Monumenten in Nederland. Zuid-Holland

Hei- en Boeicop
(gemeente Zederik)

Langgerekt ontginningsdorp, ontstaan in de 12de-eeuw als cope-ontginning. De ontginningsbasis is de Hei- en Boeicopweg met de ernaast gelegen wetering (noordzijde Boeicop, zuidzijde Heicop). Pas na de Tweede Wereldoorlog heeft zich bij de kerk een kleine dorpskern gevormd.

De Herv. kerk (Hei- en Boeicopweg 46) is een eenbeukige kerk met recht gesloten koor en een dakruiter. Het laatgotische koor stamt uit de tweede helft van de 15de eeuw, het schip kwam in de 16de eeuw tot stand. De bijbehorende toren werd tussen 1781 en 1830 afgebroken. Kort na 1823 sloopte men de koorsluiting, waarna de rest van het koor als consistorie werd ingericht. De dakruiter dateert uit 1878. Bij de restauratie in 1941-'42 is het exterieur ontpleisterd. In 1967-'68 zijn de vensters en het interieur gerestaureerd.

Het interieur wordt gedekt door houten tongewelven, in het schip met trekbalken en in het koor met muurstijlen voorzien van ornamenten in vroege renaissancestijl (tweede helft 16de eeuw). Tot de inventaris behoren een preekstoel en een herenbank (beide tweede kwart 17de eeuw), drie tekstborden (17de eeuw), een herenbank in Lodewijk XV-stijl (circa 1760) en een Verschueren-orgel (1905). Vóór de kerk staan twee natuurstenen tuinvazen (circa 1760), afkomstig van het in 1834 gesloopte huis van de ambachtsheer.

Het voorm. rechthuis (Hei- en Boeicopweg 29) is een eenvoudig pand uit 1827, waarin ook een herberg, winkel en stal waren gehuisvest en dat tot 1960 als gemeentehuis heeft gediend.

De Chr. lagere school (Hei- en Boeicopweg 56) werd in 1914 gebouwd naar ontwerp van C. Spronk als een tweeklassige school met aan de voorzijde een dwars geplaatste onderwijzerswoning.

Boerderijen. De oudste, van oorsprong 17de-eeuwse, hallenhuisboerderijen in het dorp zijn te herkennen aan de uitgebouwde kamers en de toepassing

[p. 266]

Hei- en Boeicop, Boerderij Hei- en Boeicopweg 159-161

van sierankers en ontlastingsbogen. De boerderij Hei- en Boeicopweg 134-136 is links uitgebouwd met een onderkelderde opkamer die via een hoge buitentrap bereikbaar is. Het schuurgedeelte heeft men in de 18de eeuw vernieuwd. Ons Oude Hof (Heien Boeicopweg 163) heeft in de voorgevel een accoladeboog. Beide boerderijen hebben kleine venstertjes in de top onder het afgewolfde dak. Bij de boerderij Hei- en Boeicopweg 80-82 (circa 1650) zijn geblokte ontlastingsbogen zichtbaar en op de tuitgevel staat een wapenhoudende leeuw. De hoge opkamer aan de linkerzijde van de boerderij Hei- en Boeicopweg 121-123 is versterkt met schuin oplopende steunberen. Een uitgebouwde zijbeuk heeft de uit 1662 (jaartalankers) daterende boerderij Hei- en Boeicopweg 92-94. De krukhuisboerderij Hei- en Boeicopweg 57-59 heeft links het krukhuis (17de eeuw) en een ‘kapel’ bij de keukentravee. Het risaliet met trapgevel in het midden van de voorgevel en de uitbouw rechts zijn het resultaat van een verbouwing in 1904. Andere voorbeelden van hallenhuisboerderijen met een 17de-eeuwse kern zijn Hei- en Boeicopweg 104-106 (deels wit geschilderd) en Hei- en Boeicopweg 55 (wit gepleisterd). De krukhuisboerderij Hei- en Boeicopweg 168, die op de deurkalf is

Hei- en Boeicop, De Hoekmolen

gedateerd ‘1769’, heeft rechts een kelder met opkamer in een uitbouw met trapgevel. Waardevolle, in de kern 18de-eeuwse, hallenhuisboerderijen zijn Heien Boeicopweg 40 (gepleisterd), 65, 143 en 26 (circa 1800). Goede voorbeelden van 19de-eeuwse langhuisboerderijen zijn Hei- en Boeicopweg 19, 68 en 125a. Uit het eind van de 19de eeuw dateert Hei- en Boeicopweg 7, en Hei- en Boeicopweg 122 is gebouwd in 1905. Rijk gedecoreerde windveren met makelaars en topgevelversieringen komen voor bij Hei- en Boeicopweg 30 (1898), Nooitgedacht (Hei- en Boeicopweg 8-10, 1901), Hei- en Boeicopweg 12 (1911) en Hei- en Boeicopweg 159-161 (circa 1925); de laatste valt op door de modernere expressionistische vormgeving. Uitzonderlijk is ook het grote villaachtige woonhuis in zakelijk-expressionistische stijl van de boerderij Hei- en Boeicopweg 20 (circa 1930).

Poldermolen ‘De Hoekmolen’ (Kanaaldijk 19), gelegen ten westen van Hei- en Boeicop, bemaalt de polder Neder-Heicop. Deze vermoedelijk 18de-eeuwse wipmolen heeft een scheprad, een met riet gedekte ondertoren en een met hout bekleed bovenhuis.