communicerende aen de magistraeten der drij hoofdsteden en degene van het plat land en andere principaele gemeijntens van Brabant; wij van sijnen 't wege souden te raeden gaen, hunnen iever voor het gemeijn best en hunne kennisse over de noodigheden en selfs over de hulpmiddelen dewelke seffens souden sijn de meest voordeelige, de meest praemende, en teenenwege, de meest overeenkomende met de wenschen van de inwoonders van het land.
’ Sijne Exellie is wel gepersuadeert dat gijl. sult beantwoorden aen het vertrouwen met hetwelk hij sig tot ul. keert door onse tusschenkomste over een voorwerp van sulke aengelegentheijd en beschouwende sonder onderscheijd, alle de classen van onderdaenen van uw district, dese te raede gaende en vervolgens aen sijne exellie door ons kenbaer maekende de uijtdrukkingen van hun verlangen ten dien opsigte.
’ Gijl. sult voorstellen de essentiele onderstanden de welke hun ontbreken in den tegenwoordigen staet
| |
| |
van saeken, ten eijnde sijne maj. ingevolge van dien sijn besluijt kan nemen.
’ Sijne geseijde exellie heeft geweerdigt ons te versekeren dat hij sal ontfangen met sooveel verlangen als vertrouwen de adviesen, dewelke gijlieden sult geven of de voorstellingen dewelke gijl. sult doen over een voorwerp hem soo seer ter herte gaende, overeenkomstig met de souvereijne intentie van sijne maj. en hij twijfelt niet van de spoedigheijd met de welke gijl. u sult aen het werk stellen om het voorwerp van desen brief te vervullen.
’ Brussel, 21 Julij 1789, onderteekent Van de Velde en F. Dela Dos.’
Waerop dan de hoofdoffcieren, de drossaerden hunner districten hebben beschreven, ten eijnde van over den inhoud dier te delibereren en te resolveren; die van Santhoven waren bij brieve van Jonr F.E. Verreijcken, hooftschouteth, de dato 13 Augusti lest geconvoceert om op 1 September 's morgens ten 10 uren te compareren tot Santhoven in de ‘Croon’ aldaer, alwaer alsdan de volgende resolutie is gehouden:
‘Den heere hoofdschouteth van den quartiere van Santhoven, doende sijne propositie aen mijne heeren de officieren en de gecommitteerden van den quartiere van Santhoven, ingevolge sijnen beschrijfbrief, de dato 13 Augusti 1789, legt alhier over den brief van de commissie, opgeregt tot de administratie van de provinciale inkomen van Brabant, waerop versoeke Ued. resolutie.
‘De heeren officieren en de gecommitteerden der der respectieve dorpen van desen quartiere van Santhoven, gesien en hooren lesen hebbende dese propositie en den brieve daerbij vermeld, seggen den heere
| |
| |
convocant te authoriseeren, gelijk sij den selven authoriseren bij dese om ter eerste vergaederinge der heeren hoofdofficieren, sullende gehouden worden op den 4o deser te verclaeren, dat de wenschen en de verlangens van het volk van desen quartiere sijn, dat de innekomens van de fondatien en instellingen mogen blijven besteed worden voor de opregtingen tot dewelke de selve oorspronkelijk sijn verschikt geweest, aensoekende den heere convocant ten eijnde van desen quartiere te onderrigten bij circulairen van hetgene dien aengaende in de voorse aenstaende vergaederinge der 7 quartieren van Antwerpen sal worden verrigt.
’Den schouth van Oeleghem, Brants, segt dat het resolutum van die van den selven dorpe gedraegt, dat sij verclaeren over het voorwerp in den brieve der die der commissie gemelde, geen antwoord te connen geven, vermits het selve aen hun onbekent is.
’Aldus geproposeert ende geresolveert binnen Santhoven, op den 1sten September 1789.’
Den hoofdschouteth van Santhoven heeft, ingevolge de voorse resolutie, de resolutie der hoofdofficieren genomen in dato 4 September 1789, aen de respectieve officieren, van dit quartier, bij brieve van 10 dito, toegesonden, luijdende als volgt:
’ Ter vergaederinge der heeren hoofdofficieren gehouden alhier binnen Antwerpen in St Antonius op heden 4 7ber 1789, ingevolge van het reeds genomen ter vergaederinge van den 12 Augusti lest leden sijn door de respectieve heeren hoofdofficieren overgebrogt de resolutien van hunne respectieve quartieren over de voorwerpen, verhandelt in de resolutie van den voorsen 12 Augusti, de selve gesien, is geresolveert dat
| |
| |
mits eenige verschillentheijd in de voorsegde resolutien bevonden, iederen heere hoofdofficier de resolutie van sijn quartier in het besonder sal oversenden aen de commissie tot de bestieringe van de provinciale innekomens in voldoeninge van den brief der selve commissie, de dato 21 Julij 1789, actum et resolutum, dato als boven.’
8 September tegen den noen sijn alhier wederom in de 60 dragonders langs St Jorispoort binnen gekomen, herplaetsende de andere die reeds na Bergen in Henegouw zijn vertrokken, waer van dese quamen. Na middag om 5 uren volgde hunne bagagie op eenen wagen.
Men sag op de deur van 't comptoir van den 20ste penning onder 't stadhuijs alhier aengeplakt, dat de 20ste penningen van het Kiel, en de Leije, die door Greffier Herry ontfangen wirden, alsnu op dit comptoir moeten betaelt worden, alsook de 20ste penningen van St Willebrords en Watermolebrugge die door den greffier Vervranghen ontfangen wirden.
De wijkmeesters schreven de 20ste penningen niet af, aengesien die niet geconsenteert sijn, soo valt er geene afschrijvinge en ook geene betaelinge.
Men segt dat de lagrassen van Fertegans alhier binnen dese stad verblijvende, geheel uijt stadssolde souden zijn sedert 5 deser; het moest al over lange geschied zijn, dan souden sij soo veel buijtensporigheden niet begaen hebben.
Daer zijn wederom seer vele borgersjongens en werklieden van Lier vertrokken na Breda en daer ontrent, hij de patriotten.
10 September in den agternoen arriveerde alhier wederom een partij soldaeten van Clairfaijt, intrek nemende in Ter Sieken en Cathuijsers; de officiers wirden geplaetst in de her- | |
| |
bergen daer ontrent, tot soo lang die van Vierset uit de Victorinnen sulllen vertrokken zijn na Brugge, hetgene eerstdaegs sal geschieden, alwanneer sij die in dit klooster sullen herplaetsen. Die van Clairfaijt waren van Thienen en daer ontrent gekomen, alwaer 2 bataillons van Bender zijn aengekomen, die zijn verdeelt als volgt: tot Mechelen, 4 compagnien van 't bataillon generael; de 2 andere tot Lier; 4 compagnien van 't bataillon colonel tot Thienen, de 2 andere tot Diest.
12 September in den agternoen zijn er wederom eenige dragonders gearriveert en ook eenig voetvolk van Vierset, die sig vervoegden na de Victorinnen en op Sondag 13 deser met de andere uijt dit klooster vertrokken zijn na Brugge; alswanneer die van Clairfaijt, 10 deser gearriveert zijnde, hun hebben herplaetst en eenige zijn gegaen na de Annonciaten.
Dagelijks siet men hoe langer hoe meer jongheijd en werklieden, ledig zijnde, aengesien er veele affairens seer slegt gaen, namentlijk sijde stoffen en diamantslijpen, uijt dese stad vertrekken na Hollandsche kanten bij de reeds versaemelde patriotten, tot Put, Sondert, Hage, Breda en daer ontrent; hebbende aldaer den kost en logement; en moeten alreeds een groot getal uijtmaeken; men begroot het getal wel van die uijt dese stad vertrokken zijn op 900; uijt Mechelen zijn er soo veel vertrokken dat men de jongheijd daer op de straete mist; uijt Brussel en Loven heeft het ook seer sterk gegaen, gelijk ook uijt de kleijne steden en uijt de Kempen en andere dorpen van dese provincien, soodat sij al eenige duizend moeten beloopen. Men hoopt dat alles wel sal uijtvallen en dat sij onse oude rechten, privilegien en vrijdommen sullen doen herleven; want de dwingelandije is onverdraegelijk en de boosheijd der militaire niet meer gedoogt worden; sij bedrijven tegens onse bergers 't geen sij willen, gelijk het op 17 deser 's noenens om 12 uren, zijnde borstijd, wel bleek,
| |
| |
sekeren persoon, jonr Van Kieldonck met twee royalisten Jonr Jan Mac Mahon en den baron Neuhoff, woorden gekregen hebbende ontrent de borse, komt er een anderen bij tot hulpe van den eersten; eenen van de royalisten, Mac Mahon loopt haestig na de Pand om de wagt,- en aenstonts sag men 5 à 7 dragonders op Meer en borse verscheijnen met de bloote sabels en pistolen in de hand, jaegende door het volk, hetgene alsdan sterk vetsaemelt was met desen voorval en ook omdat het borstijd was; met een ongelooflijke vreedheijd rukken sekeren persoon, Joseph Van Beeck, eenen van mijne beste vrienden en niets van dien voorval gesien hebbende, vlugtende in een seker huijs in de Borsestraet, op eene vreede wijse na hem te hebben geslaegen met hunne sabels en gesteken door sijn kleed voor desen huijse, mede en transporteren hem in de hooftwagt, van waer hij met eene wagt van 14 man wird voortgetransporteert na Ter Sieken, bij den commandant Dujardin wird gebrogt, daer hij dit geval verhaelde en weijnig daernaer wird losgelaeten. Sij hadden selfs, alsoo den soon van den huijse, waerin desen persoon gevlugt was, de gelaese deure geslooten had, met hunne sabels door de selve na hem gesteken en verscheijde ruijten gebroken.
Op den selven tijd vertrokken er ontrent 30 dragonders langs St Jorispoort; dan komt en dan vertrekt er militair; de vreedheijd van dit volk is onverdragelijk; is 't oijt gehoort dat de militairen de borgers regeren, uijt hunne huijsen haelen en gevangen setten; jae, sij worden hoe langer hoe erger; hebben op 18 September tot Mechelen aen St Cathelijnepoort eenen borger doodgeschoten sonder eenige de minste reden, alleenlijk omdat hij sijnen hoed niet afdede voor hun.
De jonkheijd, selfs getrouwde mans, vertrekken considerabel uijt dese stad na de patriotten; op 18 deser zijn er wederom wel in de 80 passen gegeven; maer op 22 der selver maend ging het er anders, dan stonden er wel 300 en ver- | |
| |
trekken met heel troupen na de meijere van 's Hertogen Bosch en baronnie van Breda; logeren aldaer in herbergen of borgers huijsen, alwaer de kosten betaelt worden.
22 September wirden er fusieken uijt het arsenael van 't casteel op schepen gedaen aen Croonenborghkaije; dese en voordere oorlogsgereedschappen waren onlangs van Mechelen hier gebrogt: waer de selve getransporteert worden weet men niet; maer men gelooft na Luxembourg.
Het comptoir van den 20sten pennnig is wederom heropent, alle onse borgers hebben eenen afkeer en schrik van daerop te komen. Alle de oude officialen hebben hunne bedieningen verlaeten, meer agtende hunne meesters en het land getrouw te zijn, als hunne officien op eene onwettige wijse blijven te behouden. In de plaetsen van dheeren Kannekens en Guil. Gelijs zijn gestelt den procureur Frans Larrose en Theod. Van Laeken, broeder van den procureur generael, twee persoonen, ter oorsaeke van hun royalismus, van over lang in den haet van 't publiek zijnde, nu sal men eens gaan sien wat middel dese mannen sullen gaen inspannen om de betaelinge te bekomen, maer 't sal waerschijnelijk het militair geweld zijn.
's Nagts had den markgrave met twee schepenen wederom ondersoek gedaen bij eenige boekdrukkers binnen dese stad, als bij J.E. Parijs op den hoek van de Swertsustersstraet; bij P.J. Rijmers op de groote merkt in ‘de Pauw’ en bij J.B. Curstiaenssens op Steenhouwersvest over den Oever, die eenige gebodekens om te lesen tot welvaeren van 't land hadden gedrukt, dog hebben bij niemand iets bevonden van hetgene sij sogten.
'S nagts tusschen 22 en 23 deser zijn er wederom eenige, van meijninge zijnde van na de patriotten te gaen, op 't casteel gebrogt en in den morgent nog twee andere, welke tegen den
| |
| |
noen met nog twee andere vermeerdert wird, wirden aldaer in 't calbos geset.
Het stadhuijs was wederom vol volk om passen. Het vertrekken gaet nog altijd even sterk, met troupen van 20, 30 en meer; men begint ze alreeds te gemissen; het vaendel van 't swert corps, waer van vaendrig hadde geweest Wouters, is ook desen morgent in 't vroeg na onse patriotten getransporteert door den selven met eene menigte gewapende borgers. In desen morgen was er eene patrouille van dragonders op de merkt verschenen voor het stadhuijs, jaegende met hunne bloote sabels het volk van daer, die gekomen waren eensdeels om paspoorten en eensdeels uijt nieuwsgierigheijd, reijdende tegen den noen na Ter Sieken, alwaer de soldaeten tegens elkanderen vogten om de gesintheijd.
Op 24 September wird alhier van Stadswegen tegen den avond aengeplakt een waerschouwing, te weten, dat de commandant der militaire binnen dese stad aen het magistraet schriftelijk heeft bekent gemaekt, dat hij vernomen heeft dat er gerucht loopt, te weten, dat hij, commandant, soude geseijt hebben: dese stad door sijne militairen te sullen doen plunderen; en heeft het magistraet versogt eenieder over dese vrees gerust te stellen en van sijnentwegen de borgers te versekeren dat sulke uijtstroijsels vals sijn.
Men gaf andermael vele paspoorten en daer gingen er wederom heele trouppen, soo te water als te land na de patriotten.
Op 25 September was er een order van 't gouvernement aen de weth gekomen van gene passen meer te geven dan met vidimeringe van den borgermeester Torfs, die daertoe wijnig genegen scheen. In den morgent wederom eene menigte volk op 't stadhuijs aen de secretarije, staende om paspoorten, wird hun geseijd dat sij sig daerom moesten adresseren bij den borgermeester Torfs, waerover eenige woorden sijn voorgeval- | |
| |
len tegens hem, aengesien hij niemand wilde hooren spreken; onder andere eenen seijde, ingevalle hij geen pas konde bekomen om sijne affairens in Holland te verrigten, hij alsdan sijn werkvolk, bestaende in ontrent 60, soude afdanken en bij Torfs om kost en geld senden, over alle welke gevallen rapport gedaen wird in collegie en men begon wederom passen te geven bij provisie, dewelke hij onderteekent heeft.
Desen avond zijn er drij borgersjongens, meijnende te vertrekken, maer door de militairen tot Wyneghem aengehouden zijnde, en met eene wagt na 't casteel alhier getransporteert en waerschijnelijk bij alle de andere in 't calbos geset, tot welkers verlossing alreeds vele moeijte, dog tot nog toe vrugteloos aengewend is; selfs is er wegens de weth eene deputatie voor na Brussel; de commissarissen over dese saeken zijn de treffeijke schepenen Mr Cornelius Kannekens en Mr Jacobus H.J. Borrekens, ridder, die seker niets sullen nalaeten tot vervoordering van de saeken en het gemeijn best.
26 September smorgens zijn er seer vele treffelijke borgersjongens met het beurtschip van Bergen op Zoom en met eene particuliere schuijt vertrokken, maer komende aen Lillo, wirden allen aengehouden door de soldaeten ten dien eijnde van hier, alles ongetwijfeld verraeden was, daerna toegetrokken waren en zijn door hun snagts na dese stad gebrogt tot op 't casteel en met de grootste vreedheijd behandeld wordende, in 't calbos geset bij de anderen, soo dat ze samen wel in de 70 uijtmaeken. Daer was in den agternoen wederom eene deputatie van 't Magistraet na Brussel, te weten, den borgermeester Torfs en den pensionaris Cuijlen, ongetwijfelt met klagten over de militairen, die nog even vreed blijven, gelijk sij hebben getoont, want de selve nagt hebben de dragonders de gelaesen uijtgeslaegen en gekapt aen seker huijs, op den hoek van de Agterstraet, ontrent de Minderbroeders, bewoont
| |
| |
door Sr Pulinckx perruckier, omdat bij hun geenen genever of brandewijn wilde geven en hadden onlangs het selve in de Gasthuijsstraet gedaen. Alsoo leeft dat volk in onse stad, sij randen onse borgers tegenwoordig maer in 't publiek aen op de straeten, met de grootste absurditeijt uijtscheldende en verwijtende dat ze patriotten zijn, alsof dat dese de grootste dieven en quaddoenders waren, met een woord, hunne vreedheijd en boosaerdigheijd tegens onse ingesetenen en besonder tegens de patriotten is onverdraeglijk. Sondag 27 deser, na middag ontrent 3 uren, passeert eenen persoon langs de vest en komende aen den poedertoren bij St Jorispoort, wird aldaer van den soldaet op schildwagt staende, aengehouden, omdat hij halve leersen aenhad, op pretext dat hij eenen patriot was, aengesien die van 't groen corps die gedraegen hadden. Desen persoon, aldaer eenigen tijd gestaen hebbende en den soldaet een wijnig van sijnen post gaende om eenen passeerende soldaet te roepen en daervan rapport te doen maeken, neemt de kans waer en wilt ontvlugten, maer den schildwagt dit siende, lost sijnen roer op hem, dog treft hem niet, hadde sig van dese veste laeten vallen en versteken tot sijn geluk; aenstonts was daer seer veel volk bij, daer wird rapport van gedaen en daer kwam eene wagt bij van de Pand, aen wie de schildwagt sulks na sijne gesintheijd konde verhaelen, die wederom wegtrokken en hem op sijnen post lieten staen en 's avonds verscheen er eene soldaetenwagt aen dese poort.
Op 28 September tegen den avond kwamen er eenige canoniers met peerden van Mechelen binnen dese stad en hebben 's nagts 't canon gevoert uijt het casteel.
Hier zijn ingelascht volgende stukken:
Ordre du général Comte d'Alton
au colonel Baron d'Haijden.
Le 24 Septembre 1789.
Il faut monsieur le colonel faire subir à vos arrestants
| |
| |
les interrogatoires les plus fins et les plus susceptibles de parvenir au but, qui est de découvrir une de ces cartes, qu'il est de la plus grande importance d'avoir.
Doresnavant, quand il entrera dans votre citadelle un arrestant, vous le ferez visiter de la tête jusqu'au dedans des souliers et bas, en y mettant cependant le degré d'égarts que la mise ou l'état de l'homme arrêté paroitront exiger, mais en cas de refus, il faut toujours effectuer cette visite. Emploijez enfin tout pour avoir une de ces cartes.
Le 25 Septembre 1789.
Je vous préviens Monsieur le colonel, que le gouvernement a chargé Mr de Vivaris de se rendre à Anvers pour y interroger les prisonniers, vous lui prèterez de votre côté tous les moyens de parvenir à l'objet de ses recherches.
L'intention ayant toujours été de loger le plus sainement les prisonniers. Sur tous ceux qui ne le sont pas par duret de prise de corps, vous vous y les formerez et changerez les logements de ceux que vous avez à présent.
Le 22 Octobre.
Le capitaine l'Olivier vos remettra un prisonnier nommé Rapsaet de la ville d'Audenarde, que vous ferez garder à vue et logerez dans une bonne chambre. Vous pourrez en suivant les precautions d'usage, lui faire donner ce qui lui sera nécessaire.
Le 25 dito.
Le gouvernement général ayant chargé Mr de Brady de l'approvisionnellement de votre citadelle, ainsi que d'y faire entrer les argents et autres effets rcyaux, qu'il croira devoir y déposer, vous aurez etc.
quant aux canons de la ville que le colonel Desjardin a
| |
| |
eu ordre de faire entrer au chateau, il faudra que cela se passe d'abord, et il s'en restoit dans l'arsenal de la ville, qu'on ne pût pas y transporter, il faudra de toute necessité les enclouer tous.
Le 29 dito.
Il vous a été enjoint, mon cher Haijden, de faire préparer incessament deux pieces de 12, quatre de 6, et quatre obusiers, le tout pris dans l'arsenal de la ville, vous voudrez y ajouter selon ordre, les fourgons de munition.
Le 30 dito.
Il faudra, mon cher Haijden, faire examiner d'abord tous les prisonniers qui vous ont été menés d'Herenthout et de l'expedition de Turnhout pour savoir la situation. la force de l'ennemi. Vous me ferez passer cette note le plutôt possible.
Le 31 dito.
Enverra l'état de 1'artillerie de la ville, dans quel état elle se trouve et à quoi on peut l'employer, si avec peu de reparation on peut s'en servir. Envoyez la liste des prisonniers, leur examen, le nom de leur commandant.
Le 1er Novembre.
Il sera nécessaire, mon cher Haijden, que vous ordonniez au commandant de Lillo de faire visiter tous les bateaux, allant vers la Hollande et d'arrêter tous les jeunes gens qui pourroient s'emigrer par cette voie, munis ou non munis de passeports. Quand à ce que vous me dites de l'ambarras où vous vous trouvez pour subvenir à la besonge dont vous êtes chargé, rien n'empèche que vous vous fassiez aider par un officier major ou par tel autre que vous jugerez convenir. Il en est de même pour l'ajudant de place, à qui vous pouvez
| |
| |
donner un aide, si vous ne le croyez pas en état de remplir ses fonctions.
N'oubliez pas qu'il vous a été enjoint d'employer les canons de la ville d'Anvers tant pour les 4 pièces de Lillo que pour celles de la Flandre; ainsi si vous y avez envoyé ceux de sa majesté, il faudra les changer le plutôt possible, ils resteront chez vous pour les remplacer en même temps par celles qui ont été prises à l'echos.
Je compte qu'il y aura des combustibles dans la munition que vous avez fait préparer pour les obusiers: s'il n'y en avoit pas, il faudroit en faire.
Vous pourrez aussi, si vous en avez, en conserver une tentaine pour la ville d'Anvers.
Si vous ne pouviez pas fournir quatre bons canons de la ville à Lillo, il suffirait d'en envoyer deux, il en est de même pour la tête de Flandre, mais il faudrait toujours retirer les notres chez vous.
Le 2 Novembre 1789.
Le conseiller fiscal Goubau du grand conseil de Malines, ayant ordre de faire élargir ceux des arrêtés (pour emigration) qui ne sont pas chargés de cas graves il se rendra lui ou quelqu'un chargé de sa commission incessament à Anvers pour s'entendre avec vous sur ce joint de vous debarrasser par ce moyen de ceux qu'il est inutile de garder plus longtemps. Il s'entend donc, qu'il faut en attendant, tâcher d'engager ceux qui ont des qualités requises pour le service et qui consentent à s'enroler volontairement.
Cette opération une fois faite, vous aurez tous les égards que prescrit l'hummanité particulièrement pour les ôtages.
Comme il m'est revenu et moijennant ces précautions, vous pourrez permettre aux ôtages de prendre l'air et de
| |
| |
se promener avec des officiers qui seront chargés de les reproduire dans leur chambre. Il s'étend cependant que cette permision ne peut avoir lieu que pour une heure ou deux dans la journée. Il faut d'ailleurs que toot ce qui vient chez les ôtages, comme chez les prisonniers, soit duement visité pour qu'on ne puisse leur glisser, ni billets, ni argents, qu'en un mot rien ne se passe à votre insu. Par conséquent leur pain, leur manger et toutes choses doivent être visitées, surtout pour Rapsaet, qui est le plus adroit de tous.
Le 3 dito.
Au reçu de cette, vous ordonnerez au curé de la citadelle d'en sortir incessament et de se retirer où lui sembiera; mais vous ne lui permettrez plus d'y rentrer. Je suis très surpris que vous fussiez en liaison avec ce curé qui m'est suspect depuis longtemps et avec raison; vous pouviez d'autant moins l'ignorer, qu'il vous en a été écrit, qu'étant commandant de cette citadelle, vous me devrez ignorer aucune demarche au propos de la part de qui que ce puisse être.
Je suis également très étonné, que vous ne repondiez jamais directement ni cathegoriquement à mes lettres.
Vous enjoindrez aux personnes qui se sont refugiées dans la place, de se pourvoir de vivres pour un temps égal à celui qui est enjoint pour les provisions de la garnison er qui cependant habitent dans le chateau; ils observeront la même chose pour eux et leur menage. Sans quoi, vous leur enjoindrez egalement de se retirer, vu qu'il importe de ne point tenir de bouche inutile.
Aurai-je les canons que je vous ai demandés?
Faites sentir à la ville, s'ils osoient tenter la moindre entreprise, ou faire la moindre insulte et refuser la plus
| |
| |
petite cbose, de ce qui leur sera demandé, que vous y ferez mettre le feu et tirer sur eux à boulets rouges.
Le 4 Novembre 1789.
Son excellence. Vous enverrez les deux meilleures pièces de la ville d'Anvers à Lillo et vous en retirerez les quatres pièces impériales qui s'y trouvent. Comme il se trouve une troisième pièce de l'artillerie de la ville qui peut être employé, vous l'enverrez à la tête de Flandre; il s'entend de soi-même que l'artillerie de Lillo et de la tête de Flandre doit être pourvue de toutes leurs munitions.
N.B. Pour quatre pièces de 6, consequement 200 boulets.
Le 7 dito.
Je vous joins ici, Monsieur, une lettre que je vous prie de remettre à Mr le Conseiller Maroux d'Opbraeck, avec lequel vous vous entendrez pour aviser aux moijens de savoir ce qui se passe, non seulement dans votre ville, mais encore dans vos environs. M'en informerez toujours par la voie la plus prompte. Suivant l'importance de l'avis.
Le 7 dito.
Il vous avoit été dit, Monsieur le colonel, de ne placer que 2 pièces de canons à Lillo, vous voudrez bien donc retirer la 3me pour la placer d'abord à la tête de Flandre. Si enfin il vous en restoit une 4me, vous la placeriez aussi à la tête de Flandre et vous dirigeriez ces deux pièces, de manière que l'une batte la ville et l'autre la plaine.
Le 9 Novembre 1789.
Au reçu de cette, vous requerrez d'abord le magistrat d'Anvers, pour qu'il ait à vous fournir incessament tous les bateaux et pontons, necessaires pour le passage d'un
| |
| |
bataillan et d'un escadron, qui se rendent d'Anvers à la tête de Flandre sous les ordres du général Schroeder. Vous les retiendrez sous le canon de votre citadelle, jusqu'à l'arrivée de la troupe et donnerez avis au général par Lierre, aussitôt que les dispositions seront prêtes. Comme il reçoit l'ordre de se mettre incessament en marche, il faudra que ceci se passe sans perdre de temps, afin que ce génëral ne soit pas retardé.
Le 9 dito.
Le gouvernement général m'ayant requis pour qu'il soit permis au prisonnier Rapsaet de voir sa femme ou telle autre personne qui pourrait le visiter de sa part, vous pouvez lui permettre de les recevoir, pourvu toutefois qu'il y ait un officier présent à l'entretien qu'il aura.
Le 12 dito.
Si à l'atrivée du porteur de cette, vous n'aviez pas encore fait passer un renfort au fort de Liefkenshoek, il faudroit y envoijer d'abord un officier avec 25 ou 30 hommes et deux pièces de canons.
Le ministre m'aijant fait informer de l'ordre qu'il a donné à Mr Brady pour qu'il vous soit fourni 1000 florins, me dit en même temps que vous en aviez reçu 500 aujourd'hui et recevrez le reste demain.
Quant à vos prisonniers dont il convient de debarrasser la citadelle, j'espère qu'on ne tardera pas à prendre une partie avec eux.
La femme du prisonnier Rapsaet m'ayant demandé que son mari put prendre l'air et se promener dans l'intérieur de la citadelle, vous pourrez le lui permettre, pourvu qu'il soit accompagné d'un officier, ou d'une personne bien sûre.
| |
| |
Mr le général Gaveau se rendra demain dans votre citadelle pour y prendre inspection de ses moyens de défense, autres objets relatifs au besoin du service, vous aurez à lui rendre compte de tout et à lui fournir une escorte pour son retour s'il est nécessaire.
Le 21 Novembre.
Au reçu de cette, monsieur le colonel, Baron de Haijden, commandant de la citadelle d'Anvers, permettra sans delai à Messieurs le Baron Joseph Stiers, l'Echevin Montereymar et secretaire Van Setter de se rendre chez eux pour y jouir de leur pleine et entière liberté.
Le 23 dito.
Comme les insurgés de Gand se sont emparés de notre commission de montures et qu'ils pourraient s'en servir pour se masquer et vous surprendre ainsi dans votre citadelle sous pretexte d'un secours qui vous serait envoyé de ma part, je vous préviens qu'il ne vous sera jamais rien envoijé de ma part sans que je ne vous en aie fait prévenir. En consequence, vous voudrez bien vous tenir sur vos gardes et ne laisserez approcher aucune troupe de vos glacis, sans la faire durement reconnaitre.
Le 24 dito.
Je vous envois, Monsieur le colonel, le général Gaveau, à qui je vous prie, non seulement de donner toutes les connoissances necessaires à la conservation de votre citadelle, mais encore de lui en remettre le commandement que je lui confie. Je l'ai instruit, ici de mes intentions, ce qui eût été plus difficile envers vous par lettres, et contraire à l'envie que j'ai de ne devoir point vous attribuer la suite quelconque des évènements.
| |
| |
Le 25 dito.
Vous pouvez retirer le poste de la tête de Flandre, ainsi que la pièce de canon comme vous me le proposez.
J'ai fait part de votre rapport, touchant les prisonniers; je suppose que le ministre y pourvoira.
Le 30 dito.
Il n'y a point de difficulté, mon cher Haijden, à ce que le curé de votre citadelle, nommé Mac Mabon, reprenne, quand il voudra l'exercice de ses fonctions; vous pouvez donc en informer le magistrat d'Anvers pour sa gouverne et permettre au dit curé de rentrer chez lui comme ci devant.
Le 3 décembre 1789.
Il sera necessaire que vous requeriez le magistrat de vailler à la sûreté des grains qui ont été confiés aux meûniers d'Anvers par le magasin de vivres et qu'ils ordonnent aux dits meûniers d'en reproduire les montures aussitôt que possible.
Je ne sais pourquoi vous avez remis les armes des bourgeois sans ordre; il étoit inutile de demander une règle de conduite sur ce point, puisque vous prenniez sur vous d'en disposer. Je m'attends que vous me ferez part des raisons qui ont pu vous determiner à cette condescendance.
Rapport du colonel Haijden au Comte d'Alton.
Je ne me trouve plus en état de survenir au payement des prisonniers, messieurs les conseillers qui étoient venus ici pour les interroger sont partis à 3 heures du matin sans dire gare. Ils m'avoient déjà refusé de me paijer selon mon decompte et mes moyens ne supportent plus
| |
| |
à faire aucune avance. Le commissaire general Mr de Brady veut bien m'en donner par emprunt, mais pas une avance à compte de pouvoir payer les prisonniers. Le bataillon qui est ici n'a pas également des argents suffisants pour survenir au payement de la troupe jusqu'à la fin du mois.
Six chariots chargés d'armes, sont partis aujourd'hui pour Luxembourg. Ma dernière ressource sera d'emprunter à Mr Brady. Votre Exellence. Elle peut être assurée que les prisonniers me donnent le plus d'embarras, lesquels seroient être obligé de nourrir de nos approvisionnements, et qu'il seroit à craindre d'un desespoir de la part de ces gens étant au nombre de 175. Si nous avions en même temps une attaque de la part des insurgens. Votre Exellence sait le peu de monde que j'ai ici; les artilleurs me manquent, étant la plupart des invalides. Il faut que je leur donne 184 hommes pour Handlanger, encore l'artillerie sera mal servie, qui doit cependant être notre soutien. Il me reste peu de monde pour garnir toutes les avenues; nous sommes dans une situation bien critique.
Je me conformerai à tous les ordres qu'elle voudroit me donner.
Les assesseurs du prévôt de l'hotel se sont tellement pressés à partir d'ici après avoir remis en pleine liberté 45 prisonniers des moins coupables des derniers emprisonnés, en attendant les autres du mois de septembre et octobre, moins coupables que ceux qu'ont été relachés. Ces messieurs assesseurs n'ont pas voulu les juger n'ayant d'ordres et ont oublié de me donner leur requisition par écrit pour ceux qui sont relachés. Messieurs du magistrat de la ville étoient dans la persuastion que tous les prisonniers auroient été relachés selon les nou- | |
| |
velles qu'ils doivent avoir reçues de la part de son Excellence le ministte, ce que je désirois étant une grande charge et embarras à la citadelle. Monsieur le marcgrave qui étoit commissionné de s'entendre avec moi pour relacher les moins coupables est parti sans dire gare et dans ce cas les premiers prisonniers qui n'ont pas tant de griefs à leur charge, en sont la victime, surtout dans cette saison, la quelle commence à être des plus rudes, fera désesperer ces gens. Je supplie votre Excellence de faire en sorte qu'une bonne partie soient relachés. J'ai reçu encore 500 florins courant de ces messieurs assesseurs, avec quoi je pourroi survenir jusqu'au 10 du mois prochain.
Selon les ordres de votre Excellence je lui remettrai le commandement et tous les renseignements qui peuvent le conduire à la connaissance et de tout ce que la citadelle est pourvue pour la défense.
Le logement pour le renfort de la garnison sera prèt à le recevoir.
Le 26 Novembre 1789.
Les prisonniers le Boey et Vandring ont été mis en liberté selon son ordre.
J'ai fait retirer le poste de la tête de Flandre avec la pièce de canon; je suis toujours à attendre les ordres de son Excelllence le Ministre pour remettre les prisonniers en liberté, qui me causent beaucoup d'embarras.
Ordres du général comte d'Alton au colonel Desjardin.
Le 19 Septembre 1789.
Puisque les deux arrêtés ne valent pas le transport ainsi que vous le trouvez, mon cher Desjardin, vous pourrez les relâcher.
| |
| |
Le 24 Septembre 1789.
Je vous préviens, mon cher Desjardin, que je donne aujourd'hui au colonel Haijden l'ordre d'interroger ses arrestans de manière à decouvrir les choses les plus interressantes, surtout de tâcher d'avoir une de ces cartes. De votre côté mettez tout en usage pour nous en deserrer une. Je lui ordonne aussi, toutes les fois qu'il y aura un homme arrêté dans la citadelle, de le faire visiter sur le champ, depuis la tête jusqu'au dedans des bas et souliers. Ordonnez de même à votre commando-volant de visiter sur le champ de la même manière tous ceux qu'ils arrêteront; c'est la première chose qu'on doit faire avec un homme arrêté.
Le 26 Septembre 1789.
Je viens d'apprendre, mon cher Desjardin, que l'abbaye de St Bernard étoit gardée par 100 paijsans et qu'on y insultoit toutes les personnes qui passoient dans ses environs etc.
Le 27 Septembre 1789.
Dans le cas où il se présentera une forte troupe, vous enverrez, Mr le colonel, votre 4me division pour soutenir le bataillon de la citadelle et vous serez toujours prêt à marcher avec votre bataillon pour joindre le regiment quand vous en recevrez l'ordre. Mais si vous marchez, la cavalerie vous suivra. Dans ce cas, ce qu'il y a de stockars en ville, devra se retirer a la citadelle.
Le 5 Octobre 1789.
Le gouvernement m'ayant fait remettre un précis de la justification de l'Evêque d'Anvers, retenu en cette ville, je viens le faire passer en original pour que vous nyez à me demander non quelle est la foi qu'on peut y ajouter, mais me dire s'il ne seroit pas possible de lui prou- | |
| |
ver quelques-uns des faits qu'il nie; il me seroit d'autant plus de plaisir de le convaincre de fausseté, que ce seroit vraisemblablement un moijen de le montrer tel qu'il est, même aux yeux de ses partisans. Ne negligez donc aucun moyen, je vous prie, pour parvenir à ce but et ne m'annoncez rien qui ne soit pourvu de preuves propres à mettre sa fourberie au plus grand jour.
Le 15 octobre 1789.
Le commando-volant marchera d'abord à Capelle avec un officier et 20 dragons d'où il empêchera l'émigration et les incursions de dehors et s'entendra pour cet effet avec le capitaine Laloup de Ligne, qui se trouve à Casterlé. Il fera rapport tous les jours.
Le 16 dito.
Au reçu de cette, mon cher Desjardin, vous remettrez le plus tôt possible la lettre ci-jointe au Marcgrave pour qu'il se rende sur le champ à l'Abbaye de St Bernard et y mette les ordres du gouvernement en exécution. En même temps vous ordonnerez au commandant du détachement qui s'y trouve de loger toute sa troupe dans l'intérieur de l'abbaije et à soutenir l'exécution du markgrave dans toute sa force.
Quant à la difficulté que vous trouvez d'établir une correspondance avec le détachement de Ligne qui est à Casterlé et celui de Bender qui est à Herenthals, elle se trouve levée, si vous réfléchissez que ces détachements sont placés dans ces stations pour couvrir les frontières, que le votre étant à Capelle pour observer Putte, Westwesel et patrouiller par Brecht jusqu'à Hoogstraeten, comme celui de Herenthals doit également venir vers la gauche jusqu'à Brecht, y rencontrera necessairement la patrouille de Bender qui doit y venir journellement.
| |
| |
Celui de Casterlé y est pour veiller sur Hoogstraeten, Tongerloo et autres lieux qui sont devant lui. Il faudra necessairement qu'ils envoijent des patrouilles journalières en avant et par le moijen du lieutenant Peerle, qui se trouve à Hoogstraeten, les commandants de Capelle et Casterlé seront toujours à même de ce communiquer et d'avoir des nouvelles de ce qui se passé devant eux.
Le 24 dito.
En attendant faites transporter le plus qu'il vous sera possible de l'artillerie de la ville dans la citadelle et que cette opération se fait sans perte de temps.
Le 15 Novembre 1789.
Au reçu de cette, etc.
Vous ordonnercz au lieutenant colonel Reijniae de marcher, au reçu de la présente, avec deux divisions de son bataillon à Malines pour y relever le colonel Keine, qui n'attend que l'arrivée des grenadiers pour partir. La 3me division de Reijniae marchera en même temps pour Lierre où elle relèvera le major Paulus et quant à vous, vous vous rendrez ici le plutôt possible après que la ville d'Anvers sera evacuée.
Ordres du comte d'Alton au Général Gaveau.
Le 5 Décembre 1789.
Je vous prie, mon cher général, de vouloir requérir le magistrat d'Anvers pour qu'il ait à obliger ses meuniers de refournir le grain que la regie de vivres lui a confié en le prevenant que dans le cas contraire, vous serez obligé de represailles.
Quant au soldat qui a été enlevé au village de Boom,
| |
| |
vous pourrez y envoyer un détachement pour s'informer de la vérité du fait; et y faire enlever quelqu'un de la loi du lieu que vous ferez transporter dans votre citadelle en prevenant le reste du village qu'on ne le relachera que quand le soldat sera reproduit.
Demain je fais partir d'ici un maréchal de logis et onse cavaliers de Van der Hegen, qui vous serviront dans la citadelle aux ordonnances ou autres objets de service. Si cependant vous les envoijez dehors, il faut toujours les faire seconder par l'infanterie.
Le 11 Décembre 1789.
La compagnie de Vierset étant en marche pour renforcer la garnison de votre citadelle, y arrivera incessement, mon cher général.
J'ai ordonné au colonel Kein de le faire escorter par un aile de cavalerie, s'il le juge convenir. Entretemps, je vous préviens que j'ai requis le ministre de faire deposer 60.000 florins pour le besoin de votre troupe, ainsi que pour subvenir aux frais des ouvrages à faire pour la défense de votre place, et qu'ils vous seront fournis incessement.
Lettre circulaire du général comte d'Alton à Mrs. d'Happoncourt, Bleckem, Durieux, Landen, le Roij, Duguet, Goutreuil et Desjardin.
Comme il se pourroit, Monsieur, que les circonstances exigeassent que je fasse sortir la garnison de la ville où vous commandez et qu'il n'en faudroit pas moins assurer la tranquillité publique pendant votre absence, si elle a lieu, je vous prie de m'envoyer, au reçu de cette, les noms de quatre notables, pris clans le parti soi-disant patriotique, dont il conviendroit de s'assurer pour ôtages, afin que je puisse savoir si ce choix est convenable.
| |
| |
A Mrs. d'Happoncourt, Le Roy, Duguet, Lunden, Goutreuil, Kein, Broëta, Aichem et Bleckem.
Octobre 1789, entre le 20 et 22 du même mois.
Je vous envoye, Mr le colonel, deux placcards nouvelleraent émanés du gouvernement; je vous recommande expressement de mettre tout en usage, etc.
Au reçu de cette, vous attacherez d'abord une ordonnance à chacune des personnes que vous m'avez designés dans votre liste, et les y enverrez par un officier, qui sera chargé de prevenir ceux, à qui on les attache, que la conduite qu'ils ont tenue jusqu'à présent, motive ces précautions, qu'ils voudront bien s'abstenir de sortir de la ville à peine, au cas de contravention, ou à la moindre émeute, de se voir enlever sur le champ.
28 September. Het was in den morgent collegie, alwaer de gedeputeerden uijt de weth, gisteravond van Brussel gekomen zijnde, van hun wedervaeren rapport deden.
29 September zijn er wederom eenige door de militairen vastgegrepen zijnde, op 't casteel gebrogt; sij waren van meijninge hun onder onse patriotten te begeven, na welke kanten vandaeg en gister wederom een merkelijk getal hebben begeven. Daer waren ook drij lierenaeren op 't casteel gebrogt, die ook meijnden na de hollandsche kanten te gaen. Onder de patriotten uijt Lier vertrokken er ook veele daerna toe.
Daer had eenen borger in de herberg ‘Het Peerdeken’ op de Paddegragt aldaer, veel geseijd nopens de landsaeken waertegen eenen overdraeger seer uijtviel, waer op den borger seijde dit sal u wel rouwen, hetgene hij spoedig ging over seggen aen de militairen in de Victorinnen en quam met eene wagt na die borger sijn huijs, die reeds in 't bedde was en
| |
| |
niettegenstaende moest bij mede na 't gemeld clooster van waer hij wird gebrogt na Ter Sieken en bij Dujardin, die hem aenstonts liet gaen, daer konde men gemakkelijk den verraeder kennen die sig daervoor niet schaemde.
| |
October
2 October smorgens is onsen Bisschop vertrokken na Brussel, aldaer ontboden zijnde onder dreijgementen, benevens de abten van St Bernards en Tongerloo, door den minister Trautmansdorff. Den Cardinael Artsbisschop van Mechelen was daer ook ontboden in 't begin van September en word sedert, aldaer in civiel arrest gehouden, 't gene onsen Bisschop ook wel kan overkomen en waervoor men sterk bedugt is.
Smorgens had den markgrave eene declaratie van 30 September 1789, raekende de emigratie, aen het magistraet voorgestelt, die hetselve geweijgert hadden, dewelke hij alsdan heeft doen afficheeren, soo in de stad als op de dorpen.
5 October smorgens, vertrokken de dragonders uijt dese stad na Loven en wirden op den noen wederom door andere herplaetst, waervan de bagagie tegen avond volgde.
Dagelijks geschieden alhier soo singende als lesende missen in verscheijde kerken deser stad, om van den Almogenden af te smeeken den voorspoed en het welzijn van ons land, alle onder grooten toeloop van volk. Diergelijke missen wirden in andere steden ook gedaen, maer alle op eenen anderen titel uijt vreese van verbod.
7 October moesten de wethouderen antwoorden op verscheijde punten hun door 't gouvernement voorgestelt; onder andere van den nieuwen of grooten raed te herkennen, van den eenen nieuwen eed te doen; hadden over dese voorwerpen
| |
| |
reeds verscheijde mael bij malkanderen geweest en tijd gevraegt tot 7 deser om daerop te delibereren, alwaer sij hunne resolutie moeten seggen op swaere pene, selfs van gevangenis op 't casteel en gestraft te worden als rebellen, maer niettegenstaende, soo men segt, hebben sij blijven resisteren.
8 October reden de dragonders dese stad uijt in partijen, dan 3, dan 4 en meer, soo langs de eene als langs de andere poort en versaemeiden sig op den steenweg van Contig, vanwaer sij zijn voorder gereden, men gelooft, na de grensen deser provincie tegen het Luijks daer onse patriotten liggen.
Ten selven dage is onsen vermaerden advocaet Mr Hendrik van der Noot alhier voor de 3 de mael geproclameert en ingeroepen, ten eijnde hij sig begeve binnen 10 dagen in de gevangenis van Treurenborg tot Brussel. De 1ste en 2de proclamatiën waren geschied op 30 Meij en 10 Junij. Mits de vernieting van den souvereijnen Raede van Brabant, waren dese brieven van proclamatie op de requeste van den subst, procureur generael De Leenheer vernieuwt in den grooten raede tot Brussel, 28 Julij lest, geparapheert T.V., onderteekent F.L. Reniers, de proclamatie daervan is gedaen op de werve alhier door den deurwaerder J. Delvaille, loco primarii en alsdan geafficheert aen het stadhuijs.
12 October wird er gewerkt in 't clooster der Witsusters om te dienen tot logement der lagrassen, die, mits sij alsnu uijt stadssolde sijn, aldaer sullen logeren.
14 October zijn alhier wederom in de 60 dragonders binnen gekomen en veele fusieken wirden weggevoert.
Donderdag 15 October snoenens, arriveerde alhier wederom eenige dragonders en daer vertrokken soldaeten. 'Savonds ge- | |
| |
beurde hier eene onverwagte saek die alle welpeijsende en waere catholique borgers in de grootste verwonderinge en droefheijd brogt, te weten: ontrent 6 uren vervoegden sig sekeren Dirc de Blaesveld, raedsheer en procureur generael van den grooten Raede tot Mehelen, aldaer seer wel bekent, als commissaris met twee clerken en Louis de Cottignies als econome, welk ampt hij in de vernieting der cloosters binnen dese stad nog bedient had en sedert woonende in het clooster van St Joseph Nasareth, geseijt Spinsters, in eene koetse na d'abdije van St Michiels alhier, wordende gevolgt door den commandant Dujardin en ontrent 150 gewapende soldaeren, die aenstonts de poort sloten en de abdije rondom besetten. De heeren bijeengeroepen zijnde, las den gemelden commissaris Dirc sijne commissie, mede de ordonnantie van den keijser van 13 deser, waervan nog publicatie nog affiche gesien of gehoort was of waervan niemant wist te spreken; dit wird agtervolgt en aldus verrigt in nog 11 abdijen deser provincie van Brabant.
Zij vroegen aenstonts de sleutels af en deden hun de goederen aenwijsen om geinventarieert en opgeschreven te worden. De oversten gaven de sleutels sonder eenig tegen te seggen, soodat sij op staenden voet kosten gebruijk maeken van hunne meesterschap. Den boekhouder De Ridder, woonende ontrent de kerk deser abdije, wird met eene soldaetewagt gehaelt en na 't comptoir gebrogt, ongetwijfelt om van de boeken inspectie te geven. Den econome Louis de Cottignies regeert het geld na sijne geliefte, aen wie sij, sulks noodig hebbende, moeten vraegen; gelijk in dese abdije geschiede, soo is in de andere abdijen ook geschied. Den markgraeve Cuijlen met den raedsheere Goubau van Mechelen en ontrent 80 soldaeten zijn na de abdije van St Bernaerds. Wie heeft sulks ooijt gesien?
| |
| |
14 October. Het magistraet was geduerig besig met toonen te overhooren nopens de klagten die onse verdrukt wordinde bergers komen doen van de militaire die soo brutael worden tegens de selve, dat het onleijdelijk is; dog men hoopt dat het Welhaest een eijnde sal nemen. Dagelijks worden er in onse kerken nog missen gelesen ten eijnde van de hulp en bijstand van den Almogenden af te smeeken, om alles wederom in goed order te herstellen om alsoo de vorige ruste in ons land te herstellen.
15 October. 'Sanderdags ontrent 5 uren na middag zijn de leste soldaeten uijt de abdije van St Michiels vertrokken, maer den raedsheere, clerk en econome de Cottignies die het geld regeert en aen wie sij het selve moeten vraegen eten boven met een provisor en cellier. De soldaeten uijt St Bernards zijn ook wedergekomen. Den inventaris van alle de goederen wird door dese gemaekt in de abdije en ongetwijffelt ook in de anderen.
Op Sondag 18 October is alhier wederom eene onverwagte gebeurtenis geschied met den boekdrukker C.M. Spanoghe, woonende in de Lange Nieuwstraet, eenen persoon die sig niet en schaemt onse geestelijke soo publiek te beleedigen in sijn dagelijks nieuwsblad, hetgene hij opstelt, drukt en uijtgeeft onder den naem van ‘Mercurius’, waerin hij op eene schandelijke manier soo tegens onse geestelijke als tegens de patriotten en welpeijsende borgers schimpt en uijtvalt. Ons Magistraet heeft daerover onlangs tot Brussel klagten gedaen om die lasterschriften te beletten, hetgene door soo vele placcaerten is verboden, dog hunne moeijte is vrugteloos geweest; hij daerdoor dan gesterkt zijnde, is voortsgegaen in sijne ondernemingen, hetgene hem soodaenig in haet en verbittering van 't publiek heeft gebrogt, dat hij daerover alreeds verscheijde affronten heeft gehad, selfs tot in de kerk, gelijk vamdaeg nog bleek, want zijnde met andere van sijn soort om
| |
| |
half elf in St Nicolaescapel, niet verre van sijn huijs om aldaer misse te hooren, wird er geseijd: vijgen, hetgene hem over 8 dagen aldaer nog was overkomen, zijnde eenen onverdraeglijken naem voor de keijsersgesinden, welk geroep door eenige jongens buijten de capel hernomen wird, schreeuwende: siet die vijg, die rotte vijg, die rotte vijg, 't welk eenige militaire in sijn huijs zijnde ter kennisse kwam, die na het volk sloegen en waervan rapport gedaen wird aen de wagt en aenstonts sag men de patrouille, soo te voet als te peerd, voor dit huijs verscheijnen om hunnen voorstaender te beschermen en in veijligheijd te houden; jae, daer was hem eene wagt vergunt door Dujardin. De patrouillen doorkruijsten de geheele stad en sij ontsaegen niet van te kappen en te slaen na passerende of daerna siende lieden; nogtans, hoe wel sij dit huijs bewaerden of niet, zijn er tegen den avond eenige gelaesen uijtgesmeten, alhoewel er nogtans militaire binnen waren. Om half vier sag ik hem met eenen persoon en 2 soldaeten uijt sijn huijs komen, men geloofde dat hij bij den commandant ging; siet eens in wat agting dat soo eenen man is en wat hulpe sij hem bieden, jae, hunne genegentheijd tot desen voorstander en verdediger van hunne schikkingen is soo groot, dat hij begunstigt is geworden met eene officie op 't wijnaccijs alhier; een officie 't welk men rekent op meer als 1000 guldens 's jaers. Het was d'heer Segers, een treffelijk man, die het selve verlaeten had om sijne meesters, de Staeten van Brabant, van wie hij het bekomen had, getrouw te blijven, en waerover hij op dit comptoir eene hertroerige vermaeninge aen sijne confraters had gedaen.
Den selven namiddag, den dienst in de kerk van den H. Carolus Borremeus geeijndigt zijnde, en het volk de kerk uijtkomende, op de plijn blijvende staen, gelijk daer doorgaens gebeurt, maer dit beset zijnde met militaire die de uijtkomende menschen verdreven, waerdoor die met sulke ver- | |
| |
baestheijd de kerk wederom ingeloopen zijn, dat den eenen over den anderen viel, alsook over stoelen en banken, sommigen sprongen over de communiebank, andere sloten sig in de capellen, maekende schrikkelijk gejammer en rumoer in die kerk en op de straeten daerontrent. Diergelijke desorders zijn ook gebeurt in de kerk der Eerwe Paters Beggaerden ten tijde van 't sermoon, soodanig, dat den predikant moest ophouden; was gekomen door het invlugtende volk. Ontrent de L.V. Broeders waeren bijna de selve desorders voorgevallen.
Den gantschen dag patrouilleerden de militairen, 's morgens stond er eenen schildwagt voor het huijs van gemelden Spanoghe, die met de grootste boosheijd na de voorbijgaende lieden sloeg; verscheijde daer staen siende of passerende borgers wirden door hen vastgegrepen en na 't clooster der Victorinnen gebrogt en van daer 's noenens ten getalle van 7 na 't casteel getransporteert en in 't calbos geset, hunne boosheijd op onse verdrukte borgers en goede ingesetenen is soo groot, dat alle moeijte die tot verlossinge van alle die ongelukkige gevangenen en om hunne onschuld te doen sien, word aengewend, soo door de weth, die daerover bijna dagelijks toonen ligten, als door de ouders en familie, vrugteloos is, willende geene goede redens of klagten aenhooren; maer geven voor antwoord: dat sij onplichtig waren, dat sij daer niet souden sitten; jae, hunne vreedheijd loopt soo wijd, dat sij selfs niet meer en ontsien geestelijke persoonen te slaegen, Och, sagen wij aen dese vreedheden en barbarische handelwijse maer haest een eijnde.
Tegen den avond zijn er wederom 4 andere borgers in de Victorinnen gebrogt, door het militair ontrent den huijse van Spanoghe vastgegrepen zijnde, aen welk huijs in den namiddag wederom eene wagt verscheen.
19 October sag men alhier geafficheert twee ordonnantien;
| |
| |
d'eene medebrengende pardon generael voor de deserteurs van 24 September 1789, d'andere van 13 deser, instellende een requeste in verscheijde abdijen van Brabant.
Daer was wegens den generael commandant d'Alton een order van aan te houden alle persoonen die sig begeven buijten 't land na de Hollandsche kanten, als sij niet voorsien waren van een billet, geteekent van den Minister en d'Alton.
20 October. In den morgent zijn er wederom wel 7 op 't casteel gevangen gebrogt, niemand mag alle dese gevangenen spreken, selfs daer niet ontrent komen.
Dagelijks wirden er soo in de parochiale en cloosterlijke kerken deser stad, als van andere steden deser provincie, missen gedaen tot 's lands welvaeren, dog op eenen geheelen anderen titel, uijt vreese van verbod wegens het gouvernement, in welke diensten veel brood en geld aen de armen word uijtgedeijlt.
De patriotten liggen nog altijd aen de grensen van Brabant op den Hollandschen grond. Ontrent die kanten liggen ook militairen die niemand, daer na toe gaende laeten passeren, maer brengen de selve na Capelle, alwaer wel 1100 zijn met den kapiteijn Wouwermans, die van niemand bemint word, en vandaer na den commandant deser stad, gelijk 't aen verscheijde alreeds gebeurt is, namentlijk aen twee witte heeren uijt d'abdije van St Michiels, meijnende met hunne vacantie na Rosendael te gaen, maer komende aen den Silveren hoek, wirden door de militairen aengehouden en met eene wagt na Capelle gebrogt bij Cap. Wouwermans, die hun, met eenige provosten en dragonders na dese stad in Ter Sieken deden brengen bij den commandant Dujardin, bij wie sij seer spijtig wirden ontbaeld, dog soo schandelijk niet als van de provosten onder den weg, die hun niet als met schandelijke en beestachtige woorden hadden bejegent, jae, mogten sig niet roeren onder den weg. Zijn dan na hunne abdije gebrogt.
| |
| |
Sij geven voor reden dat het land gesloten is, dat er niemand uijt mag gaen als met een pasport van den minister of d'Alton.
21 dito na middag kregen Jonr Jacobus Della Faille, oud borgermeester, actuelijk dienende schepene, Mr Carolus Monteyremar, ook schepene en Jonr Petrus Van Setter, secretaris deser stad, ieder eenen soldaet agter hun om hun in bewaernisse te houden alwaer sij gaen, hetgene ook gebeurde aen Jonr Jos. Stier, waerover een ieder verwondert is, alsoo hij eenen persoon is die geene bedieninge en heeft of sig met geene besondere saeken en bemoeijt. Dese soldaeten moeten sij den kost en logist geven, sijnde een expres order van 't gouvernement, eene saek noijt gehoon of in dese landen geplogen; de voorgenoemde schepenen en secretaris verschenen aldus 's anderdags op 't stadhuijs.
24 October 'smorgens om 3 uren was 't collegie op 't stadhuijs, alwaer de weth vergaederde, de oorsaek was, dat de militaire een getal peerden hadden gevraegt om hun canon en toebehoortens te voeren, ten dien eijnde heeft den markgrave met de schepenen Nanteuil en Vereecken aenstonts rond geweest bij de huerhouders, doende den eenen 2,3 en meer peerden met de voerlieden leveren, die sig na 't casteel of in Ter Sieken moesten begeven. Men sag dat de militaire beginnen gereedschap te maeken om te vertrekken, al het goed wird uijt de kloosters daer sij inlagen na 't casteel aengevoert; het kasteel wird rondom beset op de vesten met canons, mortiers en aubitzen. De vijgen of soogenaemde kaijsersgesinden, sijnde door hunne gesintheijd in den haet van 't publiek, begaven sig vandaeg, besonderlijk op den noen na 't kasteel met hunne vrouwen en kinders; jae heele huijsgezins, waeronder den borgermeester Torfs met vrouwe en eenige dogter;
| |
| |
den markgrave Cuijlen, de moeder Wede Van Laeken, broeder en suster van den procureur generael Van Laeken, de 2 susters en swaeger Lambrechts met sijne kinders van den subst. Proc. Generael Schepmans, den vermaerden C.M. Spanoghe, wiens vrouw en kinders hun ook uijt den weg hebben gemaekt; den procr Frans Larrose, die op 't comptoir van den 20en penninck schrijft; den notaris Dehaen en sijn huijsgesin; de wede Laurreijssens, suster van den schepene Bogaerts, het geheel huijsgesin van Colin, schilder, wiens sone ook een officie had bekomen op den 20en penninck, Beke, koopman in laekens en capelmeester van venerabel capel in de cathedraele, den advocaet Janssens, Jonr de Ruelle, Jonr Jan Mac Mahon, den baron Neuhoff, den medicus Huybrechts, den clerk van den markgrave de Cuyper en veel meer andere; alle uijt vreese bevangen omdat onse patriotten gaen afkomen, daer sij nogtans altijd mede gelachen en gespot hebben; dat dese haest sullen komen na dese provincie schijnt eenigen grond te hebben, alsoo sij onlangs den eed gedaen hebben voor den committé in handen van heer Jan Van der Noot, broeder van Hendrik Van der Noot, van het vaderland getrouw te zijn, de religie voor te staen en van gehoorsaemheijd en onderdaenigheijd aen hunne oversten.
Men verneemt dat onse patriotten op marche zijn en dat er reeds tot Hoogstraeten en tot Turnhout sijn gearriveert, wel gewaepent en met menige stukken grof geschut, vele boeren hadden sig bij hen gevoegt; op alle de dorpen daar sij passeerden wird de klok geklept en alles in de wapens geroepen.
In den agternoen is den voerman van Sundert, door de commisen aengehouden zijnde, gebonden en geboeijt op een karre liggende, op 't casteel gevangen gebrogt. Hij bestelde brieven en goed voor de patriotten in 't gemeld dorp liggende. Sedert betrouwen de andere voerlieden dit niet sterk.
Daegs te voren, 23 deser, was er op 't casteel nog gevangen
| |
| |
gebrogt twee persoonen van Naemen soo men meijnt, alsook dhr. Raepsaet, griffier tot Audenaerde, eenen welsprekenden verdediger der rechten van sijn vaderland in 1787; daer wirden nog wel persoonen gebrogt welkers naeme tot onse kennisje niet en kwamen.
Sondag 25 October 's morgens wirden de heeren oud borgermeester Della Faille, Carolus Monteyremar, schepenen en den secretaris Petrus Van Setter alsook Jonr Jos. Stier na 't casteel gebrogt en daer in arrest geset op eene kamer tot verwondering van onse goede borgers, van wie sij bemind waren.
De stadspoorten, behalven Kroonenburg of de waterpoorten) bleven gesloten, en de militairen die sleutels hadden lieten in er uijt na hunne geliefte.
Volgens bekentmaeking van 24 deser door de weth, onderricht bij depeche van 22 deser van het veroveren der stad en casteel van Belgrado, wird in de cathadraele alhier ten 11 uren voor noen door den heere choordeken eene misse gecelebreert waernaer den Te Deum gesongen wird om den Alderhoogsten te bedanken over dese aenmerkelijke voordeelen.
Weijnig na middag wird het stadsgeschut, die schoone stukken 48 ponders, en voordere krijgsbehoeftens door de militairen uijt den Eekhof bij St Michiels gehaelt en op 't casteel gevoelt, uijt vreese dat de patriotten uijt Lillo er sig meester van souden gemaekt hebben; de reste hebben sij gelaeten maer sonder tijdverlies vernaegelt, waeronder seer groote stukken waren. Korts daernaer verlieten sij de hoofdwagt aen Tappesierspand. Tegen den avond, om half 6, vertrokken Dujardin met sijn bataillon soldaeten, in de kloosters gelegen hebbende, vergaedert zijnde op casteelplijn, met de provosten, beneffens de dragonders, vergaedert sijnde aen de tappesierspand, met drij stukken canon langs St Joris Poort na Lier; om, met die aldaer vergaedert sijn, onse patriotten tot Turnhout gaen aen te tasten. Sij sonden vandaer eenen
| |
| |
officier en 12 man met 8 dragonders na Santhoven, om daer te patrouilleren, sekerlijk door vreese.
De patriotten tot Rosendael en misschien daer ontrent gelegen hebbende, sijn in de forten van Lillo en Liefkenshoek gekomen, inspectie nemende van 't comptoir, hebben het geld, hetgene soude beloopen tot wel f 11.000, tot hun genomen en men segt dat sij het manifest aen den ontfanger hebben voorgelesen; sij hebben den uijtligger onttakelt en alsdan na Saftingen gevoert en bij den hollandschen fregat gevoert en voorts na Bergen op Zoom.
Daer waren in den nagt wel in de 40 gevangenen door het militair langs de poort van secours op 't casteel gebrogt, die sij buijten, misschien in de Kempen of ontrent Turnhout hadden vastgenomen en waermede sij waerschijnelijk hebben verdoolt geloopen, want waren in de hoveniershoven geweest ontrent Kiel en Leije.
Louis de Cottignies, alsnog de econome in de abdije van St Michiels sijnde, was in desen nagt met eene militaire wagt na 't casteel gebrogt en wijnig daernaer wederom in de abdije gebrogt; men is van gedagt dat sij geld daeruijt sullen gehaelt hebben.
Desen nagt hadden eenige patriotten uijt Lillo den canselier van Brabant De Crumpipen van sijn casteel tot Temsche, alwaer hij heer was, gehaelt en met assistentie der boeren uijt het land van Waes, alwaer verscheijde parochien in de wapens sijn en selfs de staetenvlag hebben uijtgesteken, na Lillo gebrogt, vandaer na Santvliet en voorts na Roosendael.
Vandaeg sag men hier op sommige plaetsen geafficheert eene declaratie en ordonnantie van den keijser, uijtbreijdende degene van den 30 September lestleden over de emigratien, krijgstoestellen, bijeenrottingen en andere samenspanningen tegen den staet, van den 19 October 1789, bestaende sonder eene groote voorreden, in 5 artikelen. Bij den eersten moeten
| |
| |
alle de ingesetenen der stad en van 't plat land binnen de 24 uren na de publicatie, aen de magistraeten en wethouderen geven eene schriftelijke declaratie der schietgeweeren, alsook van den voorraed van buspoeder, kogels en kardoesen en af te geven in handen der officieren 't sij civiele 't sij militaire die hun de overheden van dier sullen vraegen op pene van gehouden te worden als medeplichtige en begunstiger van den oproer; bij den 5en word geordonneert aen alle abten, edelen en de lieden van den 3en staet, afwesig sijnde, binnen de 8 dagen na de publicatie deser in het land weder te keeren, op pene, tegen de abten voor eeuwige banninge; en tegens de edelen en lieden van den 3 en staet van diergelijke doeninge met verbeurte van goederen en voorts van voor altijd onbequaem te sijn tot alle erfenisse, enz.
Ons magistraet heeft de voorsigtegheijd gehad van daer af geene publicatie te willen doen; sij hebben tot nog toe geene publicatien van placcaerten gedaen noch die niet herkent, sedert de vernietinge van den raede van Brabant.
26 October 's morgens vond men de schildwagthuijskens aen de hoofdwagt en aen de kloosters gestaen hebbende, op de straet geworpen. Die aen het klooster der Spinsters gestaen hadden lagen in de vuijlruije. Het comptoir der beden alwaer ook staete renten betaelt wirden, was daer uijt verhuijst en na 't casteel overgevoert.
De spraek alhier algemeijn sijnde dat er desen morgent om 10 uren in de cathedraele kerk in O.L. Vrouwe capelle eene solemnele misse soude zijn ter eere van de H. Maagd Maria en dat men na 't eijndigen der selve met processie den weg soude omgaen, 't gene nogtans maer een uijtstroijsel was, maer het volk in die meijninge zijnde, in groot getal in dese kerk versaemelt zijnde, quam er, de 10 ure misse geeijndigt zijnde, een soodanig rumoer door eenige quade roepen, over- | |
| |
luijd schreeuwende, dat de militairen in de kerk kwamen om te schieten, 't gene nogtans vals was, welk geroep soodanigen schrik en verbaestheijd onder het volk veroorsaekte, dat sij overhoop liepen om eerst uijt de kerk te zijn, vallende d'een over d'ander, soodat er geheele hoopen laegen, verliesende schoenen en gespen en andersints, maekende groot gejammer en getier, dringende aldus uijt de kerk, waerdoor de daer ontrent zijnde ook met schrik bevangen wirden aen 't loopen gingen en in de huijsen vlugteden en aenstonts was er een geroep door de stad dat de soldaeten schoten onder het volk, den weg omgaende.
De goede borgers in groote menigte den weg omgaende, wirden door dit geloop ook bevreest, vlugtende in de huijsen daer sij passeerden, sulks was op de Meer, Huijdevetters- en korte Gasthuijsstraeten ook gebeurt uijt vreese voor eenige soldaeten die hun passeerden.
De devotie onder onse welpeijsende borgers duerde den geheelen dag, gaende den weg om van O.L. Vrouwe in groot getal, jae niet 1000en, soo mans, vrouwen als kinders, geheele schoolen met hunne meesteressen, biddende den Almogenden om den goddelijken bijstand, door de voorspraeke van de H. Maagd en Moeder Gods Maria, te verwerven voor den goeden uijtval van onse landssaeken en het gemeijne best. Hopende dat den Alderhoogsten ons victorie sal vergunnen en onse patriotten en alle welpeijsende en catholieke borgers sal laeten segepraelen. De solemnele en lesende missen in verscheijde kerken deser stad ten dien eijnde, met uijtdeijlinge van brood aen de arme worden dagelijks gecontinueert onder grooten toeloop van volk en welke loffelijke diensten men sal continueren totdat de saeken sullen in orde zijn.
Daer was desen morgent om 9 uren op 't kasteel eene misse gedaen wegens de militairen om den Almogenden te bedanken over de veroveringe van Belgrado, waerom sij ver- | |
| |
scheijde maelen hebben geschoten met hun canon op de vesten; de borgers daervan onwetende sijnde, wirden daerdoor met vreese en schrik bevangen; de geheele stad liep overhoop, meijnende dat er op de stad geschoten wird.
In den morgent wird de casse met geld van 's konings comptoir aen de werve met eene wagt van 100 man gehaelt en na 't kasteel getransporteert; sij zijn als bevreest dat hun geld sal ontnomen worden.
Daer hadden sedert dat onse patriotten in Lillo waren sig wederom verscheijde borgersjongens bijgevoegt. De schippers kleerden aldaer, de acquits wirden geteekent door sekeren Gregoir ‘par ordonnance des états Belgique’. Desen avond verlieten sij dese fort na de canons vernaegelt te hebben, alsoo sij hun niet in staet bevonden van tegenweer te konnen doen en vertrokken langs Santvliet, alwaer sij ook op 't comptoir inspectie namen, Beirendrecht na den Hollandschen kant, hebbende den cancelier de Crumpipen na Roosendael of Breda getransporteert; en na Lillo sijn eenige keijserlijke soldaeten gegaen.
Aengesien den borgermeester Torfs sig opt kasteel ophoud, daer hij nogtans op de jurisdictie van de stad moet woonen om sijn ampt te connen bedienen, waervoor de weth desen namiddag om 3 uren vergaedert zijnde, gecommitteert hebben, de schepenen De Hornes en Vermoeien, beneffens den pensionaris Bom, om hem sulks in den naem van de weth gaen aen te dienen en te seggen dat hij, ingevalle hij eenig gesag wilt hebben, voor den tuijn moet komen en in 't collegie presideren; hij gaf orders van de poorten te sluijten en te openen na goeddunken.
De gantsche weth was in desorder; den borgermeester Van Schorrel was al sedert eenigen tijd afwesig, den binnen borgermeester Torfs en den markgrave houden sig, uijt vreese van 't publiek, op 't casteel, de schepenen Bogaerts en Van
| |
| |
Cantfort, beneffens den secretaris Torfs, broeder van den borgermeester, houden sig ook om de selve redens absent. De schepenen Jonr Jos. Cornelissen, oud borgermr, eenen ouden man, J.J.H. Borrekens, ridder en Jonr J.B. de Labistraete sijn onpasselijk. Den oude borgermr Jonr J. Della Faille en Mr Carol. Monteijremar, beijde dienende schepenen zijn door de militairen in arrest genomen, als voorseijd. Soodat het getal comparerende schepenen alnog bestaet in 10.
Den schepene Van Cantfort hadde vandaeg wel twee mael onder d'hand geweest, hem vijg naroepende en werpende na hem, soodat het tijd wird van sig uijt de voeten te maeken. - Tegen den avond sag men aengeplakt van stadswegen, dat sij, wethouderen, onderrigt sijn geworden van wegens den commandant van 't kasteel, dat hij positieve orders heeft van in cas eenige tumultens ofte oproerigheijd binnen dese stad quanten voor te vallen, op de stad te schieten, hetwelk de heeren voor hunne plicht geacht hebben, bij collegiale waerschouwnige van heden, aen eenieder kenbaer te maeken.
De soldaeten tot Lier bijeenvergaedert zijnde ten getalle van ontrent 4000, zijn van daer vertrokken met den generael Schroëder aen 't hoofd na Turnhout om onse patriotten gaen aen te vallen, maer zijn daer soodanig begroet geworden, dat sij tot 4 mael toe schandelijk op de vlugt zijn gejaegt met verlies aen dooden en gequetsten (4 officiers, 106 man, 60 gequetsten en 23 vermisten, hadden geschoten volgens hun eijgen bekennen 32.802 cardoesen), 3 canons, een wagen met poeder en meer andere krijgsbehoeften; de Gasthuijsstraet aldaer lag opgehoopt met dooden. Men begroot het verlies van onse patriotten en inwoonders van dese plaets op in de 30; eenen borgersjongen van dese stad, Hendrik Wouters, heeft daerbij het leven verloren. Het gevegt had geduert van smorgens 7 uren tot tegen den noen. De soldaeten in 't aftrekken hebben op de dorpen groote overlast en vreedheijd betoont,
| |
| |
namentlijk tot Lichtaert en Vorsselaer, Poederlé en Lille, daer sij schandelijk geplundert hebben, namentlijk de pastoors die meest alle ontvlugt of door hun gevangen genomen zijn. De patriotten en inwoonders die in desen slag het leven verloren hebben sijn op eene aldertreffelijkste wijse in de collegiale kerke aldaer voor het choor begraven. In dese kerk is eene seer schoone misse gedaen om den Almogenden te bedanken over dese gelukkige overwinninge.
De stad Brussel schijnt in consternatie te zijn; niemand kan er uijt sonder een expres order van d'Alton, generael commandant der troupen; de spraek is algemeijn dat onsen Bisschop, benevens den Cardinael Artsbisschop van Mechelen, aldaer nog altijd in arrest gehouden wordende, uijt die stad, met eene behendigheijd, gelukkiglijk souden geraekt zijn, in gemeijne slechte kleederen.
Sommigen der staeten sig in die stad bevindende zijn in arrest genomen en op 't Broodhuijs geset.
Den minister heeft in dato 28 deser aen het hotel van den Cardinael Artsbisschop eenen brief geadresseert, waerbij hij na vele tegenstellingen en reproches wilt wegens den keijser van hem instantelijk wederom te senden de teekens van 't groot kruijs van St Stephanus, gelijk ook het decreet van sijne benoeming van geheijmen raed van staet, hier bij gevolg verbiedende in den naeme van de Majesteijt van de teekens van dit koninglijk order te draegen en te gebruijken in eenige oorsaek den titel noch dien van intiemen raed, en dat hij van dit oogenblik af geschrapt is uijt den liste soo van het order van St Stephanus als van den geheijmen raede.
Ingevolge de orders van 't hof aen ons magistraet tot het besorgen der levensmiddelen voor de militairen op het kasteel, was den tresorier jonr Norhertus de Farvacques te dien eijnde aengestelt en gecommitteert, die desen namiddag die van 't hoveniersambacht op 't stadhuijs ontboden had en hun gevraegt
| |
| |
of sij aerdappels op 'r casteel konden leveren; velen antwoorden neën, waerop hij seijde sijne orders volbragt te hebben. Maer 's nagts hebben de soldaeten bij de hoveniers en buijtenlieden ontrent de stad de aerdappels gaen haelen, doende hun die na 't casteel laeten brengen, sommigen 2, 3, 6, jae tot 10 sakken toe, waervan sij sanderdags het geld konden haelen.
28 October 's morgens wirden de stadspoorten geopent na gewoonte en aen de selve wird eene wagt van 6 man met eenen corporael geset.
Daer was wederom volk, men rekende 300 man met eenige canons van 't casteel vertrokken, waerschijnelijk na Lier, alwaer de soldaeten sig wederom versaemelden om nog eene kans tegen onse patriotten te wagen.
29 October den tresorier wederom order hebbende van te sorgen voor andere noodsaekelijkheijd en voorraed ten behoeve van 't militair, selfs tot genevel toe bij de stokers, heeft opentlijk geseijd, dat hij geenen tresorier en is van 't casteel nog van 't militair, of daermede niet kan belast of gedwongen worden door 't gouvernement, dat hij sijnen eed voor de borgers heeft gedaen, aen wie hij gevolgentlijk geenen nooddruft kan of mag onttrekken, welk rapport hij met den pensionaris Cuijlen na 't casteel is gaen aendienen, versoekende aen gemelden pensionaris van dese reden nota te houden.
Desen morgent wird er seer veel graen na 't casteel gebrogt, daerover waren door de hoofddrossaerden van verscheijde quartieren repartitien gemaekt; het quartier van Santhoven moest 3000 veertelen leveren ten prijse van de laeste merkt. H. de Brady was wegens het gouvernement generael aengestelt als commissaris generael civiel bij depeche van 25 deser, geparapheert Fr. Vt., ondert. De Lannoy, ten eijnde van te doen brengen op het casteel van Antwerpen de provisien van
| |
| |
meel, stroij en aerdappels en andersints noodig voor de troupen, die noodig bevonden souden worden na Antwerpen te worden gesonden met order aen de hoofdofficiers aen wie die depeche geaddresseert was, van sig te gedraegen aen alle de requisitien die hij hun sal doen ten opsigte van die leverantien door de dorpen en gemeijntens, van hun report te doen, die aenstonts sullen betaelt worden volgens de leste merkt en van de wethouderen van die dorpen, alwaer hij eenige sal ordonneren, te voorkomen, dat in cas van minste defaut sullen geexecuteert worden sonder hoop van vergelding. Den gemelden commissaris generael civiel De Brady had, in dato 26 deser, aengestelt den markgrave Cuijlen om te besorgen aen den officier der vivres, Felner, voor de consommatien van 't garnisoen van Antwerpen, te weten:
| 1o | 500 rasiers terwe, |
| 2o | 3000 rasiers rogge, |
| 3o | 1000 sakken aerdappels, |
| 4o | 30 rasiers erwten, |
| 5o | 60 rasiers boonen. |
Ingevolge van welke commissie den markgrave met andere hoofdofficiers der 7 quartieren verscheijde repartitien hadden omgesloten en na de respectieve drossaerden rongesonden. Daer wirden door desen De Bradij nogal bedreijgingen gedaen ten opsigte van die niet spoedig gelevert hadden, hun gevende 24 uren, op pene met militaire executie gedwongen te worden.
In den namiddag wirden er 3 karren, waerop waren 22 persoonen gevangen, gebrogt op 't kasteel en op eene vreede wijse gehandelt en aldaer in 't calbos geset. Dese hebben sij aen de kanten van Turnhout vastgegrepen.
29 October; 's morgens heel vroeg is den 2en soon van Prins de Ligne onder Franschen dienst zijnde, hier doorgere- | |
| |
den, en de spraek is of hij sig onder onse patriotten gaet begeven.
Desen avond wird er veel goed binnen gebrogt door de militairen, hetgene sij geplundert en gcrooft hebben in en ontrent Turnhout.
Sanderdags wird er wederom eenen na 't casteel gebrogt.
31 October. Om 11 uren werd er in de parochiale kerk van de H. Walburgis eene solemnele Misse gedaen tot 's lands welvaren, wegens die van de 14 dagsche Berechtinge, hetgene niet alleen die broederschappen hebben gevolgt. In de parochiale kerk van St Andries wird vandaeg eene Misse gedaen tot laeffenisse der sielen van die overleden patriotten, hetgene gister bij de P.P. Predikheeren geschied was en in 't vervolg in andere kerken verrigt is geworden, alle met uijtdeijllinge van brood aen den arme. De portaelen der kerken waren altijd vol bekendmaekingen, waer elken dag de missen, soo solemnele als lesende sullen geschieden.
De spraek ging alhier of eenige patriotten den procureur generael van Vlaenderen Maraux, die voor 2 jaer intendent tot Gent heeft geweest, met nog eenen anderen uijt de stad souden geligt hebben en over 't Sas naer Breda getransporteert.
| |
November
Den proost Stoegnart, met twee andere van sijn officie, moesten zich, ingevolge den brief van den colonel Haijden van den 31 October, na dese stad begeven, om de gearresteerden van Turnhout en Herenthals, op 't casteel sittende, aldaer te ondervaegen en alsoo een eijnde te stellen aen de groote kosten van hunne gevangenisse, daer hij al verscheijde keeren over geklaegt had.
| |
| |
3 November, na middag zijn er wederom wel 9 à 10 buijtenlieden, waerschijnelijk uijt de Kempen, gevangen gebrogt op 't casteel en in 't calbos geset bij de andere, waervan er dagelijks in 't verhoor komen aldaer, en hoe onplichtig sij zijn of niet, geene worden er verlost. Men begroot het getal van die ongelukkiger al ontrent de 200. Verscheijde van dese zijn aldaer in 't opbrengen door die soogenaemde vijgen of keijsersgesinden, met onuitsprekelijke smaedwoorden en verschrikkelijke verwijtingen bejegent geworden.
Vandaeg wird er wederom grooten voorraed op 't casteel gebrogt, besonder graen, aerdappels, ook eene quantiteijt rijs, assijn en genever; met een woord, voorsien sig aldaer van alles.
Den Eerwen heere Jos. Ant. Mac Mahon, pastoor van 't casteel, had bevel ontfangen 's anderdags van 't selve te vertrekken; die goede man, daerover verstelt, vroeg de reden daervan, daer hij weijnig bescheed, maer alleen sture woorden op kreeg. De koster en dienstmaegt wirden aldaer als in arrest gehouden. Sijne effecten wirden versegelt en daer sijn eenige commissarissen in sijne pastorije gekomen. Men was verwondert over die saek, alsoo wij noijt het alderminste tot nadeel van desen priester hadden gehoort; denkt hoe sij den meester hebben gespeelt in sijne pastorije; omdat sijne dienstmaegt maer weijnig seijde is ze in 't calbos geset geweest. Den goeden pastor meijnde 's anderdag na 't casteel te komen, misschien om aldaer misse te lesen, maer wird door de wagt weggejaegt.
Den Eerwen heere Van Deurme, prior van St Michiels alhier, had bevel wegens het gouvernement van den Eerwen heere De Bùck, onderpastoor tot Meer en religieus van die abdije thuijs te ontbieden. Men konde ons daer geen andere redens van inbeelden als dat sij hun te veel voor de patriotten sullen hebben getoont en diensvolgens de landsaeken te veel behertigden. Dog daer is niets van gekomen; verscheijde pastoors
| |
| |
in de Kempen en elders hebben sig op de vlugt begeven om de militaire handen en vreedheijd te ontgaen.
Daer wird veel goed binnen dese stad gebrogt door de buijtenlieden, uijt vreese van door de soldaeten geplundert en daervan berooft te worden, gelijk er op verscheijde dorpen in den omtrek van Lier en ontrent Turnhout maer al te veel geschied was, spaerende nog geestelijk nog wereldlijk: namentlijk in Turnhout in de Gasthuijsstraet aldaer, waer eenigen gedurende het gevegt sig besig hielden met stelen en rooven en andere vreedheden tegens die onnoosele bergers. Dog wij hopen dat alle welpeijsenden sullen betere gedachten hebben dan sulke goederen van soldaeten te koopen, waervan sij er hier en elders al hebben van gepresenteert. Men heeft daerover al verscheijde waerschouwingen en vermaeningen gesien op verscheijde plaetsen door ware catholieken aengeplakt.
Alle goede borgers door die voorbeelden van rooving en vreedheijd verschrikt zijnde en ten uijtersten bedugt voor hun leven en goederen, zijn in groot agterdenken wat gevaren ons over 't hoofd zijn hangende, geenen middel of plaets wetende om die te verbergen of sig te beveijligen; hetwelk grooten angst en vreese veroorsaekt op onse gemoederen.
Vandaeg is het manifest tot Brussel op de groote Merkt door den beul verbrand geworden, ingevolge het decreet gegeven in den grooten Raede op 31 October op de requeste van den procureur generael Van Laeken; het luijd als volgt:
‘Decreet gegeven in den grooten Raede van Sijne Majesteijt den keijser en koning, den 31 October 1789.
Op de requeste van den Raedt en den procureur generael van sijne majesteijt in desen raede, versoekende tegen seker druksel bij forme van manifest, draegende voor titel “Le peuple brabançon” en beginnende met dese woorden: “Ceux d'entre ces pablicistes” en
| |
| |
eijndigende met dese woorden met de hand geschreven: “étoit signé H.C.N. Van der Noot, avec paraphe”, etc., gelijk ook tegen het medegaende stuk, draegende aen het hoofd: “A ceux de Flandre et de West Flandre”, beginnende met dese woorden: “Messieurs et bons amis! dans les malheurs”, dat stuk, draegende voor dagteeken: “en Brabant ce 24 8bre 1789; en voor onderteekeningen in 't gedrukt: “le peuple brabancon” en in 't geschrift: H.C.N. Van der Noot; het selve stuk eijndigende met dese woorden in 't gedrukt: “in 't eerste poinct van dese verbonde, soodanige dispositie als in justitie kan behooren.”
Gesien en rapport gedaen in den Raede ter interventie van het officie fiscael, het hof verclaert dat het gesegde druksel met het medegaende stuk is een brandt-stichende lasterschrift, dat de grondregels die daerinne begrepen zijn, valsch, haetelijk en attentatoir zijn tegens de souvereijne authoriteijt; dat sij strekken tot verderf van alle samenkven, tot invoeringe van eenen staet sonder gesag van overheijd, en vernieuwinge der oude verweringe en haere schrikkelijkheden; dat de verwijtingen dat dit lasterstuk inhoud tegen sijne majesteijt en tegen sijne ministers boven maeten onrechtveerdig en grouwelijk injurieux zijn; dat het selve lasterschrift medebrengt de alderbuijtensporigste ongehoorsaemheijd, den alderstoutmoedigsten opstand en het alderhoogste verraed en dat het maer is eene lange samenschakeling van bittere versmaedingen, gedaen aen sijne majesteijt en sijne ministers; bijgevolg condemneert het druksel met sijn medegaend stuk, cm door de handen van den scherprechter gescheurt en verbrand te worden op een
| |
| |
schavot, dat gestelt sal worden op de groote Merkt deser stede, ter plaetse daer men gewoon is de crimineele vonnissen van den Raede ten uijtvoer te brengen.
Ordonneert aen het officie fiscael van, volgens de strengheijd der wetten, de auteurs en de medeplichtigen van dat lasterstuk te vervolgen. Verbied aan alle drukkers, aen alle boekverkoopers en aen alle andere persoonen van dat lasterschrift te drukken, te verkoopen of uijt te deijlen op pene van extraordinairelijk vervolgt te worden naar behooren.
Ordonneert aen alle persoonen van wat staete of conditie sij konnen wesen, dewelke daervan exemplairen of copijen hebben, die ter hand te stellen aen den raedt fiscael van desen raede binnen den derden dage, op pene van duijsent patacons boete en selfs van criminelijk vervolgt te worden volgens eijsch van saeken.
Permitteert dat het tegenwoordig decreet worde gedrukt, gepubliceert en aengeplakt ter gewoonelijke plaetsen.
Gedaen tot Brussel den 31 October 1789. Geparapheert Cot. Vt., onderteekent: L. Mosselmans met paraphe.’
Woensdag 4 November na middag half vier uren was 't collegie op 't stadhuijs over eenen brief door den colonel baron Haijden, heden aen de weth geschreven, ten opsigte van 't overbrengen der schietgeweren, buskruijd en munitien, dewelke de borgers en inwoonders ten hunnen huijse of elders mochten hebben, waerover alsdan geresolveert is door onse halve weth, alsoo er maer 9 schepenen waren gecompareert, van den gemelden brief met eene waerschouwinge van hunnent wegen bekent te maeken; en ingevolge dese resolutie sag
| |
| |
men alhier aengeplakt, niet alleenelijk op de gewoone plaetsen, maer op meest alle de hoeken van de straeten, volgende waerschouwinge:
‘Mijne heeren van het magistraet hebben voor hunne plicht geacht van aen het publiek kenbaer te maeken den brief den welke sij op heden van den heere commandant van het casteel hebben ontfangen, luijdende als volgt:
Ik ben onderrigt dat vele inwoonders van Ul. stad niet gehoorsaemt en hebben aen het placcaert van sijne majesteijt, hetgene beveelt aen alle en eeniegelijk eene declaratie te geven van de schietgeweren, buskruijd en de munitien de welke sij mogten hebben ten hunnen huijse ofte elders, terwijl ik sekerlijk wete dat in de stad van Antwerpen versaemelingen sijn van de gemelde wapenen en munitien, diensvolgens aensoeke en bevele Ul., op de pene van daervan responsabel te sijn, de devoiren van Ul. officie te verrigten, op dat de inwoonderen van Ul. stad sonder uijtstel souden gehoorsaemen aen de bevelen van sijne majesteijt, uijtgedrukt in het voorse placcaert, en dat de selve instantelijk hunne wapenen en munitien brengen in eene plaats ontrent het casteel, van dewelke Ul. mij wel sult willen aenstonts informeren; bij gebreke van het welk ik Ul. verklare als man van eere, dat ik sekerlijk sal ten uijtvoer brengen de orders die mij toebetrouwt sijn, welke orders mij belasten Ul. stad in brand te schieten.
Voorders moet ik Ul. serieuselijk en voor de leste reijse voorkomen, mijne heeren, dat, ingevalle de stad Antwerpen durft beginnen de minste onderneminge dewelke buijten regel en crimineel sonde sijn, of dat men sig toeliete de minste insulte of weijgeringe, de
| |
| |
kleijnste saeke van hetgene in den naem of wegens sijne majesteijt sal gevraagt worden, ik terstond op Ul. stad sal doen schieten met gloeijende ballen.
Ik hebbe d'eere oprechtelijk te zijn, mijne heeren, Ul. seer ootmoedige en onderdaenige dienaer,
Onderteekent: Baron Haijden, Colonel.
Uijt het casteel van Antwerpen, den 4 November 1789. Leeger stond: “Aen mijne heere van 't magistraet van de stad Antwerpen.”
Diensvolgens om af te weiren de onheijlen met dewelke dese stad bedregen wordt, soo is 't dat mijne voorse heeren eeniegelijk op het cragtigste waerschouwen, van wat staet of conditie hij sij, en voor sooveel noodig, bevelen van sonder uijtstel te brengen in het magasijn deser stad, genaemt: den Eekhof, gestaen in de Kloosterstraet, alle hunne schietgeweiren, poeder en munitien, dewelke sij hebben, ten welke eijnde reeds in den Eekhof sijn vacerende, persoonen van stadswegen aengestelt, des morgens van 8 uren tot 12 uren en des namiddags van twee tot ses uren, welke persoonen de wapenen en de munitien sullen ontfangen en aen de afleveraers recepisse daervan geven.
Actum in collegio 4 Novembris 1789, geparapheert Herrij, onderteekent: P. Eelkens.
Daer sijn bijgevolg van het bovenstaende eenige fusieken ingebrogt, maer de gilden zijn daertoe niet verplicht; men rekent het getal op 50 die overgebrogt zijn, meestal van Hollanders. Op 't kasteel zijn van tijd tot tijd fusieken gebrogt die sij op sommige dorpen en kleijne steden hebben afgenomen, daer sij de geheele huijsen hebben doorsogt.
5 November heeft ons magistraet eenen brief wegens het gouvernement ontfangen, waerinne hunnen iever word gepre- | |
| |
sen, en sijn genoegen te kennen geeft over de stilheijd en ruste die in dese stad onderhouden word, niettegenstaende de selve ontblood is van militairen; aenmoedigende de selve van altijd getrouw te blijven aen den keijser, gelijk hunne voorsaeten over 200 jaeren gedaen hebben en van sig te stellen tegen die landverraeders of soogenaemde patriotten, daer Van der Noot het hoofd van is; waerop onse weth soude geantwoord hebben dat sij hem bedanken over dien vleijenden brief en laeten weten, aengesien hem de ruste der selve bekent is, dat sij verwondert zijn de stad met sulke dreijgementen van in brand geschoten te worden, gelijk den commandant Haijden in sijnen brief van gister meld, bedregen wordt; hetgene groote vreese en ongerustheijd onder de inwoonders veroorsaekt, selfs sooverre, dat er alreeds eenige van de aensienlijkste huijsgesinnen sig met hunne goederen na andere plaetsen hebben begeven om sulke en andere gevaeren te ontgaen.
6 November wird de postillon, komende van Turnhout, met eenige dragonders op 't casteel gebrogt en aldaer gehouden tot dat sijne maele met brieven op 't postecomptoir gevisiteert was. Zoo gaet het heden, de brieven worden geopent, de geheijmen der familien en van den koophandel ontdekt.
8 November vertrokken er eenige soldaeten van 't casteel met een canon na Vlaenderen, waerschijnelijk gehoort hebbende dat onse patriotten sig na die provincie hadden begeven en reeds in 't land van Waes waren gearriveert.
Den zaken die wegens het gouvernement gewacht worden, schijnen alsoo eenen grooten oorlog te zijn. Zij hadden bij brieven van volmacht in dato 26 October geparaph. Fr. Vt., ondert. De Lannoy, aengestelt Maximiliaen De Beelen, raedsheer van 't gouvernement als hunnen commissaris generael voor alle de operatiën raekende de substantie en de beweging
| |
| |
der trouppen van den keijser in de Nederlanden, om in qualiteijt eenstemmiglijk met den generael commandant, en na sijn bewind, al hetgene hunnen dienst sal afvoorderen voor het onderhoud, logementen, optochten, campementen en bewerkingen der trouppen en legers, hen gevende volmagt om te ordonneren in alle de provincien, steden en gewesten, sulk getal van wagens, peerden, geleijders, pionniers en werken en zulke quantiteijt van levensmiddelen, hout, fascinen, stroij, voeder, enz.; voort met order van de selve commissie en volmagt bekent te maeken en te senden aen alle gemeijnten, hoofden, meijers, drossaerden en andere officieren die het aengaet.
Desen commissaris had, bij brieven van 5 deser, gecommiteert den markgrave deser stad, Cuijlen, om met de andere hoofdofficiers der 7 quartieren te regeleren en te ordonneren de repartitie van een extraordinair getal van wagens en pionniers, willende dat alles, hetwelk sal gedecideert worden door den geseijden markgrave, provisionelijk sal gevolgt worden totdat anders sal geordonneert worden, met order aen de hoofdofficiers en wethouderen van te gehoorsaemen en te bewilligen aen hetgene door hem sal voorgeschreven worden.
Men sag eene advertentie in 't ligt wegens het gouvernement, tot ligtinge van een jagerscorps; siet gasette van 10 November 1789.
Maendag 9 November hadden de patriotten tot St Niclaes den post, komende van Ghend gearresteert en sijne maelen met brieven aengehouden, die te ondersoeken, na 't voorbeeld dat die van de keijserlijke postcomptoiren in dese Nederlanden gegeven hebben. Vele borgersjongens en inwoonders deser stad en daerontrent begaven sig na Vlaenderen om te dienen onder de patriotten, gedeeltelijk sig bevindende in den lande van Waes, namentlijk te St Nicolaes alwaer sij ten getalle van 1100 man door de weth met hun groot musiek zijn ver- | |
| |
willekomt; sij hadden eenen trijn van 20 wagens, bespannen met 4 paarden en 18 stukken canon, 8, 12 en 10 veldstukken, daer sij er 4 van hebben gestelt op de merkt; den jongen prins Louis de Ligne bevind sig daer onder en hebben er daer wel 200 gewerft. Sij waren sanderdags gecommandeert tegen 10 uren in 't geweer te komen om het manifest te publiceren en dan de wimpels op te eijschen; hebben het groot comptoir aen hen genomen en 8 verscheijde persoenen in echtenis genoomen, waeronder den meijer van Willebroeck was, die sij op die parochie hebben gaen haelen, 's nachts tusschen 8 en 9 deser met de casse van den keijser; hunne intentie is, na alles aldaer verrigt te hebben van na Gbend te trekken. Snagts den 10en, hebben sij daer ontrent een scheepslaeding met meel aengeslaegen en 200 paer schoenen en 400 capoten, gedestineert voor dese stad, voor de keijserlijke soldaeten.
10 November, na middag, zijn er wederom 50 soldaeten na 't Vlaemsch hoofd over geset.
Onse patriotten waren 's nagts tot 5 en 6 deser, wel ontrent 4000 sterk zijnde, na Meerhout gekomen, maer zijn om eenige redens terug gegaen na den kant van Turnhout. Op Sondag 9 November, wird tot Meerhout geplundert door de keijserlijke soldaeten, die bijna naer niets anders trachten. Een groote menigte patriotten hebben sig geretireert van Turnhout op Hoogstraeten en Baerle en zijn aldus op 't hollands territoir gekomen en op verscheijde plaetsen aldaer sig verdeelt als Sundert, hebbende sig aldaer wederom ontwapent en hun gevangenen losgelaeten. De staeten van Holland hadden geordonneert ingevolge hunne resolutie van 29 8ber lest aen alle de drossaerden, van een waekende oog te houden waer dese gevangenen sig souden bevinden. Alle dese dingen komen seer vreemd voor; Turnhout dan verlaeten zijnde, hebben de keijserlijke soldaeten daervan besit genomen.
| |
| |
12 November heel vroeg is er een bataillon van Ligne en een van Clairfaijt binnen dese stad gekomen uijt de Kempen, desen nagt in Mercxem gelegen hebbend, alsook een escadron dragonders die tot Borgerhout hadden vernagt; zijn allen overgeset aen 't Bierhoofd met hunne bagagie, karren, wagens en peerden en eenige stukken canon; het oversetten duerde van 's morgens 5 uren tot den avond; sij trokken na Ghend en en gaen de patriotten bevegten. Om half twelf quaemen er wederom eenige anderen binnen langs St Jorispoort met 2 canons en na middag arriveerde den grooten hoop, allen van van Clairfaijt langs de Roode poort; gingen door dese stad na de cloosters der Cathuijsers, Tersieken en Carmelietessen; de kerk van dit laetste wird vol peerden geset. Sij marcheerden met vliegende vendels en slaende trommels, evenals in vollen oorlog. Om half vier quaemen de grenadiers langs de selve poort binnen dese stad met hun vendels en met 2 baniers; de vlaggen geele en witte strepen, met hunne bagagie wagens, twee canons en vele losse peerden, sij namen intrek in de cloosters der Victorinnen en Carmelietessen. Den generael d'Arberg der dragonders, alhier ook gearriveert zijnde om de commande over de trouppen in Vlaenderen evenals den generael major Baron Schroeder gaen te voeren, logeert, beneffens den colonel De Broe en andere in d'abdije van St Michiels alhier, die 's anderdags, beneffens alle die ingekomene militairen, uijtgenomen de grenadiers, die de wagten ook deden aen de poorten en aen de Tappesierspand, na Vlaenderen zijn vertrokken met hunne bagagie, canon en voordere krijgsbehoeftens; men rekent dat er saemen wel 3000 man langs hier zijn overgegaen. Den 11 deser marcheerde den lieut. colonel grave de Goutreuil ook met een groot corps trouppen langs Mechelen over Dendermonde en een diergelijk langs Aelst; soo dat sij met groote magt langs 3 kanten na Ghend sullen komen.
| |
| |
Vele van dese soldaten presenteerden alhier gestolen goed te koop, hetgene sij in de kempen hadden geplundert, namentlijk tot Meerhout en bij verscheijde pastoors, maer vonden er weijnig kooplieden toe, waerdoor sij nog meer verbittert wirden en galmden verschrikkelijke verwijtingen uijt tegen de patriotten maer namentlijk tegen de geestelijken, seggende in gevalle van overwinninge dat sij volle order en oorlof hebben van te moorden, branden en plunderen, alsdat het dan niemand sal ontkomen, bijsonder de geestelijken, waerdoor er vele inwoonders met schrik bevangen saeten en velen het land verlieten, verschrikkelijke saeken!
Desen gepasseerden nagt hadden eenige soldaeten tot St Bernards geweest na aldaer wel geëeten en gedronken te hebben, hebben sij aldaer tot Schelle de heeren Caïmo en sijnen soon, d'heer Fiocco, den borgermeester van Schelle en nog 3 andere persoonen in egtenisse genomen en gebonden weg getransporteert. Daer waren snagts seer vele courriers soo van Brussel als van den Haege hier doorgereden.
Soo tot Putte als te Capelle bleven nog altijd detachementen, soo voet- als peerdevolk met eenen officier, om na te speuren alwat aen die kanten omging, die dan rapport aen den commandant Dujardin moesten brengen.
Smorgens vroeg wird alhier langs de straeten uijtgetrompet, van stadswegens, en door de corte raeden afgelesen, dat eeniegelijk sijne schietgeweren soude overgeven en transporteren in den Eekhof voor 12 uren des noenens, uijtgenomen die van de gilden en borgerlijke wagten, en dat de visite daerover bij de borgers sal genomen worden door de militairen. Daerover is het desen morgent om 7 uren collegie geweest.
De gilden hadden camer gehouden over dit voorwerp en hebben hunne knaepen bij de supposten rondgesonden om te seggen dat ieder van hun eene busse en sijn geweer mag behouden, maer na middag om 5 uren was 't andermael collegie
| |
| |
daerover en dan moesten de gilden soowel als de anderen hunne geweiren overbrengen, uijtgenomen 8, om de stadssleutels te bewaeren onder het stadhuijs; 't sonde te veel geweest hebben 1200 fusieken, in sooveel man de gilden bestaen, in soo eene stad te behouden.
Saterdag 14 November, 's morgens, begost de visitatie in onse huijse met eene wagt van Grenadiers; de eerste visite gebeurde aen den drijhoek, ten huijse van jonr Emmanuel François Van Ertborn en duerde van half 7 tot na 8 uren, maer vonden soo min iets aldaer als in de kloosters der Eerwe Paters Minderbroeders en der Cellebroeders, daer sij vervolgentlijk ten allen kanten ondersoek hebben gedaen en daer sij in den hof van 't eerste seer gegraeven hebben, meijnerde misschien dat sij er daer in verborgen hadden; maer waren bedrogen in hunne meijninge en aldus hebben sij de visitatie geeijndigt.
Desen namiddag om 2 uren quam binnen dese stad van de hollandsche kanten in eene koets met 4 peerden bespannen, met 2 hollandsche dragonders, den canselier de Crumpipen, die volgens resolutie der staeten van Holland, van 29 October laest in vrijheijd gestelt was. Den colonel Dujardin die de commande deser stad wederom was komen hernemen, dede hem escorteren tot Mechelen bij den colonel de Bender en soo na Brussel.
'S avonds kwamen er langs St Jorispoort 12 groote wagens, ieder met 4 peerden, binnen dese stad, komende uijt de Waelse quartieren en sijn 's anderdags wederom vertrokken langs de selve poort en ledig gelijk sij waren binnen gekomen.
Daer was ook wederom een canon overgedaen na 't Vlaemsch hoofd, alwaer sij het versterken.
Tusschen Saterdag 14 en Sondag 15 November vertrok er eene divisie van Clairfaijt na Lier met hunne artillerie en om
| |
| |
1 uur vertrok het bataillon der grenadiers uit dese stad langs St Jorispoort na Lier en Mechelen om Bender te herplaetsen die na Ghend trekken, waerdoor de wagt aen Tappesierspand wederom verdween. De militairen houden Kipdorp, Roode en Slijkpoorten gesloten; in en uijtlaetende voor geld.
Daer waren vele pontons na 't casteel getransporteert.
Sondag 15 November en de seven volgende dagen is alhier in de parochiale kerk van St Andries seer solemnelijk geviert het 100-jarig jubilé van het broederschap van O.L.V. van Bijstand en Victorie; de kerke was seer solemnelijk versiert, de treffelijke diensten, aldaar door den iever van die confreers verricht wordende, winden door seer veel volk bijgewoont, te meer om den bijstand van de gebenedijde Maegd en Moeder Gods af te smeeken over ons bedrukt land.
Vrijdag 20 November waren ten opsigte en tot verlossing der gevangenen op ons casteel na Brussel gedeputeert Jonr J.B. Della Faille Waerloos, schepen en Jos. Cuylen, pensionaris. die s'avonds om half elf wederom kwamen. Des middernagts wird het collegie der wethouderen andermael vergaedert en om 4 uren 's morgens vertrokken de selve gedeputeerden wederom na Brussel, beneffens nog 3 andere Schepenen, te weten: onsen oud-borgermeester jonr Jacob Della Faille, ten dien eijnde om elf uren van 't casteel verlost was. Mher. Jacobus J.H. Borrekens, ridder, en jonr Philip de Hornes, alsook de Seer Eerwe heeren van 't vicariaat van het Bisdom deser stad, te weten: den seer Eerwe en edelen heere Jos. F.E. Werbrouck, Choordeken; den seer Eerwe heere Frans Ant. Steph. Bruijnincx, can. grad. en officiael; den seer Eerwen heere Antonius De Vries, can. grad. en artspriester en den seer Eerwen heere Jos. Henr. Van Bloer, can. grad. en president van 't bisschoppelijk seminarie deser stad, om gesaement- | |
| |
lijk 21 deser 's morgens om 10 uren aldaer bij den minister te zijn, die de selve, beneffens gedeputeerden van de andere hoofdsteden deser provincie alsook van Vlaenderen gevraegd had. Onse heeren sijn seer gelukkiglijk binnen dese stad wederom gearriveert, Sondags 's morgens 22 November om half ses en om half seven wirden Mr Joannes Carolus Monteyremars, schepane en jonr Petrus Van Setter, secretaris deser stad, beneffens den baron Jos. Stier uijt hunne onverdiende gevangenis van 't casteel verlost en, evenals jonr Jacob. Della Faille, in vrijheid gestelt, tot groote blijdschap van alle welpeijsenden. Nu hoopt men haest de verlossing der andere onpligtige gevangenen te sullen sien.
Maendag 23 November 's morgens versaemelden sig veele jongens ontrent het huijs van sekeren Van Luppen, chirurgijn op de Kalkbrug, tegenover het kruijs aldaer, eenen persoon, befaemt voor eenen beschimper der geestelijken, sig niet schaemende te spotten met het beeld van onsen Saligmaeker, hangende aen het kruijs over sijn huijs, en met saeken, onse religie aengaende; wierpen daer de gelaesen uijt, drongen in huijs, begonnen de meubelen aen te randen en te verbrijselen. Veel moeijte wird er gedaen om dit te beletten, onder andere door den Eerwe pater De Groof, Predikheer, bedugt sijnde voor meerdere rampen. Ontrent den noen waren er 2 schepenen gecommitteert om daer inspectie te gaen nemen, die het volk voorhielden de gevaeren en onheijlen die dese stad daerdoor soude konnen leijden, soekende hun daer af te trekken, maer het heeft er weijnig aen geholpen, want korts na noen hernamen sij hun voornemen met hulp van vele schippersgasten, en ander volk, slaende daer alle het overige aen stukken, hetgene in de vliet geworpen wird, niettegenstaende er van stadswegen wird uijtgetrommelt, dat sij voor hunnen pligt agten om alle onheijlen van dese stad af te weiren, van andermael eeniegelijk op het kragtigste te vermanen
| |
| |
van malkanderen op geenderlije manieren, ofte op wat pretext het soude mogen wesen, te misdoen of te misseggen, nogte op eenige wijse eenige onrust te veroorsaeken, te meer, om alsoo te voorkomen de dreijgementen wegens de militaire overheijd van het casteel reeds verscheijde mael gedaen en aen het publiek kenbaer gemaekt, de welke op heden nog andermael sijn herhaelt geworden. Hetgene op de gewoonelijke plaetsen wird aengeplakt.
Ondertusschen, de vrouw en kind, waer iedereen medelijden mede had, aengesien sij daerin geen pligt hadden, waren tegen den noen uijt den huijse geleijd, maer den man kwam niet te voorschijn; men seijde dat hij sig op 't casteel had begeven bij d'andere vijgen.
'S morgens 24 November sijn er eenige gevangenen van 't casteel afgelaeten; waren allen buijtenlieden, waeronder verscheijde boeren van de kanten van Turnhout, lang geseten hebbende sonder verschooninge en dat in een onderaerts calbos; sij wirden met groote blijdschap ontfangen van onse borgers; getrakteert en met reijsgeld voorsien. De armoede, ellende en bittere smaedwoorden die dese ongelukkige menschen daer geleden hebben is onuijtsprekelijk; nogtans door den noijt volpresen iever van eenige medelijden hebbende persoonen, worden alle de arme gevangenen aldaer van kost en stroij en andere noodsaekelijkheden bij tijde voorsien, uijt de mildaedige aelmoesen en giften, die sij ten dien eijnde bij de goede borgers en milde rijken daervoor versaemden.
Onse weth, alle middelen versaemelende, om de spoedige verlossinge van onse borgers ten uijtvoer te krijgen, hebben op 25 November andermael gedeputeert den schepenen J.B. Della Faille Waerloos en den pensionaris Cuylen, om de verlossinge van die ongelukkigen, de welke soolang betragt zijnde, eijndelijk in den morgent 27, ten uijtvoer is gekomen, alsdan sijn onse ongelukkige medeborgers en anderen met
| |
| |
groote vreugde in dese stad gekomen, tot onuitsprekelijke blijdschap van alle onse goede borgers, van wie sij met de grootste liefde onthaelt, omhelst en verwillekomt sijn. Sij kwamen alle bijeen en de armen wirden verschoont en voorsien van kleederen, eten, drinken en reijsgeld.
Den notaris J.A.J. De Lincé, in egtenis tot Brussel geseten hebbende, is op 26 deser 's avonds om 9 uren ook verlost en in vrijheijd herstelt; hij heeft sig daags daerna na dese stad begeven en wird met ongemeijne vriendschap onthaelt, soo door onse dekens als andere welpeijsenden. Heeft sig op 30 deser na Breda begeven.
Sedert 25 November sag men alhier ter borse geafficheert twee declaratien wegens den keijser, d'eene van 20 deser, waerbij verklaerd wordt: dat het seminarie generael van Loven moet teenemael komen te cesseren, de opschorsing der leeringe van de Godtsgeleertheijd tot Loven, alsook van het geestelijk recht tot Brussel. Daerbij wird verlenging gegeven voor den termijn van eene maand der genen vastgestelt art. 5 der ord. van 30 September lest, sullende de wedergekeerden binnen desen nieuwen termijn, pardon genieten, uijtgenomen de principaelste hoofden.
Bij d'ander van 21 deser, wird de ord. van 18 Junij lest wederroepen en de saeken te stellen op 't punt daer sij waren aen het tijdstip van de depeche in dato 15 febr. lestleden.
Den minister had bij depeche van 21 deser aen dien van den raed van Brabant te kennen gegeven, dat sij spoedig hunne functien hernemen en hun seffens vergaederen, hunne sittingen en deliberatien continueren op den ouden voet.
Bij eene andere depeche van 23 deser, wordt verclaerd dat de gedeputeerden der staeten herstelt worden en die der commissie van de provinciale innekomen voor de provincie van Brabant belast zijn hem het relivrement te doen.
Aen die der provinciale commissie was bij depeche van 23
| |
| |
November belast van hun te verstaen met den pensionaris de Agnibar voor het delivrement aen de gedeputeerden der staeten, soo van de archieven en registers, als van alle de cassen der staeten en dat hunne fonctien en van hunne bedienden absolutelijk komen te cesseren. Bij declaratie van 25 deser.
Op 25 November hebben onse patriotten de stad Diest verovert.
Snagts tusschen 27 en 28 November wird het commisenhuijs buijten St Jorispoort aengerand; de boeken en papieren verdistrueert en de wapens afgeworpen. De soldaetenwagt op 't Vlaemsch hooft, bevreest wordende, zijn den 25 deser 's nagts met hun canon na 't casteel gekomen.
Saterdag 28 deser zijn de 3 novitien der abdije van St Michiels, sedert Meert daer uijtgeweest hebbende, wederom in de selve gekomen en gekleed. Dien van de abdije van St Salvator was onlangs daer ook wederom ingekomen, even als in de andere abdije en kloosters deser provincie.
Maendag 30 November was het wederom collegie, voor en na middag, aengesien er in dese stad onder het gemeijn eene beweging en kwaad geroep van de soogenaemde vijgen te plunderen; daer waren reeds 's nagts aen verscheijde huijsen in de Boekstege en aen één in de Kloosterstraet de glaesen uijtgeslaegen en hadden selfs den inwoonder van 't laeste wel onderhanden gehad, hadden ook de soldaeten aen Kipdorppoort aengerand, doende dese roepen: ‘vivat de staeten, vivat Hendrik Van der Noot!’ Den commandant van 't kasteel had hier van aen 't magistraet geschreven. Onse weth sogt alle middelen in te spannen om de gemeijne ruste te houden, selfs waren de geestelijken aensogt om mede te werken tot de veijligheijd der selve, gesaementlijk met de vier gecommitteerden uijt de weth, te weten: de schepenen Kannekens, Van
| |
| |
Welhuijsen, Van Hencxhoven en Vermoelen, over 8 daegen daertoe aengestelt.
Daer was ook collegialiter geresolveert van alle nagten twee schepenen bij beurte op 't stadhuijs te blijven, om de raporten te ontfangen ingeval van eenige desorders, ook van een patrouille van de borgerlijke wagte door de stad te laeten gaen, mede van de committé 1787, opgeregt tot veijligheijd deser stad, te aensoeken van mede te werken tot de algemeijne ruste. Het was ook vandaeg dat de wagt van keurlingen op de borse een eijnde nam.
De soldaetenwagten, soo op de werken als aen de stadspoorten hielden ook op, want sij wirden altijd uijtgemaekt.
| |
December
Dinsdag 1 December 's avonds, ontrent half 7, begon er eene attroupperinge ontrent het huijs van Mathias Dieltiens, smoutslaeger, woonende bij de Kipdorpvest, die 1787, soo groot perijkel geleden heeft en sedert nog sterker befaemt en betigt zijnde van alles op te koopen, wierpen de glaesen aldaer uijt, en men vreesde seer voor plunderinge; aenstonts vervoegden sig daerontrent vele geestelijke persoonen van alle orders, met verscheijde welpeijsende borgers, om gesamentlijk alle moeijte aen te wenden om het grouw te bewegen hun vandaer te verweijderen, hun aengaende met goede woorden en beloften, de gevaeren voorstellende daer sij hun aen blootstelden, tragtende hun soo tot reden te brengen; dog alles vrugteloos; niettegenstaende de waerschouwinge van stadswegen tot veijligheijd en algemeijne ruste desen morgent uijtgekondigt, want sij hebben als rasend, met groote verbittering de poort van desen huijse met eene beirkarre opgeloopen en zijn dus haest binnengeraekt. Hij, sijne vrouw en kinderen zijn langs agter uijtgevlugt. De plundering begonst, de meu- | |
| |
beien, winkelgoederen, alle hetgene in desen huijse bevonden wird, sag men vernielen en aen stukken slaegen, het vuur wird voor de deure aenstonts bereijd en alles wird door de vlammen verslonden en tot assen verteert; jae, men telde on weijnig tijd wel 17 vueren, die sig verspreijden tot aen St Annastraet toe. Het gaf schrikkelijke vlammen door de vette waeren die daer op gesmeten wilden. De smoutvaten wirden buijten de poort in de vest uijtgestort.
Van hier gingen sij naer den Cauwenberg, daer desen ongelukkigen sijn pakhuijs heeft; hier wirden de voordere goederen, als saed, raepkoek, eene menigte van beukenoten en eene groote partije vlas, allen hetwelk geene mindere vlammen uijtblaekten en ieder daer ontrent voor brand bedugt maekten.
2 December 's morgens, ontrent 4 uren, is desen hoop gegaen na de oude borse, bij den kruijdenier Lambrechts, die met de suster van den subst. procureur generael Schepmans in houwelijk was; de deure wird met geweld opgeloopen, de kostelijke meubelen, schoone goederen, fijne kruijdenierijen en winkelgoederen, wirden verstroijt en op de straet door de vlammen vernielt. In den kelder wirden de vaten met sirop, bier, wijn, vernielt die sij lieten uijtloopen.
Vandaer gingen sij naer de Cloosterstraet, wesende ontrent 7 uren 's morgens, ten huijse van den binnen-borgermeester Rumoldus Torfs, ontrent de kerke der abdije, van St Michiels; dese hadde, eer hij tot dit ampt kwam, in den haet der gemeijnte gestaen; en houd sig actuelijk op 't casteel; evenals bij Petrus G. Cobin, schilder, tegenover de kerk der selver abdije, den welken sig onlangs onder de keijsersgesinden heeft begonst te distingueren en sig ook op 't casteel ophoudt. Dese 2 huijsen wirden ingeloopen en alle de schoone meubelen en kostelijke goederen, voornamentlijk bij Torfs, wirden op de straet op veele groote vueren door de vlammen verslonden.
| |
| |
In den morgent om 9 uren vervoegden sij sig bij den notaris De Haen in de Valkstraet, bij de Vrijdagmerkt, sig al merkelijken tijd op het kasteel ophoudende. Roeper Petrus Van den Bergh, op de Vrijdagmerkt, bijgenaemt Pot à faire, die betigt wird sedert het jaer 1787, dat hij den stokslaeger der intendentie sonde geweest hebben en voorts, bijde voor vijgen bekent; al hunne goederen, goud, silver en juweelen wirden voor de deuren verbrand; in 't huijs van den laesten wirden verscheijde gelaede fusieken en poeder gevonden, die aenstonts afgeschoten en in stukken geslaegen wirden, het poeder wird in het water geworpen.
Dan in den morgent viel het lot op den vermaerden boekdrukker C.M. Spanoghe in de Lange Nieuwstraet, daer wirden de boeken, papieren, drukkersgereedschappen en meubelen, beneffens eene menigte van sijne dagelijksche nieuwsbladen, daerbij de patriotten en selfs onse H. Religie en geestelijken soo schandelijk wirden aengerand, door het vuer vernielt.
Tegen den noen liepen sij, den capiteijn, eenen borgersjongen deser stad, vooruijt met fusiek en sabel, na het clooster der Spinsters, aen de Vuijlruije, alwaer woont Louis de Cottignies, die econome was in de abdije welke hij over eenige dagen reeds verlaeten had, dog hebben daer niets kwaeds gedaen, om eenige redens, dan enkelijk de lanteernen uijtgeslaegen en daermede dit clooster verlaeten, maer begaeven sig een wijnig voorder, te weten ontrent den poedertoren aen de veste, bij sekeren N. Panis, die eertijds fourier hadde geweest, bekent onder den naem van vijg, alle sijne goederen wirden uijt het pakhuijs gehadt en beneffens vele baelen die op den voorsegden toren lagen, door de vlammen verslonden.
'S noenens begonst de furie bij Sr van Strydonck, smoutslaeger, agter de Capucienen, die den naem had van opkooper, Het huijs en de smoutslaegerije wirden evenals bij Dieltiens
| |
| |
verdestrueert; de meubelen benevens eene menigte van graen, saet en raepkoek wirden door het vuer tot assen verslonden, hetwelk eene ijselijke vlamme uijtbrachte.
Dan viel het ongeluk op den notaris Const. Egid. Brouwer in de Goublom, op wie men nogtans niets wist te seggen, maer nogtans wird daer alles vernielt en door het vuer verslonden.
Voorts gingen bij jonr Cornelis Oseij, woonende in 't convict der gewesene Jesuieten, in 't Kipdorp, beschuldigt wordende van geld aen Dieltiens verschoten te hebben; sij hadden hier desen morgent nog eens geweest, maer hadden door bidden en goede woorden dit huijs verlaeten, aengesien dien heer sijne boeken wilde laeten ondersoeken en laeten sien dat hij met dito Dieltiens geene affairens dede; dog dese reijse gelukte dit niet, maer rukten aenstonts in dit huijs, de gelaesen, spiegels en porceleijn hoorde men aenstonts breken, jae, verdestrueerden al wat sij vonden, die kostelijke meubelen, fijne donsen bedden, lakens, tafels, kassen, stoelen, selfs de behangsels wirden afgerukt en vernielt; de vueren wirden ontstoken, soo in den hof als op de straet, waerop alle die schoone goederen wirden verbrand; eene menigte van kleederen wirden daer het slachtoffer van de vlammen en tot assen vernielt; met een woord het huijs wird onkennelijk gemaekt, de schaede die hier gedaen wird is merkelijk. De geweldige vueren voor dese huijsen deden de gebueren vreesen voor brand.
Bij den weduwe Van Laeken, moeder van den procureur generael, woonende op den hoek van de Horestraet aen de stadswage, wirden de meubelen, timmerhout en alles dat daer bevonden wird, door het vuer verslonden.
Sij liepen ook wijnig na middag na de Peerdemerkt, ten huijse van jouffr, Gilbert, die betigt werd geldschieteresse te zijn van Dieltiens, om sijne opkoopingen en ondernemingen te kennen doen; aenstonts wirden de gelaesen uitgeslaegen, de
| |
| |
spiegels, porceleijn en schoone meubelen vernielt, beneffens de fijne donsen bedden, schoon lijnwaert en kleederen door de vlammen vernielt.
Vandaer gingen sij na d'Eijermerkt bij Beke, laeken bereijder en verkooper, bekent en lang befaemt voor eenen keijsersgesinden, eene vijg en grootelijks in den haet, 's morgens om 4 uren was dit huijs neg eens bedregen, dog zijn naer dien als dese reijse van afgeweert door het droevig bidden van vrouw en kinderen, geene pligt in sijn handel en gesintheijd hebbende, alsook door de tusschenspraek van treffelijke persoonen; de glaesen alleen wirden uijtgeslaegen: den toog en eenig laeken voor de deure verbrand en aldus is dit huijs voor voordere rampen bewaert geweest.
Daer wirden meer andere huijsen bedregen, namentlijk bij de wede Laureijssens, suster van den Schepene Bogaerts, op de Schoenmerkt; bij den Schepene Van Welhuijsen, in de Houdaenstraet en bij Schepene Nanteuil in de Florastraet, dog zijn daer met goede woorden afgeweerd, slaende aen 't eerste en 't leste eenige glaesen uijt.
Bij jonr Jean E. Werbroeck, koopman in de Kammerstraet, is 't soo wel niet vergaen; 's avonds, ontrent 6 uren, drongen sij in dit huijs als rasende menschen, dronken daer den wijn die sij op verscheijde plaetsen in de kelders hadden gevonden; hier begonden sij hunne verwoestingen en ongehoorde plunderingen wederom te hernemen, vernielende alles op hunne voorseijde manier; de vueren wirden aengestokt, soo op de straet als in den hof, gevende schrikkelijke vlammen, die de gebueren deden vreesen voor brand. De spuijt der Augustijnen wird gehaeld en was er noodig want den brand had sig vertoont in den kelder, maer is bij tijde geblust. De koetse is gespaert gebleven, omdat er in het wapen eene Lieve Vrouwe bewaerd wordt; het comptoir, eenige kamers en het magazijn der lakens, baeijen, badfriesen, calemanden, zijnde
| |
| |
van groote weerde wird ook behoed door de voorzorg van goede lieden, hun voorhoudende dat dese goederen maer in commissie waren. Sij wirden eijndelijk vermoijt en magteloos door den drank; nogtans hadde nog eenen hoop sig verstout van geweld te doen aen het huijs van d'heer Peeter De Heijder, koopman op de Blauwhandsche Ruije, die sij insgelijks bedrogen, dog bevangen door den drank als ik seg, hetgene hun onbekwaem scheen te maeken; geestelijke en weireldlijke namen dese gelegentheijd waer, vervoegden sig na dese laeste huijsen in groot getal, tragtende met goede reden en soete worden, ongewapent de gemoederen te bedaeren; hetgene een goed uijtwerksel heeft gehad, want sijn gedeeltelijk tot de ruste gekomen; en de stad schijnt voor voordere rampen en onheijlen behoed te zijn.
Alle borgers en ingesetenen deser stad, soo vrije als onvrije, wirden van stadswegen, ingevolge den 69 art. der ordonnantie philippine, anni 1623, geordonneert van sig op 't spoedigste te begeven, op pene van 50 guldens onder hunne respe capiteijnen van de borgerlijke wagten ofte dekens der gildens, en wel gewaepent, sooveel mogelijk, ten eijnde van met kragt alle voordere desorders te helpen stutten en te herstellen de algemeijne ruste.
In den morgent, half elf had den commandant van 't casteel, baron Haijden aen wethouderen eenen brief gesonden; den soldaet die desen brogt wird aengerant en agtervolgt tot op 't stadhuijs; de vergaederde gemeijnte wilden van den inhoud kennisse hebben, die hun wird voorgelesen en luijde bij translaet als volgt:
‘Ik hadde verhoopt naer alle de vertoogen, de welke Ul. mij gedaen hebt, dat UE. het goed order soude herstelt hebben; maer alles is te vergeefs; gijlieden laet plunderen, verwoesten en verbranden; ik vinde mij genoodsaekt van de stad in vuer en vlamme te
| |
| |
stellen en tot eenen gruijshoop te brengen; ik ben daertoe gedwongen, terwijlen UE. het goed order niet en wilt onderhouden, en bij soo verre gijl. op het ontfangen, de ruste niet herstelt, en sij niet verwondert dat ik sonder uijtstel mijne dreijgementen in het werk legge!!
Ik hebbe de eer waerlijk te zijn
UE. dienstwillige en onderdaenige dienaer.’
Ondert. B. Haijden, colonel.
‘Antwerpen, 2 December 1789.’
Diensvolgens wird eeniegelijk van stadswegen aengewakkert van op alle mogelijke middelen de gemeijne ruste te helpen herstellen en ten dien eijnde op 't alderspoedigste in 't werk te leggen de advertentie op heden uijtgekondigt, ten eijnde eenieder sig onder sijne respe gilde of vendel begeve.
Ende om sooveel te beter tot het voorsegde eijnde te komen, soo worden alle meesters van de ambachten en de natien aensogt van hunne knegten of andere bedienden welkers goed gedrag hun bekent is, seffens en sooveel mogelijk gewapent te doen vergaederen op den raedhuijse deser stad, ten eijnde van deel te nemen tot herstellinge van de algemeijne ruste, als goede lidmaeten behooren te doen.
De weth hadde eene representatie gedaen aen den minister, waerbij sij de wapens terug vroegen die hun sijn ontnomen, voor de gilden en borgerlijke wagten, waerdoor hun er nog 100 zijn gegeven, boven de 100 die Haijden hun nog hadde gegeven, om te voorkomen het plunderen en om de waeksaemheijd te hernemen, om de publieke ruste te versekeren en alle ongelukken te voorkomen.
De gilden en andere borgers dan gewapent zijnde, hadden sig in den agternoen ter patrouille begeven, maer komende op de Peerdemerkt, alwaer de desorders reeds begonst waren bij jouffe Maria Gilbert, meijnende hun vandaer met geweld te
| |
| |
verdrijven; schoten in den hoop, selfs er verscheijde kwetsende, hetgene hen soodaenig verbitterde, dat sij de cassijen uijt deden en na de patrouille wirpen en op de vlucht jaegende, seggende die geschoten hadden in d'oog te sullen houden, noemende onder andere H. Van Cannaert d'Hamale, eenen man, nogtans altijd gereed om sijne medeborgers bij te staen en dien sij om die reden aen sijn huijs met plunderingen kwamen drijgen, alsoock Dhr. Bertryn en Van Eeckhoven, die in groote ongerustheijd waren.
De gemeijnte was daerdoor seer verbittert, jae, soodanig, dat sij niet ontsaegen van selfs het stadhuijs aen te randen, willende dit vreken op degene die dese orders hadden gegeven, soo sij seijden; bedreven daer groote moetwilligheijd, slaende in de glaesen, jae, 't soude daer niet wel vergaen hebben, hadden het verscheijde goede en preijsenswaerdige borgers niet ontdaen.
Dese plunderaers hadden in den morgent aen het post-comptoir, zijnde in 't Claraklooster, de keijserswapens afgeworpen, in welke plaets den post. Mr Hermans, de wapens van Brabant heeft gehangen.
De moetwilligheden eijndelijk gestilt zijnde binnen dese stad, waren den selven avond buijten begonst tot Berchem, bij sekeren De Brabandere in de herberg ‘De Croon’ die befaemt was van graenen op te coopen en die onlangs verscheijde leverantien daerin voor 't casteel had ondernomen, waerdoor hij nog sterker in den haet gekomen is; hier hebben sij insgelijks alles vernielt en door het vuer verslonden, even als bij jonr De Lisser, drossaert van Mortsel, woonende op Roij. Desen nagt was dien, den welken op 18 Junij 1787 alhier op de groote merkt gehangen was om sulke desorders begaen te hebben, van de galge van Stuijvenberg gehaelt en op 't kerkhof begraeven.
| |
| |
Donderdag 3 December 's morgens is uijt onse cathedraele kerk langs den grooten tour, gehouden eene processie van devotie met het Alderheijligste, vergeselt door de biddende ordens, clergés en capittels der cathedraele, collegiale en parochiale kerken deser stad, alsook van de weth en eene ontelbare menigte van volk, om van den Hemel af te smeeken den zegen over onse stad en land.
Na middag om 4 uren ging er wederom eene processie uijt de cathedraele langs den selven tour. Het kruijs der Eerwe paters Capucienen wird vooruijt gedraegen; ses der biddende orders droegen bij beurt het beeld van de H. Moeder Godts, was vergeselt door ontelbare menschen van alle staeten mede door een groot getal van de plunderaers die, onder bestier der Eerwe P.P. Predikheeren, overluijd den Roosenkrans songen; dese processie diende niet alleen tot beweging van eenieder, maer dede al de toeschouwers uijtbersten in traenen.
Als de gemelde precessie in was, dede den seer Eerwe en edelen heere choordeken een seer hartroerende vermaeninge over de gebeurde desorders en tot algemeijne ruste en welvaeren van stad en lant. Sedert is het beeld van de H. Moeder Godts in 't midden van haere capelle blijven staen. Vandaeg was den biddag alhier op het plegtigste begonst om de hoognoodige rust en welvaeren deser stad van de goddelijke bermhertigheijd af te smeeken, sullende dueren tot naerdere dispositie.
Vrijdag 4 December sijn voor aelmoeseniers gekosen: d'heeren.....
Na middag om half drij uren is uijt de parochiale kerk van St Joris eene processie gehouden langs den kruijsweg, vergeselt met de broederschappen met licht en met eene ontelbare menigte volk; jae, met duizende menschen van alle staeten gingen met de selve den weg om, die om half 6 wederom in de kerk
| |
| |
kwam, alswanneer den Eerwen heere Pastor van dese parochie eene vermaeninge heeft gedaen op alle de rampen en tot handhaeving der algemeijne ruste en onderhouding van het goed order.
5 December sag men alhier op de borse geafficheert eene placcaert wegens het volk van Brabant, tot handhaeving van de gemijne ruste en vreedsaemheijd.
Den deken van de bereijders, Nic. B. Wouters, en den notaris De Lincé waren desen morgent om 3 uren alhier gearriveert en 's avonds wederom vertrokken.
Sondag 6 der selve maend December was het manifest aen het stadhuijs geaffigeert, met het volgende:
‘Wegens de staeten van Brabant, alle godtslievende vaderlanders, vijanden der slavernije, bekwaem wapens te draegen, worden versogt als kloekmoedige helden en voorvegters van Godsdienst en Vrijheid hun op het spoedigste te begeven in het haegje bij de stad Breda, om aldaer ingelijfd te worden in het volk dat de staeten lichten, met belooning van 10 stuijvers daegs, sullende daerenboven, alle de gene manhaftiglijk sullen gestreden hebben, in den krijg worden vervoordert of geloont naer verdiensten!’
Men sag binnen dese stad seer vele patriotten, soo van Ghend als van Diest, Thienen, Leeuw en elders, alle met den vrijen oorlof, bijgevolg van den stilstand van wapens voor 10 dagen geteekent tot Leeuw, den 2 deser door de commissarissen van den eenen en van den anderen kant.
Dijnsdag 8 December en 7 volgende dagen, is door die van het broederschap der Onbevlekte Ontfangenis van de H. Maegd en Moeder Godts Maria in St Joris seer treffelijk ge- | |
| |
viert het 275 jaer. Den autaer was seer fraeij verciert en de diensten wirden door veel volk bijgewoont.
Op 11 December 's morgens ontrent half 11, waren er eenige patriotten in 's konings comptoir aen de werve gekomen, namen het portret van den keijser mede, beneffens de wapens boven de deure hangende, dat in stukken geslaegen en in de Schelde geworpen wird; de wapens naemen sij mede na Vlaenderen.
Op den selven dag heeft Nicolaes Harrewijn, lieut. der dragonders, sone van den secretaris van Eeckeren, met 9 man van sijn volk het geld der imposten, op 't bieraccijs, volgens commissie der staeten, geligt, bedraegende ontrent 12.000 guldens, en vertrok daer mede na Eeckeren, alwaer sij in werving liggen.
Sedert eenige dagen worden de imposten niet meer geligt.
Na middag sloegen eenige kwade jongens de wapens van keijser Carel den Ven, staende boven de ingangen der borse langs de Meer, Clara en Oogsettersstraeten, mede den arend uijt de gene deser stad langs de Israëlietstraet. De wapens waren seer schoon met ciraden, verguld en met couleuren.
Sondag 13 December zijn er ontrent 40 dragonders van ons staeten volk binnen dese stad gekomen. Daer word binnen dese stad een vaderlands corps opgerecht, bestaende in vrijwillige borgers, die waken sullen om de openbaere ruste te ondersteunen en aen de militaire vreedheijd te wederstaen, ingeval sij ons souden overvallen, 't sij van 't casteel of andersints. Sij doen wagten en besetten vele posten binnen dese stad.
Vandaeg begon men opentlijk en algemeijn de cocardes aen te nemen, bestaende in 3 couleuren, swert, geel en rood; sommigen droegen daerbij het wapen der provincie van Brabant of een leeuwken; anderen het portrait van Hendrik Van der Noot.
| |
| |
Aen het stadhuijs en stadspoorten was aengeplakt dit volgende:
‘Bericht aen het volk van Brabant en andere Nederlandsche provinciën.
Wij zijn een vrij volk. Wij hebben onse vrijheijd en onse religie wederom gekregen door de kloekmoedigheijd van de Brabantsche helden, welkers naemen wij in gouden letteren sullen schrijven; maer tot ons groot nadeel, blijft den gewesen hertog en tyran Joseph II ons nog vervolgen met sijne soldaeten....... Waerom verdragen wij dat?
Kloek aen dan, Nederlanders! Zal een klijn getal van patriotten uw geluk, vrijdom en rust nog langer komen bestrijden, als den leeuw zijn tanden wil laeten zien? Zeker neen; maer dit is het middel om seffens dit gespuijs uijt uw lant te verdrijven. Dat alle dorpen sig wapenen met fusieken, vlegels, schoppen, rieken en al wat sij vinden konnen; dat sij van dorp tot dorp, soo den vijand aenkoomt, de klokken luijden. Voegt u gesaementlijk bijeen, kapt, klieft, slaegt en verstroijt dat ras. Als de vaderlandsche legers de soldaeten bevechten van voren, rand gij ze van agter en ter zijde aen; als sij vlugten, geeft hun nog ruste nog kwartier. Ziet ze aen als vijanden van den Staet, als vijanden van uw huijs, van uw vrouw, van uwe kinderen; en dat nog erger, als vijanden van uw geloof. Die te voren de vreedste vluggen waren kruijpen nu als wormen aen uwe voeten. Houd u kloek, Nederlanders, en vegt! Wat schande zou het zijn dat ge zoudt moeten wijken voor zulk een klijn getal paiotten.
Drossaerts, borgermeesters, schepenen, leijdt uw volk aen; zoo niet, weest verzekerd dat wij u als
| |
| |
vijanden van geloof en vaderland sullen aensien en dat wij u met den rechte rekenschap van uw lafhartig gedrag sullen vraegen. Integendeel sullen wij die drossaerds, secretarissen en andere bestierders, op sijnen tijd begunstigen, naer maete dat sij voor het geloof en vaderland sullen gestreden hebben.
Pachters, boeren, knegten en alle ingesetenen, uwe peerden, uwe ploegijsers, uw leven en uw bloed moet gij voor 't heijlig geloof, voor het vaderland ten besten geven en gij sult niet ongeloont blijven. Godt, die ons soo mirakuleuselijk helpt, sal u door sijnen zegen rijklijk alles vergelden.
Wagt u allen van plunderen en geweld tegen malkanderen; gij moet met malkanderen als broeders zijn; malkanderen beschutten en beschermen en eenpaerelijke magt tegen de soldaeten gebruijken.
Kloek aen! 't Is voor uw huijs, 't is voor uw land, 't is voor uw geloof!’
14 December in den morgent versaemden ons vaderlands corps (sedert eenige dagen opgerecht zijnde en bestaende in eene legerbende van lichtgewaepende ruijterije en vrijwillige jonkheijd deser stad) de welke reeds dienen en ten uijtvoer brengen de bevelen van het vereenigd comité der Nederlanden; sij vergaerden op de Jesuitenplijn, in de wapens, soo te voet als te peerd, ten eijnde van verscheijde exploiten te doen; onder andere bij Mher. Lud. F.J. De Villegas, ridder, heer van Borsbeek, en distributeur der zegels, haelden sij, uijt naem der vereenigde staeten, het geld van het zegelrecht, bedraegende maer ontrent 1.500 guldens, voorts gingen sij na de accijsen van den wijn, vee, gemael, alsmede op het coningscomptoir, ontrent de werf; vonden groote buijten, die begroot wordt op ontrent 30.000 gls. Het wapen van Brabant wird boven
| |
| |
de deure van 't comptoir gehangen en de paspoorten wirden door de selve bedienden gegeven en onderteekent, maer in naeme der vereenigde staeten. Vonden in 't besaenhuijs nog eenige wapens, die op de kotters in 1786 gedient hadden, die sij in beslag namen, gelijk ook het meel en graen van 't casteel op de meulens zijnde; hetwelk sij transporteerden na de cloosters der Minderbroeders en Capucienen, alwaer 's avonds al 138 sakken waren. Ook waren alle andere levensmiddelen aen die van 't casteel afgesneden.
Nagt en dag zijn onse vrijwillige borgerskrijgsbenden hier te been gebragt, op hunne hoede; en werken aldus mede voor de vaderlandsche saek, soowel tot handhaevinge van de openbaere ruste als tot afweer van alle vreemd geweld. Zij waren op hunne hoede, om de vreedheijd der militairen, in cas sij eenen uijtval van 't casteel souden durven waegen op dese stad, te wederstaen; de exempels, tegen moorden, branden en plunderen en andere barbaarschen handel, op soo veel verscheijde plaetsen begaen, geven ons het denkbeeld daer van.
15 December versaemelden onse vrijwilligers wederom, hebben andermael verscheijde exploiten gedaen; hebben onder andere de archiven der vernietigde cloosters ontdekt, bewaert wordende in het clooster der Norbertinerssen, alwaer den entrepot is, beneffens in de Witsusters, die in beslag genomen en met een wagt beset wirden; hebben verscheijde affuijten van canon gevonden, dewelke in 't koninglijk collegie in de Princestraet getransporteert wirden.
De keijserlijke troupen hadden de stad Mechelen den 14en met stille trommel verlaeten. De borgers hebben sig vervolgens meester gemaekt van het wapenhuijs, van de geweeren, dewelke sullen dienen om het leger beter te wapenen.
Alsoo onse vrijwillige borgers alle de posten ontrent het
| |
| |
casteel met wagten besetten en aenhouden alle degene op en af den casteele gingen, 't sij om provisie aen te haelen of andersints en den commandant van die forteresse sulks ondervonden hebbende, sond desen noen aen de weth eenen brief, waerbij hij wilt en ordonneert, van sijne onderdaenen vrij te laeten gaen of dat hij anders sijne orders van de stad in brand te schieten zal ten uijtvoer brengen; waerop onse weth, met kennisse der gecommitteerden binnen dese stad, seer voorsigtiglijk geantwoordt heeft. Dese drijgementen hadden den schrik onder sommige van onse inwoonders wederom vernieuwt.
Daer was 's avonds om half 9 uren eenen expressen afgevaerdigt soo na Lier als na Mechelen om onderstandt in cas van noode. Om half 3 in den nagt arriveerden die der gilden van Lier, ten getalle van ontrent 300 man, wel gewapend, tegen gereden zijnde door eenige gecommiteerden, namen het middagmael bij de L.V. Broeders alhier en vertrokken 16 deser om 3 uren na middag wederom na Lier, ziende geenen grooten nood tot nog toe.
Daer waren in den selven nagt ontrent 3000 van de aldaer veroverde fusieken aengevoert om onder die van 't corps en andere borgers alsook aen de buijten wagten ontrent het casteel uijtgedeijlt te worden.
16 December. Daer zijn daerenboven sedert 13 deser talrijke benden van gewapende mannen te voet van verscheijde suijdelijke dorpen, versaemelt en ter wagte gekomen op het Kiel en in de Markgrave lije, alle met dapperen moed tot ondersteuning van elkanderen en om dus gesaementlijk aen het militair geweld in cas van uijtval te wederstaen; alle onder de orders van den drossaerd van den Kiele, Dhr. Joan Frans Van der Straelen, daer toe gecommitteert bij depeche van de staeten van Brabant en voordere vereenigde staeten, gedaen tot Hoog- | |
| |
straten 15 deser, onderteekent door den volmagtigden agent van het volk van Brabant, H. Van der Noot, en besegelt met het cachet der selve staeten in rooden lak.
Om 4 uren na middag dede den nieuwen commandant van het casteel G. de Gaveaux teeken aen onse brandwagt op de plijn van te naerderen om eenen brief te behandigen, waerbij hij verscheijde versoeken, onder bedrijging dede, wird aenstonts na den committé gedraegen; en was desen avond collegie.
Vele menschen waren door de gedurige bedrijgingen in groote vreese en benoudheijd, selfs soo verre, dat sij hunne wooningen, die onder den scheut van 't canon stonden, verlieten en sig voorder in de stad begaven.
Sedert 17 December begraefde men wederom op de kerkhoven in dese stad op de oude maniere; jae 's anderdags wird Petrus Ghijsbrechts, den zoon uijt ‘Brandijzer’ agter het stadhuijs in de cathedraele begraeven.
's Avonds, ontrent 8 uren, onder geluij van alle de klokken, arriveerden tot Lier uijt Breda, de Hoogmogende heeren staeten, met den doorl. en onstervelijken heer Hendrik C.N. Van der Noot, geescorteert zijnde door een corps vaderlandsche Dragonders; den Te Deum wird in de collegiale kerk gesongen onder schoon musiek, naer het welk aen het doorl. committé de benedictie met het Alderheijligste wird gegeven, tot dankzegging aen den Almogenden voor de miraculeuse behoeding van het Vaderland. Vertrokken den 18 's morgens over Mechelen na Brussel, alwaer de eerste staete vergaedering moet gehouden worden. Den Eerwen heere Joannes Antonius Seerwart, plebaen van 't Suijdquartier der cathedraele deser stad, hadde sig desen morgent om half 8 na Brussel begeven bij het selve committé, sig aldaer etablisserende.
| |
| |
18 December, in den morgent, wird er, met toelaeting van ons committé eenig meel op het casteel gevoert, geduerende dese expeditie deserteerden er ontrent 20 soldaeten van 't casteel. De desertie was sedert eenige dagen seer groot geworden onder de keijserlijke troupen. 'S avonds zijn er 230 patriotten, nieuwelings versaemelt in 't Haegje bij Breda, binnen dese stad langs Roode poort gekomen, ingehaelt zijnde door een detachement van onse ruijterije, zijn in eenige kloosters geleijd.
Tusschen 19 en 20 December arriveerden hier van Bergen op Zoom wel 16 karren met poeder, kogels en cardoesen, die in 't committé in de Princestraet wirden afgelost.
Sondag 20 deser deden onse patriotten de parade op de Borse en gingen vervolgens Misse hooren in de L.V. Broederskerk. Sij exerceren tweemael daegs op de borse en werven hier vele recruten.
Op 21 December namen die van het vereenigd committé sittinge op den stadhuijse alhier, alwaer sij werken sedert den volgenden dag op de kleijne staete kamer.
22 December vergaederden onse vrijwilligers op de Jesuiteplijn ten getalle van ontrent 700 man, dewelke om 3 uren gingen inhaelen buijten St Jorispoort, het vendel vliegende en gedraegen wordende door Joannes Wouters, onsen medeborger en wijkmeester, die het selve dapperlijk heeft gevoert in den gedenkweerdigen slag van Turnhout op 27 October lest, en daermede agtervolgens ingedrongen de steden van Diest, Dinant en Namen. Voor dit vendel gingen eenige patriotten; die door de keijserlijke troupen krijgsgevangen waren gemaekt tot Dinant en op 't casteel van Namen gevangen geseten hebbende, alsnu verlost zijnde. Marcheerden
| |
| |
dus na hunne vergaederplaets; de boven sodaliteijt der gewesene Jesuiten.
Den 23 December 's avonds om 10 uren, was er eenen valschen alarm op 't Kiel onder de wagten; ik was er present. Die van Boom, op wagt staende ontrent de poort van secours van 't casteel, kwamen spoedig na de hoofdwagt in ‘de croon’ op den steenweg geloopen, seggende dat sij eenige soldaeten langs gemelde poort hadden sien uijt komen, sij maekten daervan eenen grooten alarm, willende de klok trekken, hetwelk ik niet toelaten wilde; alle de wagten waren seffens in de wapens, sig na den kant van 't casteel begevende; dog, men ondervond dar het een vals gerugt was.
24 December is den spijker voor de chijnsen alhier omgestelt, te weten, per veertel: terwe f 6.11; rogge f 4.4; gerst f 3,8; haver f 2,11; boekweij 3,8; winter sloorsaet f 9,5; somer sloorsaet f 7,10; erten f 5,10; witte boonen f 6,15; peerde boonen f 4,4; vitsen f 4,10; spelt f 2,14; raepsaed f 13,- en klaversaed f 14,-.
25 December, na middag, 4 uren arriveerde alhier eene compagnie patriotten, komende van Brussel, wird ingehaeld door onse vrijwilligers en door de patriotten, sig alhier bevindende, met vliegende vendel en slaende trommel, misschien van den cap. Nolens.
Wijnig daernaer, kwam er nog eene compagnie binnen dese stad, waervan cap. is d'heer Van den Abeele; bailluw en meyer van La Mele en Ledeberghe, woonachtig tot Meerbeek nevens Ninove; ook met trommels en fluijten; gingen logeeren in verscheijde manscloosters en bij particulieren, tot dat de vernietigde cloosters sullen in staet zijn om daer in te trekken.
| |
| |
Sondag 27 December was 't collegie, alwaer den schepene van Hencxthoven wird gecommitteert om sig na Brussel te begeven over landssaeken.
De patriotten deden de groote parade op de Meer en houden hunne hoofdwagt in de Tappesierspant.
Den capiteijn Philip. J. Leijssens, bekent in de inneming van Gend, deed den 26 deser sijne compagnie uijt Vlaenderen over de Schelde zetten, na de geslegte forten van Frederic Hendrik en de Kruijsschans, noord en suijdwaerts het fort Lillo; om 11 uren 's morgens vergaederden sij op oud Lillo en ten deele op den cruijsweg, om den vijand nouw in te sluijten; na middag in afwesentheijd van den capiteijn commandant Leijssens, heeft den eersten lieutenant Meulemans door eenen aendringenden brief het fort doen opeischen tot overgave; waer uijt 's avonds een officier der keijserlijke troupen den capiteijn commandant kwam aensoeken om tot 's anderdags te wagten naer het antwoord. Dezen uijtstel vergund zijnde, moesten de officiers den belegeraeren met voorsienigheijd de kloekmoedigheid der patriotten wederhouden, dewelke het garnisoen tot in de palissaden en selfs op de brugge durven oproepen tot overgave, niettegenstaende de dreijgementen van het canon op hun los te branden; en antwoorden dat sij geen vuer nog stael vreesden en voor geene militairen achteruijt gingen. Den nagt wird wedersijds in stilte overgebragt en 's anderdags om half 11 uren 's morgens kwam den selven officier met het besluijt van den krijgsraed om eenen uijtstel van 6 dagen te versoeken, waerop de heeren cap. com. Leijssens; Nicolaus Harrewijn, com. den dragonders; J. Corthals, cap.; N. Meulemans en C.H. Devos, beijde eerste lieutenants, het spoedig beraed naemen van te antwoorden:
‘Verre van 6 dagen, geene 6 uren uijtstel te willen geven; dat sij liever hadden hun leven te laeten vóór
| |
| |
het fort, als tot schande van hunne natie met soo eene overmagt daer af te wijken; dat sij hun krijgsvolk niet genoeg in bedwang konden houden en dus antwoord eijschten binnen 2 uren, ofwel den slag aen te gaen.’
Inderdaed, den selven officier kwam om 2 uren namiddag eenen voorstel van capitulatie aenbieden, den welken wird afgekeurt, als niet aennemelijk zijnde. Dan naer eenige redenwisselingen wird het uijterste raedsbesluijt der belegeraers geteekent en op 't versoek van den keijserlijken officier hebben Leijssens en Harrewijn sig vervoegd binnen het fort, niet sonder gevaer, want de keijserlijke soldaeten stelden sig ten deele gewapenderhand tegen de overgaeve. Leijssens onderstond hun met den sabel in de vuijst, terwijl Harrewijn weerkeerde na oud Lillo, om de patriotten te bedaeren, want sij meijnden dat hunnen commandant wird gevangen gehouden door het garnisoen; welke beweging hunne officieren deed haesten om de capitulatie te aenveerden; welke luijde als volgt, uijt het fransch:
| Capitulatie van het fort Lillo. |
| Art. 1. Dat het garnisoen sal uijttrekken met de wapens, de officiers sullen hunne degens behouden. |
1o den officier zal den degen behouden. |
| 2. Het gants garnisoen sal hunne bagagie houden, en al wat hun toekomt. |
2o de bagagie enz. toegestemt. |
| 3. Dat er geenderlei leed gedaen wordt aen alle de inwoonders, te werk gestelt in dienst zijner majesteijt. |
3o aengemerkt als rechtveerdig. |
| |
| |
| 4. Van te hebben een vrij gelij tot Luxemburg. |
4o een paspoort voor de officiers om te gaen waer het hun beliefd. |
| 5. Zoodra de capitulatie wederseijds geteekent is, sullen alle vijandelijkheden eijndigen en het fort sal worden overgegeven aen de belegeraers. |
5o overeengekomen en in order bevonden. |
| 6. In geval dat er daernaer eenige moeijlijkheden zijn in de capitulatie, sullen sij worden uijtgewesen ten voordeele der belegerden. |
6o eensgelijks overeengekomen. |
| Leeger was: Signatum Lillo, den 27ste December 1789; en waren onderteekend: Mesureur, capt. commandant; Strauch, De Chapiet, eerste lieutenanten; en Jos. Marchal, onderlieutenant. |
Signatum den 27 December 1789 en waren onderteekend: L.J. Leijssens, cap. commandant, N. Harrewijn com. der dragonders; J. Corthals, capt.; N. Meulemans en C.H. Devos, eerste lieutenant. |
De wederstreving der soldaeten was alsnog gevaerlijk om te worden ontwapend, dog trokken den selven avond onder geleij na Stabroeck, terwijl dat den capiteijn Leijssens in dien nagt de officiers vergeleijde na dese stad en het committé gaf hun sanderdags de pasporten volgens capitulatie, nadat om 11 s' avonds te voren 50 man der compagnie van cap. De Pouillon, den welken Liefkenshoek had in besit genomen, vandaer was overgekomen om Lillo te besetten.
In die sterkte zijn verovert 16 canons en levensmiddelen wel voor 6 maenden. De krijgsgevangenen soldaeten en on- | |
| |
derofficieren van Vierset en Clairfaijt, ten getallen van 133 en 7 artilleristen, wirden op Maendag den 28 deser 's noenens om 1 uur, van Stabroeck langs Roode poort binnen dese stad gebrogt, onder geleij van verscheijde compagniën; eerst de dragonders met hun spel; dan volgde Philip Leijssens, cap. com., onsen medeborger, met sijn volk, waertusschen de soldaeten gingen, ontwapent en seer verarmoedigd, agter volgde nog eenig peerdevolk; het leste wird de bagagie aengevoert op karren en wagens, gingen na de groote merkt, wirden daer ontmoet en ingehaelt door onse patriotsche divisien en vrijwilligen met hun musiek. De soldaeten wirden in bewaernisse geleijd na het oosterhuijs en daernaer in 't Hessenhuijs. De besettinge van het fort Liefkenshoek hadde die plaetse op 25 deser verlaeten en sig binnen het fort Lillo begeven, wanneer de onsen daer zijn ingetrokken, onder geleijde van den cap. De Pouillon.
29 December 's morgens om 9 uren was het collegie, daer den schepene Van Hencxthoven gister avond van Brussel gearriveert zijnde, waerschijnelijk van sijn wedervaeren rapport heeft gedaen; om 10 uren wast breeden raed en om half 11 wird het manifest van het volk van Brabant, gedagteekent 24 October 1789, onderteekent H.C.N. Van der Noot, van de puije van het stadhuijs afgecondigt door den secretaris Petrus Van Setter, ten aenstaen der schepenen Van Welhuijsen en Van Hencxthoven en ten bijwesen van dhr. Cornelis Mens, opperdeken van 't hoofdambagt van de Meersch.
Na middag was het wederom collegie, alsook 's anderdags, om het kiezen van gedeputeerden uijt den 3en staet, ingevolge resolutie der 3 staeten van Brabant 24 december voorgestelt; ziet hier een extract daervan:
‘Extract uijt de resolutie der staeten van Brabant, 24 December 1789 voorgestelt.
| |
| |
Aaengesien de tijdsomstandigheden en de groote noodzaekelijkheid niet toelaeten, dat dese vergaedering zich tot eenige besondere schikkingen soude uijtlaeten, maer zich alsnu verpligt vind aen het algemeijn welsijn van allen de provintien gesaementlijk te arbeijden en vooral om den band van vereeniging tusschen de selve vast te smeden en te sorgen om ze allen in staet van verweer en verdediging te brengen, of het niet soude dienen tot ernstige bewerking dat men behoudens de reeds aengenomen leden van den derden staet, te weten: de gedeputeerden van Loven, de boetmeester van Brussel en de dekens van de hoofambachten van Antwerpen, eenen gedeputeerden uijt de overige leden van den derden staet uijt de 3 hoofdsteden; namentlijk uijt de geslagten en uijt de dekanije van Loven, respectievelijk uijt ieder eenen; twee uijt den wijden raed van Brussel; uijt het corpus van de oude schepenen en uijt het corpus van de wijkmeesters van Antwerpen; respectievelijk uijt ieder corpus eenen; te aensoeken om met ons zitting te nemen, te delibereren en mede te werken tot het vervullen onser beste insichten; en inrigten van de onderscheijdene departementen die er noodzaekelijk zijn, om de noodige reeds genomen en nog te nemen resolutien ten uijtvoer te brengen.
Resolutum.
Desen voorstel in alle sijne puncten seffens in het werk te stellen. Sullende dese vergaederinge, aldus gecomponeert daernaer, en soo gouw de uijtwendige noodzaekelijkheden het gedoogen sullen, aen den derden staet eene sulke organisatie en invloed, als de weerdigheijd van het volk, het voordeel van het gemeijn best en de grondregeling van gerechtigheijd sul- | |
| |
len voorschrijven, seer geirne inwilligen voor zooveel de geestelijken de edelen en den derden staet allen gesaementlijk niet meer dan eenen en onverschilligen intrest konnen hebben, die altijd zijn moet en zijn zal de handhaeving en de bescherming van onsen heijligen Catholijken Godsdienst, de glorie van de natie en het welsijn van het gemeijn best.
Soo nogtans, dat er niets besloten sal worden in dese vergaederinge, raekende ligtingen, belastingen en alle hetgene eenigerwijs de constitutie kan betreffen, ten sij alvorens op den ouden voet het consent van den derden staet bekomen hebben, gelijk ook desselfs stemme in alle andere keusen en beslissingen eensgelijks op den geplogen voet, alvorens te besluijten, sal ingeroepen worden.’
Voor copije ondert. De Jonghe.
Donderdag 31 December is eenen gedenkweerdigen dag in de historie. Ten 11 uren voor noen zijn vergaedert op het stadhuijs tot Brussel in de groote saele daertoe bereijd, (in 't midden van dese was geplaetst een cruciefix en den boek des H. Evangelie), de voorschrevene drij staeten van Brabant; te weten van den eersten staet:
Sijne Eminentie den Cardinael Artsbisschop van Mechelen,
Sijne doorl. Hoogw. den heere Bisschop van Antwerpen,
Dese Eerweerste heeren Prelaeten van Vlierbeeck, Villers, Bernaerts, Grimbergen, Parck, Heijlissen en Tongerloo.
Van den tweedene staet: De prince van Grimbergen; den markgrave van Wemmel, den markgrave van Traizignies, den grave van Lannoy als grave van Liberchies; den grave van Argenteau, als grave van Dongelberg; den grave van Nassau, als grave van Corroy; den grave van Spangen, als baron van Herent; den baron van Romerswal, als baron van
| |
| |
Vrempde; den grave Van der Noot, als baron van Schoonhoven Maretz; den grave van Duras, als baron van Carloo; den grave van de Werve, als baron van Lichtaert; den baron van de Werve, als baron van Schilde; den grave van Coloma, als baron van St Peeters-leeuw; den baron van Gentirmes; den baron van Hove, den grave van Limmingen, als baron van Limelette; den markgrave Preud-homme d'Ailly; als baron van Parck en den baron van Van der Lind als baron van Hoogvorst.
En voor den derden staet; uijt de hoofdstad Loven: d'heer Henricus Tielens, substituet borgermeester en d'heer Gabriel Marchant, raed secretaris en geauthoriseerden pensionaris, gedeputeerd wegens het magistraet; de heeren Baelemans en Dieudonné, gedeputeerden wegens die seven stedelijke geslagten; den grave de Limmige en de heer en meester Joannes B. Blondeau, gedeputeerden wegens de decanije; en d'heeren Franciscus Charlis en Henricus Oversteijns, wegens de eersaeme en goede mannen van de natien.
Uijt de hoofdstad Brussel: het magistraet; den wijden Raed en de eersaeme en goede mannen van de negen natien, allen in corpora.
Uit de hoofdstad Antwerpen: den heere oud borgermeester Jacobus Della Faille en den heere pensionaris Norbertus Bom, gedeputeerden wegens het magistraet; Dheer en meester Henricus Legrelle, oud schepene, gedeputeerde wegens de oud schepenen; Dheer en meester Joannes J. Van Dun, gedeputeerde wegens de hoofdmannen van de poorterije en de wijkmeesters deser stad; en de heeren Balthasar L. Verpoorten; Petrus C. Anthonij; Cornelius Mens, Augustinus Reijns; A.H.J. Van Wamel en Egidius Verbist, gedeputeerden wegens de eersaeme en goede mannen van de ambachten der selve stad.
De ceremonie is geopent door eene redevoering; uijtgespro- | |
| |
ken door den Seer Eerwen heere Van Eupen, Can. grad. der Cathedraele kerke van Antwerpen en secretaris van Staet.
Welke redevoering, geeijndigt zijnde, hebben de voorberoepen leden van den staet in de tegenwoordigheijd van een groot getal volk, allen te saemen gedaen de openbaere belijdenis van het geloof. Alles in tegenwoordigheijd van de heeren van den souvereijnen raede van dit hertogdom van Brabant.
Vandaeg was alhier wegens het committé aengeplakt:
‘Terwijl de vaderlandsche trouppen alhier tot onse verdediging ingetrokken, alreeds voor een groot deel hunne noodige logementen hebben bekomen en dat men voor de overige dag en nagt de noodige maatregelen aenwend, om hun eerstdaegs gesaementlijk te konnen logeeren, worden alle goede ingesetene, die tot heden dese brave vaderlanders met soo veel vlijt in hunne wooningen hebben gelogeert, op het aldervrindelijkste aensogt, aen de selve nog voor drij dagen het logement toe te staen.’
|
|
Auteursrecht onbekend