Wisconstighe gedachtenissen. Deel 3: van de deursichtighe

[p. 7]

Bepalinghen.⁺

+ Definitiones.

1 Bepaling.

Verschaeuvving is der verheven dingen plat namaecksel verheven schijnende.⁺

De^* deursichtige als gheslacht hebben verscheyden^‡ afcomsten, ghelijck sijn^† Spieghelschaeuwen,^* Breeckschaeuwen,^‡ Platclooten,^† Sonwijsers, Verschaeuwing, en meer ander die met malcander inde deursiening eenighe ghemeenschap hebben, doch alsoo heur^* daden tot verscheyden eynden strecken, en vervolghens verscheyden manier van wercking behouven, soo wort elcke^‡ afcomst als besonder const met onderscheyt ghenoemt, en oirdentlick beschreven. Onder de selve stellen wy ons hier de^* Verschaeuwing voor: Om welcx eyghenschappen deur bequaem voorbeelt opentlick te verclaren ghenomen dat ymant saghe eenich ghesticht, deur een suver even plat claer glas, daermen alle dinghen deur siet ghelijckse sijn, sonder verandering, en datmen op die verschijnende form dieder eyghentlick int glas niet en is, teyckende soodanighen form dieder bleve: De selve afgheteyckende platte form verheven schijnende, soude de ware verschaeuwing sijn van dat ghesticht, ghesien van op die plaets. Maer want sulcke afteyckening hen niet al op glas of deurluchtighe stoffen begheert en worden, oock datmense scherper en suyverder wil hebben dan soo doenlick is, boven dien dat de ghestichten of saken diemen afteyckenen wil, somwijlen niet wesentlick voor t'ghesicht en staen, maer alleenelick int ghedacht, soo sijnder seker reghelen gevonden, deur welckmen de schaeuwen der verschaeulicke saken met haer vercottinghen, verlanginghen, en veranderinghen, op haer eyghen verschaeude maet ghewislick teyckenen can: T'beschrijven der selve, t'welck hier t'voornemen is, wort Verschaeuwing gheheeten.

+ Scenographia.

* Perspectiva ut genus.

‡ Species.

† Catoptrica.

* Vmbrae refractae.

‡ Planisphaeria.

† Scioterica.

* Effecta.

‡ Species.

* Stenographiam.

2 Bepaling.

Wesende een lichaem ghesneen met een^* sichteinder plat alsoo dat daer in verschijnen de ghemeene sneen des selven en der verheven vlacken die daer in sijn of verdocht vvorden: Die verschijnende form heet^* Grondtteyckening.

Laet by voorbeelt de linien der byghevoughde form, beteyckenen de ghemeene sneen des sichteinderplats, en der verheven platten van het buyten en binne schoeysel der wallen van een sterckte, met vier bolwercken ligghende op een plat even lant.

* Plano horizontale.

* Ichnographia, Plan.

[p. 8]

Die form heet grontteyckening, soo veel te seggen als teyckening des gronts daermen wat op begheert te bouwen, ghelijck hier de wallen.

Maer wantmen daet in noch niet en siet de hooghde, maet, en form der selve verheven of staende wallen, soo isser een derde^* afcomst van teyckening deser ghedaente:

* Species.

3 Bepaling.

Wesende een lichaem gesneen met een plat rechthouckich op den^* sichteinder, alsoo dat daer in verschijnen de ghemeene sneen des selfden, en der vlacken die dat dadelick, of deur t'ghedacht snyen: Die verschijnende form heet^* Stantteyckening.

Laet by voorbeelt den wal dieder verdocht wort te staen op de grontteyckening der 2 bepaling, deursneen sijn met een plat rechthouckich op den sichteinder, en de sneen die d'ander platten daer in doen, sijn dusdanich, A B sne des sichteinderplats, B C de sne vant plat des^* buyteschoeysels, C D sne vant plat der cruyn, D E sne van t'plat des borstweers, E E sne vant plat des gancx, F A sne vant plat des binneschoeysels: Ende t'plat in die linien begrepen als A B C D E F, heet stantteyckening van weghen dattet teyckening is, overeynde staende. Ende ghelijck wy hier t'voorbeelt ghestelt hebben van een sterekte, alsoo salmen derghelijcke verstaen op ander ghestichten, en dinghen, diemen schildert of verschaeut.

* Horizontem.

* Orthographia Prosil.

* Escarpe.

[p. 9]

Maer om nu te segghen vant onderscheyt ende eyghenschappen der boveschreven drie^* afcomsten van teyckening, soo is te weten dat grontteyckening en stantteyckening, bequaem sijn om daer deur te maken een ghesticht op sijn behoirlicke maet, en van begheerd form: Als by voorbeelt, soo ymant seght de hy een sterckte ghemaeckt wil hebben, van sorm en grootheyt ghelijck de twee voorgaende teyckeninghen anwijsen, men can deur de selve (de cleyne maet daer by ghevought sijnde na t'behooren) sijn begheerte nacommen: Maer niet alsoo mette verschaeude form, om datse de linien en houcken niet^* everedelick en heeft mette begheerde: Doch heeftse die eyghenschap, datse verhoont hoe de ghemaeckte sterckte int ghesicht verschijnt, of verschijnen sal. Tis oock te weten dat grondtteyckening en stantteyckening totte volcommen verschaeuwing noodich sijn: Als by voorbeelt, also sijn Vorstelicke Ghenade van wille was te verschaeuwen een seker bolwerck heel met eerer ghevult, op een rechte gordine, stelde sich voor de gtondtteyckening hier achter A, wiens verheven wercken, als wallen en borstweeren daer op commende, anghewesen sijn mette stantteyckening B, voort bediet C de voet, waer op een lini verdocht als siendermaet even an C D, en rechthouckich op de vloer, dats hier opt plat des blats, t'eynde dier lini was de plaets des ooghs inde locht, van daer hy dat bolwerck wilde ghesien hebben, en volghende dat ghestelde, dede daer af de volghende verschaeuwing, welcke uyt sijn teyckening in hout ghesneen wiert, en ghedruckt alsmen hier achter siet. Maer om voor de schaeu het oogh op sijn behoirlicke plaets te stellen, diens vinding int volghende gheleert sal worden, men soude opt punt F, bedencken een rechte lini even an C E, en rechthouckich opt plat des blats, want ant eynde der selve het oogh vervought, men siet de schaeu in haer volcommenheyt.

* Species.

* Proportienales.

[p. 10]

[p. 11]

[p. 12]

4 Bepaling.

T'verschaeulick noemen vvy daer de verschaeuvving na ghedaen vvort: En die ghedaen verschaeuvving haer schaeu.

Als een punt, lini, vlack, of lichaem, daer de verschaeuwing na gheschiet, heet int ghemeen t'verschaeulick, en int besonder verschaeulick punt, verschaeulicke lini, verschaeulick vlack, verschaeulick lichaem: Maer de verschaeuwing na elck ghedaen heet yders schaeu.

5 Bepaling.

Vloer is het plat daereen verschaeulicke form boven staet of op light.

6 Bepaling.

Oogh is een punt datmen neemt des ooghs sienlick vverck te doen.

7 Bepaling.

Sienderlijn is een rechte vant oogh totte vloer, en haer uyterste inde vloer heet voet.

Want de^* hanghende lini vant oogh totte vloer daer een verschaeulick ghesticht of verschaeulicke form op staet, ghelijckheyt heeft mette langde des sienders, sy wort Sienderlijn gheheeten. Ende haer uyterste inde vloer heet om sulcke ghelijckheyt oock voet.

* Perpendicularis.

8 Bepaling.

Siendermaet is een lini even ande sienderlijn.

Want de ware sienderlijn verheven staet op de vloer, deur de 7 bepaling, en datmen om sulcx eyghentlick na te volghen, op de blaren der boucken als vloer ghenomen, linien soude moeten teyckenen, die verheven stonden opt plat der selve blaren, t'welck onbequamelick te werck sonde gaen, en totte leering niet seer voorderlick wesen, soo wordet dickwils noodich, de langde van sulcke lini opt plat des blats te teyckenen, welcke niet de eyghentlicke sienderlijn self wesende, maer alleenelick de maet daer af, en ververvolghens als maet des sienders, wy noemense Siendermaet.

[p. 13]

9 Bepaling.

Glas is^* een oneyndelick plat tusschen het oogh en de verschaeulicke form, vvaer in ghenomen vvort de verschaeulicke haer schaeu te verthoonen.

Alsooder in plaets vant glas daer onder d'eerste bepaling af gheseyt is, een plat bedocht wort, waer in men neemt de schaeu vant verschaeulick te staen, soo wort dat plat tot onderscheyt van ander platten het glas ghenoemt.

* Planum infinitum.

10 Bepaling.

Glasgront is sijn en des vloers ghemeene sne.

11 Bepaling.

Strael is de rechte lini die uyt het oogh comt.

12 Bepaling.

Saempunt is daer de voortghetrocken schaeuvven van verscheyden verschaeulicke rechte^* evevvijdeghe linien in versamen.

Evewijdeghe verschaeulicke rechte linien voortghetrocken sijnde, en connen niet versamen deur Euclidis 35 bepaling, maer wel haer voortghetrocken schaeuwen, alsse van haer verschaeulicke onevewijdich sijn, ghelijck int 3 voorstel verclaert sal worden. Nu t'punt der versaming van soodanighe heet Saempunt.

* Parallela.

13 Bepaling.

En sulcke linien die alsoo int saempunt vergaren, heeten saemlijnen.

14 Bepaling.

Een rechte lini ghetrocken inde vloer, vande voet totte glas gront, heet vloerlijn: En haer raecksel int glas, vloerlijnraecksel.

Laet A B de glasgrondt beteyckenen, C de voet; van welcke ghetrocken is de rechte lini C D, tot inde glasgrondt, de selve C D heet vloerlijn, en haer raecksel D int glas A B, heet vloerlijnraecksel.

[p. 14]

15 Bepaling.

Wesende van een ghegheven verschaeulick punt inde vloer ghetrocken een oneyndelicke evevvijdeghe mette vloerlijn: De sne der selve inde glasgrondt noemen vvy glasgrondts eerste sne.

Laet inde form der 14 bepaling, E sijn een ghegheven verschaeulick punt inde vloer, vant welck ghetrocken is een oneyndelicke E F evewijdeghe met D C, snyende de glasgront A B in F, de selve sne F noemen wy glasgrondts eerste sne.

16 Bepaling.

Wesende van een ghegheven verschaeulick punt inde vloer, ghetrocken een rechte lini totte voet: De sne der selve inde glasgrondt, noemen vvy glasgrondts tvveede sne.

Laet inde form der 14 bepaling, vant ghegheven verschaeulickpunt E, ghetrocken sijn de rechte lini E C, van E totte voet C, snyende de glasgront A B in G, de selve sne G, noemen wy glasgronts tweede sne.