Monumenten in Nederland. Zuid-Holland

Noordwijkerhout

Dorp, ontstaan in de 12de eeuw op een strandwal direct achter de duinen. Ter plaatse van een oudere kapel verrees rond 1250 de dorpskerk op initiatief van het geslacht Van Boekhorst. Een in de 13de eeuw opgetrokken cisterciënzerklooster lag op het terrein van de latere buitenplaats Leeuwenhorst. De bebouwing concentreerde zich eerst langs een over de strandwal lopende weg (Dorpsstraat-Herenweg). De bebouwing rond de kerk volgde daarna. Haaks op de Hoofdstraat ontstond de Havenstraat, van waaruit men via de Schippersvaart verbinding had met de Leidsche Trekvaart. Na de Tweede Wereldoorlog is het dorp aan de noord- en de zuidzijde uitgebreid.

De Herv. kerk (Dorpsstraat 7), oorspronkelijk gewijd aan St. Petrus en Paulus,

Noordwijkerhout, R.K. psychiatrische inrichting St. Bavo, hoofdgebouw

is een wit gesausde eenbeukige kerk met een recht gesloten koor en een ingebouwde westtoren van drie geledingen die een ingesnoerde naaldspits draagt. Uit circa 1250 stammen de onderste twee geledingen van de toren en de onderste delen van de schipmuren, die zijn voorzien van kleine rondboogvensters. Van een 13de-eeuws smal koor met halfronde sluiting zijn in 1950 de fundamenten blootgelegd. De bovenste torengeleding kwam rond 1500 tot stand, toen ook het schip werd verhoogd. In de toren hangt een door Christiaan en Jan Seest gegoten klok (1797). Na de verwoesting van de kerk in 1573 volgde rond 1620 herbouw zonder koor. In 1975 is de kerk gerestaureerd. Het in schoonmetselwerk uitgevoerde gotische koor is in 1986 gereconstrueerd. Tot de inventaris behoren een door Pieter Colijn vervaardigde preekstoel (1687), een 18de-eeuwse herenbank en een orgel van N.A. Lohman (1841).

De R.K. H.H. Victor en Petrus en Pauluskerk (St.-Victorlaan 13) is een driebeukige neogotische kerk, gebouwd in 1851-'52 naar ontwerp van Th. Molkenboer. In 1897-'98 werd het koor vervangen door een groter neogotisch transept en koor naar plannen van P. Snel. Het oorspronkelijke geveltorentje heeft men in 1937 gesloopt. Naast de kerk verrees toen een sobere toren met ingesnoerde spits naar ontwerp van B.J.M. Stevens. De kerk is in 1985 gerestaureerd.

[p. 378]

Noordwijkerhout, Groot-Seminarie Leeuwenhorst

De pastorie (St.-Victorlaan 11) is een L-vormig wit gesausd herenhuis uit 1897 met neogotische details (verbouwd 1940). De wit gepleisterde kosterij met garage (St.-Victorlaan 15) dateert uit 1936 en is voorzien van een terracottareliëf met Regina Coeli-voorstelling.

De R.K. St.-Josephkerk (Herenweg 13) is een kruiskerk met terzijde geplaatste toren, gebouwd in 1916 naar ontwerp van W. Robbers. De huidige voorbouw dateert van een grondige verbouwing in 1964-'66. In sobere traditionalistische stijl ontwierp Robbers tevens de pastorie (Herenweg 15) en het voorm. zusterklooster (Herenweg 9-11).

De R.K. psychiatrische inrichting ‘Sint Bavo’ (Langevelderweg 27) kwam in 1913-'14 tot stand als krankzinnigengesticht naar ontwerpen in neoromaanse en neorenaissance-vormen van Jos. Bekkers. Als basis gebruikte hij het grondplan van het St.-Servatiusgesticht te Venray. Het hoofdgebouw heeft een torenvormig risalerend middendeel. Daarachter staat een kruisvormige kapel, voorzien van een met koper beklede ronde vieringkoepel en een vierkante klokkentoren met tentdak. De tweelaagse paviljoens in sobere rationalistische vormen kwamen tot stand in de jaren 1914-'20. Aan de overzijde van de weg staan de in overeenstemming met

Noordwijkerhout, Raadhuis Herenweg 4 (1985)

het hoofdgebouw uitgevoerde rectorswoning (Langevelderweg 6; 1925, Jos. Bekkers), de directeurswoning (Langevelderweg 12; circa 1920) en twee dokterswoningen (Langevelderweg 8-10) (circa 1920).

Het voorm. Groot-Seminarie ‘Leeuwenhorst’ (Langelaan 1) werd in 1958-'61 gebouwd naar een ontwerp in wederopbouwstijl van A. van Kranendonk in opdracht van het bisdom Rotterdam (opgericht 1956). Wegens het teruglopende aantal priesters moest het complex al na tien haar zijn poorten sluiten. Vanaf de jaren zeventig is het als congrescentrum in gebruik. In 1993-'94 zijn de zijvleugels ingrijpend verbouwd tot congreshotel. Opmerkelijk zijn de grote centraalbouw-kapel met koepel en de vrijstaande hoge toren.

Raadhuizen. Het voorm. raadhuis Herenweg I werd in 1904 gebouwd naar een ontwerp met rationalistische elementen van Ed. Cuypers. In 1930 verrees naar plannen van A.J. Kropholler (in samenwerking met A. Siebers) het huidige raadhuis Herenweg 4 met souterrain en forse trapgevels in de voor Kropholler karakteristieke robuuste traditionalistische stijl met rationalistische details. De bordestrap naar de beletage is voorzien van beelden van een bloemenverkoopster en een bollenrooier (L. Zijl). In 1956 is het raadhuis uitgebreid naar plannen van Kropholler (in samenwerking met R.J. Veendorp). In de gang bevindt zich een muurschildering van D. Nijland.

De R.K. lagere school ‘De Prinsenhof’ (Langevelderweg 2-2a) is een tweelaags schoolgebouw met plat dak, gebouwd in 1917 als R.K. meisjesschool St.-Joseph. In 1930 heeft men aan de Langevelderweg een lange zakelijkexpressionistische vleugel met tweelaags hoekpaviljoens aan weerszijden van een gymnastieklokaal toegevoegd en een kleuterschool aan de achterzijde.

Leeuwenhorst (Leeweg ong.). Deze uit een voorm. cisterciënzerklooster voortgekomen buitenplaats werd vanaf 1676 bewoond door raadpensionaris Gaspar Fagel, een groot plantenverzamelaar. Van de oranjerie, kassen en tuinaanleg uit die periode is echter niets bewaard gebleven. Het huis Leeuwenhorst werd in 1802 gesloopt. Het echtpaar Van Limburg Stirum-Gevers liet in 1880 naar ontwerp van W.C. Mulder een nieuw huis bouwen voor hun erfgenaam, jhr. A.D.Th. Gevers van Kethel en Spaland, maar dat huis werd in 1943 afgebroken in opdracht van de Duitsers. Wat resteert, is het uit 1884 daterende koetshuis (Gooweg 36) met een trapgevel

[p. 379]

voorzien van sierankers en medaillons met paardenhoofden. Verder zijn er twee 18de-eeuwse natuurstenen hekpijlers in Lodewijk XV-stijl (bij Leeweg 19).

Klein Leeuwenhorst (Gooweg 45). Dit wit gepleisterde neoclassicistische buitenhuis uit 1858 heeft een opgaand middenrisaliet waarin een wapensteen is geplaatst. Boven de ingang in de gevel aan de parkzijde zit een balkon op voluutconsoles. In 1871 werd het huis eigendom van jkvr. S.G.F. Gevers, echtgenote van F.A.G. graaf van Limburg Stirum. Een betimmering in neo-Lodewijk XVI-stijl is overgebracht uit het (nieuwe) huis Leeuwenhorst. Bij Klein Leeuwenhorst horen een koetshuis (Gooweg 45a; 1858, vergroot 1950) en portierswoning ‘De Patrijs’ (Gooweg 47; 1872).

Het huis Dijkenburg (Westeinde 82), oorspronkelijk een hofstede met herenhuis, werd in 1864 herbouwd na brand. In 1905 en in 1928 is het huis nogmaals herbouwd of hersteld. Het huidige neoclassicistische herenhuis, tegenwoordig in gebruik als hotel, is in 2003 gerestaureerd.

Het vakantiehuis ‘De Vonk’ (Westeinde 94), gebouwd in 1918-'19 voor de Vereeniging Buitenverblijf van het Leidsche Volkshuis, is een gezamenlijk ontwerp (Gesamtkunstwerk) van J.J.P. Oud en Th. van Doesburg volgens de principes van De Stijl. Oud ontwierp een sober, symmetrisch opgezet bakstenen gebouw, terwijl in het interieur de centrale

Noordwijkerhout, Huis Klein Leeuwenhorst

hal en het trappenhuis door Van Doesburg zijn voorzien van asymmetrisch opgezette geometrische kleurencomposities. De gekleurde glas-in-loodramen zijn ontworpen door H.H. Kamerlingh Onnes.

Kwekerswoningen. Het dwarse huis Kerkstraat 110 (circa 1890) heeft een tweelaags bollenschuur. Voorbeelden met aangebouwde bollenschuur zijn het huis Schippersvaartweg 17 (circa 1900) en het met jugendstil-details uitgevoerde huis Nieuw Schimmelpenninck (Schippersvaartweg 21; 1910). Iets jonger zijn de kwekerswoningen Kerkstraat 7 en 9 (beide circa 1920).

De poldermolen ‘Hogeveensemolen’ (bij Leidsevaart 82), een met riet gedekte achtkante grondzeiler uit 1654 met scheprad, bemaalt de Hoogeveensepolder.

Boerderijen. Voorbeelden van 19de-eeuwse langhuisboerderijen zijn Leeweg 23 (1874), met siermetselwerk in gele steen, de Petronella Hoeve (Leeweg 7; 1875) en de boerderijen Op Hoop van Zegen (Westeinde 76; 1892), met omlijste ingangspartij en serliana, en Dorpsring 6 (1896). De uit 1909 daterende langhuisboerderij Nieuw Welgelegen (Kerkstraat 87) heeft een voorgevel met jugendstildetails.

Het trafohuisje (Kerkstraat 96-98) werd rond 1925 gebouwd en heeft een plat betonnen dak.

De R.K. psychiatrische inrichting ‘Sancta Maria’ (Langevelderlaan 1), gelegen ten noorden van Noordwijkerhout, kwam in 1927-'29 tot stand als krankzinnigengesticht naar ontwerp van Jos. Bekkers en is gesitueerd in een parkachtige omgeving. Het langgerekte drielaags hoofdgebouw is uitgevoerd in zakelijk-expressionistische stijl met midden- en hoekrisalieten. De T-vormige kapel van de inrichting heeft een overhoeks geplaatste vieringtoren en smalle spitsboogvensters. Het complex omvat verder diverse paviljoens en een centrale keuken.

De Zilk. Dit gehucht ten noorden van Noordwijkerhout ontstond na de afzanding van dit gebied in de 19de eeuw. Van de boerderij ‘Vaart Wel’ (Zilkerduinweg 362) werd het woonhuis rond 1820 gebouwd. Het woonhuis Zilkerduinweg 371 dateert uit 1889. De in 1919-'20 naar ontwerp van Jos. Margry gebouwde R.K. H. Hartkerk (Beeklaan 13) is een neogotische pseudobasilicale kerk met een driezijdig gesloten koor en een voorportaal geflankeerd door twee kleine kapellen. De terzijde geplaatste toren werd in 1928 voltooid. Uit de bouwtijd van de kerk dateren de pastorie (Beeklaan 14) en de voorm. R.K. lagere school (Beeklaan 15).