Monumenten in Nederland. Zuid-Holland

Warmond

Dorp, ontstaan op een smal gedeelte van een strandwal en voor het eerst vermeld in de 9de eeuw. In 1156 kreeg Warmond een eigen parochiekerk, iets ten noorden

Warmond, Huys te Warmont, plattegrond

van de huidige dorpskern. Gaandeweg verschoof de bebouwing zuidwestwaarts naar de parallel aan elkaar gelegen Dorpsstraat en Herenweg. Langs de Herenweg ontwikkelde zich in de 17de en 18de eeuw een reeks buitenplaatsen die later grotendeels met woningen en villa's werd bebouwd. Aan de spoorlijn Haarlem-Leiden kreeg Warmond in 1863 een station (gesloopt). Nabij de kruising van de Herenweg met de spoorlijn ontstond vanaf circa 1920 een dichtere bebouwing. In het noordelijke deel van het dorp (Oosteinde) bereikte de bollenteelt tussen 1910 en 1930 haar hoogtepunt. Het oostelijke deel ontwikkelde zich, vooral na de Tweede Wereldoorlog, tot een belangrijk watersportcentrum, waartoe rond 1975 het zuidelijk deel van de Zwanenburgpolder is veranderd in een waterplas ('t Joppe).

Huys te Warmont (Burg. Ketelaarstraat 31). Dit aan drie zijden omgrachte huis wordt in 1362 voor het eerst vermeld. Uit die tijd stamt de kern van de toren aan de zuidwestzijde. Na de verwoesting van het kasteel in 1420 bouwde men in de 15de of begin 16de eeuw de westvleugel tegen deze toren. Nadat het kasteel in 1573 door de Spanjaarden was verwoest, liet Johan II van Duivenvoorde tussen 1589 en 1601 de noordvleugel optrekken. Aan de binnenhofzijde kreeg dit bouwdeel in 1628-'29 een galerij naar ontwerp van Salomon de Bray. In 1775-'77 werd het huis in opdracht van Cornelis Pieter baron van Leyden en zijn vrouw H.J. de Thoms gemoderniseerd in Lodewijk XVI-stijl, zodat het huidige gepleisterde U-vormige landhuis tot stand kwam. Daartoe werd de oostvleugel toegevoegd. De symmetrische voorgevel heeft een middenrisaliet met een fronton voorzien van

[p. 527]

het alliantiewapen Van Leyden-De Thoms. Aan het uiteinde van de met een attiek verhoogde zijvleugels staan vierkante paviljoens met tentdak, bekroond door een open klokkenstoel met peervormige spits en wijzerplaten (circa 1780). In de rechter klokkenstoel hangt een klokje met het wapen van Warmond in gotische stijl en het opschrift ‘1392 et vocor Barbara’. Het kasteel is in 1961-'62 gerestaureerd. Het interieur is uitgevoerd in eenvoudige Lodewijk XVI-stijl. De ronde muzieksalon in het paviljoen op de zuidoostelijke hoek heeft rijk stucwerk in neoclassicistische stijl met voorstellingen van bouwwerken, jachttaferelen en voorstellingen die de wetenschap symboliseren.

Het omringende park werd vanaf 1810 in opdracht van Frederik baron van Leyden gewijzigd in vroege landschapsstijl, maar het bevat nog enkele 17de- en 18de-eeuwse formele elementen, waaronder de vierkante omgrachting en het Grand Canal achter het huis. Bij de wijziging heeft men de gracht aan de voorzijde van het huis gedempt en een slingerende oprijlaan en twee slingerende waterlopen aangelegd. Het toegangshek aan de Herenweg bij de brug over de buitenste gracht dateert mogelijk uit het begin van de 19de eeuw. Eind 18de eeuw gebouwd zijn het voorm. koetshuis (Burg. Ketelaarstraat 33) en vermoedelijk

Warmond, Huys te Warmont

ook de dienstwoning Herenweg 139. De L-vormige oranjerie werd opgetrokken in 1830 (gevelsteen) en kreeg in 1910 in opdracht van de Leidse lakenfabrikant C.H. Krantz een achterbouw van sintelsteen. Uit die tijd is ook het met sintelsteen gebouwde speelhuisje in cottagestijl.

De toren van de oude Herv. kerk (Mgr. Aengenentlaan ong.) stamt uit de late 15de eeuw en heeft drie geledingen, een traptoren en een ingesnoerde naaldspits. De bijbehorende, in 1527 aan St. Matthias gewijde, kerk werd in 1573 verwoest. Rond 1600 heeft men alleen de toren en het koor hersteld, maar na 1874 verviel ook het koor. De toren is gerestaureerd in 1975-'76. Binnen de muren van de kerk en daaromheen bevindt zich het kerkhof. In het koorgedeelte liggen enkele 17de-eeuwse grafzerken, zoals die van de families Van Wassenaer en van Nicolaas van Mathenesse († 1617). Op de grafkelder waarin Petrus Codde († 1710) en enkele geestverwanten zijn begraven, staat een hardstenen cippus met obelisk uit 1895. Zijn schorsing in 1702, op verdenking van jansenisme, leidde in 1723 tot de oprichting van de Oud Kath. kerk. Naast de toren staat een grafmonument voor Frederik baron van Leyden († 1821).

De R.K. St.-Mathiaskerk (Herenweg 76) is een neogotische pseudo-basilicale kruiskerk zonder toren, gebouwd in 1857-'59 naar ontwerp van Th. Molkenboer en in 1954 naar plannen van H. van Oerle uitgebreid met zijkapellen en een sacristie. Het interieur wordt gedekt door gestucadoorde tongewelven. Tot de inventaris behoren een 17de-eeuwse communiebank, afkomstig uit de Walburgiskerk te Antwerpen en een later gewijzigd hoofdaltaar (1876, H.J. van den Brink). De pastorie (Herenweg 78) is uit 1900.

De Herv. kerk (Herenweg 82), een T-vormig gebouw met achtzijdige dakruiter, werd gebouwd in 1875 naar een eclectisch ontwerp van A. van der Wilk. Het gebouw heeft hoeklisenen bekroond door obeliskvormige ornamenten. Het interieur is voorzien van stucwerkprofielen en trekstangen en bevat een door N.A. Lohman & Zn. gebouwd orgel (1842; gerestaureerd 1962-'63) afkomstig uit de oude Herv. kerk. De forse pastorie (Herenweg 84) dateert uit 1880 en heeft een gepleisterde, hoger opgetrokken middenpartij.

Het voorm. R.K. St.-Nicolaasgesticht (Kerkdam 2) is een herenhuis uit circa 1780 met een door een fronton bekroond middenrisaliet en Lodewijk XVI-details. Het gebouw was oorspronkelijk ingericht als Remonstr. kerk en diende van 1796 tot 1859 als R.K. kerk.

Het voorm. Groot Seminarie (Mgr. Aengenentlaan 1-3) werd gebouwd

Warmond, Herv. kerk

[p. 528]

Warmond, Raadhuis en dorpsschool

voor de priesteropleiding van het bisdom Haarlem. In 1799 begon men in het gebouw van de voorm. Franse kostschool (1750). Hiervoor in de plaats verrees in 1821 een U-vormig neoclassicistisch gebouw met houten klokkentoren. Naar plannen van Th. Molkenboer werden in 1843 twee zijvleugels toegevoegd en aan de achterzijde een kapel. Deze driezijdig gesloten neogotische kruiskerk heeft een kapellenkrans uit 1897. Tot de inventaris behoren een gesneden hoofdaltaar van L. Veneman (circa 1850) en een door J.J. Vollebregt gebouwd orgel (1863). Nadien zijn onder meer een bibliotheek,

Warmond, Buitenhuis Vroenhof

een voorhuis (gesloopt 1975), een zusterhuis en een auditorium toegevoegd. De omvangrijke uitbreiding ter rechterzijde dateert uit 1930 en bevat een tweede kapel met klokkentoren. Het in 1970 gesloten complex is na verbouwing en restauratie (1971-'76) in gebruik genomen als verpleeg- en bejaardentehuis ‘Mariënhaven’.

Het voorm. raadhuis (Dorpsstraat 36), een wit gepleisterd eenlaagspand met souterrain, werd in 1866 gebouwd naar een eclectisch ontwerp van J. van Lith. De hoofdfaçade met bordestrap grenst aan het dorpsplein.

Scholen. De voorm. dorpsschool (Dorpsstraat 38-40) kwam in 1861 tot stand naar een neogotisch ontwerp van Th. Molkenboer. Het schoolgebouw met ingangsportaal en de naastgelegen onderwijzerswoning zijn diepe panden met tuitgevels, versierd met spitsboognissen. De voorm. bewaarschool, (Herenweg 80), nadien Chr. kleuterschool, is een tweeklassig schoolgebouw uit 1875 met een uitgebouwd ingangsportaal en tudorboogvensters.

Oostergeest (Laan van Oostergeest 1). Deze buitenplaats ontstond bij een in 1651 door Cornelis van Rosenburgh, schout en baljuw van Warmond, aangekochte boerderij. Hij liet rond 1660 het huidige classicistische buitenhuis bouwen. Omstreeks 1710 volgde de uitbreiding met een koepelkamer of speelhuis. Kort na de aankoop in 1726 door vendumeester Cornelis Schrijver voor zijn zoon Paridanus Schrijver, predikant te Warmond, kreeg het huis een omlijste ingang in Lodewijk XIV-stijl. Sinds die tijd wordt het huis ‘Oostergeest’ genoemd. Bij een verbouwing begin 19de eeuw zijn enkele empire-elementen toegevoegd. Het interieur bevat elementen uit de 17de, het midden van de 18de en de vroege 19de eeuw.

Mogelijk naar ontwerp van J.D. Zocher jr. werd het park in de eerste helft van de 19de eeuw gewijzigd in landschapsstijl en voorzien van een lange slingerende waterpartij In het park staan een in oorsprong 17de-eeuws koetshuis, twee 19de-eeuwse houten tuinkoepels en een tuinprieel (circa 1910).

Groot Leerust (Burg. Ketelaarstraat 1). Dit neoclassicistische buitenhuis kwam in twee fasen tot stand. In 1717 liet de Engelsman Benjamin Breadly het huidige achterhuis bouwen, waaraan in 1844 het voorhuis werd toegevoegd. Aan de Leede staat een zeszijdige houten theekoepel met koepeldak uit 1815, waarschijnlijk gebouwd voor J. Siberg, gouverneur-generaal van de V.O.C.

De Vroenhof (Herenweg 52) is een rijk eclectisch buitenhuis, gebouwd in 1865 voor notaris Johan de Crane ter vervanging van het huis Weltevreden, dat in de huidige overtuin was gesitueerd. Aan de tweelaags middenpartij zijn in 1924 en 1930 in bijpassende stijl lagere zijvleugels toegevoegd. Het gietijzeren ingangshek dateert uit circa 1865 en achter het huis staat in het park een oranjerie uit 1881.

[p. 529]

Warmond, Woonhuis Malgré Tout

Woonhuizen. Het diepe huis Jan Steenlaan 36, met een schoudergevel voorzien van een toppilaster (console gedateerd ‘1611’), is het woonhuis geweest van de schilder Jan Steen. Het diepe buurhuis Jan Steenlaan 38 dateert uit 1732 en ook de wit gepleisterde dwarse huizen Dorpsstraat 69-71 zijn 18de-eeuws. Rond 1820 gebouwd zijn Herenweg 79, met omlijste ingangspartij, en het gepleisterde pand Mgr. Aengenentlaan 2. Het in de 19de eeuw gepleisterde herenhuis Dorpsstraat 73 heeft een geprofileerde kroonlijst en een fraai gebeeldhouwde deur uit circa 1820. Het was enige tijd in gebruik als postkantoor. Een 19de-eeuwse bepleistering heeft ook het herenhuis Dorpsstraat 68-70, waarvan de rechte kroonlijst en deuromlijstingen Lodewijk XVI-motieven vertonen. Een voorbeeld van een middenganghuis uit circa 1890 is het huis Sub Rosa (Herenweg 93).

Rond 1900 in chaletstijl gebouwd zijn de huizen Herenweg 47-49 en neorenaissance-details vertoont het dubbele huis Herenweg 51-53 (circa 1905). Een opmerkelijke eclectische vormgeving bezit het woningblok Herenweg 55-59 met een overdekt balkon met forse corinthische zuilen en een schelpvormige bekroning. De villa Hagheweyde (Oranje Nassaulaan 12-12a; 1912) verrees voor G.L. de Wetstein Pfister naar een ontwerp in landhuisstijl van A.P. Smits en J. Fels. Het met riet gedekte en met kruisvensters uitgevoerde landhuis Malgré Tout (Oranje Nassaulaan 16) dateert uit circa 1912. Het in ‘Um 1800’-stijl opgetrokken landhuis Huize Gerto (Oranje Nassaulaan 22; 1913-'15) heeft een loggia en een door zuilen gedragen halfrond balkon. In expressionistische stijl uitgevoerd is het huis Burg. Ketelaarstraat 23 (1929). Opmerkelijk zijn de door de firma Padox gebouwde houten huizen Herenweg 115-117 (1934).

Boerderijen. De rond 1700 gebouwde hallenhuisboerderij Meerrust (Dorpsstraat 5) heeft een met riet gedekt voorhuis met topgevel en links in een risalerend gevelgedeelte een kelder met opkamer. De uit 1717 daterende hallenhuisboerderij Jan Steenlaan 9-11 bezit een hoog voorhuis. Bij beide boerderijen staat een zomerhuis. De gepleisterde, in oorsprong mogelijk 17de-eeuwse, boerderij Dorpsstraat 43 kreeg bij een verbouwing rond 1860 het huidige eclectisch aanzicht met een hoger opgetrokken middenrisaliet. De langhuisboerderij Het Zwanenburg (Jan Steenlaan 5-7) werd in 1880 in neorenaissance-stijl gebouwd en heeft, evenals het naastgelegen zomerhuis, gesneden windveren en een geveltopversiering. Uit 1885 dateert de langhuisboerderij Oudershoeve (Dorpsstraat 89) met siermetselwerk in gele baksteen.

De bollenschuur met woonhuis Dorpsstraat 19 werd in 1902 gebouwd met een mansardedak.

Horeca. Het stationskoffiehuis (Herenweg 1), een paviljoenvormig gebouw met terras, werd rond 1920 gebouwd nabij het inmiddels gesloopte station. Het gebouw van hotel De Stad Rome (Baan 4), dat van begin 19de eeuw tot 1867 de functie van raadhuis had, werd rond 1905 verbouwd in eenvoudige jugendstil-vormen, evenals het Hotel De Zon (Dorpsstraat 114) uit 1910.

Straatmeubilair. Bij de Haarlemmertrekvaart staat op de grens met Oegstgeest een wit geschilderd smeedijzeren tolhek (Oranje Nassaulaan ong.) uit 1784 met gekroonde wapens van de familie Van Limburg Stirum en het dorp Warmond. Uit 1871 dateert de vierkante nauurstenen dorpspomp aan de Dorpsstraat (tegenover nr. 36). De muziektent op de Baan werd rond 1930 opgericht en bestaat uit een met riet gedekte houten bovenbouw op een bakstenen voet.

De post recreatietoezicht (Gemeentehaven ong.) is een eenvoudig bakstenen gebouwtje uit circa 1910 met daarbij een botenhuis voor de reddingsboot.

De wit gepleisterde betonnen starttoren met commandopost (Sweilandpolder 7), gelegen aan de Kagerplassen ten oosten van Warmond, werd in 1921-'22 opgetrokken naar ontwerp van M.Th. Elout voor de Koninklijke Zeil-, Roei- en Motorsportvereeniging ‘De Kaag’ (opgericht 1910). De commandopost onder een uitkragend rieten tentdak heeft twee erkers en een balkon op zware consoles. Het in 1932 toegevoegde gebouw van de sociëteit De Kaag (Sweilandpolder 8) heeft een met riet gedekt twaalfzijdig tentdak met lichtbeuk (gerenoveerd 1997).

Poldermolens. In het poldergebied ten oosten van Warmond staan verschillende poldermolens. Er zijn twee houten wipmolens, te weten de Zweilandermolen (Sweilanderpolder ong.) uit circa

[p. 530]

1632, die de gelijknamige polder bemaalde, en de uit 1859 daterende Veermolen (Paddoxlaan ong.) - nu Nieuwe Hofmolen - die in 1981 is overgebracht naar de huidige plaats om met een vijzel de Hofpolder te kunnen bemalen. De overige molens zijn ronde bakstenen grondzeilers met een rieten kap en een scheprad, te weten de Boterhuismolen (bij Zijldijk 4; 1744) voor de bemaling van de polder Boterhuis, de Zwanburgermolen (Zwanburgerpolder 4; 1805) voor de Zwanburgerpolder, de molen De Kok (Tuinder- of Kogjespolder ong.; 1809) voor de Tuinder- of Kogjespolder en de Lakermolen (Eiland Faljeril ong.; 1818) voor de zomerbemaling van de Lakerpolder. De Broekdijkmolen (Broekweg ong.), een met riet gedekte achtkante grondzeiler met scheprad uit 1840 (rond 1976 na brand berbouwd), bemaalt de Broek- en Simontjespolder. Opmerkelijk is het houten wipstaartmolentje Faljeril (Faljeril ong.), gebouwd in 1936 naar plannen van A.J. Dekker.