Monumenten in Nederland. Zuid-Holland

Nieuwe-Tonge
(gemeente Middelharnis)

Voorstraatdorp met kerkring, gesticht kort na de bedijking van de polder Het Noordland (1461). De kerkring met kerkgracht komt uit op de korte Voorstraat. De haven werd na de bedijking van de polder Klinkerland (1504) gedempt en verplaatst naar het westelijker gelegen gehucht Battenoord. Nieuwe-Tonge had te lijden van de Watersnoodramp van 1953. Daarna is het dorp aan de oostzijde uitgebreid.

De Herv. kerk (Kerkring 29) is een eenbeukige kruiskerk met vijfzijdig gesloten koor en een gedrongen toren van vijf lage geledingen met balustrade en achtzijdige spits. Deze laat-gotische kerk werd rond 1500 gebouwd. Tegen de toren bouwde men in de 16de eeuw een doopkapel. Het koor brandde in 1723 gedeeltelijk uit. Tegen de noordzijde van

Nieuwe-Tonge, Herv. kerk (1978)

het schip werd in 1777 een hardstenen portaal geplaatst. Bij de restauratie in 1965-'69 heeft de toren de gemetselde balustrade gekregen en hebben schip en transept hun 19de-eeuwse venstertraceringen behouden. Het interieur wordt gedekt door een houten tongewelf en bevat een preekstoel met lezenaar in Lodewijk XVI-vormen (1817).

Ter afsluiting van de brug over de kerkgracht staat een toegangshek met siervazen in Lodewijk XV-stijl, afkomstig van het buiten Langendam bij Sommelsdijk (1842 hier geplaatst).

Het voorm. raadhuis (Voorstraat 2) werd in 1927 gebouwd naar een traditionalistisch ontwerp van J. van Vliet en J. van Bokkum. Van de afgebroken voorganger zijn het Justitia-beeld (1776) en

Nieuwe-Tonge, Raadhuis

[p. 364]

de door Johannes Specht gegoten klok (1765) overgenomen.

Woonhuizen. Het huis Kerkring 20 met gepleisterde klokgevel dateert in opzet van circa 1800. Neorenaissancedetails heeft de dokterswoning Korteweegje 1 (circa 1900); chaletstijl-elementen sieren de voorm.

onderwijzerswoning Kerkring 9 (circa 1910). Het forse herenhuis Kerkring 18 (1914) en de voorm. pastorie Kerkring 19 (circa 1915) vertonen rationalistische details. Naar ontwerp van G. van Varik kwamen in 1930 voor de woningbouwvereniging ‘Werkmansbelang’ de vrijstaande eenlaags woningen Klinkerlandseweg 11-29 tot stand.

Windmolen ‘de Oranjeboom’ (Molendijk 91) is een ronde grondzeiler met een met dakleer beklede kap. Deze in 1768 gebouwde korenmolen is in 1983 gerestaureerd.

De Alg. begraafplaats (Korteweegje ong.), aangelegd in 1829, bevat opvallende graven van onderwijzer G. van Driel († 1918) en scheepsbouwer C. Verolme († 1981). Bij het grafteken van G.J. de Wilde († 1935) stellen drie beelden de ‘These’, ‘Antithese’ en ‘Synthese’ voor.