Monumenten in Nederland. Zuid-Holland

Wateringen
(gemeente Westland)

Wegdorp in het Westland, ontstaan op een strandwal nabij een doorwaadbare plaats in de vloedgeul De Gantel, die mogelijk al door de Romeinen werd benut. Rond 1200 werd het Hof van Wateringen gesticht. In 1485 schonk Hendrik van Naaldwijk dit hof aan de cisterciënzers die het verbouwden tot het klooster O.L. Vrouwe van Bethlehem (verwoest 1572). De Wateringse tuinbouwveiling werd in 1899 opgericht. In de 19de eeuw ontwikkelde zich lintbebouwing aan de as Herenstraat-Oosteinde. De daar lopende vaart werd in 1958 gedempt. Bij reconstructie van de kruising met de Kerkstraat in 1936 ontstond het huidige Plein. Na de Tweede Wereldoorlog is het dorp uitgebreid aan de noordwest- en de zuidzijde in een door glastuinbouw gedomineerd gebied.

De Herv. kerk (Plein 5), oorspronkelijk gewijd aan St. Johannes de Doper, is een pseudo-basilicale driebeukige kerk met een ingebouwde toren van twee geledingen met achtkantige spits. De toren verrees rond 1350 tegen een in 1258 gestichte kapel, die midden 15de eeuw werd vervangen door een driebeukig gotisch schip met doopkapel. In 1532 bereikte de kerk haar grootste omvang. De toren werd verhoogd in 1715 en rond 1800 heeft men het onderste deel beklampt. De toren bevat een cachot op de verdieping en verder een door Johan Swijs gegoten klok (1688). Koor en transept van de kerk werden in 1819 gesloopt en vervangen door een sobere driezijdige sluiting. In 1936 heeft men ook de zuilen en scheibogen in het schip gesloopt. Het gebouw is in 1978-'79 gerestaureerd. De forse preekstoel in zware classicistische vormen (1646), gemaakt door Dircks de Milde en Pieter Roman, is afkomstig van het huis Honselaarsdijk en staat sinds 1758 in deze kerk. Tot de inventaris behoren verder spreukborden (1616, 1653), een tiengebodenbord (1824) en een door de firma Bätz & Co. gebouwd orgel (1874). Aan de zuidzijde buiten de kerk liggen grafzerken voor Hendrick Casimir Issack († 1690) en G. de Jong († 1843).

De R.K. kerk St.-Jan de Doper (Herenstraat 162) is een driebeukige pseudo-basilicale kruiskerk met een rijzige toren van drie geledingen met hoektorentjes, frontalen met wijzerplaat en een achtkantige naaldspits. Deze neogotische kerk verrees in 1900-'01 naar plannen van A.A.J. Margry en J.M. Snickers ter vervanging van een schuurkerk uit 1804. Ook het transept heeft drie beuken, waardoor inwendig een enigszins centraliserende opzet is ontstaan. Het interieur wordt gedekt door houten tongewelven (middenbeuken) en bakstenen kruisribgewelven (zijbeuken). Tot de inventaris behoren altaren van atelier Margry (1901) en een door W. Beekes gebouwd orgel (1901). De gebrandschilderde glazen (1901-'11) zijn gemaakt door W. van der Wurff. De forse neogotische pastorie (Herenstraat 160) is eveneens ontworpen door Margry en Snickers. Het voorm. liefdesgesticht (Julialaan 4) met vijfklassige meisjeschool (Julialaan 6) dateert in zijn huidige vorm uit 1913.

Wateringen, Raadhuis

[p. 539]

Wateringen, Autobusgarage

Het Wapen van Wateringen (Plein 4), een tweelaags pand met ingangsomlijsting en bordestrap met empire-details, werd gebouwd in 1828 als raadhuis annex logement met een doorrit naar het achtergelegen kleine waaggebouw. Tot 1920 heeft het als raadhuis dienst gedaan.

Het voorm. raadhuis (Plein 13) is een rijzig gebouw uit 1938 met souterrain, bordestrap met leeuwen (J.C. Altorf) en forse zijtrapgevels. Het ontwerp van A.J. Kropholler vertoont de voor hem karakteristieke robuuste traditionalistische vormen met rationalistische details. Een uitbreiding naar plannen van Kropholler volgde in 1967-'69. Het interieur met gebrandschilderde ramen werd ontworpen door zijn zuster, Julie Kropholler. In de trouwzaal bevindt zich een muurschildering van D. Nijland.

Scholen. De Chr. lagere school (Heulweg 13) is een drieklassige school met aangebouwde onderwijzerswoning uit 1905. Rond 1920 verrees de achtklassige, L-vormige R.K. St.-Jozefschool voor jongens (Herenstraat 45).

Het Hof van Wateringen (Heulweg 9) bestaat uit een omgracht rechthoekig terrein met daarop een eenlaags huis uit circa 1630 voorzien van gekoppelde pilasters. Een rond 1200 ter plaatse gesticht kasteel werd in 1485 ingericht als cisterciënzerklooster en in 1572 verwoest. Tussen 1622 en 1653 was het hof in bezit van Margaretha van der Dussen, die een nieuw huis liet bouwen. Na afbraak van delen in 1807 ging de rest

Kwintsheul bij Wateringen, Boerderij Sonnehoeck, kassencomplex

dienen als boerderij. Het restant is gerestaureerd in 1982.

Woonhuizen. Uitgevoerd met neoclassicistische details zijn de forse tweelaags herenhuizen 't Hooge Huijs (Herenstraat 89), met bordestrap, en Herenstraat 43 (beide circa 1860), het huis Altena (Heulweg 12; circa 1880) en het eenlaagspand Oosteinde 27 (circa 1860). Naar plannen van D. Oosthoek heeft de ‘Wateringse Bouwvereeniging’ in 1925-'31 de arbeiderswoningen aan de Emmastraat en Julianastraat 8-26 laten bouwen.

De boerderij ‘Suydervelt’ (Heulweg 18) is een in opzet 17de-eeuwse grote boerderij met een rond 1840 gepleisterd dwars geplaatst woongedeelte.

De windmolen ‘Windlust’ (Heulweg 10) is een rijzige ronde stellingmolen met een met dakleer beklede kap. Deze in 1869 gebouwde korenmolen is in 1971-'72 gerestaureerd.

De voorm. autobusgarage (Plein 30-36), uitgevoerd met expressionistische details en torentjes, kwam in 1933-'34 tot stand naar ontwerp van architect Bangert voor de in 1921 gestichte busonderneming V.I.O.S. (Vooruitgang Is Ons Streven) van P.H. Lipman. De onderbouw is in 1978 veranderd in winkels.

Kwintsheul. Wegdorp ten zuidwesten van Wateringen, vroeger Quintsheul genoemd. De R.K. St.-Andreaskerk (Kerkstraat 22) is een driebeukige pseudo-basilicale kerk voorzien van een toren van drie geledingen met spits. Deze neogotische kerk verrees in 1892-'93 naar ontwerp van J.H. Tonnaer. In 1951 is het koor vervangen door een grotere, recht gesloten, oostpartij met dwarsbeuk naar ontwerp van N. Molenaar jr. De pastorie (Kerkstraat 20) uit 1893 is ook ontworpen door Tonnaer. Boerderijen. De met klokgevel en ingangsomlijsting uitgevoerde boerderij Kerkstraat 131 dateert uit circa 1860. De boerderij Heulweg 29, met een mogelijk 18de-eeuwse kern, kreeg het huidige uiterlijk rond 1880. Bij de in 1905 opgetrokken boerderij ‘Sonnehoeck’ (Hollewatering 26) ligt een interessant kassencomplex uit de eerste helft van de 20ste eeuw, compleet met ketelhuis, schoorsteen en een ijzeren watertoren op staanders.