Wisconstighe gedachtenissen. Deel 1: van 't weereltschrift

Nv de voorstellen.

1 Voorstel.

T'ondersoucken de ghemeene ghedaente van ebbe en vloet.

Om lijckformicheyt te hebben der ghestalt van vloettoppen en ebront tot alle plaetsen des Eertcloots, soo ist voorderlick te doen maken een ebbenvloettuych welcke op een Eertcloot gheleyt, en daer op verschoven sijnde na ons wille, altijt de selve twee vloettoppen en ebront anwijse: Hier toe heeft sijn Vorstelicke Ghenade hem in dees spiegheling oeffenende, doen bereyden seker ronden van stijf papier, daer me sulcx te weghe ghebrocht wiert, t'welck yder tot derghelijcke lust hebbende, oock so sou meughen doen. Doch want op de hemelclooten der vaste sterren, seker twee ronden en vier punten gheteyckent worden, die ons verstrecken meugen voor ebronden en vloettoppen van eenighe besonder plaetsen, soo sullen wy die voorbeeltsche wijse daer toe ghebruycken, want den sin daer me verstaen sijnde, soo salse metten boveschreven ebbenvloettuych openbaer wesen int ghemeen overal.

[p. 182]

1 Voorbeelt gaende de Maen onder de lentsne, dats boven t'middelront.

In handen hebbende een Hemelcloot, ick stel my voor^* lentsne en herbsne de twee vloettoppen te sijn, wesende de Maen onder t'begin des duysteraers, en sal alsdan cbront sijn het rondt deur den 90 tr. en de aspunten des Eertcloots. Dit aldus wesende, soo lang de Maen onder de lentsne loopt, salt tot elcke plaets opt middelrondt daer de Maen boven is hoochwater sijn: En 6 uyren daer na (meer van weghen haer eyghen loop ontrent ¼ dats 6¼ uyren) sal het ebront tot die plaets ghecommen sijn, en daerom alsdan t'water ten leeghsten: En binnen ander 6¼ uyr daer nae weerom hooghe vloet, en soo overhant gheduetlick mette volghende ebbe en vloet.

* Sectionem vernalem & autumnalem.

2 Voorbeelt gaende de Maen onder des duysteraers 90 tr.

Ten tweeden stel ick my op den Hemelcloot voor, des duysteraers 90 tr. en haer teghenoverpunt den 270 tr. de twee vloettoppen te sijn, wesende de Maen onder den 90 tr. en sal alsdan t'ront deur de lentsne, en des duysteraers aspunten ebront sijn. Hier me en sullen de tijden tusschen ebbe en vloet niet evegroot vallen als int eerste voorbeelt, maer verschillen, en dat tot d'een plaets meer als d'ander na t'verschil haerder breeden. Om nu t'selve te vinden tot een ghegeven breede, als van 50 tr. ick verhef den aspunt op sulcken hooghde boven den sichteinder, en breng den 90 tr. des duysteraers onder t'middachront, keer daer na den cloot tot dattet ebront deursnijt het middachront inden voorschreven 50 tr. der breede, dats int toppunt: En sie hoe veel trappen des evenaers daerentusschen verloopen sijn, bevinde neem ick 121 tr. 13 ①, die, 15 tr. op de uyr gherekent, bedraghen 8 uyr 5 ①, voor den tijt van t'hoochste water tottet leeghste: En van daer tot d'ander vloet sal sijn 3 uyr 55 ①, te weten t'verschil tusschen 8 uyr 5 ① en 12 uyren; welverstaende dat hier tot elck noch soude moeten vergaert worden t'ghene de Manens eyghenloop veroirsaeckt, t'welck ick cortheyts halven achterlaet.

Merckt.

Sijn Vorstelicke Ghenade dit boveschreven 2 voorbeelt metten Hemelcloot ondersouckende, en voorder lettende opt vervolgh van verscheyden ebben en vloeden achter malcander, heeft daer in de volghende oirden bemerckt.

Den tijt van ebbe na de boveschreven vloet, sal sijn van 3 uyr 55 ①: En de volghende vloet weerom 8 uyr 5 ①. Sulcx dat by aldien de Maen gheduerlick liep in des duysteraers 90 tr. (t'welck om de leerings wil soo mach ghestelt worden) d'oirden van ebbe en vloet soude dusdanich sijn.

Ebbe	8 uyr 5 ①
Vloet	3 uyr 55 ①
Ebbe	3 uyr 55 ①
Vloet	8 uyr 5 ①
Ebbe	8 uyr 5 ①
Vloet	3 uyr 55 ①
Ebbe	3 uyr 55 ①
Vloet	8 uyr 5 ①
Ebbe	8 uyr 5 ①

[p. 183]

En soo gheduerlick voort. Doch valt hier daghelicx noch sulcke verandering by, als de Maenloop veroirsaeckt.

Maer om de voorschreven vinding des tijts deur rekening der clootsche driehoucken af te veerdigen, ick aensie int eynde der voorgaende wercking op den Hemelcloot, de gestalt des driehoucx begrepen tusschen de drie punten als Eertcloots aspunt, Duysteraers aspunt, mettet toppunt, en merck den houck an des duysteraers aspunt recht te wesen: De sijde tusschen beyde de aspunten te doen 23 tr. 30 ①: En de sijde van des Eertcloots aspunt tottet toppunt 40 tr. te weten schilbooch vande gegevē breede 50 tr. Sulckē driehouc teycken ic hier als ABC,



alwaer A het toppunt bediet, B des Eertcloots aspunt, C des duysteraers aspunt, wesende den houck ande selve C recht, de sijde A B van 40 tr. en B C 23 tr. 30 ①. Sulcx dat den driehouck drie bekende palen heeft, waer me ghesocht den houck B, wort deur het 32 voorstel der clootsche driehoucken bevonden van 58 tr. 47 ①: Die ghetrocken van 180 tr. blijft 121 tr. 13 ①, en soo groot is den verloopen evenaerbooch die doet voor t'begheerde 8 uyr 5 ①.

Tbewys.

B A, B C, voortghetrocken totten evenaer, begrijpen daer des evenaers booch als grootheyt des houcx B, dats 58 tr. 47 ①: Maer de voortghetrocken B C valt in des duysteraers 270 tr. tusschen welcke en des evenaers 90 tr. sijn 180 tr. die ten tijde des hooghen waters int middachront was, daerom vanden tijt des hoogsten waters totten tijt des leeghsten dattet ebront deursneet het middachrondt inden 50 tr. der breede, sijn verloopen 180 tr. min den houck B 58 tr. 47 ①, dats 121 tr. 13 ①, als int werck.

1 Vervolgh.

T'water is op de Eertcloots aspunten ten leeghsten, loopende de Maen onder den evenaer als gheseyt is int 1 voorbeelt; En ten hoochsten wesende in haer uyterste noortsche en zuytsche breede, waer uyt volght datmen daer met elck Maenschijn maer tweemael hooch water en heeft, en tweemael leeghwater: En dattet ten leeghsten sijnde daer na ontrent 7 daghen lanck wast, en weerom ontrent 7 daghen daelt, en so overhant voort. Doch crijcht dese oirdentlicke ebbe en vloet soo daer als overal eenighe verandering deur dien de vloettoppen hoogher rijsen, in saming en teghestant van Son en Maen, dan alsse een vierendeelronts schijn baerlick van malcander sijn.

2 Vervolgh.

Tis kennelick dat ebbe en vloet opt middelront elck altijt ghedueren ontrent 6 ¼ uyren, tot wat plaets de Maen oock is. Laetse by voorbeelt sijn in des Duysteraers 90 tr. Dit soo ghenomen, het ront deur le lentsne en weerelts aspunten streckende is dan ebront, dat openbaerlick 6 uyren in evenaerloop verschilt vanden selven 90 tr. des duysteraers: En derghelijcke bevint sich oock alsoo tot alle plaetsen daer de Maen is, ghelijckmen lichtelicker siet deur t'behulp eens papieren ebbenvloettuychs daer int begin des 1 voorstels af gheseyt is.