Monumenten in Nederland. Flevoland

Met terugblik & registers van de complete serie

Emmeloord
(gemeente Noordoostpolder)

Emmeloord, Centrum vanuit het noordoosten

Stad, centraal gelegen in de Noordoostpolder en in 1942 gesticht als regionaal verzorgingscentrum voor deze polder. De naam is afgeleid van de noorderbuurt van het voormalige eiland Schokland.

Het houten werkkamp Dorp A werd in 1942 geopend. In het door P. Verhagen opgestelde eerste stedenbouwkundige plan uit 1941 werd Emmeloord aan drie zijden door vaarten omsloten (Espelervaart, Urkervaart, Lemstervaart) en aan de noordzijde door het Emmelerbos (1948-'56, ontwerp N. de Jonge). De hoofdstructuur bestond uit een assenkuis met op de kruising een centraal plein, waar een raadhuis en de poldertoren waren gedacht. Op deze basis maakte C. Pouderoyen in 1942 een tweede plan met een iets minder rigide stratenplan door de toevoeging van knikken, asverschuivingen en uitwaaieringen. Ten zuiden van de Urkervaart werd een industrieterrein getekend. Belangrijke stedenbouwkundige elementen waren de oostwest lopende stadsgracht (Korte en Lange Dreef) en parallel daaraan de Lange Nering als winkelstraat. Deze komt aan de westzijde uit op het centrale plein (De Deel) met openbare gebouwen (noordzijde) en het cultureel centrum. De Espelerlaan, de Boslaan-Nagelerstraat en de Sportlaan zijn de belangrijkste haakse straten.

Het nader uitgewerkte plan van Pouderoyen werd in 1947 goedgekeurd, de uitvoering lag in handen van Th.G. Verlaan. Aan de noordwestzijde bouwde men al vanaf 1943 de eerste woningen (Espelerlaan e.o.). Aan de noordzijde van de Lange Nering verrezen drielaagse etagewoningen; van hogere bebouwing werd afgezien. De na-oorlogse Airey-systeemwoningen in de Nijverheids- en de Vogelenbuurt aan de zuidrand zijn alweer gesloopt. Toen in 1962 de gemeente

[p. 54]

Emmeloord

1	Herv. kerk ‘De Hoeksteen’ (zie p. 54)
2	Doopsgez. kerk (p. 54)
3	Chr. Geref. kerk ‘Het Baken’ (p. 54)
4	(Geref.) Nieuw-Jeruzalemkerk (p. 54)
5	R.K. St.-Michaëlkerk (p. 54)
6	administratiegebouw Dienst der Zuiderzeewerken (p. 54)
7	't Voorhuis (p. 54)
8	Postkantoor (p. 55)
9	Brandweerkazerne (p. 55)
10	Odd Fellowhuis (p. 55)
11	Verzorgingshuis ‘De Golfslag’ (p. 55)
12	Stadhuis (p. 55)
13	R.K. lagere St.-Josephschool (p. 55)
14	(Chr.) lagere A. Valeriusschool (p. 55)
15	Prof. Ter Veen-Lyceum (p. 55)
16	kantoren De Deel 21-22 (p. 56)
17	Cebeco-loods (p. 56)
18	Conop-loods (p. 56)
19	Poldertoren (p. 56)

Noordoostpolder werd gevormd, had Emmeloord de omvang uit het plan van 1947 bereikt. Ten zuiden van de Urkervaart ontwikkelde zich een uitgestrekt bedrijventerrein met twee binnenhavens. Het raadhuis kwam niet zoals gepland op het centrale plein tot stand, maar ten westen daarvan (Harmen Visserplein). Het domeinkantoor (1959, S.J. van Embden) op het centrale plein is inmiddels onherkenbaar verbouwd. Ten westen van de Espelervaart verrees het ziekenhuis. Woningbouw verrees eerst aan de noord- en later aan de west- en zuidzijde (Espelervaart, Revelsant). Als laatste is ten oosten van het industriegebied de woonwijk De Zuidert gebouwd.

Kerken. Naar plannen van S. van Ravesteyn kwam in 1951-'52 de Herv. kerk ‘De Hoeksteen’ (Nagelerstraat 2a) [1] tot stand als een recht gesloten zaalkerk met terzijde geplaatste zadeldaktoren. Karakteristiek zijn de profielstenen langs de dakranden en de neobarokke ronde vensters. Inwendig heeft de kerk gelamineerde houten spanten. Het orgel werd gebouwd door W. van Leeuwen (1957). Van Ravesteyn ontwierp rond dezelfde tijd ook de naastgelegen kleine Doopsgez. kerk (Smeden 2a) [2]. De kerk heeft een Verschueren-orgel uit 1963. Uit 1952 dateert verder de Chr. Geref. kerk ‘Het Baken’ (Zuiderkade 7) [3], een kleine traditionalistische zaalkerk naar plannen van Chr. Nielsen en J.H.Chr. Spruit. De (Geref.) Nieuw-Jeruzalemkerk (C. Dirkszplein 10) [4] is een fors gebouw met een kerkzaal boven een onderbouw met nevenruimten. Kenmerkend zijn verder het portaal en de slanke hoektoren. Deze in ‘shakehands’-stijl uitgevoerde kerk verrees in 1953 naar plannen van W.H. Verschoor en bevat een door W. van Leeuwen gebouwd orgel (1955). P. Starmans ontwierp de in 1955-'56 gebouwde rijzige basilicale R.K. St.-Michaëlkerk (Noordzijde 1) [5] met halfronde apsis, lage zijbeuken en een slanke vrijstaande toren met opengewerkte lantaarn. Het orgel is van Valckx & Van Kouteren (1957).

Het voorm. administratiegebouw van de Dienst der Zuiderzeewerken (Jasmijnstraat 9) [6] werd in 1948 ontworpen door de bouwkundige afdeling van deze dienst. Het is een eenlaags gebouw met torenvormig uitgebouwde ingangspartij.

't Voorhuys (De Deel 20) [7] kwam in 1948 naar ontwerp van A.D. van Eck van de Directie van de Wieringermeer tot stand als een multifunctioneel gebouw met schouwburg, beurszaal, hoteldeel en café-restaurant. In 1995 volgde een forse verbouwing onder leiding van architectenbureau Duintjer. Daarbij kreeg de bronzen sculptuur van de drie muzen (1953, J. Bons) een plaats aan de achterzijde.

Emmeloord, Herv. kerk ‘De Hoeksteen’ (2000)

[p. 55]

Emmeloord, Postkantoor

Het postkantoor (Julianastraat 41) [8] met aangebouwde telefooncentrale kwam in 1952 tot stand naar ontwerp van A. Komter.

De voorm. brandweerkazerne (Nijverheidstraat 28) [9], een langgerekt gebouw met betonnen elementen en een slangentoren, werd gebouwd in 1952-'53 naar ontwerp van de Directie van de Wieringermeer.

Het Odd Fellowhuis (Industrieweg 42) [10] is een rond 1960 uitgevoerd verenigingsgebouw met baksteenwerk in kettingverband en een licht gebogen beton-schaaldak.

Het Dokter J.H. Jansen Ziekenhuis (Urkerweg 1) verrees in 1961-'64 naar ontwerp van A.H.J. Swinkels en B.H.E.L. Salemans. Als onderdeel van de latere IJsselmeerziekenhuizen is het vooral aan de oostzijde sterk uitgebreid.

Het verzorgingstehuis ‘De Golfslag’ (Smedingplein 2) [11], gebouwd in 1971 naar ontwerp van A. Bonnema, is een op betonnen pijlers geplaatst gebouw met zes woonlagen en een opbouw. Tussen de pijlers bevinden zich de gezamenlijke ruimten.

Het stadhuis (Harmen Visserplein 1) [12] met twee haakse vleugels en een raadzaal in de binnenhoek werd rond 1986 gebouwd naar ontwerp van P.A.M. Dirks.

Scholen. De R.K. lagere St.-Josephschool (Prof. Lorentzstraat 4-6) [13] is een tweelaagse gangloze school, waarvan de lokalen bereikt worden via entrees aan de voorzijde. Deze school uit 1951 naar ontwerp van D.L. Landman is in 1952 verdubbeld en in 1983 uitgebreid (gerenoveerd 1995). Van zijn hand resteert ook het gymnastieklokaal (Lijsterbesstraat 34) uit 1956. F. Tierie ontwierp in 1954 enkele tweelaagse schoolgebouwen, waaronder de R.K. Bonifatius-M.A.V.O. (Prof. Lorentzstraat 3) en de (Chr.) lagere A. Valeriusschool (jhr. Opperdoes van Alewijnstraat 4) [14]. De laatstgenoemde is een zesklassige school met handenarbeidlokaal. W. van der Kuilen tekende in 1956 twee simpele openbare kleuterscholen met drie lokalen en een speellokaal, te weten Noordzijde 11 en Harmen Visserplein 4. De Chr. Lagere Technische School, nu Emelwerdacollege (Espelerlaan 71), een drielaags gebouw met in het midden een haaks ingangsgedeelte, werd in 1957 gebouwd naar plannen van W.J. Berkemeijer. De Gemeentelijke Lagere Technische School (Nagelerstraat 4) dateert uit 1962. A. Rothuizen en H. Visker verzorgden in 1958 de ontwerpen voor de Bijzondere Middelbare

Emmeloord, R.K. lagere St.-Josephschool

Landbouwschool (De Balkan 16) - in feite een landbouwwinterschool -, met tweelaags hoofdgebouw en een werktuigenhal, en de R.K. Lagere Land- en Tuinbouwschool (De Balkan 11) met handvaardigheidlokaal. Een drielaags hoofdgebouw met haakse asymmetrische eenlaagse aanbouw (westzijde) en een haaks gymnastieklokaal met toneelruimte (oostzijde) heeft het Prof. Ter Veen-Lyceum (Prof. Ter Veenstraat 5) [15], nu Zuyderzeecollege. Dit gebouw met betonskelet en functionalistische vormen verrees in 1958-'60 naar ontwerp van J. Wiedijk. Op het voorplein staat een beeld van een springend paard (J. de Baat).

Woonhuizen. Tot de oudste huizen van Emmeloord behoren de eenlaagse eengezinswoningen Zeeasterstraat 2-36 (1943-'44). De houten woonhuizen Acacialaan 5-13 en Berkenlaan 2-12 zijn door de Nederlandse regering uit Oostenrijk geïmporteerd. Zij waren als tijdelijk bedoeld, maar staan er al sinds 1948. In opdracht van de IJsselcentrale ontwierp W.P.C. Knuttel in 1948 de huizen Plevierenstraat 13-17 en Nagelerstraat 23-27. Aan de Lange Dreef staan drielaagse flats uit 1957 van het type twee-op-één woningen. Voorbeelden van eengezinswoningen

[p. 56]

Emmeloord, Woonhuizen Meidoornstraat 21-27

uit circa 1950 zijn Lijsterbeslaan 1-31, Meidoornstraat 13-19 en 21-27; grotere varianten hiervan zijn de middenstandswoningen Koningin Julianastraat 1-7 en 21-23. Van de schaarse vrijstaande villa's noemen we Boslaan 23 (1955), ontworpen door L.H.O. Buchta en H.G. Treep, en Boslaan 21 (1961) naar plannen van E. van der Linde.

Winkels. Langs de geknikte winkelstraat de Lange Nering begon men in 1952 met de bouw van individueel vormgegeven winkels met bovenwoningen. Interessant is de door F. Klein ontworpen winkel Lange Nering 9 met zijn betonnen omraming. Het naar plannen van J. Jonkman en P. van Dorp gebouwde woon- en winkelpand Lange Nering 14 heeft Franse balkons bij de woningen. Deze in 1972 verkeersvrij gemaakte winkelstraat is later gedeeltelijk overkapt.

Kantoren. In 1951 gebouwd naar plannen van J. Boelens is het voorm. bijkantoor

Emmeloord, Coöperatieve Landbouwhuis (De Deel)

Emmeloord, Woonhuizen Koningin Julianastraat 1-7

kantoor van de Centrale Suiker Maatschappij (Onder de Toren 2-6). Het voorm. bijkantoor van de Rotterdamse Bank (Kon. Julianastraat 37-39), uitgevoerd met speklagen en tuitgevels, kwam in 1952-'53 tot stand naar ontwerp van P.H. Dingemans, S. Wouda en B.O. van de Berg. In de twee vrijwel identieke kantoorgebouwen De Deel 21 en 22 [16], opgetrokken in 1956-'57 in betonskeletbouw naar plannen van C. Nap en C.J.P. van Ede, waren de Nederlandse Algemene Keuringsdienst en het Coöperatieve Landbouwhuis gevestigd. In het Landbouwhuis is nu ook de V.V.V. ondergebracht.

Bedrijfsgebouwen. Voorbeelden van loodsen met betonnen spanten en bakstenen muurvlakken zijn de met zadeldak uitgevoerde Cebeco-loods (Industrieweg 49-51) [17] en de Conoploods (Industrieweg 3-5) [18] met mansardedak. Beide dateren uit 1948; de laatstgenoemde is ontworpen door J.D. Postma.

De poldertoren (De Deel 25) [19] is

Emmeloord, Cebeco-loods

het symbool van Emmeloord en het resultaat van een prijsvraag in 1951 voor een beeldbepalende watertoren. Het winnende traditionalistische ontwerp - met het motto ‘Utilis’ - was van H. van Gent. Bij de uitvoering werd hij geassisteerd door J.W.H.C. Pot. De in 1958 opgetrokken achtzijdige toren heeft een bakstenen bekleding om een betonskelet met drie vlakbodemreservoirs. Verder is de toren voorzien van wijzerplaten en een uitzichtplateau in de opengewerkte lantaarn met tentdak en carillon (1959). De vergulde windvaan heeft de vorm van een koggeschip.

Garagebedrijven. De garage met showroom en bovenwoningen Nagelerstraat 1-5 werd in 1952 gebouwd naar ontwerp van Chr. Stoel. Traditionalistischer van vorm is de garage met bovenwoningen Zuiderkade 2-3 (1952) naar plannen van K.G. Olsmeyer.

Trafohuisjes. Voorbeelden van trafohuisjes met een flauwhellend lessenaarsdak en een strook van betonelementen zijn Goudenregenstraat 1 en Industrieweg 44, beide uit 1951.

Het ijsbaangebouw (Sportlaan 83) is een klein houten eenlaagspand uit 1956.

De Alg. begraafplaats (Espelerlaan 69a), met een katholiek en een algemeen gedeelte, werd in 1948 aangelegd naar ontwerp van de Directie van de Wieringermeer en in 1956 uitgebreid naar plannen van Mien Ruys.