Monumenten in Nederland. Noord-Holland

[p. 274]

Durgerdam, Raadhuis

Durgerdam
(gemeente Amsterdam)

Dijkdorp, ontstaan op de kort na de St.-Elisabethsvloed (1422) opgeworpen dijk aan de noordoever van het Buiten-IJ. Op deze Waterlandse Zeedijk vestigden zich aanvankelijk vissers en schippers. In 1573 werd Durgerdam door Spaanse troepen verwoest en in 1687 door een dorpsbrand. Daarna was tot 1932 de visserij de belangrijkste bron van inkomensten. Buitendijks werd in 1840 een haven aangelegd (nu jachthaven). Na de watersnood van 1916 heeft men de dijk verhoogd. Het 17de-eeuwse weeshuis brandde in 1925 af. De voornamelijk houten huizen staan tegen de binnenzijde van de dijk, alleen de kerk en de school liggen in de polder. Durgerdam is een beschermd dorpsgezicht dat het karakteristieke van een dijkdorp heeft behouden door het ontbreken van moderne uitbreidingen landinwaarts.

De Herv. kerk (Durgerdammerdijk 76) is een zaalkerk uit 1840 met dakruiter en door lisenen gelede zijmuren. De in 1867 gepleisterde voorgevel bevat mogelijk nog resten van de oude kerk uit 1642. Tot de inventaris behoren een preekstoel (1646), een doophek (circa 1650), drie koperen kronen (1664-'67) en een scheepsmodel (tweede helft 17de eeuw). Afkomstig uit de Herv. kerk te Drunen is het door J.J. Vool gebouwde kabinetorgel (circa 1815, geplaatst 1991).

Het voorm. raadhuis (Durgerdammerdijk 101) is een vierkant houten gebouw met houtskelet uit 1678 (gevelsteen). Het tentdak wordt bekroond door een houten koepeltorentje met wijzerplaat

Durgerdam, Finse school

en klok (1689). Een bordestrap leidt naar een laat-18de-eeuwse empiredeur met snijlicht. Het nu als woonhuis ingerichte pand deed vroeger ook dienst als school en visafslag.

De voorm. openbare lagere school (Durgerdammerdijk 67) is een tweeklassig schoolgebouw uit circa 1910 met mezzanino en aangebouwde onderwijzerswoning. Ertegenover staat een zogeheten Finse school (Durgerdammerdijk 68), een vierklassig houten gebouw uit 1949.

Durgerdam, Woonhuizen Durgerdammerdijk

Woonhuizen. De oude eenlaagse houten dorpshuizen hebben vaak een 17de-eeuws houtskelet van kort na de dorpsbrand van 1687. Voorbeelden hiervan zijn Durgerdammerdijk 38, 43, 44, 87, 123, 124, 135 en 136. Deze hebben alle een (later vernieuwd) puntvormig houten voorschot met windveren en in de top een afweerteken. Tegen het opwaaien van de pannen zijn vaak delen van het dak voorzien van een raamwerk met latten. Het met 17de-eeuws houtskelet uitgevoerde huis Dur-

[p. 275]

gerdammerdijk 144 bezit een 19de-eeuws tuitvormig voorschot. De huizen Durgerdammerdijk 59, 60 en 61 hebben een in opzet 18de-eeuws kern en een houten voorschot met in- en uitgezwenkte zijkanten en een klein bekronend fronton. Durgerdammerdijk 97 is een kleine houten visserswoning met een mogelijk 18de-eeuwse constructie. Van het houten huis Durgerdammerdijk 72, met 17de-eeuws houtskelet, heeft men het voorste deel in de 19de eeuw met een verdieping verhoogd. Voorbeelden van de minder frequent voorkomende dwarse eenlaagspanden zijn de houten huizen Durgerdammerdijk 160 en 206, beide met een mogelijk 18de-eeuwse constructie, alsmede Durgerdammerdijk 134 en 162 (19de eeuw).

De gietijzeren kilometerpalen op de Durgerdammerdijk dateren uit circa 1860 en dragen het opschrift ‘Noorder IJ- en Zeedijk’.

De achtzijdige muziektent (bij Durgerdammerdijk 64), met koepeldak en houten borstwering, dateert uit circa 1920.

Het voorm. Werk aan het IJ voor Durgerdam (bij Durgerdammerdijk 177) kwam tot stand op het in 1701 ten oosten van Durgerdam aangelegde Vuurtoreneiland, dat in 1809 werd versterkt en voorzien van een kustbatterij. De huidige batterij in de vorm van een vijfhoekig eiland stamt uit 1885 en diende voor ondersteunend vuur ten behoeve van het forteiland Pampus. In 1894 kreeg het een bomvrij gebouw. Dit vestingwerk is in 1959 opgeheven. Op het eiland staat een voorm. vuurtoren (Durgerdammerdijk 177), ook lichtopstand ‘De Ydoorn’ genoemd. Ter vervanging van een stenen toren uit 1701 verrees in 1893 deze opengewerkte achtkantige conische toren van gietijzer en profielstaal, waarschijnlijk naar plannen van A.C. van Loo. De toren telt vijf etages (bovenste gesloten) en heeft een omloop op consoles en een lichthuis met koperen koepel.