Monumenten in Nederland. Zuid-Holland

Spijkenisse

Dijkdorp, ontstaan in de 12de eeuw op de noordoever van een kreek in de Spijkenisse Polder. Op de kreekrug werd de Voorstraat aangelegd. Na de afdamming van de kreek (kort vóór 1300) ontstond de Nieuwstraat en bij de Kaaistraat werd een haven aangelegd (afgedamd 1975). Verder de polder in bouwde men de oorspronkelijk omgrachte, nu geheel vrijstaande, parochiekerk. Het dorp overstroomde in 1530, 1532 en 1570 en werd geteisterd door enkele dorpsbranden. Spijkenisse maakte een spectaculaire groei door nadat in 1957 vlakbij een Shell-raffinaderij was gevestigd en het dorp in 1958 de status van groeikern kreeg. De in 1965 opgeheven tramverbinding met Rotterdam heeft men in 1985 vervangen door een metrolijn. Het hele gebied van de oude Spijkenisse Polder is inmiddels volgebouwd met uitbreidingswijken.

De Herv. kerk (Kerkring 2) is een brede eenbeukige kruiskerk met vijfzijdig gesloten koor en een (scheefgezakte) toren van twee geledingen met overhoekse steunberen en een tentdak. De

Spijkenisse, Raadhuis Kon. Julianaplein 1

Spijkenisse, Raadhuis Noordeinde 7

vroeg-14de-eeuwse onderbouw van de toren werd midden 15de eeuw verhoogd. Kort daarvoor was het laat-gotische koor gereedgekomen. In de toren hangt een door Steven Butendiic gegoten klok (1481). Het dwarsschip volgde in de tweede helft van de 15de eeuw. Begin 16de eeuw bouwde men het brede schip (gevelsteen 1521) met aan noord- en zuidzijde een laat-gotisch zandstenen ingangspoortje. De kerk is gerestaureerd in 1933-'44, onder leiding van H. van der Kloot Meijburg, en in 1966-'67. Tot de inventaris behoren een preekstoel (1618), een in 1967 tot koorhek vertimmerd

[p. 493]

Spijkenisse, Trambrug, toegangsportaal (1991)

doophek (1618) en een orgelkast (1860).

Overige kerken. De in 1962 naar ontwerp van J.H. den Heijer gebouwde (Geref.) Ontmoetingskerk (Kon. Wilhelminalaan 1) is een rijzige zaalkerk in traditionalistische vormen. R.H. Fledderus ontwierp de (Herv.) Michaëlkerk (Anjerstraat 26) uit 1963, een moderne zaalkerk met lage aanbouw en betonnen klokkentoren.

Raadhuizen. Het oude raadhuis annex veldwachterswoning Noordeinde 7 is een bepleisterd eenlaagspand uit 1886, gebouwd ter plaatse van de oude dorpsschool. Aan de achterzijde staat een klein vrijstaand cachotgebouw (circa 1850). Het voorm. raadhuis Kon. Julianaplein 1 uit 1957 is een fors tweelaags pand in traditionalistische stijl voorzien van een vooruitstekende ingangspartij met halsgevel.

Hekelingen bij Spijkenisse, Boerderij Bouwlust-Zeldenrust

De voorm. openbare lagere school (Vredehofstraat 12-14) werd in 1883 gebouwd als een achtklassige school met aangebouwde onderwijzerswoning.

Woonhuizen. Uit het begin van de 20ste eeuw dateren het huis Noordeinde 48 (1905) met rationalistische details en de rentenierswoning Noordeinde 13 (1912) met sobere neorenaissance-details. De volkswoningbouw aan de Nobelstraat kwam in 1916 in opdracht van de betonfabriek Alb. van Bodegom & Co. tot stand.

De windmolen ‘Nooit Gedacht’ (Noordeinde 99) is een deels wit gepleisterde ronde stellingmolen uit 1844 met een met dakleer beklede kap, gebouwd als korenmolen.

Het gemaal ‘De Leeuw van Putten’ (Noordeinde 93) werd in 1881 gebouwd naar ontwerp van J. Paul met een tweebeukig machinehuis in eclectische stijl. Het in 1946 geëlektrificeerde gemaal staat aan het einde van de in 1563-'66 gegraven Vierambachtenboezem.

Van de voorm. trambrug over de Oude Maas (bij Tramdijk 1) resteren na de sloop in 1978 nog de ijzeren toegangsportalen met naastgelegen brugwachterswoningen. De brug werd in 1900-'03 gebouwd naar ontwerp van H. Henket en in 1934 tevens geschikt gemaakt voor autoverkeer. De ernaast gelegen Spijkernisserbrug uit 1978 heeft betonnen heftorens. In deze brug zijn vier brugdelen verwerkt van kort daarvoor gesloopte Moerdijk-verkeersbrug over het Hollandsch Diep (1936).

Hekelingen. Dit dijkdorp ten zuiden van Spijkenisse is ontstaan na de bedijking van de Polder Klein Schuddebeurs. Boerderijen. De hoeve ‘Bouwlust-Zeldenrust’ (Aaldijk 1) heeft een woonhuis uit 1611 met hoge puntgevel. De deels met hout beklede schuur werd hier in de 18de eeuw haaks tegenaan geplaatst. Het eveneens haaks aangebouwde zomerhuis met afgeknotte halsgevel dateert uit circa 1850. Voorbeelden van zijlangsdeelboerderijen zijn Dorpsstraat 5 (circa 1870) en ‘Puttenstein’ (Aaldijk 3; 1909). Een ontwerp van A. Dekker is de in 1927 gebouwde moderne boerderij ‘De Wolvenstee’ (Wolvenpolder 1) met vierbeukige middenlangsdeel. De Herv. kerk (Dorpsstraat 12) is een sobere neoclassicistische zaalkerk uit 1851 (verbouwd 1984). In de geveltoren hangt een klok uit 1285. Voorbeelden van middenganghuizen zijn Dorpsstraat 25 (1849) en Dorpsstraat 28 en 30 (beide circa 1880). Het voorm. raadhuis (Dorpsstraat 89) is een tweelaags pand uit 1908 met een gepleisterde asymmetrische middenrisaliet.