Monumenten in Nederland. Zuid-Holland

Hillegom

Dorp, ontstaan op een strandwal en voor het eerst vermeld in 1248. In die tijd stond er al een aan St.-Maarten gewijde kapel, die door graaf Willem II aan de abdij van Egmond werd geschonken. De bebouwing concentreerde zich aanvankelijk aan de huidige Hoofdstraat, als onderdeel van een over de strandwal lopende weg (Leidsestraat en Weeresteinstraat). De daaraan in de 17de en 18de eeuw ingerichte buitenplaatsen zijn inmiddels verdwenen. Aan de zuidzijde van de Hoofdstraat ligt een driehoekig pleintje (Houttuin), waar oorspronkelijk het rechthuis stond. Vanaf 1870 ontwikkelde Hillegom zich tot een welvarend dorp met talrijke nieuwe landhuizen en villa's van welgestelde bollenkwekers. In het eerste kwart van de 20ste eeuw werden enkele nieuwe woonwijken verwezenlijkt. Na de Tweede Wereldoorlog is het gebied ten oosten van de dorpskern volgebouwd tot aan de Ringvaart van de Haarlemmermeerpolder.

De (Herv.) Maartenskerk (Kerkplein 1) is een kruiskerk met vijfzijdig gesloten koor en een toren van drie geledingen. De 15de-eeuwse toren werd begin 16de eeuw verhoogd en kreeg in 1707 een houten opzetstuk met slanke spits (herbouwd in 1979 na brand). In de toren hangt een door Everardus Splinter gegoten klok (1640). Na de verwoesting van de kerk rond 1573 werd het vroeg-16de-eeuwse laat-gotische koor hersteld in 1606. Bij de restauratie in 1929, onder leiding van H. van der Kloot Meijburg, heeft men schip en transept in traditionalistische vormen vernieuwd. Tot de inventaris behoren een laat-17de-eeuwse preekstoel, een tiengebodenbord (1620), een tekstbord (1679) en een rouwbord (1784). Verder bevat de kerk een rijk

Hillegom, R.K. St.-Martinuskerk

gebeeldhouwde zerk voor Cornelis Fannius († 1675) en een nis met gebeeldhouwde urn voor de staatsman I.J.A. Gogel († 1821).

De R.K. St.-Martinuskerk (Hoofdstraat 29), een driebeukige basilicale kruiskerk met halfronde apsis, werd in 1925-'27 gebouwd naar ontwerp van H.P.J. de Vries en verving een aan St. Joseph gewijde kerk uit 1872. De van die kerk behouden toren heeft men beklampt (gerestaureerd 1994). Tegen de kerk staat een achtzijdige doopkapel met ingesnoerd hoog tentdak. Het interieur wordt gedekt door een ziende houten kap en bevat een uit de oude kerk afkomstig neogotisch hoofdaltaar (circa 1875). De pastorie (Mariastraat 1) is een gepleisterd herenhuis uit 1846.

De R.K. St.-Josephkerk (Hoofdstraat 143) is een kruiskerk met een door dwarskapellen geflankeerd schip en een slanke toren (noordzijde). Deze in 1925-'27 naar een traditionalistisch ontwerp van J. Stuyt gebouwde kerk kreeg in 1950 een transept naar plannen van W. Kuitens. De kerk bevat een Adema-orgel (1932-'33). De pastorie (Hoofdstraat 137) en het parochiehuis annex zusterklooster ‘St. Theresia’ (Mgr. Van Leeuwenlaan 3) dateren ook uit 1927 en zijn door Stuyt ontworpen in traditionalistische vormen.

Overige kerken. Eenvoudige zaalkerken zijn de (Chr. Geref.) Raadhuiskerk (Raadhuisstraat 3; 1921) en de Geref. kerk (Leidsestraat 203; 1935).

Hillegom, Raadhuis Hof van Hillegom

Huize St. Joseph (Mariastraat 32), oorspronkelijk een villa in neorenaissance-stijl, werd in 1905 gebouwd als weeshuis. In de topgevel staat een St.-Josephbeeld. Het later links en achter uitgebreide pand heeft ook als bejaardenhuis dienst gedaan.

Het voorm. klooster Mariaoord (Mariastraat 28) is een tweelaags gebouw in neoromaanse stijl uit 1927. De halfronde uitbouw ter linkerzijde vormt op de verdieping de apsis van de kapel.

Het raadhuis ‘Hof van Hillegom’ (Hoofdstraat 115) is een oorspronkelijk 15de-eeuws herenhuis, gebouwd ter plaatse van een ouder huis dat al in 1356 in gebruik was als pleisterplaats en rechthuis van de graaf van Holland. Rond 1840 kreeg de voorzijde het huidige neoclassicistische aanzicht met wit gepleisterde gevels en empire-vensters in opdracht van het echtpaar Six-Hop. Sinds 1903 is het gebouw in gebruik als raadhuis en heeft men het park opengesteld.

Het postkantoor met directeurswoning (Hoofdstraat 36-38) is een tweelaags pand uit 1884 met neorenaissancedetails.

Scholen. Rond 1890 verrees d'Oude Handwerkschool (Kerkplein 6), een eenvoudig gebouwtje met één lokaal. De uit 1903 daterende voorm. Chr. lagere school (H. Dunantplein 2-4) is een tweelaagse school die oorspronkelijk zes klaslokalen had. Het in 1925 uitgebreide gebouw dient nu als muziekschool. De R.K. kleuterschool Bernadette

[p. 275]

(Mariastraat 18) is in 1953 gebouwd bij de R.K. lagere school Johannes (Mariastraat 24-26), gehuisvest in een als bouwpakket uit Finland afkomstig houten schoolgebouw, dat kort na 1945 werd gebouwd. In 1956 kwam naar ontwerp van A.H.J. Paardekoper de nieuwe R.K. lagere Johannesschool (Mariastraat 34) tot stand als een U-vormig gebouw in wederopbouwstijl, met twee als zuilengalerijen vormgegeven fietsenstallingen.

Woonhuizen. Rond 1630 gebouwd en in 1794 (gevelsteen) verbouwd is het diepe huis Hoofdstraat 140, dat een in -en uitgezwenkte klokgevel met toppinakel heeft. Het herenhuis Hoofdstraat 142 stamt uit de 18de eeuw. Bij het wit gepleisterde eclectische herenhuis Hoofdstraat 156 (1872) wordt het middenrisaliet bekroond door een fronton. Andere voorbeelden van eclectische herenhuizen zijn het huis Weltevreden (Van den Endelaan 9; circa 1870) en de met afgeknotte lijstgevels uitgevoerde huizen Buitenlust (Heereweg 7) en Van der Endelaan 20. Het in 1890 gebouwde herenhuis Zonnegaarde (Sixlaan 6) vertoont neorenaissance-details. Karakteristieke gepleisterde villa's uit het begin van de 20ste eeuw, veelal gebouwd in opdracht van rijke bollenkwekers, zijn Sonnevanck (Sixlaan 17), Bella Vista (Sixlaan 19) en Wilhelminalaan 15. Het gepleisterde huis 2e Loosterweg 2 werd in 1910 gebouwd als huis van de stationschef bij het station Hillegom (afgebroken 1965). Rond 1925 bouwde men de met riet gedekte expressionistische villa's Wildlust (Heereweg 14) en Heereweg 11, en verder het woningbouwcomplex

Hillegom, Bollenschuur

Hillegom, Watertoren

Goed Wonen (Prins Hendrikstraat e.o.).

Kwekerswoningen. Aardige voorbeelden van kwekerswoningen zijn het dwarse huis Flora en Pomona (Stationsweg 15; 1875), het huis Vredehof (Stationsweg 129; circa 1895), met afgeknotte lijstgevel, en het in eclectische stijl gebouwde Huize Eendracht (Weeresteinstraat 126; 1895). Van rond 1910 dateren de woningen Bloemlust (Nieuweweg 11) en Stationsweg 13. Kweker Ruigrok liet ten westen van Hillegom het woonhuis met bollenschuur Zuider Leidsevaart 1-3a (1906) bouwen. Een laat voorbeeld van een kwekersvilla met bollenschuur is Zonnehoek (Leidsestraat 114; 1930).

Bollenschuren. De houten bollenschuur bij Leidsestraat 152-156, gebouwd rond 1905 en in 1923 naar deze plek verplaatst, behoort tot de oudste generatie bollenschuren met zadel- of mansardedak, zoals die vanaf circa 1875 zijn gebouwd. Een groot gebouwencomplex is de Koninklijke Nederlandsche Bloembollenkweekerij van de Gebr. Van Zanten (1ste Loosterweg 1) uit 1910. Uit dezelfde periode dateert de bollenschuur Wilhelminalaan 111 met siermetselwerk in gele baksteen.

De achtzijdige watertoren (Leidsestraat 125) met betonnen reservoir verrees in 1925, waarschijnlijk naar ontwerp van de Bredasche Beton Maatschappij v/h H. Vriens.

Straatmeubilair. Aan de Houttuin staat een hardstenen dorpspomp met gebeeldhouwde wapenschilden en pijnappelbekroning, opgericht in 1741 in opdracht van de ambachtsheer Jan Six (gerestaureerd 1982). Nabij staat de gemetselde gedenkbank met granieten platen, geplaatst (circa 1928) ter ere van burgemeester D. Wentholt.