Monumenten in Nederland. Zuid-Holland

Hendrik-Ido-Ambacht

Dijkdorp, ontstaan na de herdijking van de Zwijndrechtse Waard in 1331-'37 en genoemd naar ambachtsheer Henric Ye. Aan de noordoostzijde ontstond in 1505 een tweede kern (Oostendam) bij een dam met schutsluis (1636) in de afgedamde Waal. Naast vlasnijverheid waren de in de 19de eeuw gevestigde steenfabrieken en langs de Noord de scheepssloperijen van belang. Aan de noordzijde kwam de snelweg Rotterdam-Gorinchem (A15) te liggen met een brug over de Noord (1937-'39). Na de Tweede Wereldoorlog is het dubbeldorp aan elkaar gegroeid en aan de zuidzijde fors uitgebreid.

De Herv. kerk (Kerkplein 2), oorspronkelijk gewijd aan St. Nicolaas, is een eenbeukige kerk met driezijdig gesloten koor en een toren van drie geledingen met ingesnoerde spits. De kerk werd midden 14de eeuw (mogelijk in 1331) gesticht. Uit die tijd resteren de twee onderste torengeledingen. Het huidige laat-gotische schip en koor dateren van een vernieuwing in 1530-'40, toen ook de toren werd verhoogd. Hierin hangt een door Quirin de Visser gegoten klok (1707). De muren tussen de spitsboogvensters zijn versierd met uitgekraagde, gekoppelde boogjes, behalve bij het koor. Daar bevindt zich een nis met accoladeboog, geflankeerd door gemetselde kruisen. De consistorieruimte tegen de toren dateert uit 1872 en de lage transeptarmen zijn van 1887.

Het interieur van de in 1980-'82 gerestaureerde

Hendrik-Ido-Ambacht, Herv. kerk

kerk wordt gedekt door houten tongewelven met ribben en trekbalken. Tot de inventaris behoren een preekstoel (1669) met koperen lezenaar en doopbekkenhouder, drie vensters met gebrandschilderde wapenglazen (1668-'69), enkele grafzerken (17de eeuw) en een herenbank met overhuiving in Lodewijk XV-vormen (derde kwart 18de eeuw). Het in 1696 door Jan Duyschot gebouwde orgel is afkomstig uit de Waalse Kerk te Delft (overgebracht in 1900; gerestaureerd 1982).

Overige kerken. Uit circa 1940 dateert de voorm. R.K. kerk (Burg. Van Akenwijk 6), een robuuste eenbeukige kerk in traditionalistische vormen. De Petrakerk van de Geref.

Gemeente (Kerkstraat 10) is een opvallend grote moderne kerk, die rond 1990 een kerkgebouw uit 1898 verving.

Het voorm. raadhuis (Dorpsstraat 152) is een eenlaagspand uit 1897 met een hoger opgetrokken ingangsrisaliet, voorzien van balkon en gemeentewapen.

Boerderijen. Op een 13de- of 14de-eeuwse terp ligt de Waelneshoeve (Kerkstraat 6). Het rechter deel van het woonhuis is een onderkelderde, in kloostermoppen opgetrokken ‘stenen kamer’, die mogelijk uit het midden van de 14de eeuw stamt. Het linker deel met opkamer is 17de-eeuws. Een 18de-eeuwse kern hebben de boerderijen Achterambachtseweg 12 (1718), Achterambachtseweg 6 (1738) en de Palmhoeve (Achterambachtseweg 37), met een gevelsteen uit ‘1778’. Voorbeelden

[p. 272]

Hendrik-Ido-Ambacht, Winkel Hoogtstraat 1

van boerderijen met zijlangsdelen zijn Achterambachtseweg 19 (1861), Bouwlust (Dorpsstraat 22; circa 1875) en Dorpsstraat 25 (1883).

Woonhuizen. Het rijzige diepe huis Dorpsstraat 90 draagt in de bekroning van de puntgevel het jaartal ‘1777’. Met neorenaissance-details werd in 1902 de burgemeesterswoning Kerkstraat 30 gebouwd. Begin-20ste-eeuws zijn ook de sobere arbeiderswoningen De Hoogt (Onderdijk 16-38) uit 1904, het winkelpand Hoogtstraat 1 (circa 1905), met ingang bij de afgeschuinde hoek, en het dubbele eenlaags huis Dorpsstraat 12-12a (circa 1915) met mansardedak en een winkelpui tussen beide deuren.

De forse verkeersbrug van de A15 over de Noord werd in 1937-'39 gebouwd met twee betonnen aanbruggen en daartussen een geklonken stalen boogbrug met aan de oostzijde een rolbasculebrug die is bestemd voor het doorlaten van schepen met een grote hoogte.

De Alg. begraafplaats (Kerkstraat 8), gesticht rond 1830 en uitgebreid in 1933, heeft een sober poortgebouw annex opslagruimte uit circa 1870 met als opschrift ‘Zijd ook gij bereid?’