Monumenten in Nederland. Zuid-Holland

Dirksland

Voorstraatdorp met kerkring, gesticht in de in 1415-'16 bedijkte gelijknamige polder, uitgegeven door hertog Jan van Beijeren, heer van Voorne. In 1423 was er sprake van een kerk en in 1436 werd Dirksland een heerlijkheid. Opvallend is dat de Voorstraat schuin op de polderdijk (Kaai) ligt. De kerkring heeft nog zijn kerkgracht. Wegens verdere 18de-eeuwse inpolderingen groef men in noordelijke richting een lang havenkanaal naar het Haringvliet, met op enige afstand van het dorp een schutsluis (1790). Bij de haven zelf werd toen de spuikom (Boomvliet) gedempt. Dirksland bleef in 1953 verschoond van de

Dirksland, Herv. kerk (1972)

Watersnoodramp. De haven is in 1970 afgesloten. Vooral aan de westzijde is het dorp nadien uitgebreid.

De Herv. kerk (bij Ring 1) is een laat-gotische pseudo-basilicale kerk met vijfzijdig gesloten koor en een toren van vijf geledingen met balustrade en achtkantige spits. Volgens een (verminkte) gevelsteen begon de torenbouw in 1488. Ook het koor is laat-15de-eeuws en het driebeukige schip verrees in de eerste helft van de 16de eeuw ter plaatse van een oudere en kleinere voorganger. Tegen de zijbeuken staan midden-18de-eeuwse portalen. De torenspits brandde in 1836 af, waarna men de gehele kerk heeft hersteld. De kerk is verder gerestaureerd in 1966-'70.

Het interieur wordt gedekt door houten tongewelven. Tussen middenschip en zijbeuken staan natuurstenen zuilen met dubbele koolbladkapitelen. Achter het orgel bevinden zich restanten van een muurschildering met Christoforus-voorstelling (eerste helft 16de eeuw). Tot de inventaris behoren een dubbelzijdig beschilderd kerkbord (1611), diverse 17de-eeuwse grafzerken, een preekstoel en doophek met bijbehorend koperwerk (beide 17de-eeuws). De rijk versierde orgelkast uit circa 1680, aangekocht in 1803 te Mechelen, werd in 1807 door J.P.

[p. 138]

Dirksland, Herv. kerk, interieur (1972)

Künckel voorzien van een nieuw instrument en ornamenten in Lodewijk XVI-stijl. De brug over de kerkgracht heeft een hek uit 1790 met hardstenen palen.

Het raadhuis (Voorstraat 15) is een rijzig tweelaags pand met dakruiter, gebouwd in 1835 in neoclassicistische stijl, met ingangsomlijsting, pilastergeleding (verdieping) en een kroonlijst met fronton. De (oorspronkelijke) gevelbepleistering is in 1949 verwijderd.

Het voorm. weeshuis (Ring 43) is een diep pand uit 1868, voorzien van een tuitgevel met bekronend fronton. Het tot 1922 als weeshuis gebruikte gebouw is gerestaureerd in 1987.

Woonhuizen. Net als meer huizen aan de Voorstraat heeft het diepe huis Voorstraat 58 achter de ingezwenkte lijstgevel (circa 1875; winkelpui circa 1930) een oudere, waarschijnlijk 18de-eeuwse, kern. Een oude kern hebben ook de huizen Heul 4 (gevelsteen 1618) en Voorstraat 35, beide voorzien van een gepleisterde puntgevel. Een 18de-eeuwse klokgevel met sobere aanzetvoluten bezit Voorstraat 11. Begin 19de eeuw verrezen het brede herenhuis Boezemweg 32-34 (1806) en het tweebeukige huis Ring 117 (circa 1830), dat eerst diende als pastorie en later als dokterswoning. Sober van vorm zijn de rond 1850 gebouwde herenhuizen Voorstraat 14, 31 en 44. Het herenhuis Voorstraat 13 (circa 1860) is uitgevoerd met neoclassicistische vensteromlijstingen en een mezzaninoverdieping. Het huis Kaai 6 (circa 1860) heeft een vergelijkbare opbouw. Het buurpand Kaai 8 (circa 1865) is eclectisch vormgegeven. Een ingezwenkte lijstgevel hebben Stationsweg 1 (circa 1880), Geldersedijk 30-32 (circa 1910), met aan weerszijde een afluiving, en Stationsweg 2 (1902) met neorenaissance-details. Neorenaissance-vormen vertonen de huizen Kapoenstraat 2 (1904), Winterstraat 4 (1909), Secretarieweg 9 (1911) en de winkel Heul 6 (circa 1905). De villa Stationsweg 35 en het huis Voorstraat 33 (beide circa 1910) zijn uitgevoerd met jugendstil-elementen. Expressionistisch van vorm zijn de villa Staakweg 1, het huis Paulina van Weellaan 15 (parabooldak), de onder- en bovenwoning Nieuwstraat 11-13 en de winkel Zomerstraat 16 (alle circa 1925). Het smalle huis Voorstraat 28 (circa 1928) is ontworpen in zakelijk-expressionistische vormen.

Horeca. Het hotelpand Kaai 2 verrees rond 1875 in eclectische vormen. Tegen de zijgevel werd rond 1910 een kleine winkel aangebouwd. Het voorm. hotel Brooshooft (Voorstraat 39) is een fors drielaags pand uit circa 1900.

Windmolens. Van de voorm. poldermolen Burg. C. Zaaijerlaan 54, een ronde grondzeiler uit 1731, resteert de romp. Bij de ombouw tot gemaal in 1915 heeft men de romp afgeknot, gepleisterd en voorzien van een ingang met fronton. Binnen bevindt zich een dieselmoter (firma Smulders) uit die tijd. Windmolen De Eendracht (bij Vroonweg 9) is een wit geschilderde ronde stellingmolen met een met schaliën gedekte kap. Deze in 1846 gebouwde korenmolen is in 1980-'81 gerestaureerd.

De voorm. smederij Voorstraat 37 is een diep pand met ingezwenkte lijstgevel (circa 1860), met daarvoor een houten travalje en een wielsteen in de bestrating.

De watertoren (Voorstraat 1) verrees in 1939-'41 naar ontwerp van J. Gerber. Deze met baksteen beklede ronde toren heeft een koperen bekroning met slanke spits in traditionalistische vormen en een betonnen vlakbodemreservoir.

Begraafplaatsen. De in 1796 aangelegde Alg. begraafplaats (tegenover Kapoenstraat 5) heeft uit die tijd nog het toegangshek met hardstenen hekpijlers, versierd met doodskoppen. Een gebogen muur vormt de achtergrond van het herdenkingsmonument voor de Watersnoodramp. De Isr. begraafplaats (Oost Havendijk ong.), aangelegd rond 1847, bestaat uit enkele graftekens, waarvan de oudste uit 1889 dateert.

Boerderijen. Bij en in de omgeving van het dorp liggen enkele waardevolle boerderijen. Van de boerderij Boomvliet (Korteweegje 28) stamt het gepleisterde woonhuis in opzet uit 1698. Uit die tijd dateert ook het toegangshek met gepleisterde hekpijlers, voorzien van familiewapens en de boerderijnaam. De boerderij Torenstee (Blindeweg 2), vroeger ‘Bouw- en Veelust’, heeft een woonhuis met aangebouwd zomerhuis en een gietijzeren hekwerk (1860). Voorbeelden van kleine boerderijen met aangebouwde houten schuur zijn Korteweg 13 (circa 1900) en Onwaardsedijk 39 (1912). De boerderij Philipshoofjesweg 3 kreeg in 1916 een nieuw woongedeelte met trapgevel.

De sas van Dirksland (bij Gorsdijk 63), gelegen ten noorden van Dirksland, is een in 1790 aangelegde schutsluis. Van de restauratie in 1912 dateert de ijzeren voetgangersdraaibrug.