Monumenten in Nederland. Noord-Holland

Broek op Langedijk
(gemeente Langedijk)

Dorp, ontstaan in de 11de eeuw als de zuidelijkste van de vier langgerekte dorpen aan de Langedijk. Broek wordt voor het eerst vermeld in 1063. De in 1280 vermelde en in 1732 verharde Langedijk werd aangelegd in het moerassige Geestmerambacht, waarin dankzij het ophogen van door water omgeven bouwkavels ‘het rijk der duizend eilanden’ ontstond. Op deze kleine eilanden vond koolteelt plaats en dat leidde in 1887 tot de stichting van de oudste veiling ter wereld. De lintbebouwing van het in 1793 door brand geteisterde dorp heeft zich in de 19de eeuw verdicht. Door de ruilverkaveling in het gebied (1965-'74) is alleen ten oosten van het dorp nog een indruk van het ‘eilandenrijk’ te krijgen.

De Herv. kerk (Dorpsstraat 72), oorspronkelijk gewijd aan St. Pontianus, is een eenbeukige kerk met driezijdig gesloten koor en een houten geveltoren. Het laat-gotische koor stamt uit de 15de eeuw, het schip is vroeg-16de-eeuws. Rond 1860 zijn de voorgevel en de geveltoren vernieuwd; daarin hangt een door Geert van Wou gegoten klok (1504). Tot de kerkinventaris behoren een tiengebodenbord (1642) en een preekstoel (1709).

Overige kerken. Aan de uit 1858 daterende, gepleisterde Doopsgez. kerk (Dorpsstraat 202) werd in 1905 een catechisatielokaal toegevoegd. De voorgevel is vernieuwd in 1968. De Chr.

Broek op Langedijk, Veilinggebouw (1993)

Broek op Langedijk, Betaalkantoor

[p. 249]

Geref. kerk (Dorpsstraat 128) is een zaalkerk uit 1964 met onderbouw en opvallende dakruiter.

Het voorm. postkantoor met directeurswoning (Dorpsstraat 97) verrees in 1917 als een rijzig pand met erker en rationalistische details.

Woonhuizen. Voorbeelden van diepe huizen met puntgevels zijn de gepleisterde eclectische dokterswoning Dorpsstraat 204 (circa 1870) en het met siermetselwerk uitgevoerde huis Dorpsstraat 83 (1895). De kleine villa Dorpsstraat 134 (circa 1910) is voorzien van neorenaissance-details. In ‘Um 1800’-vormen verrezen rond 1910 het herenhuis Dorpsstraat 67 en het huis Dorpsstraat 143 met tandartspraktijk. Dorpsstraat 8-10 en 114-116 (beide circa 1915) zijn voorbeelden van dubbele woonhuizen met mansardedak. Net als bijvoorbeeld Dorpsstraat 43 en 168 hebben ze aan de achterzijde de voor dit gebied karakteristieke koolschuren.

Het veilinggebouw (Dorpsstraat 97) is een door water omsloten langgerekt houten gebouwencomplex, aan de voorzijde bereikbaar via een houten brug. Naar een ontwerp met jugendstildetails van W. Dirkmaat en Joh. Groot verrees in 1912 een houten gebouw met dwarskappen en een opengewerkte klokkentoren. Door dit afmijnlokaal (met veilingklok) voeren tot 1974 de schuiten met de te veilen groente. Voor de wachtende schuiten bouwde men in 1922 achter het afmijnlokaal een houten lighal. Aan beide zijden staat een in recentere tijd gebouwde houten neerzethal. Het complex is in 1979 gerenoveerd. Het vlakbij gelegen voorm. betaalkantoor (Dorpsstraat 92) is een tweelaags pand uit 1921 met expressionistische details, ontworpen door W. Dirkmaat, die zelf ook een van de betaalmeesters was.

Het café Dorpsstraat 98 is een tweelaags pand in zakelijk-expressionistische stijl, gebouwd in 1930 met gele baksteen.