Monumenten in Nederland. Zuid-Holland

Zuidland
(gemeente Bernisse)

Havendorp aan de Bernisse, ontstaan na de bedijking van de Polder Zuidland (1416). Een afgedamde kreek werd daarbij vergroot tot een rechthoekige havenkom met bebouwing op de daaromheen

[p. 548]

Zuidland, Herv. kerk

lopende dijk (Ring). Het dorp breidde zich polderinwaarts uit met de Dorpsstraat en de Kerkstraat en daartussen de kerk; dit gedeelte van Zuidland heeft een kerkringachtig karakter. Na de verlanding van de Bernisse in de 16de eeuw werd de haven afgedamd. Op de dam bouwde men in 1878 een raadhuis annex school, waarna de haven in dorpsvijver werd veranderd. Aan de zuidoostzijde langs de Kerkweg verrezen in de 19de eeuw enkele forse boerderijen. Na de Watersnoodramp van 1953 is het gebied tussen dijk en Kerkweg bebouwd.

De Herv. kerk (Kerkstraat 8), oorspronkelijk gewijd aan St. Bartholomeus, is een forse eenbeukige kerk met vijfzijdig gesloten koor en een slanke toren van twee geledingen met afsluitend boogfries en een ingesnoerde naaldspits. De toren verrees in de tweede helft van de 15de eeuw, het laat-gotische schip en koor kwamen begin 16de eeuw tot stand. In 1918 brandde de kerk geheel uit. Bij het herstel naar plannen van H. van der Kloot Meijburg heeft men de 16de-eeuwse zuiderzijbeuk gesloopt. In de toren hangt een door A.H. van Bergen gegoten klok (1919).

De voorm. synagoge (Breedstraat 10) werd in 1887 gevestigd in een uit circa 1860 daterend woonhuis met een gepleisterde afgeknotte puntgevel.

De Geref. kerk (Wilhelminastraat 28) is een forse moderne kerk met lage aanbouwen en een robuuste toren, gebouwd in 1963 naar plannen van H. Sutterland.

Zuidland, Woonhuis Ring 13

Het voorm. raadhuis (Ring 24) werd in 1878 gebouwd in eclectische stijl. Het als school dienende langgerekte eenlaags middendeel wordt geflankeerd door een aangebouwde onderwijzerswoning en een tweelaags raadhuisgedeelte met raadzaal op de verdieping.

Woonhuizen. Van de diverse oude en overwegend diepe huizen in het dorp gaan er enkele tot de 17de eeuw terug. Een gepleisterde puntgevel heeft Kerkstraat 21, dat met jaartalankers is gedateerd ‘1608’. Het rijkst uitgevoerd is het in 1637 (gevelsteen) op de spuisluis van 1609 gebouwde huis Ring 13. De in een tuitgevel veranderde trapgevel is voorzien van sierankers en siermetselwerk in de boogvelden boven de verdiepingsvensters. In opzet 17de-eeuws zijn de diepe huizen Ring 7, Ring 22

Zuidland, Boerderij Even Buiten

(gevel circa 1840) en Ring 1 (gevel 1907). Laat-18de-eeuws is het pand Ring 3 met smalle halsgevel. Het uit 1820 daterende gepleisterde huis Raadhuisstraat 46 kreeg rond 1890 een chaletstijl-sierspant. Hoofd 15 is een eenvoudig dwars eenlaagspand uit circa 1850. Voorbeelden van rentenierswoningen met eclectische details zijn de dwarse eenlaagspanden Kerkweg 5 (circa 1860) en Neckwaerdt (Stationsweg 7). Eveneens in eclectische vormen uitgevoerd is het diepe huis Breedstraat 7 (circa 1880). Het grote tweelaagse notarishuis Huize Loeff (Raadhuisstraat 31) kwam in 1875 tot stand in neoclassicistische stijl. Zakelijk-expressionistische elementen vertoont de forse villa Stationsweg 9 (circa 1925).

Tuinkoepels. In de tuin van Stationsweg

[p. 549]

Simonshaven bij Zuidland, Herv. kerk

7 staat een achtzijdige theekoepel met overstekend rieten dak, gebouwd rond 1800 in Lodewijk XVI-stijl. Achter het dwarse pand Raadhuisstraat 25, met een gevelsteen uit 1770, staat een 19de-eeuwse zeszijdige tuinkoepel.

Winkels. De twee (later gepleisterde) panden Hoofd 3-5 dienden vanaf het midden van de 19de eeuw als bakkerij (met kelderuitbouw) en winkel (rechts). Het kleine huis Dorpsstraat 7 heeft een winkelpui uit circa 1860 voorzien van bovenlichten met zwikken. Jonger zijn het gepleisterde winkelpand Ring 21 (circa 1880) en de winkelpui met rode strekken boven de bovenlichten (circa 1890) van Dorpsstraat 22-24.

Boerderijen. De uit circa 1810 daterende forse zijlangsdeelboerderij Vee en Bouwlust (Kerkweg 7) heeft een woongedeelte met ingezwenkte lijstgevel en een omlijste ingang met empiredetails. Het gietijzeren hek aan de straatzijde werd rond 1870 geplaatst. Vergelijkbaar in opzet is de uit 1872 daterende boerderij Even Buiten (Kerkweg 3), waarvan het woongedeelte een rank pronkrisaliet met eclectische details bezit. De zijlangsdeelboerderij De Zuidhollandse Hoeve (Nieuwe Veerdam 3) heeft een eenlaags tussenlid en een fors dwars geplaatst neoclassicistisch woonhuis, gebouwd in 1871 in opdracht van J. van Beek en C.A. van Beek. Bij de boerderij Het Polderhuys (Nieuwe Veerdam 2) is het tweelaagse, dwars geplaatste woonhuis (circa 1880) gepleisterd en voorzien van een omlijste ingang.

Windmolen ‘De Arend’ (Molendijk 35) is een deels wit gepleisterde ronde stellingmolen uit 1844 met een met dakleer beklede kap.

Begraafplaatsen. De in 1830 aangelegde Alg. begraafplaats (Raadhuissstraat ong.) heeft een gietijzeren hek met gevleugelde zandlopers als decoraties (circa 1900). De uit 1888 daterende Isr. begraafplaats (bij Kerkweg 38) bevat nog vijf grafstenen (1916-'40).

Simonshaven. Dit havendorp ten oosten van Zuidland ontstond begin 14de eeuw na de bedijking van de Polder Simonshaven en had een haven op de Bernisse. Net buiten het dorp staat de Herv. kerk (Lageweg 1), een gepleisterde neoclassicistische zaalkerk met geveltoren, gebouwd in 1852 ter plaatse van de afgebrande middeleeuwse kerk. Het interieur is voorzien van pilasters en een gestukadoord houten koofplafond en bevat een preekstoel met doophek, enkele luifelbanken en een orgel uit de bouwtijd. Een ingezwenkte lijstgevel met iel pronkrisaliet heeft het woongedeelte van de boerderij Ring 16 (circa 1852). Uit 1863 dateert het forse voorm. raadhuis (Ring 42) met gepleisterd middenrisaliet, hoekpilasters en eclectische details. De voorm. eenklassige openbare lagere school (Ring 73) werd rond 1875 gebouwd.