Monumenten in Nederland. Noord-Holland

Bennebroek

Dorp, ontstaan in de middeleeuwen op de rand van een strandwal. De naam verwijst naar een in de loop van de tijd volledig door het Haarlemmermeer opgeslokte veenstrook. Voor het afzanden van

Bennebroek, Herv. kerk

het binnenduingebied groef men vanaf de 16de eeuw enkele vaarten in de richting van het meer. In 1653 werd Bennebroek een zelfstandige ambachtsheerlijkheid, met Adriaan Pauw als ambachtsheer, en in 1658 een zelfstandige parochie. Een bescheiden dorpskern vormde zich op de plaats waar de Binnenweg de Bennebroekervaart kruist. De buitenplaatsen rond het dorp zijn verdwenen, met als laatste het 17de-eeuwse Huis te Bennebroek (gesloopt 1972), waarvan nog wel een deel van de tuin resteert (gewijzigd circa 1765). Na de Tweede Wereldoorlog is Bennebroek sterk gegroeid als forensendorp.

De Herv. kerk (Binnenweg 67) is een classicistische zaalkerk met driezijdig gesloten korte zijden, een ingangsportaal en een forse houten klokkentoren. Na twee afgekeurde ontwerpen liet Adriaan Pauw door Pieter Post een derde ontwerp maken (1644). Bij een bouwstop in 1655 waren de fundamenten en de grafkelder gereed. Onder toezicht van Adriaan Dortsman werd de kerk in 1679-'82 voltooid. Wellicht is het ingangsportaal zijn ontwerp. De na brand in 1955 herbouwde klokkentoren (mogelijk uit 1815) bevat een carillon uit 1922 en heeft een windwijzer in de vorm van een pauw. Het interieur wordt gedekt door een tongewelf en is voorzien van hoekpijlers en toskaanse zuilen. Van het mogelijk door Dortsman ontworpen meubilair (1682) werd de preekstoel vervaardigd door Hendrick Gerritsz Schut met drie door Barent Rijsenbeeck gesneden panelen. Het doophek heeft twee opengewerkte koperen deuren met het monogram van Adriaan Pauw. Van het door Christiaan Müller gebouwde orgel (1742) zijn de met een pauw bekroonde kast en het frontpijpwerk behouden. In 1976 is als aanvulling een instrument uit circa 1700 aangekocht uit Jubbega (Fr). Op het kerkhof bevindt zich het grafmonument voor het anti-revolutionaire kamerlid ds. A.S. Talma († 1916), vervaardigd door D. Wolbers in 1918 (gerestaureerd 1948). De bronzen grafsculpturen van een jonge en een oude arbeider verwijzen naar de door hem ingediende Arbeidswet van 1911.

De R.K. St.-Josephkerk (Kerklaan 11), een driebeukige neogotische

Bennebroek, Psychiatrisch ziekenhuis Vogelenzang, economiegebouw

[p. 226]

kruiskerk met vieringtorentje, werd in 1900 gebouwd naar ontwerp van N. Nelis. Het schip is onvoltooid gebleven. Uit dezelfde tijd dateert de pastorie (Kerklaan 9), met neogotische en neorenaissance-details.

Het R.K. St.-Luciaklooster (Schoollaan 70), gebouwd in 1900 naar ontwerp van N. Nelis, is een U-vormig complex in neorenaissance- en neogotische vormen. De kapel bevat een Maarschalkerweerd-orgel (1900) en heeft glas-in-loodramen van L. Lourijsen (1947). In de kloostertuin bevinden zich een Lourdesgrot en een als portiersverblijf bedoeld tuinhuisje met houtsnijwerk.

Het psychiatrisch ziekenhuis ‘Vogelenzang’ (Rijksstraatweg 113) werd in 1926-'39 gebouwd voor de Vereniging tot Christelijke Verzorging van Geestesen Zenuwzieken in een deels formeel en deels landschappelijk aangelegd park. Langs de centrale as ontwierp A.T. Kraan een symmetrisch gebouwencomplex in zakelijk-expressionistische stijl. Het H-vormige administratiegebouw (1927) draagt de inrichtingsnaam in terracotta-letters. Achter dit hoofdgebouw bevinden zich twee paviljoens (‘Lokhorst’ en ‘Beukenhorst’) en een kruisvormige gestichtskerk (1932). Aan het einde van de as staat het economiegebouw met watertoren (1927-'29). Naast enkele andere verzorgingspaviljoens (1926-'38) bevat het terrein nog diverse dienstwoningen, zoals die voor de geneesheer-directeur (Rijksstraatweg 105; 1927), de geestelijk verzorger (Rijksstraatweg 111; 1928) en enkele artsen (Rijksstraatweg 109 en 107; respectievelijk circa 1935 en circa 1950).

Het voorm. raadhuis (Rijksstraatweg 43) werd in 1894 gebouwd in de vorm van een villa in neorenaissance-stijl.

Scholen. Op initiatief van J.G.M. Willink, ambachtsvrouwe van Bennebroek, kwam in 1904 de Chr. lagere school (Rijksstraatweg 87-89) tot stand naar plannen van J.A.G. van der Steur (vergroot 1925). Uit 1929 dateert de R.K. lagere St.-Franciscusschool (Schoollaan 6-8), een zakelijk-expressionistisch ontwerp van N. Nelis.

Woonhuizen. De gepleisterde huizen Bennebroekerlaan 29 en Binnenweg 35 hebben mogelijk een 17de-eeuwse oorsprong. In 1856 verrees als dienstwoning van het Huis te Bennebroek het gepleisterde dwarse huis Binnenweg 8 (verbouwd 1892). Het heeft gesneden windveren en dakranden, en opmerkelijke decoratieve venster- en deuromlijstingen. Het uit circa 1810 daterende gepleisterde herenhuis Huize Vrede-Oord (Bennebroekerlaan 31-33) kreeg rond 1860 het huidige uiterlijk. Uit die tijd dateert ook de gepleisterde villa Duinlust (Schoollaan 72; vergroot 1925). Rond 1900 gebouwd zijn de woon- en winkelpanden Bennebroekerlaan 93, met trapgevel in neorenaissance-stijl, en Bennebroekerlaan 21. J. Wolbers ontwierp voor burgemeester W.J.D.B. Zubli de villa Bosch en Duinzicht (Rijksstraatweg 79; 1903) met jugendstil- en chaletstijl-elementen. Vergelijkbaar is de villa De Lijsterhof (Bennebroekerlaan 10). Het door J. Gratama ontworpen landhuis Eikenhorst (Rijksstraatweg 71; 1918) heeft ver uitstekende platte daken. Voorbeelden van rond 1920 gebouwde en met riet gedekte villa's zijn Rijksstraatweg 76 en 88, en de houten villa Kleine Sparrenlaan 22 (1923, gerestaureerd circa 1990). De laatste kwam naar ontwerp van architect Wildschut tot stand als atelierwoning voor kunstschilder H. Kruyder. Als bouwpakket geleverd is het houten huis Rijksstraatweg 46 (circa 1920).

Het woningbouwcomplex Van Verschuer-Brantslaan 1-11, een langgerekt bouwblok aan weerszijden van een middengang, werd in 1900 (gevelsteen) gebouwd naar plannen van J. Waller. De woningen waren bedoeld als bejaardenwoningen voor het personeel van buitenplaats De Hartekamp in Heemstede van het echtpaar Van Verschuer-Brants. Nabij het complex staat een gedenkteken in de vorm van een hardstenen obelisk met decoraties.

Een hardstenen obelisk bij Binnenweg 6 herinnert aan het bezoek van koningin Wilhelmina aan het bivak van het instructiebataljon uit Kampen in 1916.

De Linnaeushof (Rijksstraatweg 4) is in 1954 gesticht als openbare botanische tuin en in 1963 aangevuld met een grote speeltuin. Oorspronkelijk was het de botanische tuin van buitenplaats De Hartekamp (Heemstede), waarvan het delen heeft behouden.