|
| |
Vanden godts-dienst der Turcken.
MAhomet wierdt gheboren te Mecha, een Stadt van't Gheluckigh Arabien, ontrent het jaer ons Heeren 505. sijn Moeder was een Jodsche vrauwe genoemt Emina, ende sijn Vader Afgodist geheeten Aldala, die vande werelt scheyde een weynigh naer dat hy hem hadde voorts-gebraght, ende sijn Moeder korts naer dat sy hem inde werelt hadde gestelt, inder-voegen dat hy van sijne joncheyt Vader-ende Moeder-loos bleef; hy was van eene wonderlijcke levendigheyt des gheests, soo dat hy lichtelijck begreep al 't ghene dat-men hem aen-wees, ende rechte soo veel uyt met sijn neertigheyt, dat hy in luttel tijdts leerde het Oude ende Nieuwe Testament.
Zijnde vyfthien jaeren oudt begaf zich in dienste van eenen Armeniaenschen Koopman, den welcken hem gekent hebbende voor eenen man vol van geest, dede hem veele reysen doen naer Perssien, Egypten, ende Syrien: twintigh jaeren oudt zijnde, ende verlieft op de vrauwe van sijnen Meester, men gist dat hy hem met vergif ombraght, ende de weduwe nam tot sijn Huysvrauwe: hy viel datelijck aen sijne rasernyen, ende aen het maecken van sijnen Alcoran, daer toe geholpen van eenen Monick gheheeten Sergius, den welcke om sijne Ketterye vluchtigh was ende verbannen uyt Constantinopel: hy wiste soodanigh vermogen te winnen op den | |
| |
gheest van veele, dat hy wijs-maeckte dat Godt hem hadde verkoren voor sijnen Propheet, ende dat den Engel Gabriël hem quam openbaeren van sijnen t'wege, 't ghene hy moeste boodtschappen aende menschen: hy gingh dickwils in een speloncke, daer hy (soo-men gelooft) met de duyvels gemeenschap hieldt; hy was gequollen met de vallende sieckte, maer soo-wanneer hem dees quael overquam, dede verstaen dat hy den Engel sagh, ende dat sijn oogen niet konnende verdragen soo groote klaerheyt, gedwongen wiert te vallen.
Beginnende sijn leeringe voor den dagh te kommen, wiert genootsaeckt, om de doodt te ontgaen, die-men hem dreyghde, te vluchten naer Medina; 't is van dese vlucht dat de Mahometanen hunne jaeren beginnen te rekenen, die noemende in hunne tale Hegyre, dat was eenen Vrydagh, waerom dat sy desen dagh houden gelijck de Christenen den Sondagh doen.
Te Medina voleynde hy sijnen Alcoran, geholpen van desen wegh-geloopen Monick Sergius, ende van eenige Joden: oock is het niet anders als een mengelinge van het Nieuwe ende Oude Testament: in het beginsel maeckte hy deelachtigh van sijne leeringe de gene van sijn geslachte, sijn gebuers, ende die alder-lompst, ende vleeschelijckst waeren: want door sijn Godts-dienst laet hy al de sonden toe van het vleesch, met groote vryheyt. Zich rijck bevoelende, als oock begunstight vanden voorspoedt, bespringht hy sijn gebuers met de Wapenen, dwingende sijn Secte te aenveerden met gheweldt, diese niet en willen omhelsen met hunnen danck. Het Arabiaensch volck lomp, vleesch-en beest-achtigh waeren d'eerste die naer sijn syde helden, met de welcke hy in korten tijdt zich meester maeckte van een groot deel Landts: de doodt stelde den pael-steen aen sijn overwinningen ende aen sijn leven, ontrent het jaer ons Heeren 603. Sijn lichaem wiert begraven in een Mosquée, die-men noch siet inde Stadt van Medina, de welcke van | |
| |
doen af geheeten is geweest Medina Alnaby, 't welck te seggen is Stadt vanden Propheet: sijn lichaem wiert daer in d'aerde geleydt, ende niet gehangen inde locht met een yser-kiste door de kracht van twee zeyl-steenen, gelijck sommige hun in-gebeeldt hebben.
Na sijn aflijvigheydt vergaderde sijne voornaemste vrauwe geheeten Aza, alle wat hy geschreven hadde van sijn Godts-dienst, ende behandighde die aen Odoman, die dat t'samen voeghde, ende ten lesten eenen boeck maeckt geheeten den Alcoran, door dien hy ghestelt is in Rym, ende verdeelt in hooft-stucken: niet alleenlijck behelstse 't ghene dat den Godts-dienst aengaet, maer alle dat de Regeeringe ende Rechts-voorderingh raeckt, inder-voegen dat sy in al hun saken van gheen ander onderwijsinge en worden gedient, als van die sy hebben uyt den Alcoran.
Odoman komende te sterven een weynigh tijdts naer Mahomet, veele pooghden te aerbeyden om de nieuwe leeringe uyt-te-leggen, soo dat-men eenigen tijdt daer naer meer dan dry hondert Alcorans sagh, ende een ongemeten getal van Wtleggers, al verschillende, 't ghene een groote verwerringe begonste te maken in dese nieuwe Secte, die seer soude gewaggelt hebben, 't en hadde geweest dat een Arabiaensch Vorst dede kommen een al-gemeyne versaminge tot Damascus, al-waer dat alle de Alfaquis, ofte Leeraers van hunne Wet zijnde, ses onder hun verkosen wierden om alle de schriften te ondersoecken, ende een vergaderinge te maken van al het gene dat eenigh licht ende verstandt soude konnen geven aen den Alcoran, den welcke Odoman gemaeckt hadde. Alle de andere boecken ende uyt-leggingen wierden verbrandt, ende wiert verbodt gedaen op lijf-straffe aen yder, zich voortaen te dienen van gheen ander boecken als van de ghene die dese Leeraers gemaeckt hadden.
Dese ses maeckten yder eenen boeck dien sy noem- | |
| |
den de Zunna, 'twelck te seggen is, Wijsende den wegh. De Leeraers die naderhandt zijn gekommen, vindende dapper tegen-strydigheden in dese Boecken, ende niet konnende over-een komen, waeren oorsaeck dat spruyten onder hun vier verscheyde Secten, die niet verschillen dan slechts inde Cermonien, niet tegenstaende sy elckander schelden voor Ketters, ende meer haeten als de Christenen.
D'eerste Godts-dienst is de gene vande Mooren, ende vande Arabianen, die de yverighste ende overstallighste zijn, volgen d'overleveringen van Abubeker,
De Persianen die naturelijcker ende redelijcker zijn, houden zich aen d'overleveringen van Haly, de welcke den tweeden Godts-dienst zijn.
De derde is die vande Turcken, de welcke de vryelijckste volgen, houden zich aen d'overleveringen van Omar.
De Tartaren die zijn de lompste ende slechste, houden zich aen d'overleveringen van Odoman.
't Algemeyn geloove van alle dese Natien, is dat Godt van het beginsel des werelts gesonden heeft op der aerden ses-mael twintigh duysent Propheten, die allegader op verscheyde tijden, ende in verscheyde gewesten sijn woordt hebben verkondight, vande welcke dat'er dry sijn geweest die meer gelieft ende bemint waeren van Godt als d'ander: sy seggen dat den eersten Moyses is geweest, die gesonden wiert als wanneer de werelt vervult was met afgoderye: hy bracht een Wet vol strengigheyt, ende vondt de hartneckigheyt der Heydenen soo groot, dat'er luttel waeren die in hem gheloofden, ende dat dese Wet met 't vervolgh vanden tijdt teenemael verloren wiert: 't gene Godt verbondt om de liefde die hy droegh tot de menschen, ende om de begeerte die hy hadde hun saligh te maken, te senden Jesus Christus, dien sy noemen Issa, ende seggen dat Godt om hem meerder gesagh te geven, ende ten eynde | |
| |
hy niet veracht en soude worden gelijck Moyses is gheweest, hem dede verschynen op de werelt door eenen ongewoonelijcken wegh, hem voorts-brengende door sijne blasinghe, van een Maeght: de Wet, de welcke hy hem dede brengen op de werelt, was soo veel te sacht ende te licht, als die van Moyses te strengh ende te swaer was geweest; Godt willende door desen soeten wegh de menschen af-trecken van hunne dwalinghen, maer hy vondt de herten soo versteent, dat'er seer weynich waeren die in hem geloofden; ende dat meer is, sy houden dat sijn woordt terstont vervalscht wiert door sijn voornaemste dienaers, ende't gene Godt meest verbelghde was dat die van Ierusalem, hem soo onweerdelijck handelden, dat sy hem wilden doen sterven, het welck sy gedaen souden hebben, hadde Godt niet den schijn eens mensch gesonden in sijn plaetse, de welcke sy hanghden aen het Cruys, denckende dat het Christus Jesus was.
Sy seggen dat Godt voor de leste Propheet Mahomet gesonden heeft, die sy noemen den Seghel der Propheten, ende den liefsten by Godt, die met d'een handt heeft gebraght een Wet vol vryheyt, ende met d'ander een sweert om uyt-te-roeyen de ghene diese niet en wouden aenveerden. Den in-gangh vandese Religie is de besnydenisse, de welcke niet-tegenstaende naer hun geloove soo noodigh niet en is, oft sy souden konnen saligh worden sonder de selve; derhalven sy hunne Kinders niet en besnyden dan als sy seven oft acht jaer oudt zijn. 't ghene sy Suneth noemen. Sy doen hun dese woorden seggen: La hilla heilla alla Mehemet resul alla, 't welck bediedt: Daer en is gheen ander Godt, als den eenighen Godt, ende Mahomet ghesonden van Godt.
Sy en besnyden hunne Dochters niet, maer hun doende den duym op-heffen, belastense de voorseyde woorden uyt-te-stemmen. Soo-wanneer de Joden Turcx | |
| |
worden, en doen hun niet op een nieuw besnyden, maer ten eerste sy moeten seggen Issa hac, 't welck beteeckent, Jesus is waerachtigh, daer naer den duym op-heffen, ende de voorseyde woorden spreken, 't welck soo 't geviel aen eenigh Christen, dat hy die onvoorsiens sprake, hy wierde gedwongen de besnydenisse t'onderstaen, ofte andersins zich te laeten branden.
Als-wanneer sy hunne Kinders besnyden, soo rechtense groote vreughde-teeckenen aen, ende leydense door de straeten rijckelijck verçiert, ende gheseten op op-gepronckte peerden, met menighte trommels ende trompetten, rechten maeltijden uyt twee oft dry dagen langh naer hunnen staet ende middels: inde besnydenisse onderhouden sy schier de selve Ceremonien als de Joden, behalven dat sy naer hun besneden te hebben de huyt niet en scheuren.
Door hunnen Godts-dienst zijn sy verbonden besonderlijck tot vijf hooft-stucken: het eerst is maer eenen Godt te kennen, ende Mahomet sijnen Propheet; het tweede, vyf keeren daeghs hunne ghebeden te storten; het derde, alle jaeren een geheele Maene te vasten; het vierde, aelmoessen te geven ende mildt te wesen; het vyfde, eens in hun leven te gaen besoecken het graf van hunne Propheet tot Medina, ende de plaetse van sijne gheboorte tot Mecha.
Sy sijn seer yverigh om dese vyf geboden te onderhouden: wat belanght het eerste, sy gewennen soo hunne Kinders te seggen: La hilla heilla alla Mehemet resul alla, dat sy geduerigh dese woorden inden mondt hebben, ende gelooven dat sy Godt soo aenghenaem zijn, dat-men die in sijn uyterste voorts-brengende, behouden is, wat quaet dat-men bedreven heeft, niet-tegenstaende het eenen ongheloovighen waere van hunnen Godts-dienst.
Rakende het tweede gebodt, 't welck hun verbindt vyf-mael daeghs hun ghebeden te storten, ontbreken | |
| |
daer selden in, sy vallen aen het eerste met'er sonnen op-ganck, het tweede op den middagh, het derde ten dry uren, het vierde met'er sonnen onder-ganck, het leste ten dry uren inden nacht. Ende om dat'er (ghelijck-men van te vooren geseyt heeft) geene Klocken en zijn in het gebiedt vanden Grooten Heer, ende dat sy zich naer gheen uren en schicken, doen sy vyf mael daeghs op het hooghste van de Mosquée roepen, om het volck te waerschouwen om te kommen bidden, maer sy roepen soodanigh dat-men hun van ses hondert stappen van-daer hooren kan, ende dit vyf-mael roepen geschiedt op de voorsz. uren. De yverighste, ende die wel ghestichtelijck leven willen, gaen ten minsten dry-mael daeghs inde Mosquée bidden, maer den meerderen-deel doen dat in hun huysen, 't en zy des Vrydaeghs, want sy op dien dagh gehouden zijn des middaghs naer de Mosquée te gaen: de gene die zich in't veldt vinden al-waer sy gheen gelegentheyt en hebben van Mosquëen, keeren het aensicht baer den Zuyden, ter oorsaeken vande Mecca, al-waer de begraef-plaets van Mahomet is.
Sy en ghedoogen niet dat de Vrauwen inde Mosqueën komen, seggende dat de vrauw bekoringe den Man toebrengende, haer soude in hunne gebeden verstroyen; sy houden selfs dat de ghebeden der vrauwen vruchteloos zijn, ende dat'er noch hel noch hemel voor hun en is. Als sy langhs de straten gaen, hebben sy het aensicht met een witten doeck gedeckt, het welcke oock het gebruyck der Griecksche vrauwen is, de welcke zich vande Turcksche verscheyden door eenen langen lynwaten steert hun van achter af-hangende. De Jodsche vrauwen draghen hun hayr van achter langh af-hanghende, ende het overigh der vrauwen, is als de mans ghekleedt.
Het derde ghebodt verbindt hun te vasten een gheheele Maene, dat sy heeten Ramasan, sy verandert alle | |
| |
jaeren; in-dien sy 't een jaer komt inde maent van Mey, de volgende sal komen inde maent van April, de reden is om dies-wille dat sy hunne jaeren maken van twaelf Maenen, waer door sy twaelf dagen korter zijn als de jaeren vande Sonne. Ghedurende dese Maene sy zijn den gantschen dagh sonder te mogen drincken noch eten, maer tot vergeldinge drincken ende eten sy den geheelen nacht visch, en vleesch soo veel het hun goedt dunckt: sy moghen ten tijde vande nacht in al de drinck-huysen gaen, die open staen voor al de werelt, al-waer byster vuyl ende onkuysche guychel-spelen vertoont worden: sy dragen menige mommeryen omme door de straten, bedryvende de selve genoechten die-men uyt-recht in Christen-rijck ten tijde vande Vasten-avondt-dagen; soo-wanneer hunnen vasten komt inden Somer, is het hun seer moeyelijck, midts het hun niet toe-gelaeten en is inden dagh te drincken, want het gebruyck der wynen hun dan scherper verboden is als op een ander zaysoen: in-dien dan iemandt wiert bevonden wyn drinckende, soude veroordeelt worden gesmolten loot in-gegoten te worden inden mondt.
Gheduerende den nacht zijn alle de Pyramiden ofte Torenkens vande Mosqueën, vervult met ontsteken lampen, schijnende als Chapelles ardentes, ofte Licht-tonneelen die-men inde Lijck-statien aen-recht, dat seer vermakelijck is om sien, ende in-sonderlinge tot Costantinopel, al-waer meer dan thien duysent Pyramiden op sulcker manieren toe-gerust zijn, 't ghen' een seer aengenaem uyt-sien veroorsaeckt: hun vasten voor-by wesende, hebben dan dry daghen om lustigh te eten ende hun te vermaecken, 't welck sy Beyram noemen, dat ghelijck hunnen Paesschen is: malckanderen ontmoetende achter-straten, vallen malckanderen aen den hals, ende hebben sy eenigen haet ende nijdt gevoedt, eenigh verschil, ofte woorden gehadt in het jaer, dat wordt al op dien dagh vergeven: sy besoecken elckan- | |
| |
der, ende gheven schencken gelijck-men in Christen-rijck doet op den eersten dagh des Jaers: het is'er dan seer ghevaerlijck voor de Christenen achter straete te gaen, vermits men over-al droncke Turcken ontmoet, die geen gewagh en maecken om hun slim te handelen, hun met bylen hackende, ofte met messen steckende, sonder dat-men soude derven tegen-weir bieden.
Wat aengaet het vierde ghebodt, dat hun verbindt aelmoessen te gheven, dat onderhouden sy seer wel, ende geloove dat'er geen medelijdiger Natie op de wereldt en is als de Turcken: hunne Leeraers achten dat een deughtsaem man het thienste deel van sijn inkommen geven moet aenden aermen, al-hoe-wel het niet en staet inden Alcoran, waer door men geen aerme lieden in Turckyen en vindt die een aelmoesse vragen in't openbaer, want valt daer iemandt in noodt, hy wordt terstondt van sijn gebuers geholpen.
Sy deelen oock aelmoessen uyt aende honden, ende katten, de welcke sy aen arme lieden besteden, die'er de sorge van nemen, ende aen wien als iemandt komt te sterven, hy laet seker somme gelt om soo veel honden ende katten den kost te gheven.
Als wy door de Stadt van Constantinopel gingen ontmoeteden wy verscheyde van die luyden, ghevolght van 40. à 50. honden ofte katten. Daer zijn selfs Braeyerijen, inde men niet anders en verkoopt als af-val van vleesch ende penseryen, de welcke het volck voor-by gaende koopt om aende honden ofte katten voor een aelmoesse te worpen.
Sy hebben noch een andere soort van miltheyt, dat is dat sy op de marckt eenige Vogelen koopen, laetende de selve daer naer vliegen, achtende dat voor eene groote bermhertigheyt.
De reysende Turcken en hebben geen Herbergen van doen, door dien kommende aen eenigh gehucht ofte Dorp, d'Inwoonders hun te ghemoet kommen, ende | |
| |
strijden met woorden onder hun wien die in hun huys sal ontfanghen, al-waer sy onthaelt worden sonder dat het hun een myte kost.
De Turcken die rijck zijn, als sy kommen te sterven doen eenige Fondatien; d'eene bauwt een Mosquée, d'ander een Caravansaral, andere een Gast-huys, al-waer alle de Reysers van wat Religie dat sy souden mogen wesen, gheherberght ende gespijst worden den tijdt van dry dagen: de gene die sulckx niet en konnen doen, maecken Fonteynen op de groote wegen, daer sy eenen man stellen om drincken te schencken aen yder voor-by gaende.
Het vyfde ghebodt dat hun verbindt eens in hun leven het graf van Mahomet te gaen besoecken, en wordt soo nauw niet onderhouden als d'andere: want veele en gaender niet, hun vernoegende met iemandt in hun plaetse daer henen te stieren: daer zijnder veel onder hun die niet anders en doen, als dese Bedevaerden voor een andere.
Ghelijck dese reyse langh is, pijnelijck ende gevaerlijck, mits de Araben die geduerigh op buyt loopen, soo en gaen sy maer met groote hoopen, die sy noemen Caravannen, vande welcke daer vier verscheyde zijn, die alle jaeren daer henen trecken.
D'eerste treckt van Damascus, al-waer de Pelgrims van Asien ende Europa hun vinden: de tweede treckt van Cairo, 't welcke dient voor de Mahometanen van Barbaryen: de derde van Sibit, dat light aenden mondt vande Roode Zee, daer die van Arabien, ende vande Eylanden van Indien zich versamen: de vierde gaet van Babylonien, van Caldeën, daer de Persianen ende Indianen hun vinden.
Al dese Caravannen gaen met groot geley, hebbende daer altijdt eenen Sangacbey van Egypten ofte van Damascus, die de sorge heeft van hun te geleyden, de dagh-reysen te schicken, ende te voorsien van Leydts- | |
| |
mannen die de wegen door de geberghten weten: maer soo-wanneer het weder duyster is, dienen zich van Zee-compassen: sy rekenen dertigh dagh-reysen van Damascus tot Medina, 't welck al verwoest is, ende van Medina tot Mecha acht.
Onder dese Caravannen wordender somtijden tseventigh duysent Pelgrims ontmoet, elck heeft gemeenlijck sijnen Kemel, daer hy op d'een syde sit, ende het tuygh hangende aen d'ander syde: voor d'aerme zijder Kemels by fondatien, die de rijcke onderhouden tot gerief vande Pelgrims: sy dragen alle hunnen noodtdruft met hun, want in veertigh daghen en vinden sy niet-met-allen, selve zijn dickwils genootsaeckt water mede te dragen voor dry of vier dagen.
D'eerste Statie die sy doen is een dagh-reyse van mecha, op eenen bergh geheeten Arafadag, al-waer sy gelooven dat Mahomet den Enghel sagh voor d'eerste-mael: sy brengen daer al den nacht over in gebeden, ende s'anderdaeghs komen sy tot mecha.
mecha gelegen inden 22. graedt vande breede, is een Ghehucht gheplaetst in een berghachtigh Landt, acht mijlen weeghs vande Roode Zee, daer een haven is geseyt Guide. Daer is eenen Arabiaenschen Vorst, de welcke Heere daer-van is, ende schattinge geeft aenden Grooten Turck, die gehouden is met vyf hondert peerden te kommen ontmoeten de Caravannen: dit Gehucht is luttel bevolckt, ende en bestaet maer door de Pelgrims die aldaer aen-komen.
'T was in dese plaetse dat mahomet geboren was, ghelijck voor desen geseyt is; op de selve plaetse is'er een mosquée gebouwt, die van binnen bekleedt is met een oneyndelijckheyt van kostelijcke gesteenten ende goude plaeten, de welcke daer over-sonden zijn geweest door de Vorsten van dit geloove, ende in-sonderlingen vande Coninghen van Indien, die daer een besondere devotie hebben. De pelgrims blijvender ghemeenlijck | |
| |
een-en-twintigh dagen, biddende sonder op-houden in dese mosquée; van daer keeren sy wederom door eenen anderen wegh naer medina, 't welck acht daghen reysens van daer is.
medina Alnaby, dat te segghen is, Stadt vanden Propheet, is maer een kleyne Stadt, bewoont van eenighe Santons ende Turcksche Dervis, die daer leven by 't gene sy winnen aende Caravannen ende Pelgrims: te midden inde Stadt staet'er een groote ende schoone mosquée, inde welcke is het graf van mahomet: het staet op d'aerde, ende en hanght niet inde locht, soo ick dat hier te vooren geseyt hebbe: 't is in't midden vande mosquée, omringht met silver pilaeren, vol lampen die daer sonder op-houden branden; den Grooten heer sendt'er alle jaeren een Pavelioen van groen fluweel gheborduert; ende ghewaerdeert op twintigh duysent Rijcxdaelders: de Pelgrims die daer kommen snyden het oude in stucken, ende achten hun seer geluckigh daer van een brocxken te hebben, 't ghene sy bewaeren als een heyligh overblijfsel.
'T is by-naer ongeloovelijck de menighte van goudt-ende silver-werck, ende kostelijcke gesteenten die daer zijn in dese Mosquée: het graf is'er van overdeckt, als oock de Capelle die het af-tuynt: men siet'er de schoonste Diamant-steenen vande werelt: daer en is niet eenen Prince vanden Mahometaenschen Godts-dienst, die daer niet eenen seldsaemen schenck en heeft toe-gesonden. De Christenen en vermogen dese Stadt op dry dagh-reysen niet te naerden op verbeurte van hun leven: sy seggen dat in-dien daer een Christen quaeme, dese plaetse ontheylight soude worden voor altijdt.
Men schtse seer veel in Turckyen die dese reyse ghedaen hebben: daer zijn menighte vrauwen die'er gaen, ende als het gebeurt dat sy hun swanger bevinden ten tijde van dese beganckenisse, de Kinders die gheboren worden dragen aen hunnen Turckschen Turbant een | |
| |
groen lint: sy worden veel geacht in Turckyen, ende hebben dit voor-deel buyten andere, dat in getuygenisse gheroepen zijnde, hun stemme daer twee weerdt is: soo-wanneer de Caravannen wederom keeren, d'Inwoonders der groote Steden gaen hun te gemoet, ende ontfangense met groote dienst-plegingen, ende teeckenen van blijdtschap.
Ick hebbe hooren de Turcken versekeren, dat'er Indianen gevonden worden soo yverigh ende superstitieus, dat naer dat sy dese Bé-vaert af-geleydt hebben, ende't graf gesien van Mahomet, sy hun d'oogen uyt-steken, om die met geen ander gesichten te besmetten.
Behalven dese vyf geboden, die de voornaemste zijn, ende den grondt van hunnen Godts-dienst, is hun noch verboden wijn te drincken, vleesch te eten van beesten die verstickt zijn in hun bloedt, ende van Verckens. Wat belanght het eerste, dat onderhouden sy seer on-volmaecktelijck, want den meerderen-deel wijn drinckt, behalvens de gene die in hooge bedieningen zijn, selfs oock de Dervis, die hun Monicken zijn, drincken dien. Maer sy leggen dit woordt uyt, ende seggen dat het slechts verboden is aen de ghene die kranck van breyn ofte hersenen zijn, ende die den wijn niet machtigh zijnde, zich droncken drincken: raeckende het gebodt van Vercken-vleesch t'eten, onderhouden dat nauw, weynigh zijnde die het eten.
Het is tot Constantinopel seer nauw verboden wijn te verkoopen: maer als de Turcken dien willen drincken, trecken sy naer Galata, vanden welcken sy zich tot berstens toe vollen, hun zijnde onmogelijck den selven matighlijck te drincken. Den Grooten Heer heeft oock dickwils den selven verboden tot Galata te verkoopen, tot daer toe dat hy heeft senden op-breken de Herbergen, ende al den wijn op de straet uyt-gieten.
Als wy tot Constantinopel waeren, verboodt-men Toeback te smooren, ende dit op het versoeck vanden | |
| |
Mufty, den welcken aenden Grooten Heer vertoonde, dat den meerderen-deel der Turcken overbrachten de dagen met sulckx te doen, niet gaende naer de Mosquée om hunne gebeden te storten. Dit verbodt wiert strenghelijck den tijdt van een maent onderhouden, inde welcke men daerom eenige worghde met pijpen aenden hals hangende, ende andere die-men door de straet op Corde-waghens voerde, wiens aensicht men met vlammende deyl-hout soo seer verwermde, dat sy daer van hunne lippen ende neus half verbrandt waeren. Wy sagen oock twee vrauwen, de welcke om dat sy Toeback gerookt hadden, den neus door-steken hadden met eene pijpe, ende wierden alsoo door de Stadt gheleydt.
Dit verbodt en konde niet meer als een maent dueren, om dat-men aenden Grooten Heer vertoonde dat het de Turcken onmogelijck was den Toeback te missen, voornamentlijck de Kryghs-lieden, die by den selven ten deele leven.
Ten overighsten, hunnen Godts-dienst laet alle ghenoegten des lichaems toe: sy moghen veele vrauwen trauwen, ende die hun ontmaecken als't hun belieft, 't ghene van alle tijden aengenaem is gheweest aende Zuydersche ende Oostersche Volkeren, want sy meer genegen zijn tot dit gebreck als eenige andere Natie.
Boven het gene wy hier vooren hebben verhaelt vanden Godts-dienst der Turcken in't gemeyn, hebben wy in het bysonder noch vernomen vanden Eerw: Vader den Stadthouder Patriarchael van Constantinopel, de antwoordt van eenen verloochende Christen, op 30. vragen die den goeden Vader hem voorhiel belangende hun Gheloof ende Godtsdienst.
I. Wat sy van Godt ghelooven?
Sy seggen dat den Waerachtigen Godt alles van niet gheschapen heeft. Sy beschrijven hem aldus: Den Grooten Godt, dat'er gheenen anderen Godt en is als hy alleen,
| |
| |
den welcken noch behoeftigh, nochte ergh is, ende aen wien niemandt zich magh verghelijcken.
2. Wat sy van Christus ghelooven?
Dat'er in hunnen Alcoran geschreven is, dat Jesus Christus waerachtigh Propheet is, Godts dienaer, ontfangen uyt het Woordt Godts, geboren vande Salighe Maget Maria, geen Godt, nochte Godts Sone, maer een verheven ende Heyligh Mensch, den welcken vande Joden niet en is gekruyst geweest, gelijck wy segghen, maer dat'er eenen anderen in sijn plaets was, 't welcke Iudas was, ofte eenen anderen Koninck, die sy versieren, ende dat Christus noch inden Hemel leeft, van-waer ten tijde van Antichrist, ter oorsaecken van sijne boosheden ende Godts lasteringen hy sal wederom inde werelt kommen om hem te dooden, ende sal 40. jaeren tot Damascus regneren: geduerende welcken tijdt daer maer een Gheloof wesen en sal, eenen Herder, eene beleydenisse, ende groote ruste, naer welcken geen ander rijck, maer het eynde wesen sal.
3. Wat sy vanden H.Geest ghelooven?
Sy en sprekender niet van, niet geloovende dat'er in Godt dry persoonen zijn, maer alleenlijck eenen Godt. Niet-te-min in hunne wercken seggen sy: Inden naem vanden bermhertigen, ende goeden Godt, ende in hun Vormsel ofte bevestinge onder-vragen sy dry reysen, ende als-men in het Evangelie-boeck noemt den H.Geest, ofte Vertrooster, leggen sy dat voor Mahomet uyt, den welcken sy het Hooft der Propheten noemen, ende den verklaerder van het Evangelie Jesu Christi.
4. Wat sy vande H.Maghet Maria ghelooven?
Sy belyden dat sy Godts liefste Vriendin is; dat sy ontfanghen heeft van het woordt des Enghels Gabriël; dat sy Jesus Christus ghebaert heeft, ende nochtans Maeght gebleven is, 't welcke sy voor eene Gheloof-Artikel houden, daerom sy haer bidden ende aenroepen als Moeder der ghesontheyt.
| |
| |
5. Wat sy vande goede Enghelen ghelooven, van hunne scheppinghe, ende bedieninghe?
Sy seggen dat Godt om sijne macht kenbaer te maecken, schiep de Enghelen tot sijne dienaers des Vyers, de welcke geduerighlijck sijn Naem loven ende verheerlijcken, ende zijn Bewaerders der menschen. De Turcken groeten die alle morgen-stonden, ende t'aller uren des daeghs spreken die woorden, Sala malegiry, dat is: Ick groet u: ende dat doen sy, om dat sy ghelooven dat yder mensch hondert ende tsestigh Enghelen heeft, vande welcke twee schrijvers zijn, den eenen staende aende rechte handt, die de goede wercken op-schrijft, ende den anderen aende slincke handt, de quaede, ende dat sy bewaerders van het uytwendigh ende inwendigh des mensch zijn, yder lit ende sin hebbende een, want in-dien de menschen soo veel Engelen tot hunne bescherminge niet en hadden, de duyvelen souden als vliegen rondt-om hem swieren.
6. Wat sy vande quade Engelen ofte Duyvels gelooven, van hunnen oorspronck, macht, bekeeringhe, ende salighmaeckinghe?
Sy seggen dat Godt op den sesden dagh den mensch schiep, te weten Adam, den welcken hy geleyde in het midden op dat een-yder hem soude aenbidden, niet door eenigh afgoderye, maer om hem gehoorsaemheyt te bewysen, ende dat den Duyvel die eenen Engel gheschapen was, hem weygherde t'aenbidden, zich edelder als hem achtende: 't welck hem uyt den Hemel vallen dede, behoudende een groote gramschap ende macht tegens het Menschelijck geslacht. Sy seggen oock dat de Duyvels zich vermenighvuldigen, den eenen den anderen door de voeten, ende niet door de vrauw, voorts-brenghende, ende zijn als Enghels, niet etende nochte drinckende: dat sy altijdts vyanden van Godt ende vande menschen zijn: dat sy zich nimmermeer bekeeren zullen, ende altijdt in het vyer twisten zullen.
| |
| |
Sy versieren noch eene andere scheppinge, ende seggen dat als-wanneer Godt den mensch schiep, hy oock eenige gheesten schiep die sy Gin noemen, de welcke eten ende drincken, vrauwen ende kinderen hebben, zijnde de eene geloovigh, ende de andere ongeloovigh; te weten, de Turcken, Christenen, ende Joden, van alderleye slagh, ende hebben Koninghen, ende Rechters, beoorlogen somwijlen elckanderen, ende doen al wat wy doen.
7. Vande scheppinghe des Werelts, ende vande Dieren, hoe langhe sy moeten dueren, ende wat van hun ghebeuren sal?
Sy seggen dat Godt Hemel ende Aerde, met alle de Dieren schiep, ghelijck als wy lesen in het oude Testament: dat sy moeten dueren hondert duysent jaeren, ten eynde van welcken tijdt de werelt oock eyndigen sal, om dat'er eenen Seraphyn met een Trompet kommen sal, roepende, ende dan sal alles vernietight worden, naer welcken alle dingen in hun eerste wesen keeren zullen, ende werelt vernieuwt sal worden, ghelijck als oock den hemel ende allerleye ghedierten alsvooren.
8. Van het Paradys: op wat plaets het selve is: sijn hoedanigheyt: wat voor menschen daer zullen woonen naer hunne doodt, ende oft sy daer altijdt zullen wesen?
Sy seggen dat het Paradys seven-mael boven ons is, als eenen eeuwigen Hof met wonderbaere ende uyt-nemende vruchten, ende vier revieren, die altijdts vloeyen; te weten, eene van water, eene van melck, de derde van wijn; ende de vierde van honich, ende dat alle dese drancken wonderbaere smaecken hebben, verschillende alle van dese al-hier.
Sy seggen oock dat alle de rechtveerdige, die voor Mahomet waeren, ende dat alle die sijnen Godts-dienst volgen, zullen in het Paradys kommen, ende dat alle de andere daer niet en zullen in-kommen.
Boven-dien seggen sy, dat-men daer drinckt ende eet, | |
| |
ende al het ghene, naer 't welcke de menschen belust zijn, vinden dat daer bereydt: dat-men het lichaem daer niet en moet suyveren vande overtolligheyt des voedsels, maer dat het selve als eenen dauw in het lichaem verdwijnt. De geleerste der Turcken leggen alle dingen (den Hemel belangende) lichaemelijck, ende niet gheestelijck uyt. Sy gelooven oock dat'er jegenwoordighlijck niemandt in het Paradys en is, maer dat alle de Propheten, ende Heyligen daer uyt zijn, verwachtende het eynde des werelts.
9. Waer sy ghelooven te wesen het Vaghevyer: wien sy ghelooven dat daer gaen sal: ende hoe langh men daer sal op-ghehouden wesen?
Sy en seggen niet van het Vagevyer, 't en zy dat naer het leste Oordeel de sondaerige Turcken zullen alleenelijck gaen in het sevenste opperste-deel der helle, al-waer sy seven duysent jaeren zullen vechten, ende daer naer in het Paradys kommen.
10. Waerom sy voor de Overledene bidden?
Sy segghen dat-men Godt altijdt voor hun bidden moet; ende de reden die sy daer-van gheven is dese: dat in-dien het eenen Sondaer gheweest is, de gebeden zullen sijne pijn verminderen, ende aenden Rechtveerdighen zullen sy sijne verdiensten vermeerderen. Eenige vande geleerste Turcken hebben verscheyde gevoelens, belangende het Vagevyer, maer eyndelingh bidden sy al voor de Overledene.
11. Waerom sy twee steenen leggen aende voeten van hun graven?
Sy seggen dat het een mis-bruyck der onwetende is, te gelooven dat het sonde is van geen twee steenen te leggen aende voeten van hunne graven.
12. Oft sy ghelooven dat'er een helle is, wien daer in gaen sal, ende hoe langh sy daer wesen zullen?
Sy segghen voor eerst dat de helle seven-mael onder ons is, al-waer jeghenwoordigh niemandt in en is, | |
| |
maer dat naer het leste Oordeel alle de ongheloovige, ende duyvelen daer in gaen zullen, ende eeuwighlijck al-daer verblijven.
13. Om wat reden sy ghelooven dat de leeringhe van Mahomet beter is als die van Christus, ende Moyses, gheloovende dat de selve waere Propheten gheweest zijn, ende dat nochtans hunne leeringhe gheen over-een-kominghe en heeft met die van Mahomet?
Daer staet inden Alcoran gheschreven, dat Jesus Christus leerende de Joden, hun seyde: O Kinderen van Israël ghelooft aen my, om dat ick van Godt ghesonden ben, ende dese zijn sijn Woorden, ende naer my salder noch eenen anderen grooter Propheet kommen, die Mahomet genoemt sal worden, den welcken ghy moet hooren ende boven al ghelooven: Ghelijcker-wys dat Christus gekommen zijnde de Wet Moyses ge-eyndight is, soo oock Mahomet gekommen zijnde, de Wet Jesu Christi moet eyndigen: en naer hem en salder geenen Propheet meer wesen, want hy het hooft der Propheten is: 't welck in het Evangelie geschreven staet, maer de quade Christenen hebben dat uyt-geschrapt: daerom het hun dunckt dat de Wet van Mahomet niet en kan over-een-komen met de hunne.
14. Wie hunne Mufty, Mula, Cady, ende andere Gheestelijcke persoonen zijn: wat beschickinghe sy onder hun hebben, ende wien van hun het meeste ghesagh heeft?
Sy seggen dat Mufty, Mula, Seih, Cady, Iman, Wetgevers, ende Meester der Turcken zijn, ende dat sy sulcken ampt niet bekleeden en mogen, 't en zy sy gheleert zijn, ende ervaeren in hunne Wet, om te konnen den Alcoran uyt-leggen soo het behoort.
15. Wat beteeckenen de keersen, ende lampen die sy alle daghen in hunne Mosqueën hebben, ende waerom sy rechte staende ende niet, knielende als de andere Volckeren bidden?
Sy seggen dat de keerssen, ende lampen daer niet van noode en zijn, dan voor alsoo veel sy die van doen | |
| |
hebben om te lichten wanneer sy hunne gebeden doen: ende wat belanght dat sy weynich knielen, ende meesten-deel rechte staen, ende somwylen met hunne beenen kruys-wys hebbende de handen voor de borst, seggen sy sulckx by overleveringe te hebben, om in al hun bedryf van alle andere volckeren te verschillen.
16. Waerom het aende Vrauwen verboden is te gaen in hunne mosqueën om daer te bidden, ende de Predicatie te hooren.
Sy seggen dat de vrauw de verergenisse des mans is, ende dat om in gheen versoeckinge te vallen, als-wanneer sy hunne ghebeden doen, sy hun daer in niet en laeten kommen.
17. Wat sy van het Houwelijck ghelooven: Waerom sy soo licht de Echt-scheydinghe toe-stemmen: Hoe veel Vrauwen eenen man op een de selfde tijdt hebben magh: ende ofte sy alle even-ghelijck ghesagh hebben?
Sy seggen dat het Houwelijck van Godt is in-ghestelt gheweest op dat het Menschelijck gheslacht soude vermenighvuldigen: dat mahomet sijne vrauw verliet ende eene ander nam, segghende dat soo-wanneer een man niet wel met sijn vrauw en is, ende met de selve niet en kan over-een-komen, dat hy die laet gaen, ende neme een ander: daerom is het dat sy de Echt-scheydinghe toe-staen, ende en mogen maer op eenen tijdt vier wettige vrauwen hebben.
18. Hoe veel By-slaepters eenen Turck hebben magh: ofte sy moeten Turckx ofte Slaven zijn: ende ofte sy die moghen wegh senden, ofte verkoopen als sy willen?
Sy mogen soo veel by-slaepters ende slavinnen hebben als het hun lust, mits sy geen Turcksche en zijn, ende in-dien sy kinderen by die slavinnen ghewonnen hebben, en moghen sy die niet wegh-senden, nochte verkoopen, maer zijn verbonden die te houden ofte te trauwen: ende in-dien sy gheen kinderen daer-van en hebben, mogen die vryelijck verkoopen.
19. Ofte sy het overspel ende de ontuchtigheyt straffen, en op wat manier?
| |
| |
In-dien men eene ontuchtige vrauw vindt die gheenen man en heeft, sal-men straffen met 80. stock-slagen, ende in-dien sy ghetrauwt zijnde in overspel bevonden wordt, sal-men in eenen put graven, ende steenighen.
20. Wat sy vande mirakelen ghelooven die onder de Christenen ghebeuren?
Sy belijden dat alle de wonder-teeckenen ofte Mirakelen die Christus gedaen heeft, waerachtigh zijn, maer dat de ghene vande Christenen maer en gheschieden door Toover-konst.
21 Waerom sy hunne Wet niet drucken en laeten, gelijck als andere Natien doen, en waer-van het komt dat sy met de Christenen over de selve niet willen reden-cavelen, nochte met brieven ghemeynschap houden.
Sy en willen hunne Wet niet laeten drucken, om dat sy seggen, ende ghelooven dat sy soude misacht worden: noch vande selve met de Christenen niet rede-cavelen, niet billigh zijnde heylighe saecken aen ontheylighde uyt te deelen.
22 Ofte sy het uyterste Oordeel ghelooven, wanneer, en hoe het selve gheschieden sal?
Sy gelooven het al-ghemeyn Oordeel, seggende dat voor eerst den Seraphyn de trompet steken sal, ende dat het als-dan het eynde des werelts wesen sal, al-waer alle schepsels, soo menschen, als beesten, verschynen zullen om yder den loon ofte straffe te ontfangen van hun goede ofte quaede wercken.
23. Waer sy ghelooven dat de zielen der Overledene zijn in het verwachten van het leste Oordeel?
Dat sy buyten zullen staen, te weten: de rechtveerdighe by het Paradys, 't welck sy door eene kleyne venster sien sullen, ende zich daer in verheugen, ende de quaede zullen by de helle wesen, al-waer sy eenen sekeren put sien sullen, den welcken hun groote moeyelijckheyt ende onlust veroorsaecken sal.
| |
| |
24. Hoe langh sy ghelooven dat de werelt ghestaen heeft, ende noch staen sal?
Sy seggen dat Mahomet t'eeniger tijdt vraeghde aenden Engel Gabriël, hoe lange de werelt gestaen hadde, ende antwoordede hem dat'er eene sterre was, die-men maer eens en siet in 36. duysent jaeren, ende naer dat sy sal verschenen hebben, sal de werelt noch 50. duysent jaeren staen, naer welcken tijdt sy sal vergaen.
25. Ofte voor dese werelt daer een ander gheweest is, ende wat'er naer dat dese vergaen sal zijn, ghebeuren sal?
Voor dese werelt en is'er geen ander geweest, nochte naer de selve en salder gheen ander wesen, maer dese selve werelt sal vernieuwt worden.
26. Ofte de sonden indese werelt vergheven worden: ofte men Godt om verghiffenisse bidden magh, ende op wat maniere?
Dat Godt de sonden aenden sondaer vergeeft in dit leven, als hy over de selve droef is, ende Godt belooft niet meer te sondigen, om dat hy bermhertigh is, ende den rouwigen sijne sonden vergeeft: 't welcke sy doen hun met water wasschende eer sy hunne ghebeden doen.
27. Waerom sy Kranskens van corael ofte andere stoffe draghen: wat sy daer aen bidden, ende oft sy ghelooven sulckx doende, by Godt te verdienen?
Sy noemen hunne Kranskens Tespiqui, dat is te segghen Lof-sanghen, seggende alle dagen naer hun ghebedt dry-en-dertigh mael: Eere zy den Heer, wy dancken den Heer, ende dry-en-dertigh mael, Grooten Godt, 't welcke niet anders en beteeckent, als Godt loven.
28. Waerom sy gheen Vercken-vleesch en eten, ende om wat reden dat hunne Wet verbiedt?
Sy seggen alleenelijck dat het Vercken-vleesch vuyl ende modderigh zijnde, het niet goets aen het menschen lichaem en kan by-brengen, ende dat daerom het ghebruyck daer-van inde Mahometaensche Wet verboden is, ende in die van Moyses.
| |
| |
29. Waerom als sy eenighe goede tydingken ontfangen hebben, ofte eenighen vriendt, vanden Oorlogh, ofte eenigh ander ghevaer bevrijdt, sy soo veel dieren offer-slachten, ende die tot aelmoessen uyt-deelen: vvat dat dit beteeckent, ende ofte hunne VVet sulckx beveelt?
Sy seggen dat sy sulckx maer alleenelijck om Godt en doen, nemende tot voor-beeldt den Patriarch Abraham, den welcken maer hebbende eenen Soon, den selven Godt slach-offerde om hem te dancken, hem daer in naer-volgende, ende als sy van eenige kranckheyt ofte gevaer verlost zijn, dancken sy Godt door diergelijcke slach-offers. Voor de Heyligen ofte andere en doen sy gheen aelmoessen noch slach-offers.
30. Waerom sy gheenen Wijn en drincken, ende waerom by hun door de VVet verboden is?
Sy seggen dat'er inden Alcoran geschreven staet, dat-men gheenen wyn en moet drincken, noch tuysschen, nochte aende afgoden slach-offeren: ende de eenighe reden waerom hun den wyn verboden is, is om datse hun niet droncken en soude drincken, want sulckx hunne ghebeden verhinderen soude.
Daer siet ghy in het gemeyn al het ghene wy hebben konnen vernemen vanden Turckschen Godts-dienst ende Gheloof, ende het is licht om sien uyt het ghene hier vooren daer van is by-ghebrocht, dat hy meer bestaet door het gesagh, ende macht der Vorsten die dien belijden, als door eenighe grondt-redens die'er in souden mogen wesen: wy zullen nu wat van hun Houwelijck ende Kleedinge spreken.
|
|
Auteursrechtvrij