Wisconstighe gedachtenissen. Deel 5: van de ghemengde stoffen

5 Hooftstick.
De manier vant stellen der partien int Jornael van Domeine.

VOor al is te weten dat wy om de dadelicke bouckhouding der Domeinen van Syn Vorstelicke Ghenade des eersten jaers an te vanghen, en t'capitael te formeren, ons niet en hebben willen anttecken de verachterde Pachters en ander Schuldenaers, noch die te boucke Debiteurs stellen, t'welck met een groote menichte van oude quade schuldē en onseker partien, een groote moeyte gheweest waer van luttel voordeels, maer men heeft om sulcx te schuwen (t'welck schijnt dat voor ghemeene reghel soude meugen ghevolght worden by de ghene die derghelijcke bouckhouding anvanghen) doen rekening sluyten den Tresorier met al de Rentmeesters, tot op den laetsten dach des jaers, t'welck was den 31 December 1603, makende elck van hemlien Debiteur van t'ghene hy by slote schuldich bleef, doch latende yghelick in sijn gheheel angaende hun pretensien van bancquerouten met quade schulden hemlien niet angaende, en alles wattet wesen mocht, waer af men corts daer na een einde maecte, en t'ghene hemlien daer af quam, wiert op hun credit ghebrocht: En hier me waren de verachterde Debiteurs daermen

[p. 54]

me anvinck weynich in ghetale, sonder verachterde pachters. Maer inden anvang des lornaels vant tweede jaer, wierden ghebrocht al de verachterde Debiteurs des eersten jaers, en inden anvang der lornalen van elck der volgende jaren, altijt de verachterde schulden van al de voorgaende. Nu dan den anvang vant Iornael des eersten jaers, dit verschil hebbende vant Iornael der ander laren, en dattet in bedencken stont welcke wijse van beyden men hier tot voorbeelt oirboirlicxt mocht nemen, soo heb ick vercoren de manier vallende int tweede jaer, en ander volghende, te weten daer de verachterde pachters Debiteurs in commen, om dat die wijse jaerlicx gevolght moet worden, en dat d'ander maer eens ontmoetende, ghenouch verstaen schijnt deur t'ghene boven gheseyt is. Sulcx dat inde beschrijving van des volgenden Iornaels eerste partie aldus beginnende: Verscheyden partien debet per Capitael, en anvangende mettet Rentmeesterschap generael, soo worden eerst ghestelt de verachterde Debiteurs der voorgaende jaren: Daer na de Ordinaris Debiteurs des teghenwoordich jaers sorterende onder t'selve Rentmeest erschap generael: Hier achter volght het Rentmeesterschap van Nieustadt, daer na van Hooghenhuyse: Ten derden van Swanenborch, in yder van welcke oock eerst commen de verachterde Debiteurs der voorgaende jaren, daer na de ordinaris Debiteurs des teghenwoordich jaers, als blijckt int selve Iornael.

Merct noch dat hoewel de Rentmeesters volghende haer instructie, moeten verantwoorden voor alle schulden, en dat met heele onghebroken partien der ordinaris Debiteurs en Crediteurs, nochtans lettende opt einde, namelick dat wy gheduerlick willen weten wat ghelt sy in casse moeten hebben, soo ansien wy de saeck hier op sijn Cassiersche by den Coopman (alwaer sulck verbant niet en valt) hemlien niet meer Debiteur noch Crediteur makende, dan van datse dadelick ontfanghen en betalen, blijvende dacrentusschen t'verbant in sijn gheheel.

Dese eerste groote partie des Iornaels beschreven sijnde, soo volght de tweede der Crediteurs aldus anvanghende: Capitael debet per verscheyden partien, alwaer de verachterde Crediteurs in elck Rentmeesterschap oock altijt vooren commen, daer na die des loopenden jaers.

Voort is te weten dat de Rentmeesterschappen in elcke der boveschreven twee groote partien, met sulcken vervolgh ghestelt worden gelijckse staen inde generale rekeninghen van Domeine deur den Tresorier ten bureele ghelevert: Boven dien sijn de partien in elck Rentmeesterschap hier met sulcken oirden, als in der Rentmeesters bureelsche rekeninghen: Dat is, ghelijck in des Tresoriers generale rekening eerst comt het Rentmeesterschap van Nieustadt, daer na Hoogenhuyse en Swanenborch, alsoo comt hier oock eerst Nieustadt, daer na Hooghenhuyse en Swanenborch, met ghelijcke oirden. Boven dien ghelijck inde particuliere rekening des Rentmeesterschaps van Nieustadt, eerst comt Landtpachten, ende inde selve voor al t'eerste parceel, daer na het tweede, alsoo oock hier, en dit om dat dese bouckhouding op de Italiaensche wijse, mette bureelsche te gherievigher overcomming soude hebben.

Noch is te weten dat de opschriften der Rentmeesterschappen ghestelt sijn met groote uytstekende capitale letters, om daer deur te sien waer de partien van yder Rentmeesterschap haer begin hebben, int welck noch seker oirden gageslagen wort van dese ghedaente: T'is te weten dat de opschriften der Rentmeesterschappen inde boveschreven twee eerste groote capitale partien tweemael commen, eerst van weghen de voorschreven Debiteurs, daer na van wegen de Crediteurs: Nu op dat alsmē het lornael open slaende een van dese op-

[p. 55]

schriften siet, altijt bekent sy in welck der voorschreven twee gedeelten datmen is, soo sijn die capitale letters van tweederley form, d'eerste recht staende, d'ander scheef, in welcke plaets yder sulcke verscheydenheyt mocht ghebruycken als hem goet docht: Hier me can de ghene die dickwils int bouck siet, en t'vervolgh der Rentmeesterschappen int hooft heeft, gherievelicker vinden alle noodighe persoonen of saken dan deur den A, B, C, diemen daerbenevens alst noot is noch ghebruyckt.

Merct noch dat in desen Iornael des jaers 1606, de verachterde Debiteurs en Crediteurs alleenelick ghetrocken sijn uyt de sloten des Schultboucx vant jaer 1604, t'welck na de ghemeene wijse behoort te wesen uyt de sloten des naest voorgaenden jaers 1605, wiens resterende Debiteuren hier niet vermelt en sijn, waer deur oock de Rentmeesters soo wel generael (die onder casse verstaen wort) als particulier, by dese Debiteuren niet en commen, om dat wy nemen haer sloten van over een jaer dats 1604 voldaen te wesen, en alleen schuldich te blijven int naestvoorgaende jaer 1605, wiens Debiteurs noch Crediteurs als geseyt is hier niet beschreven en worden. D'oirsaeck waerom ick acht sulcx voor ghemeene reghel in bouckhouding van Domeine vereyscht te wesen, sal verclaert worden in 8 Hooftstick.

Nadienmen de verpachtinghen van Thienden int begin des jaers niet en doet, maer vijf oft ses maenden daer na, soo sijn pachters en prijsen der pachten dan onbekent, waer deur sulcke partien int begin des jaers niet connende met d'ander volcommelick ten Iornale ghebrocht worden, soo steltmen alleenelick gheschrift, sonder namen der pachters en prijsen, hun plaetsen wit latende, diemen daer na vervult als pachters en prijsen bekent sijn, sghelijcx oock doende met ander partien daer yet in ghebreeckt.

De boveschreven twee groote partien van capitael debet en credit ten Iornale ghestelt wesende, t'welck int begin van elck jaer t'eenemael vervolghens gedaen can worden, soo isser een groot deel vant Iornael des selven Iaers volbrocht, want daer na volght het derde deel, in t'welckmen daghelicx schrijft alle partien (ghelijck oock in coophandel) soose te vooren commen, welcke benevens eenighe extraordinairen ondertusschen vallende, sijn van ontfanck en betaling der voorgaende Debiteurs en Crediteurs, die alle maende deur de Rentmeesters in hun Maentstaten overghesonden worden.

Anghesien de penninghen by den Penningmeester vrougher ontfanghen sijn, dan de Maentstaet den Bouckhouderte handt comt, soo volght hier uyt dat sulcke partie ten Iornale beschrevē sijnde, den dach die eerst staet jonger of later is dan de volghende: Als by voorbeelt, de Maentstaet die int volgende Iornael den Bouckhouder te handt ghecomen was op den 8 Februarius, is van drie sommen by den Rentmeester ontfanghen op den 2. 10. en 12 Ianuarius: En twee partien betaelt op den 12 en 14 Ianuarius. T'welck alsoot uyterlick soude schijnen te sijn teghen d'oirden inden Iornael vereyscht, soo is tot onderscheyt de Maent des dachs op welcke de Maentstaet ontfanghen was met groote letter gheschreven, maer de maenden der daghen op welcke de penninghen ontfanghen wierden met cleyne letter, ghelijck men siet.

Want den Rentmeester in sijn overgheleverde Maentstaet stelt het ghene hy anden Tresorier betaelt heeft, en dat den Tresorier de selve penningen oock inden ontfanck sijns Maentstaets brenght, soo volght hier uyt datmen int stellen dier twee Maentstaten ten Iornale soodanighe partie in d'een of d'ander Maentstaet moet uyt laten, want anders soude hy van een betaling tweemael credit ghemaeckt worden. Maer want nu de vraegh mocht sijn uyt welcke

[p. 56]

Maentstaet van beyden dit by ghemeene reghel altijt sal gheschreven worden, soo nemen wy t'selve billichlick uyt des Tresoriers, om dat sulcx als de twee partien overeencommen, bevesting is de betaling gerechtelick geschiet te wesen.

De dispense der Hofhouding ghedaen op een Maent, wort int Iornael van Domeine op den laetsten dach der selve in een somme ten Iornale ghestelt, gelijck de oncosten des Coopmans. Maer want dese dispense een grooten handel is, daer hem den Bouckhouder der Domeinen niet me en becommert, soo wordender besonder Bouckhouders op de Italiaensche wijse over ghestelt, daer afick hier na breeder segghen sal.

Alsoo dese stof nieu was, my heeft oirboir ghedocht inden anvang des Iornaels te stellen een Cortbegrijp vande oirden diemen daer in sal houden, dienende soo wel om int schrijven altijt een ghelijcke voet ghevolght te worden, als voor my selven om mijn verdochte ghemeene oirden niet te vergheten, oock voor Syn Vorstelicke Genade, mette ghene dieder kennis af mochten behouven.