Het burgherlick leven

8ste hooftstick: Van het burgherlick leven int ghemeen.

Want de verscheyden leeringhen tottet ^*Burgherlick leven dienende/ int ^*oneindelick souden connen strecken/ soo hebben wy uyt velen alleenelick de voornaemste beschreuen: Doch om voor al de ghebrekende yet int ghemeen te roeren/ wy

* Vitam politicam

* Infinitum

[p. 58]

seggen het ghene inde bovenschreven ^*hooftsticken overal ons wit heeft geweest; te weten, datmen hem ghevoughen moet na des landts wetten ende reghelen dieder teghenwoordelick sijn; of noch eygentlicker (want daer somwylen wetten gheraken/ diens onderhoudt ons ^*ghewissen soude beswaren) Yghelick moet uyt de verscheyden ghemeenten des eertbodems, een soodanich verkiesen, dat hy hem na den teghenwoordigen staet van dien, can ende wil ghevoughen⁺: Twelck wy met natuerlicke redenen aldus breeder bewysen: Soot u/ ghy die de contrarie drijft/ vrystonde/ na u ghevallen daer teghen te doen/ het selve sal an yghelick moeten vrij staen/ want noch natuere noch reden/ u sulck voordeel boven ander ghegheven en heeft; Maer dit toeghelaten wesende/ ende elck sijn eyghen sin volgende/ so sal dit een ghemeente contrarie† ende onghelijck haer name sijn/ sonder ghemeenheydt/ sonder ghemeene reghelen; welcke wy betoonen souden in gheen geduerighe stant te connen blyven/ ten waer sulck bewys voor de menschen onnodich is/ anghesien dattet de onvernuftige dieren verstaen/ als biën/ mieren/ oyvaers/ ende ontellicke ander; welcke/ om in een versaemt wesen† te blyven/ haer tot eenige ghemeene reghelen begheven/ elck na sijn aert. Daer om hem by een ghemeente te willen voughen / sonder sich te schicken na den staet die het lant ghecreghen heeft/ tis grover dan beestelick misverstant.

Om tselve noch opentlicker te betoonen/ ghenomen† dat een Burgher die costgangers houdt/ hemlieden verclaert/ eer hyse anneemt/ de reghelen ende manier van doen/ diemen in sijn huys onderhout; als/ neem ick/ datmen tsavents na thien uyren niet en mach

* Capitibus

* Conscientiam

+ Ghemeene Burgerlicke reghel

[p. 59]

buyten blyven/ datmen des sondaechs te kercke moet gaen/ ende dier ghelijcke; segt daerbeneven dat die het so niet en ghevalt/ mach van daer blyven/ ende na een ander sien: Dit verstaet yder deur ghemeen ghevoelen betamelick ende billich te wesen/ ja al onderhielt hy quade ende oneerlicke reghelen/ yghelick weet dat gheen costgangher daerom gherechticht en is/ teghen sijn danck† by hem te comen/ om die na zijn goetduncken te verbeteren. Maer alsulcken gherechticheyt als een Burgher over sijn huys heeft/ sodanighe heeft oock een ghemeente over het landtschap datse bewoont; daerom als sy tot u seght (twelck oock an yeder ingheseten deur de wetten als gheseyt ghehouden wort) Siet/ dit sijn de ghemeene reghelen daer wy al na leven/ soo ghy in ons landtschap by ons begheert te wonen/ ghy moet u na de selve ghevoughen/ dies niet/ souct een ander plaetse; men is ghehouden/ of hem daer na te schicken/ of te vertrecken. Ende ghenomen dat eenighe van hun reghelen onbillich waren (ghelijck oock in alle landen ghebeurt overmits de goede selve/ deur onweerlicke† inbrake somtijts quaedt worden; Ick late noch varen dat ons dickwils des eensdaechs quaet dunckt/ tgene wy des anderdaechs voor goet achten) sulcx en gherechticht niemant/ om teghen hemlieden danck† by haer te blyven/ om die quade reghelen na sijn ghevallen te verbeteren.

Salmen dan/ mochte yemant segghen/ nummer meer quade wetten of ghebruycken veranderen/ maer die in haer afgryselicheyt altijt laten voortwassen? Ick antwoorde int ghemeen op alle wetten/ regelen/ of saken des staets vande lande/ tghene deur verschey-

[p. 60]

den voorgaende ^*hooftsticken van sommighe in besonder geseyt is: Te weten/ dattet oirdentlick moet geschieden/ deur de ghene dieder wettelicke macht toe hebben. Is die macht tot uwen deele niet ghevallen/ ghy meucht u beste doen/ om hemlieden byde welcke sy bestaet/ daer toe te beweghen/ deur sulcke middel/ als de gheleghentheyt der sake vereyscht: Ten eersten met hemlieden tot u voornemen te raden/ verthoonende (doch met sulcke eerbiedinghe/ als voor een eerbaer ondersaet tot sijn Overheyt betaemt) uwe redenen/ waer uyt ghy acht/ dat sulcx tot slandts welvaert strecken soude: Ten anderen met begeeren/ bidden en smeecken: Ten derden deur uytcoopinge met ghelt of goet/ ende dier ghelijcke. Doch condi hier mede noch tot u voornemen niet gheraken/ de laetste middel die yder vry staet/ so wel om wreede⁺ Tyrannen te straffen/ ende rasende ghemeenten te stillen/ als om quade wetten te veranderen/ is Eerlicke ghewelt; twelck hier in bestaet: Men sal vooral trecken uyt de heerschappie/ vande ghene daermen hem teghen stellen wil/ ende commen tot sulcke plaetse/ daer de teghenwoordighe regieringhe u dijn voornemen toelaet; daer sijnde/ sult (na de ghebruyck van⁺ waerschouwinghe† voor rechte crych) u partie vermanen/ of bevelen/ te doen het ghene ghy verstaet behoirlick te sijn: Soo sy haer dan daer na voucht/ ghy comt tot u voornemen: Ghebeurt de contrarie/ meucht hemlieden openbaer crijch verclaren/ tot de wapen commen/ ende hun also met ghewelt daer toe dwingen/ ofte u fortuyne verwachten. Maer hy die hem onmeughelick acht/ soo wichtighen sake tot goeden einde te brengen/ sal alles sijn loop laten

* Capita

+ D'uyterste al ghemeene cerlicke middel

+ Castigationis ante iustum bellum

[p. 61]

hebben/ Can hy dat niet lijden/ hy mach naer een ander woonplaetse sien: want hem als ondersaet te veinsen/ ende daerentusschen heymelicke ongeoirsaemheyt int werck te stellen/ tis ontrouwe ende onburgerlick misverstant/ daer der ghemeenten groote ellenden uyt spruyten.