Limburgs boekjuweel. Cultureel erfgoed in Limburgse bibliotheken

[p. 169]

Duits verslag Spaanse furie in Maastricht

Tot de collectie historische vlugschriften in de Stadsbibliotheek Maastricht behoort het uit de bibliotheek van de Broeders van de Beyart afkomstige, later ingebonden pamflet, dat een beschrijving geeft van de verschrikkingen die Maastricht in het jaar 1576 moest doorstaan.

Het is een in Keulen gedrukte samenvatting van de vredesonderhandelingen in Brussel, getiteld: Warhafftige Puncten und Articklen, von wegen der Friedshandlung, en wordt gevolgd door een Summarische und doch warhafftige Beschreibung, der grossen Verräterey und Blutvergiessen so uber Mastrich und Antorff ergangen, beschreven door Georg Wendeln von Bruck.

In 1568 was de Tachtigjarige Oorlog begonnen. De Spaanse koning, en heer der Nederlanden, Philips II had zijn beste generaal, de hertog van Alva, als landvoogd naar Brussel gestuurd om de rebellie in de Nederlanden te onderdrukken. Alva opereerde met wisselend succes: begin september 1576 waren in Brussel zelfs de leden van de Raad van State tijdens hun vergadering gearresteerd door Brusselse burgers en Orangistische Brabanders, aanhangers van de opstand. Op het militaire vlak had Alva meer succes: in augustus 1568 had hij Maastricht bezet, maar vier jaar daarna nam zijn tegenstander, de prins van Oranje, op zijn beurt Roermond in. Die van Maastricht hadden inmiddels weten te bewerkstelligen dat het ‘Spaanse’ garnizoen de stad had verlaten. Op 20 oktober van het bewuste jaar 1576 trokken muitende losgeslagen benden Spaanse soldaten vanuit Wyck plunderend, moordend en verkrachtend door Maastricht, dat kennismaakte met een ‘Spaanse Furie’ die weinig onderdeed voor die van Antwerpen en Naarden.

Georg Wendeln von Bruck gaf vrijwel onmiddellijk een Warhafftige Zeitung uit om aan het licht te brengen wat er was gebeurd, tot eer der ‘löblichen Teutschen Nation’ en als waarschuwing. De gegevens heeft hij ‘aus dem Munde / deren die selbst darbey gewesen’ (uit de mond van hen die er zelf bij zijn geweest). Want er is ‘mancherley red unter den gemeinen Volck’ (‘er worden onder het gewone volk allerlei verhalen verteld’) over wat in Maastricht was gebeurd. Von Bruck zegt zich bij het achterhalen van de feiten ‘in groot gevaar’ te hebben bevonden. De Spaanse roodrokken lagen voor de stad en hun aanval werd afgeslagen. Door ‘heimelijk verraad’ van ene Hieronimus de Roda zou de Spaanse overval vanuit Wyck uiteindelijk zijn geslaagd. Roda was lid van de Raad van State en oud-lid van Alva's Raad van Beroerten, het tribunaal dat verantwoordelijk was voor de terechtstelling van talrijke anti-Spaansgezinden. Eén van de burgemeesters van Maastricht had de kant van de burgerij gekozen, maar de ander hield het met de Spanjaarden.

Tijdens de aanval stichtten de Spanjaarden op drie of vier plaatsen in de stad brand. Terwijl de burgers vluchtten voor het vuur drong de vijand dieper

[p. 170]

De eerste pagina van het pamflet over de aanslag op Maastricht door Spaanse huurtroepen in november 1576.

[p. 171]

de stad binnen. De schaars bewapende Maastrichtenaren durfden niet te schieten uit angst eigen mensen te raken. Hoge geestelijken en daarna gezeten burgers werden onder bedreiging afgeperst door ‘Hispanier’, wier gezichten en kleren met bloed waren bevlekt. ‘Kom met uw geheime schatten voor de dag of wij zullen uw kinderen aan het spies steken en braden’: dat kregen welvarende inwoners te horen. Alleen al in het eerste tumult kwamen vierhonderd burgers om, sommigen werden door de Spanjaarden in de Maas geworpen. Volgens het ‘grondig bericht’ van Von Bruck zouden in totaal zelfs ‘tussen de vijftien- en zestienduizend mensen’ in Maastricht om het leven zijn gekomen.

Het Spaanse optreden tijdens de kort daarop volgende ‘Spaanse Furie’ in Antwerpen noemt hij ‘erger dan (dat van de) Turken’. In de Suikersteeg, Botersteeg, Zoutsteeg, Reesstraat, de Zilversmedenstraat en de Braderijstraat werden vele mensen neergestoken. Een deel van de Hoogstraat en huizen in de Doorniksestraat, bij de Oude Beurs, de Sint-Jorispoort en het Stadhuis stonden in brand. Sommige Spanjaarden werden door Antwerpenaren, die dachten daarmee onheil te voorkomen, aan tafel genood. De verzadigde ‘Hispanjolen’ schudden prompt hun gastheren uit, staken ze meteen neer of sleepten ze naar het ‘Castell’, de nog bestaande dwangburcht of ‘Steen’ aan de Schelde, om ze daar te vermoorden. Knappe vrouwen en maagden werden samengedreven en door de vijand misbruikt. Zelfs kinderen en zieken werden niet ontzien. Het water van de Schelde kleurde rood van het bloed. Von Bruck schat dat in Antwerpen voor een waarde van vijfhonderd tonnen goud is geplunderd. Uit het ‘Engelse Huis’ werd een grote som geld gehaald. Burgers sprongen radeloos van stadsmuren, vielen te pletter of verdronken in de Schelde. Adellijken werden op het ‘Castell’ gevangen gezet.

‘Nood, angst en ellende zullen ons tot inkeer brengen en aandachtig doen bidden: Christus is de heiland van zijn lichaam’ besluit Von Bruck zijn relaas. Hij beschouwt de verschrikkelijke gebeurtenis als een waarschuwing aan de bevolking die zich op nog veel meer ‘leed en geduld’ moest voorbereiden. Een realistische kijk op de toekomst kan hem niet worden ontzegd. Want in 1579 voltrok zich het grote beleg en de verovering van Maastricht door de Spaanse generaal Alexander Farnese, hertog van Parma. Voor het eerst in haar geschiedenis werd de stad stormenderhand ingenomen.

Maastricht, Centre Céramique / Stadsbibliotheek SB 5000 D 4

Georg Wendeln von Bruck, Warhafftige Puncten und Articklen, von wegen der Friedshandlung zwischen den allgemeinen Stenden, der Niderlanden, und dem Printzen zu Oranien, sampt den Stendten von Holland, Seeland, Bummel, und jren Bundtgenossen auffgericht, und publicirt, binnen der Statt Brüssel, am 8. Tag Novembris 1576; item, Summarische und doch warhafftige Beschreibung, der grossen Verräterey und Blutvergiessen so uber Mastrich und Antorff ergangen..., Keulen (s.n.)[1576].