Logo DBNL
Het burgherlick leven (1939)

Het burgherlick leven

(1939)–Simon Stevin–rechtenstatus Auteursrecht onbekend

Vorige Volgende

7de hooftstick: Hoemen hem inde religie burgherlick draghen sal.

Sooder eenighe Lantschappen waren/ met gantsche volcommen vryheyt van alle Religien/ alsoo dat yghelick daer in mocht doen al wat hy wil/ so wel int openbaer/ als int heymelick: Voor sulcke plaetsen en behouftmen in die sake/ geen *Burgherlicke onderwyssinghe/ want elck inde Religie doende wat hem belieft gevoecht sich daer/ in dat stick/ na s'landts teghenwoordighen staet. Maer plaetsen die dwanck hebben/ daer is meerder voorsichticheyt noodich: Int ansien van sulcke alleen is ons voornemen hier te handelen als volcht:

Die de Goddelicke reghelen ofte de Religie gantschelick altemael ende sonder twyffelen/ verstaen nae de oirdeninghe des landts daer sy woonen/ oock deghene die gheen Religie en willen/ van dese twee soorten en valt hier niet te segghen: want die/ volghende slechts haer ghemoet/ doen *Burgherlick: Dese/ soo lange sy sulck ghevoelen hebben/ sijn onbequaem om de leeringhe der *Burgherlickheyt te begrijpen/ sooder int 6de Hooftstick breeder af gheseyt is: Vande reste

dan die de Religie voor noodich houden/ valt hier te handelen/ welcke ons op tweederley wyse ontmoeten: Deene/ sonder gheloof van God noch Duyvel/ ofte twyfelende/ niet sekers daeraf besloten hebbende/ maer achten de Religien alleenelick voor versierde† *reetschap/ bequaem om de ghemeenten daerdeur in dwanck te houden. Dander/ die wel eenighe Religie met een vast betrauwen voor seker ende heylich houden/ maer sodanighe/ datse int landt daer sy woonen niet toeghelaten en wordt. Ende want dese twee (hoewel op deen plaetsen ende tijdt meer als op dander) der ghemeenten *onscheydelicke anclevinghen schijnen/ sullen de sake nemen/ niet soo sy wel te wenschen ware/ maer voor tghene sy ís/ verclarende hoe hem yder van dien behoort te draghen/ om weerdich te sijne onder het ghetal der *Burgherlicke gheacht te worden.

Anghesien deerste soorte een Religie nóodich verstaet/ ende dat hemlieden het ghewissen deur dese of+ die form niet en beswaert/ soo eyscht de reden dat sy hun ghevoughen/ na de teghenwoordighe oirdeninge der plaetse daer sy haer wooninghe verkiesen/ latende alles sijn loop nemen sonder hemlieden te beroeren. Haerder yemant sal hier op seggen/ dat de form best met de nature overcommende/ ende tot de meeste gherustheyt ende welvaren des menschelicx gheslachts streckende/ na te trachten ende te verkiesen is voor dander: Seker het waer toe te laten/ als die verkiesinghe oirdentlick gheschiede/ deur de ghene des wettelicke macht hebbende/ maer sulcx an yder van sodanighe speelders met Religie/ vry te stellen/ deen dit/ dander dat/ voor best oirdeelende/ tsoude soo

openbaren oirspronck van ongheschicktheden† sijn/ dattet niet noodich en is daer af wyder te spreken. Dit dan ghelaten/ sullen wat segghen van een ander haer ghemeen ghebreck/ te weten datse voor besonder ervaren persoonen meynen gheacht te wesen/ als sy deur tverclaren haers ghevoelens/ de Religies met listighe *strijtredens bevechten/ ende vinnichlick bespotten; maer de sake wel inghesien/ ten is niet dan een merckelicke ghetuyghe haers misverstants; Want nadien sy selve de Religie voor noodich ende nut achten/ soo ist immers onnoodige onnutte clap/ die teghen haer eyghen oirdeel ende begheerte strijt: Ende of sy schoon met sulcke redenen malcander behaghen/ soo is doch haer gheopenbaert ghemoet hun selven schadelick/ in handel daer ghetrouheyt ghelt: want ghelijck sulck een/ hoewel hy self ongoddelick is/ hem veel liever ende vaster betrout op een *Godvreesende ghewissich mensche/ dan op een sijns ghelijcke/ also ist met anderen oock ghestelt. ick late noch varen dat sy hun sonder noot/ een walghe/ ja tot een schrick maken/ van veel vrome Burghers anders ghesint als sy/ twelck niet dan onmenschelicke menschen niet en schuwen. Andere sijnder onder dit volck die hun verwonderen/ ende niet lijden en connen/ dat eenighe gheleerden (voornamelick diens† eyghenste *vliet inde Godtheyt niet en is/ als *Rechtsgheleerden/ *Ghenesers/ *Wysen etc.) uyt goeder meyninghe de Religie gantsch ende opentlick toeghedaen sijn/ achtende dat sulcx alleen den *Goddisten/ ende de onervaren leecken toestaet; maer het waer beter datse sweghen/ en dochten dat sulcke/ op welcke de ghemeente de ooghe heeft/ bequaem sijn/ om de Religie

die sy noodich bekennen/ in stant ende eere te houden.

Tot hier toe is van de eerste soorte gheseyt. De persoonen der tweede (te weten die een seker Religie hebben/ maer sodanighe die in haer landt niet toeghelaten en wort) ontmoeten ons op driederly wyse: Deerste/ diens *gewissen deur swyghen ende haer stille te houden/ hun niet en beswaert/ maer dienen haer God heymelick na hun verstant/ sonder beroeringe der ghemeente. Dander/ die haer ghevoelen bedectelick voorderen/ so veel teghen slandts Religie heymelick doende als sy connen/ doch en begheeren daerom niet te lijden/ maer voor het gherechte beschuldicht sijnde/ ontkennen al dat hun teghen gaet. De laetste/ die met een onbeweghelick ghemoet/ haer goetduncken teghen Overheyt/ ende des landts oirdeninghe voortdrijven/ ende dat met sulcken vierighe ghenegentheyt/ dat se verlies van goet en leven/ noch schrickelicke pijninghe des lichaems en ontsien/ maer int grootste lijden hun aldergheluckichst achten. Deerste van dese sijn voor *Burgherlicke te ontfanghen: Maer de tweede niet alsoo: want die voor tgherechte darf lieghen/ ende de hielen ghekeert sijnde/ wederom den ouden ganck treden/ ten schijnt de Religie niet die sijn *ghewissen drijft/ maer een onburgherlicke dwalende ghenegentheyt/ daer de meeste menichte ghemeenelick ghebreck af heeft. De derde partie geeft deur haer Godvreesentheydt/ wel een groot vermoeden van stantvastighe eenvoudighe rechtveerdicheyt/ nochtans dwalinge ende misverstant/ twelck alle menschen ghemeen is/ belet hemlieden in haer staet de *Burgherlickheyt te treffen: Maer op dat wy hun (tot sulcke voorschreven plaet-

sen daer dwanck is) na ons goetduncken/ ende cleyn vermeughen te weghe helpen/ ende ten besten raden/ soo laet ons ondersoucken haer ghemeene *strijtreden/ welcke dese is: ‘Men moet God meer onderdanich sijn dan de menschen’. Tis seer wel gheseyt: Maer wat is de wille Gods? datmen hem/ antwoorden sy/ ongheveinsdelick ende vrymoedich diene. Oock goet: daerom trect metter woninghe ter plaetse daer ghy hem ongeveynsdelick ende vrymoedich dienen meucht/ niet met beroerte ende verwarringhe der ghemeente/ maer tot haer vrede ende stichtinghe. Ick en vinde/ segdi/ steden noch dorpen daer mijn gevoelen vryheyt heeft: Soo trect in bosschen of wildernissen/ seer verre vande handt) daer nimmermeer menschen en commen/ ende doedet daer sonder van yemant verhindert te sijn. Ick ghevoel my/ antwoordi/ int *ghewissen bedwonghen/ tot heylighinghe des Goddelicken naems/ te moeten na mijn vermeughen sielen winnen/ twelck daer niet en soude connen gheschieden. Soot u hierom te doen waer/ noch isser goet raet/ men sluyter gheen poorten/ men graefter gheen weghen op/ men stopter rivieren noch zeen/ trect na Parias/ Sipango/ Callensuan/ ofte eenighe der ghelijcke plaetsen/ daer wilde lieden sonder Religie wonen/ twelck oock menschen sijnde/ soo doet daer in haer sielen/ ofte salicheyt te winnen/ dijn uyterste beste/ twelck gheschieden sal sonder overtredinghe der *Godswetten dier landen/ overmits datter gheen en sijn. Maer dit u gheseyt wesende/ ende dat bovendien ander ongheoirsame wyse u beter gheviele/ ghemengt met moort/ brandt/ vercrachtinghe van vrouwen/ schoffieringhe van maeghden/ ende schrickelick verdriet des landts

('t welck ghemeenelick de vruchten sijn daer uyt spruytende/ soo de ervaringhe al te beclaghelick betuycht) tis den verstandighe kennelick/ dat ghy onder tgetal der *Burgherlicke niet gerekent en meucht worden.

De ghemeene reghel dan/ om te besluyten/ is dese: Sy die hun ter voorseyde plaetsen daer dwanck is/ in een ander Religie begheeren te oeffenen dan die des landts/ meughen sien daer af oirlof te vercrighen/ vande ghene/ byde welcke de macht van sulck oirlof te gheven wettelick bestaet: Connen sy daer toe gheraken/ gelijckmen tot verscheyden plaetsen wel doet/ sy commen tot haer begheeren/ sonder van onburgherlicheyt te meughen berispt worden/ want soodanighe oeffeninghe in een ander Religie/ is tghebruyck der vryheyt/ die wettelick vergunt is. Maer sulck oirlof niet connende cryghen/ men sal sich na slandts Religie ghevoughen/ ist niet in allen punten/ doch tenminsten in soo veel/ als daermen deur de overheyt ende wetten toe ghedronghen wort: dies niet†/ éen van tween/ òf daer niet blyven/ òf d'uyterste alghemeene eerlicke middel ghebruycken/ die by teynde des volghenden laetsten *Hooftsticx sal verclaert worden.


Vorige Volgende