Kruiningen, Herv. kerk
ingesteld. In 1953 had Kruiningen zwaar te lijden van de Watersnoodramp. Daarna zijn enkele nieuwbouwwijken tot stand gekomen.
De Herv. kerk (Burg. Elenbaasstraat 4), oorspronkelijk gewijd aan St. Johannes de Doper, is een driebeukige pseudobasilikale kerk zonder koor, met een noordtransept en een terzijde geplaatste toren van twee geledingen met achtkantige bovenbouw en spits. De spaarzaam met nissen versierde toren verrees in de 14de eeuw en heeft pinakels op de overgang van de onderbouw naar de achtkantige bovenbouw, die weer wordt bekroond door hoekpinakels. In de toren hangt een door Johannes la Fort gegoten klok (1777). De spits werd na brand in 1623 vernieuwd. De toren wordt deels omsloten door de zuidbeuk van het schip, dat uit de tweede helft van de 15de eeuw dateert. Het noordelijke dwarspand kwam begin 16de eeuw tot stand. Het koor heeft men in de 18de of 19de eeuw afgebroken. De kerk is gerestaureerd in 1925 en in 1956.
Het interieur is voorzien van zuilen met koolbladkapitelen in het schip. Tot de inventaris behoren een preekstoel uit 1596 en verder een doophek, een tochtportaal en vier banken, waarvan één met het jaartal 1597. De graftombe voor Arnoud van Cruningen († 1561), heer van Voorhoute, werd in 1844 in de kerk geplaatst. Deze tombe met ridderfiguur is voorzien van een randschrift en eenvoudige versieringen in vroege renaissance-vormen.
De Geref. kerk (Clercq's wegje 12) is een eenvoudige zaalkerk met consistorie en pastorie, gebouwd in 1955 naar plannen van A. Rothuizen en P.J. 't Hooft ter vervanging van een in 1953 verloren gegane voorganger.
Het voorm. raadhuis (Markt 2) kwam in 1914 (gevelsteen) tot stand met rationalistische en ‘Um 1800’-elementen, waarschijnlijk naar ontwerp van F.G.C. Rothuizen. Karakteristiek zijn de topgevels en de toren met tentdak.
Woonhuizen. Het diepe huis Hoofdstraat 79 heeft een ingezwenkte lijstgevel uit 1872 (gevelsteen). Aardige herenhuizen zijn het neoclassicistische pand Markt 11 (circa 1870) en de uit circa 1880 daterende gepleisterde panden Markt 9a, Markt 13 en Markt 14-16 in sobere eclectische vormen. Het laatste is voorzien van een licht risalerende middenpartij met een balkon boven de ingang. De in 1898 als dokterswoning gebouwde villa Hoofdstraat 20 is ontworpen in neorenaissance- en chaletstijl-vormen. Erachter staat een koetshuis in dezelfde stijl. De villa heeft een torentje met ronde naaldspits en opvallende sierspanten bij de geveltoppen. Het interieur bevat veel onderdelen uit de bouwtijd. Een jugendstil-gevel met moderne winkelpui bezit het woon- en winkelpand Hoofdstraat 77a (circa 1910). Aan de westzijde van Kruiningen ligt het landhuis Inter Scaldes (Zandweg 2) met rieten kap en houten topgevelbetimmering. Het werd in 1930 gebouwd voor de veearts W.J.L. de Groof naar een ontwerp in Engelse landhuisstijl met expressionistische elementen.
Windmolen ‘De Oude Molen’ (Slagveldstraat 9) staat op een molenberg en is een achtkantige houten grondzeiler uit
Kruiningen, Raadhuis
1801. De onderbouw op bakstenen poeren is bekleed met rabatdelen, de ingesnoerde romp en kap zijn bedekt met dakleer. Deze korenmolen verving een in 1800 bij een storm omgewaaide standerdmolen. De molen is in 2002 meer naar het oosten verplaatst.
Het station ‘Kruiningen-Yerseke’ (Stationsweg 23), gelegen tussen beide plaatsen, werd in 1868 gebouwd aan de lijn Roosendaal-Vlissingen als een station 5de klasse van de Staatsspoorwegen naar plannen van K.H. van Brederode. In 1890 heeft men het gebouw aan beide zijden vergroot. De rechtervleugel werd in 1902 verhoogd en het middengedeelte heeft men in 1914 hoger opgetrokken. Na de oorlog is het gebouw ontpleisterd.
De Zanddijkstelling ligt op de plaats waar de spoorlijn via een coupure door de Zanddijk snijdt. Aan de oostzijde hiervan bevinden zich twee gedeeltelijk in het dijklichaam opgenomen (en later wat verplaatste) kazematten van gewapend beton uit 1938 van het type stekelvarken.
Boerderijen. In de omgeving van het dorp liggen enkele interessante boerderijen. Rond 1800 gebouwd is Hof Seemaerte (Zanddijk 17), bestaande uit een in gele baksteen opgetrokken dwars woonhuis met omlijste ingang en een vrijstaande houten dwarsdeelschuur met drie stel mendeuren en een wagendeur, alle voorzien van witte omlijstingen. Bij de boerderij St.-Pieterspolder 1-3 horen een grotendeels houten dwarsdeelschuur met drie stel mendeuren, een houten wagenschuur en een houten paardenstal annex graanopslag. Alle zijn rond 1900 gebouwd, zwart geteerd en voorzien van wit geschilderde deuromlijstingen.
Auteursrechtelijk beschermd