Wisconstighe gedachtenissen. Deel 5: van de ghemengde stoffen

[p. 47]

1 Hooftstick.
Vande bepaling der Finance met haer specien.

NAdien t'voornemen hier is te beschrijven de bouckhouding in Domeine en Finance, en dat de beteyckening dier woorden, als uytheems wesende, onbekent mocht sijn by eenighe der ghene die hemlien totte selve bouckhouding mochten willen begheven, soo sullen wy daer af wat verclaring doen.

Finance is finiering of opbrenging der Ghemeentens middelen tot onderhoudt der Ghemeensaeck.

Dese Finance of opbrenging wort onderscheyden in ordinaire en extraordinaire, uyt oirsaeck dat de Regierders der Ghemeenten oirboir bevinden van elck besonder rekening te houden, en dat (voornamelick in groote regieringen) in besonder collegen, elck met haer besonder Bewinthebbers, om alsoo die twee rekeninghen onvermengt te blijven, en te sien datter ordinaris niet ongeregelt vercort of vermeerdert en worde, oock watter tottet extraordinaris eyghentlick behouft. Dese ordinaire en extraordinaire Finance wort by de Fransche Schrijvers deser stof (waer tegen wy hier na wat segghen sullen) aldus bepaelt:

Domeine is or dinaire Finance tot onderhoudt des Vorstelicken staets veroirdent.

In Vorstelicke regiering wort een onderhoudt sijns staets vereyscht, tot welcken einde men jaerlicx officieren en nootlickheden betaelt, met een oirdentlicke jaerlicksche incomst die daer teghen gheschickt is: En desen handel wort Domeine gheheeten, diemen om haer ordinaris loop voor het ordinaris deel der Finance neemt.

De incomst der Domeine wort onderscheyden in onveranderlicke en veranderlicke partien: Onveranderlicke, als renten en chijnsen, want hoewelse deur verbranding van Huysen, en verwoesting van Landen daerse op ghehypothequeert sijn, veranderen connē, sulcx datter min of niet af en comt, nochtans insiende haer natuerlicke eyghenschap diese hebben buyten sulck onghevalen ghewelt, soo machmense met reden onveranderlicke noemen. Veranderlicke sijn als pacht van Landen, Thienden, Visscheryen, Tollen, Molens, Huysen, en dierghelijcke, waer af de pacht of huere dickwils verandert: Noch worden onder de veranderlicke begrepen casuelle partien, dat sijn die by ghevalle commen, als boeten, confiscatien, Zeevondt, en meer ander.

Noch is te weten dat ettelicke Vorsten vermeughen hun Domeine te vermeerderen, verminderen, of veranderen, na t'ghene sy verstaen de sake te vereysschen, als absolute Monarchen, en ander daer toe gherechticht wesende: Sommighe Vorsten sijn deur wetten verbonden de Domeine in wesen te laten, sonder het Capitael te meughen verminderen, of tot laste derghemeente te vermeerderen: Doch ist voorelck van hemlien oirboir van Domeine en extraordinaire Finance verscheyden rekeninghen te houden: Te weten de Monarchen, om te sien wat vermeerdering of vermindering sy hun staet meugen gheven, en wat extraordinaire schattingen datter behouven. D'ander Vorsten, om te bewijsen soot noodich viel, datse hemlien in elcke ghedreghen hebben

[p. 48]

na t'behooren: Oft anders om te betoonen dat de lasten vande Hofhouding grooter sijn dan deur de Domeinen can uytghericht worden, en dattet noodich is daer in te voorsien: Oft om te bewijsen wat verschot van penningen sy van hun eyghen patrimoniale goeden int extraordinaire voor de Gemeensaeck ghedaen hebben, om die daer naer weerom te meughen innen, welcke bewijsingen soo bequamelick niet gedaen en connen worden wanneermense alt'samen in een rekening mengt, oock soudemen dan anderen moeten toonen het ghene sy niet en behouven te weten.

Angaende het ander deel, dat bepalen sy aldus:

Extraordinaire Finance is die tot onderhoudt des crijchs opgebrocht vvort.

T'ghebeurt dat Landen in vrede sittende sonder crijch alleenelick jaerlicx opbrenghen haer ordinaire schattinghen, maer daer na tot crijch gerakende, soo moetender ander schattingen by commen, welcke na den eysch der nootlickheyt nu grooter dan cleender wesende, sonder reghel of oirden te houden, worden extraordinaire opbrenginghe of extraordinaire Finance ghenoemt.

Dusdanich dan sijnde de voorschreven twee bepalinghen na de ghemeene wijse, waer teghen wy als vooren angheroert is wat segghen willen, soo sal ick dat aldus beginnen: Anghesienmen extraordinaire Finance die stelt te wesen, welcke tot onderhoudt des crijchs opghebrocht wort, daer moest uyt volghen dat Landen sonder crijch gheen extraordinaire Finance of extraordinaire opbrenging van penningen hebben en souden, t'welck metter daet anders blijct, wantter tottet bouwen van Kercken, Stadthuysen, Havens, en meer ander gemeene oncosten, dickwils extraordinaire schattinghen gheschien. Ten anderen als Domeine ware het ordinaire deel der Finance tot onderhoudt des Vorstelicken staets veroirdent, het soude schijnen al oft alle ordinaris betalinghen der Ghemeensaeck totten Vorstelicken staet behoorden, sonder eenighe daer buyten te blijven: Voort alsoo by Republiquen sonder Vorst gheen eyghen Vorstelicke staet en is, het soude schijnen al of by hemlien gheen ordinaire Finance of ordinaire opbrenging en ghebeurde, alles strijdende tegen d'ervaring. Nu hoewel men hier op mocht segghen het deel voor het heel ghenomen te wesen, en datmen de sake met verscheyden redenen alsoo can staende houden, nochtans schijnet datmen ordinaire en extraordinaire Finance om twijffeling te weeren, aldus mocht bepalen:

Ordinaire Finance is daermen rekening op maeckt van jaerlicx en geduerlick te moeten opghebracht vvorden, om te betalen ordinaris nootlickheden die jaerlicx voorvallen.

Maer extraordinaire Finance die onsekerlick opghebrocht vvort, teghen alle nootlickheden onsekerlick overcommende.

Nemende daer na Domeine te behooren onder het ordinaire, en Crijchcosten onder het extraordinaire, al bevondemen dan benevens Domeine eenighe ander ordinaire partien gheen Domeine wesende, sghelijcx benevens Crijchcosten eenighe extraordinaire partien totten crijch niet behoorende, ten soude teghen malcander niet strijden.

Merckt noch dat t'ghene wy hier gheseyt hebben, niet en gheschiet deur geneghentheyt om my te becommeren met straffing van oneyghen woorden, maer houdet veel eer daer voor, dat teghen t'boveschreven veel can te segghen

[p. 49]

vallen, want soomen let op t'ghene dadelick ghebeurt, het bevint sich dat somwijlen extraordinaire middelen totte Domeine vervought wordē, en alst noot is ordinaire incomst der Domeine tot crijchcosten, maer acht my tottet begeerde gerocht te sijn, soomen mettet ghene voorseyt is ghenouch can verstaen de beteyckening der uytheemsche woorden Domeine en Finance.