Wisconstighe gedachtenissen. Deel 5: van de ghemengde stoffen

3 Hooftstick.
Vant stellen ten Iornale der bestede vvercken, metsgaders ghecochte vvaren der Fortificatie.

VOoral soo sal den Commis der fortificatie alle maende anden Bouchouder der fortificatie overschrijven t'gene inde voorleden maent ontmoet is, als bestedingen en opnemingen van wercken, incoop van materialen, en uyt het magasijn ontfangen, oock materialen vercocht (ghelijckt somwijlen ghebeurt) en weerom na het magasijn gesonden, en voort al t'gene de bouckhouding angaet. Sgelijcx sal den Tresorier der fortificatie daerbeneven oock sendē sijn Maentstaet van al t'gene hy inde selve maent dadelick ontfanghen en betaelt heeft, alles op de voet gelijck vande Rentmeesters in Domeine gheseyt is. Dit Maentschrift en Maentstaet daer na by den Bouchouder ontfangen sijnde, sal alles te boucke stellen na t'behooren.

Maer om hier af tot voorbeelt te commen, genomen datter op den 20 April 1606 besteet sy an Pieter Iansz een Schans met 4 bolwercken, genaemt Hoochlandtsche Schans, volgende seker besteck vande breede, hooghde, en langde der wercken, met ander omstandigen, waer af t'gene den Bouchouder angaet dusdanich is: 120 roeden wals, tot 60 guldens de roede, te betalen alst werck ghedaen en opghenomen is, t'welck moet sijn binnen twee maenden, dats op den 20 Iunius. De copie van dit besteck metter voornomde Maentschrift, behan-

[p. 96]

dicht sijnde anden Bouckhouder der fortificatie op den 5 Meye 1606, hy stelt dat ten Iornale als volght:

5 Meye Fortificatie der Hoochlandtsche Schans debet per Pieter Iansz 7200 ℒ, deur dat an hem besteet is de voorschreven Schans, inhoudende 120 roeden wals, tot 60 ℒ de roede, welcke ghedaen moet sijn op den 20 Iunius 1606, te betalen alst werck voldaen en opgenomen is: Al t'welck met sijn voorwaerden en omstandigen breeder blijckt int besteck vanden 20 April 1606, my behandicht op den voorschreven 5 Meye, comt 7200
ℒ

Hier op deur den Tresorier der fortificatie betaling gedaen sijnde, int geheel of ten deele, na luyt sijns Maentstaets, sal int Iornael aldus commen:

Pieter Iansen debet per casse, an hem betaelt &c.

Deur d'oversetting der boveschrevē twee partyen int Schultbouck, sullen commen drie posten, d'eerste vande fortificatie der Hoochlandtsche Schans, waer in blijcken sal wat de selve fortificatie cost, by gedeelten en oock int gheheel. De tweede poste vanden Annemer Pieter Iansz, waer in altijt openbaer sal wesen hoe sijn rekening ghestelt is. De derde poste van de casse, daer onder verstaen wort de ghene die Tresorier der fortificatie is, wiens rekening, en wat ghereede penninghen in casse moeten sijn, altijt voor ooghen staet.

Deur t'gene wy tot hier toe geseyt hebben, is bekent de ghemeene reghel der bouckhouding van wercken deur sulcke besteding ghemaect, want ghelijck die partyen hier geformeert sijn vande besteding der heele Schans an een persoon Pieter Iansen, alsoo ist openbaer hoe sulcke partyen souden geformeert sijn in vier of meer bestedingen an verscheyden persoonen, als neem ick an elcke een bolwerck met een gordine, of soot dan waer, wantmen dan stellen soude Fortificatie der Hoochlandtsche Schans debet per verscheyden persoonen &c. Ten anderen gelijck de voorschreven partyen geformeert sijn van dit eenich werck, alsoo ist kennelick hoe die souden geformeert worden van alle wercken of fortificatien des Landts op sulcke wijse besteedt.

Maer want het formeren der boveschreven twee partyen angaende haer debet en credit, an verscheyden Bouckhouders verscheydelick in valt, alles nochtans tot een selve einde streckende, soo wil ick van dese manier wat breeder verclaring doen: Wy hebben inde boveschreven eerste partye aldus gestelt: Fortificatie der Hoochlandtsche Schans debet Per Pieter Iansen: Hier op mocht ymant dit seggen: Gemerckt datter ten tijde deser opschrijving geen Schans en was, en Pieter Iansen inder waerheyt niet eer Crediteur en sal sijn voor dat de Schans by hem volmaect gelevert is, oock dattet conde gebeuren die nummermeer gemaeckt te worden, alsoo dergelijcke somwijlen geschiet: Of anders geseyt datter afcorting valt, deur dien t'werck op sijn volcommen besteck niet gemaect en is, of toelegging overmidts eenige wercken grooter en swaerder gelevert sijn. Om hier op te antwoorden, ick sal voorbeelt nemen uyt de bouckhouding in coomschap, alwaer ymant peper op levering coopende, hy maket debet, en den genen diet leveren sal credit, stellende ten Iornale Peper debet per Iacob Claesen: Waer in geen faute bevonden en wort, want den cooper rekening maect dat hy by den vercooper sulcke peper heeft liggende, gelijck oft in sijn kelder lach: Maer soo hy daer na by verdrach of hoet dan waer, t'peper niet en ontfinge, of alleenelick een gedeelte creech, hy soude t'gebrekende tē Iornale afschrijven, seggende Iacob Claesen debet per peper. Dese partye int Schultbouck overgedregen wesende, de posten souden in behoorlicke form sijn: En

[p. 97]

alsmen dergelijcke in fortificatie doet, alsoo afschrijven de t'gene den Annemer daer na min levert, of toeschrijvende t'gene hy meer maect, alles comt na t'behooren, en staen alle rekeningen der posten gelijck de saken dadelick gebeuren. Maer die anders dede, te weten den Annemer niet eer Crediteur en stelde voor dat hy t'werck volmaect gelevert en hadde, alle dingen soo lange by memorie opteyckenende, t'soude een duyster handel sijn, ghemerct al t'ghene datmen besteet niet dan binnen een tijt daer na en can volmaect worden, waer uyt volgen soude alles by memorie te moeten staen: Maer de voornaemste dienst diemen uyt de bouchouding trect, is datter te wijle men werct, van alle voorcommende saken der rekeninghen seker bescheyt sy, en daerom houde ickt voor beter te doen als boven.

Dit van dese soorte der groote bestedingen soo wesende, wy sullen nu seggē vande cleyne by de carre en cruywagen, waer afsomwijlē t'gebruyck is dat men in elcke, behoorlick geladen sijnde, een loyen penninck worpt, beteyckenende soo veel in gelt alsmen voor een wagen aerde gheeft, welcke loyen penningen eens ter weeck, of te veerthien dagen, of na dattet te pas comt, met gelt af betaelt worden. Van dese menichte der carren en cruywagens mettet gelt datse beloopen, houdt den Commis memorie volghende sijn instructie, waer af hy den Bouckhouder der fortificatie in sijn Maentschrift verwitticht hebbende, t'comt ten lornale als volght: Fortificatie debet per Aerbeyders, by de carre en cruywagen, van soo veel carren en cruywagens, te betalen ter beliefte &c. De betalinghen hier op gedaen (die den Bouckhouder deur des Tresoriers Maentstaet bekent sijn) souden aldus commen: Aerbeyders by de carre en cruywagen debet per casse &c. Sulcx dat na dese wijse elck Annemer of Aerbeyder geen besonder poste en soude hebben, t'welck om haer groote menichte dagelicx ontmoetende te moeylick soude sijn. Het ongeval van dese manier der besteding is, datter veel opt gewissen der Lootworpers moet ancommen, sonder daer af bewijs te doen: Sulcx dattet dieshalven in groote bestedingē vaster gaet, alwaer de Commis, Controlleur, en Gouverneur, de opnemingen die selden ghebeuren dadelick meugen sien, en vastelick daer af getuygē: Nochtans commet altemet datmen t'werck by de carre voor best anveert, om datmen tot gheen oirboir groote besteding geraken en can, somwijlen deur diender geen, of te weynich Annemers sijn, of datse heymelick t'samen spannen, of vreesen tot geen goe betaling te gerakē, en diergelijcke. Doch om van dese Lootworpers na de meeste sekerheyt te trachten, het schijnt dat sulcx soude meugen toegaen met hemlien alle dage, of noch beter alle schove, dats vier mael sdaechs, te doen behandigen anden Commis een billet vande menichte der loyen diese int selve schoft gheworpen hebben: Dat billet deur hemlien gegeven sijnde, en staende te boucke vanden selven Commis, en soudense daer na niet connen veranderen, boven dien soudense in meerder perikel staen vanden Controlleur betrapt te worden, gemerct daer af alle schove versche gedachtenis is, ja dat somwijlen de carren van een schof heymelick souden getelt sijn, eer sy hun billetten overgaven, uyt het welcke meerder sekerheyt soude volgē, dan sulcx eens ter weke of te maende te doen. Merckt noch dat de boveschreven billetten ghelevert anden Commis, haer daghelicsche examinatie en attestatie souden hebben deur den Gouverneur en Controlleur volgens t'ghene daer af generalick geseyt is int 11 artikel des 3 Hooftsticx der Vorstelicke dispense.

Angaende wercken op dachuyr gemaect, t'gebruyck daer af tot verscheyden plaetsen is, datmen elck aerbeyder een korfstock geeft, daer een tegekerf af gehouden wort, waer op mē dagelicx, of t'elcke schove de dachuyren kerft, welcke

[p. 98]

men eens ter weeck, of te veerthien daghen, of na dattet te pas comt, af betaelt. Van dese menichte der dachuyren mettet gelt datse beloopen, houdt den Commis memorie, volgende sijn instructie, waer af hy den Bouckhouder der fortificatie in sijn Maentschrift verwitticht hebbende, het comt tē Iornale als volght: Fortificatie debet per Aerbeyders in dachuyr, te betalen ter beliefte &c. De betalinghen hier op ghedaen, die den Bouckhouder deur des Tresoriers Maentstaet bekent sijn, souden aldus commen: Aerbeyders in dachuyr debet per casse &c. Sulcx dat na dese wijse elck Annemer of Aerbeyder by dachuyre gheen besonder poste en soude hebbē, t'welck om haer groote menichte dagelicx ontmoetende, te moeylick soude sijn. Het ongheval van dese manier der besteding is, datter veel opt gewissen der Kervers moet ancommen, sonder daer af bewijs te doen. Doch soudemen hier teghen meugen voorsien met schoven op te kerven, en voort alsins te doen gelijck vande besteding met carren en cruywagens terstont gheseyt is.

Belangende materialē, als steen, calck, hout, en watter wesen mocht, ghereet gelt gecocht, t'is kennelick datmē stellē soude Hoochlantsche Schans debet per casse: Maer op dach gecocht sijnde: Hoochlandtsche Schans debet per Pieter Iansen &c. Angaende ymant hier materialen mocht willen debet maken, voor hem nemende daer af besonder rekening te houdē, die soude mogē stellē: Steen debet per casse (in plaets vā Hoochlandtsche Schans debet per casse) daer na soude dit steen sijn credit crijgē alst verwrocht waer, stellende dan Hoochlandtsche Schans debet per steen: En alsoo met ander materialen, t'welck toe soude gaen als met gecochte goedē der montcosten die deur de distributie haer credit crijghen, ghelijck daer af inde Vorstelicke dispense eyghentlick gheseyt is.

De voorschreven partyen des Iornaels int Schultbouck overgestelt sijnde na t'behooren, ygelicx rekening staet altijt voor oogē, oock is bekent wat penningen den Tresorier der Fortificatie in casse moet hebben, voort sooder ergens yet te veel of te luttel betaelt is, t'wort openbaer.