Limburgs boekjuweel. Cultureel erfgoed in Limburgse bibliotheken

[p. 166]

Titelpagina van Joannes Murmellius' introductie tot Aristoteles, gedrukt bij de Parijse drukker Christian Wechel in 1537.

[p. 167]

Humanist Murmel uit Roermond

‘De meester is de verwekker van de geest van het hem door de vader toevertrouwde kind’, is een uitspraak van Jan Murmel, alias Joannes Murmellius uit Roermond (1480-1517). Hij maakte in de kring van humanistische geleerden naam als leraar, opvoedkundige, schrijver van schoolboeken, Latijnse gedichten en filosofische verhandelingen. De Stadsbibliotheek Maastricht bezit van Murmellius ondermeer de filosofische verhandeling In Aristotelis decem praedicamenta Ioannes Murmellii Ruremundensis isagoge', die in 1537 in Parijs werd uitgegeven door Christian Wechel. In 1513 verzorgde Theod. de Borne uit Deventer de eerste druk. Eveneens in de Stadsbibliotheek bevindt zich een editie van Tabulae Ioannis Murmellii Ruremundensis in artis componendorum versuum rudimenta, die in 1547 in Parijs bij de koninklijke drukker Robert Etienne (Robertus Stephanus) is verschenen.

De zeer productieve scholaster (leraar) werd geboren als zoon van de Roermondenaar Theodoricus, Derick of Dirk Murmel, die stierf toen zijn zoon nog klein was. Jan Murmel bezocht de Latijnse School in zijn geboorteplaats. Als dertienjarige ging hij voor drie jaar naar de kapittelschool in Deventer. Daar leerde hij Latijn van Alexander Hegius (Sander van Heek, 1433-1485). Deze woonde bij een andere bekende humanist, abtenzoon Rodolphus Agricola (Roelof Huusman) die nog les heeft gegeven aan Erasmus. Met een studiebeurs ging Jan Murmel, als ‘Johannes de Ruremundis’, verder studeren aan de universiteit van Keulen, waar hij later de titel van magister in de Vrije Kunsten zou verwerven.

De jonge geleerde Murmel werd conrector aan de Domschool van Munster, maar hij moest in 1509 naar de Ludgerusschool overstappen, vanwege een conflict met zijn rector Timann Kemner. Conrector Murmellius stond in veel hoger aanzien dan Kemner. Die was -volgens een hekeldicht van Murmellius- allesbehalve een hoogvlieger en een ijdeltuit bovendien. In 1513 kwam Murmellius terug naar Nederland: hij accepteerde het vererende aanbod rector te worden aan het gymnasium in Alkmaar. Deze school beleefde na zijn komst een glorietijd: vele pupillen van Murmel volgden hun meester naar Alkmaar. Zij kwamen uit Luik en verscheidene andere steden in het Prins-Bisdom, en uit Duitsland. Op een inwoneraantal van vierduizend zou de Alkmaarse school maar liefst negenhonderd leerlingen hebben geteld! Voor zijn school ontwierp hij een straf schoolreglement. De leerlingen moesten niet slenteren; ze mochten uitsluitend Latijn spreken en moesten beleefd zijn, geen wapens dragen (!), niet om geld dobbelen, hun haar kammen en niet drinken. Murmellius maakte een studieplan voor de pupillen en was een praktisch aangelegde hervormer van het onderwijs in het Latijn.

[p. 168]

Bij de plundering van Alkmaar in juni 1517 door troepen van hertog Karel van Gelder vluchtte Murmellius -met vrouw en kind- naar Zwolle en vervolgens naar Deventer, waar hij docent werd aan zijn oude school. Hij werd echter spoedig zwaar ziek: na zijn dood, nog in hetzelfde jaar, ging het gerucht dat hij door een jaloerse collega, Gerhard Listrius, zou zijn vergiftigd.

In een biografische schets beschrijft dr. M.A. Nauwelaerts Murmellius als ‘een stille werker’^1.. Maar de Roermondenaar was ook een harde werker: hij heeft in totaal ongeveer vijfentwintig leerboeken geschreven. Als typische humanist rekende Murmellius af met de oude middeleeuwse leerboeken en propageerde het bestuderen van de klassieken, om schoonheid te ontdekken ‘die de horizon verruimt’. Een aantal daarvan waren erg populair. In zijn (school-)woordenboekje Pappa puerorum esui atque usui percocta (‘pap’, dat is voer voor de jeugd, ‘voor het gebruik voorgekookt’), dat in 1513 in Keulen het licht zag, stonden Latijnse spreekwoorden met de Nederduitse vertaling ernaast. Dit werkje beleefde in de zestiende eeuw 32 drukken. Murmel daagde de kleinen uit zich met ‘degelijke kinderpap’ te voeden en te sterken om zó later ‘de berg der geleerden’ met succes te kunnen bestijgen.

1. M.A. Nauwelaerts, ‘Joannes Murmellius’, in Historische opstellen van Roermond en omgeving, Roermond 1951, pp. 201-244.

Maastricht, Centre Céramique / Stadsbibliotheek SB 6002 F 7

Joannes Murmellius Ruremundensis, In Aristotelis decem praedicamenta Ioannes Murmellii Ruremundensis isagoge; studium dialecticae auspicantibus magnoperè necessaria, Parijs (Christian Wechel) 1537.

Maastricht, Centre Céramique / Stadsbibliotheek SB 6003 E 31

Tabulae Ioannis Mvrmellii Ruremundensis in artis componendorum versuum rudimenta, Parijs (Robertus Stephanus) 1547.