Monumenten in Nederland. Noord-Holland

Hoogwoud
(gemeente Opmeer)

Dorp, ontstaan in de middeleeuwen als veenontginning. In 1414 kreeg Hoogwoud stadsrechten, maar deze waren louter bestuurstechnisch van aard. Langs de Burg. Hoogenboomlaan vormde zich een tweezijdige lintbebouwing en in de 19de eeuw volgde bebouwing aan de Herenweg richting de R.K. kerk. Na de Tweede Wereldoorlog is Hoogwoud in zuidelijke richting uitgebreid.

De Herv. kerk (Radboudstraat 1) is een brede eenbeukige kerk met vijfzijdig gesloten koor en een toren van drie geledingen met balustrade en naaldspits. De twee onderste torengeledingen verrezen kort na 1472. De derde geleding en de omklamping van de onderste geledingen zijn uit 1886. In de toren hangt een door François en Pieter Hemony gegoten klok (1650). Nadat de oude kerk in 1674 door storm was verwoest, kwam de huidige kerk in 1680 tot stand naar plannen van Thijs Jansz (gerestaureerd 1966-'67, D. Fledderus).

Het interieur wordt gedekt door een houten tongewelf. Tot de inventaris behoren een doopvont in Naamse steen (15de eeuw), een overhuifde herenbank (1634), een preekstoel en doophek (midden-17de-eeuws), een tiengebodenbord (1687) en een door L. van Dam & Zn. gebouwd orgel (1878).

De R.K. St.-Joannes Geboortekerk (Herenweg 7) is een driebeukige pseudobasilicale kruiskerk met vijfzijdig gesloten koor en een toren van drie geledingen met achtkantige lantaarn en naaldspits. Ter vervanging van een oudere kerk verrees deze neogotische kerk in 1863-'65 naar ontwerp van Th. Molkenboer. Nadat die tijdens de bouw was overleden, ontwierp zijn zoon W.B.G. Molkenboer de toren (1865). De in 1980 gerestaureerde kerk bevat een Ypma-orgel (1873) en kruiswegstaties van F.L.H. de Fernelmont (1882). De kerkhofkapel (1908) is in 1990 tot columbarium verbouwd.

Het voorm. raadhuis (Burg. Hoogenboomlaan 22) is een dwars pand met souterrain en bel-etage, voorzien van een risalerend middendeel met bordestrap. In de dakkapel boven de omlijste ingang zit een inscriptie (1742) die de stichting door jkvr. Louisa Hedwig van Catz memoreert. Het raadhuis werd naar plannen van Daniël Willemsz Kleeff gebouwd. Een ingrijpende modernisering in 1907 is in 1960 gevolgd door een

Hoogwoud, Boerderij Willemshoeve

evenzeer ingrijpende reconstruerende restauratie (C.W. Royaards).

De voorm. openbare lagere school (Burg. Hoogenboomlaan 9) is een tweeklassige middengangschool uit circa 1920.

Woonhuizen. Met een sierspant uitgevoerd is de notariswoning Herenweg 69 (1888). Eclectische details vertoont het eenlaagse middenganghuis Herenweg 46 (circa 1890), dat werd gebouwd als rentenierswoning.

Boerderijen. De Willemshoeve (Koningspade 17) is een vroeg-17de-eeuwse stolpboerderij voorzien van een uitgebouwd kort vooreind met houten voorgevel en rijk maniëristisch snijwerk boven de ingang. De 17de-eeuwse stolpboerderij Gouwe 48 heeft een gevelsteen met de afbeelding van een schip (1671). De houten halsgevel hoort bij een verbouwing rond 1800. Inwendig bevindt zich een 17de-eeuwse tegelschouw. De in 1850 gebouwde stolpboerderij

Hoogwoud, Windmolen De Lastdrager

[p. 379]

Aartswoud bij Hoogwoud, Herv. kerk, herenbank (1949)

Koningspade 22 heeft een houten puntgevel boven een erker. Monumentaal is de uit 1857 daterende stolpboerderij Koningspade 31 (nu museumboerderij) met houten puntgevel. De 19de-eeuwse gepleisterde herdenkingkapel op het erf herinnert aan de bij Hoogwoud door het ijs gezakte en daarna door de West-Friezen vermoorde rooms-koning Willem II († 1256).

Windmolen ‘De Lastdrager’ (Burg. Hoogenboomlaan 2) is een met riet gedekte achtkantige grondzeiler op een met hout beklede voet. Deze vroeg-17de-eeuwse molen dient als korenmolen.

De grenspaal aan de Herenweg (bij nr. 2), een licht taps toelopende paal met knopvormige bekroning, dateert uit circa 1930 en markeert de grens tussen Opmeer en Hoogwoud.

De R.K. St.-Lambertuskerk van De Weere (Driestedenweg 3), ten oosten van Hoogwoud, kwam in 1905-'06 tot stand naar een neogotisch ontwerp van N. Molenaar en verving een oudere kerk. De rijzige driebeukige basilicale kerk met vijfzijdig gesloten koor heeft een slanke toren van drie geledingen met frontalen en achtkantige naaldspits. Na brandschade in 1963 is de kerk hersteld in 1964. Het hoofdaltaar is uit de bouwtijd, het Ypma-orgel uit 1885. Aartswoud. Dit kleine dorp ten noorden van Hoogwoud is een veenontginning met lintvormige bebouwing, ontstaan in de late middeleeuwen. De in het midden van de 16de eeuw gegraven haven werd na de inpoldering van de Wieringermeer in 1930 gedempt. De Herv. kerk (Schoolstraat 45) is een zaalgebouw met een toren van drie geledingen zonder spits. De in de kern uit de eerste helft van de 16de eeuw stammende toren bevat een door Henricus Nieman gegoten klok (1620) en boven de toreningang zit een gevelsteen van een reparatie uit 1635. De toren kreeg zijn huidige vorm door een omklamping met neogotische details in 1895. De laat-gotische kerk werd in 1884 vervangen door de huidige zaalkerk met eclectische details en gietijzeren rondboogvensters naar ontwerp van A.T. van Wijngaarden. Belangrijk is de dubbele overhuifde herenbank van de familie Soete van Laecken (1641), uitgevoerd in rijke laatmaniëristische stijl met corinthische zuiltjes, familiewapen (opzetstuk) en initialen in ivoor (deurtjes). Het orgel (1885) werd gebouwd door R. Ibach. De enorme voorm. pastorie (Schoolstraat 47) verrees in 1872 naar een eclectisch ontwerp van G. Groen met een gecombineerd ingangsportiek en inpandig balkon. Boerderijen. De 18de-eeuwse stolpboerderij Schoolstraat 4 heeft een ver uitgebouwd vooreind met houten voorschot. De kop-rompboerderij Schoolstraat 43 (circa 1880) is voorzien van eclectische details en rijke gietijzeren stalvenster. Ten oosten van Aartswoud staat de Koggemolen (Kolkweg 2) uit circa 1585, een met riet gedekte achtkantige binnenkruier op een met hout beklede voet.