Monumenten in Nederland. Zeeland

Koudekerke
(gemeente Veere)

Kerkringdorp, ontstaan in de middeleeuwen op een kreekrug. Tot circa 1850

Koudekerke, Herv. kerk

stond er hoofdzakelijk bebouwing aan de kerkring en aan enkele daarop uitkomende straten. In de jaren twintig en dertig van de 20ste eeuw vormde zich lintbebouwing aan de noordzijde, langs de weg van Middelburg naar Biggekerke. Langs de watergang aan de noordzijde van het dorp staan enkele Duitse bunkers van het Landfront Vlissingen. Recent is het dorp vooral aan de zuidzijde sterk uitgebreid.

De Herv. kerk (Dorpsplein 1) is een zaalkerk met dakruiter, ingangsportaal en consistorie. De kerk kwam midden 17de eeuw tot stand ter plaatse van een middeleeuwse voorganger gewijd aan St. Michaël. In 1836 werd de wit gepleisterde consistorie aangebouwd in Willem II-gotiek. In de toen ook vernieuwde dakruiter hangen klokken van Pieter van den Ghein (1570) en Michaël Everard (1755). De kerk is in 1962-'64 ontdaan van de in 1836 aangebrachte bepleistering en gerestaureerd. Tot de inventaris behoren een preekstoel in Lodewijk XVI-stijl (eind 18de eeuw) en een rond 1750 voor een kerk in Maastricht gebouwd orgel, vermoedelijk door Thomas en Peter Weidtman. In 1778 was dit orgel overgeplaatst naar de Herv. kerk te Neerijnen, waarna het in 1866 werd aangekocht (1953 gerestaureerd). Op het kerkhof, dat wordt omringd door een muur met twee toegangshekken (gerestaureerd 1991), bevinden zich enkele zerken van in 1810 gesneuvelde Engelse soldaten.

De (Geref.) Immanuelkerk (Tramstraat 31) is een moderne zaalkerk

[p. 150]

Koudekerke, Huis Der Boede

met een open klokkentoren, gebouwd in 1963 naar plannen van G. Steen en G. Tuinhof.

Het voorm. raadhuis (Dorpsplein 28), een blokvormig neoclassicistisch pand van 1877, heeft een gepleisterde benedenverdieping en gepleisterde pilasters op de verdieping.

Huis Der Boede (Vlissingsestraat 19) is een fors herenhuis in Lodewijk XIV-stijl met middenrisaliet met fronton en hoekpilasters en een hardstenen pronkrisaliet. Het werd in 1733 gebouwd ter plaatse van een in oorsprong 13de-eeuwse ridderhofstad. Jan Peter van Baurscheit de Jonge maakte het ontwerp in opdracht van Jacob van der Mandere, burgemeester van Vlissingen en bewindhebber van de V.O.C. Het interieur bevat een zaal met een geschilderd behangsel en een marmeren schoorsteenmantel (circa 1780), afkomstig uit een huis aan de Londense Kaai te Middelburg. Verder zijn er een trap met gesneden balusters en 18de-eeuwse decoratieve stucwerkplafonds. In 1950 is Der Boede als verpleeghuis in gebruik genomen en zijn moderne zijvleugels toegevoegd. Het bijbehorende koetshuis heeft men in 1970 afgebroken.

De huidige parkaanleg door tuinarchitect C.P. Broerse dateert van 1953. De toegang wordt gevormd door een 18de-eeuws inrijhek met ronde hardstenen posten bekroond door vazen in Lodewijk XIV-stijl.

Huis Moesbosch (Vlissingsestraat 28) is een gepleisterd neoclassicistisch herenhuis uit 1871 met twee bouwlagen en een mezzanino onder een vrijwel plat dak met houten balustrade. Het is gebouwd op de plaats van een ouder huis, waarvan alleen de kelder is bewaard. Op de verdieping bevindt zich een balkon met gietijzeren hek en vazen, ondersteund door rijk versierde consoles. Het interieur bevat een trap in neo-Lodewijk XIV-stijl en stucplafonds en schouwen in neo-Lodewijk XV-stijl. In het landschappelijk aangelegde park bevinden zich een koetshuis uit 1692 (jaartalankers), dat later is verbouwd, en een grafkelder van de familie Van Doorn, sinds 1806 eigenaar van Moesbosch.

Woonhuizen. Aan de kerkring van Koudekerke staan verschillende 19de-eeuwse - in de regel gepleisterde - dwarse eenlaagspanden, soms gecombineerd met een werkplaats. Voorbeelden zijn Dorpsplein 15-17, Dorpsplein 30-32 en Dorpsplein 36-39.

Dorpsplein 38 is een smederij geweest, gelet op de tot luifel aangepaste travalje aan de straatzijde. De arbeiderswoningen Stationsstraat 12-22 zijn rond 1906 neergezet voor het personeel van de stoomtram. Uit circa 1895 dateert de met neorenaissance- en chaletstijl-details uitgevoerde villa Brouwerijstraat 5. Het gepleisterde woonhuis Badhuisstraat 2 (circa 1910) vertoont jugendstil-details.

Ten zuiden van de dorpskern ligt Huis ter Schelde (Vlissingsestraat 40), een villa met trapgevels in neorenaissance-stijl, gebouwd in 1910 naar ontwerp van architect Knevel voor burgemeester H.J.E. Gerlach. Bijzonder in het interieur zijn de balkenplafonds met jugendstil-sjabloonschilderingen

Koudekerke, Woonhuis Brouwerijstraat 5

van decoratieschilder N.F. Grims. De met zinken roefdak uitgevoerde villa Albertine (Vlissingsestraat 32) is rond 1910 tot stand gekomen in Nieuw Historiserende stijl met een bijbehorende portierswoning annex garage.

Windmolen ‘De Lelie’ (Middelburgsestraat 110) is een gepleisterde ronde stellingmolen met een met dakleer beklede kap. Deze in 1872 gebouwde korenmolen is in het verleden ook als pelmolen in gebruik geweest en is in 1980-'81 gerestaureerd.

Straatmeubilair. Op het dorpsplein bevinden zich (tegenover nr. 35) een veelhoekige gietijzeren dorpspomp uit circa 1890 en een achtzijdige muziektent uit circa 1935 met bakstenen onderbouw.

Boerderijen. In de omgeving van Koudekerke liggen verschillende interessante boerderijen. Van de boerderij Dishoekseweg 30 resteert slechts het onderkelderd woongedeelte met de jaartalankers ‘1658’, opgetrokken in gele baksteen met siermetselwerk in rode baksteen. De houten wagenschuur dateert uit circa 1880. Een voorbeeld van een 19de-eeuwse boerderij met een dwars woonhuis en een vrijstaande houten schuur is Vlissingsestraat 23 (1875); de houten dwarsdeelschuur heeft twee stel mendeuren met klinket en hoge raampjes. Andere voorbeelden zijn Dishoekseweg 28 (circa 1880) en Dishoekseweg 39 (circa 1890), waarvan het woonhuis neorenaissance-details vertoont. Ten noordoosten van Koudekerke

[p. 151]

op de grens met Middelburg ligt de boerderij Groot ter Hooge (Breeweg 102) met een 18de-eeuws gepleisterd woongedeelte tegen een deels vernieuwde grote schuur. Oorspronkelijk behoorde deze boerderij bij Huis Ter Hooge (Middelburg).

Atlantikwall. Het voorm. Stützpunkt Kolberg, bestaande uit een anti-tankgracht en enkele bunkers in de akkers ten noorden en westen van het dorp (Strandweg-Breeweg), was onderdeel van het in 1943 door de Duitse landmacht aangelegde Landfront Vlissingen. Er zijn verschillende typen bunkers, elk met een eigen functie. In de richting van Dishoek aan de Verbrande Hofweg ligt het voorm. Stützpunkt Von Kleist, bestaande uit vier bunkers voor het opstellen van veldgeschut.

De R.K. St.-Michaëlskerk te Dishoek (Houtenhandlaan 6), sedert 1984 Emmauskerk geheten, is een van buiten gesloten carré-vormig gebouw met torendeel, kerkzaal en een voor openluchtbijeenkomsten bestemd atrium. De kerk is in 1962-'63 gebouwd als toeristenkerk naar plannen van J.C.P. Loonen.