Koewacht
(gemeente Terneuzen)
Grensdorp in de vorm van een langgerekt lint op een oude dekzandrug. Na inpolderingen in de 17de eeuw groeide Koewacht in de 18de eeuw uit tot een flink dorp met vlasnijverheid. In 1907
Koewacht, R.K. St.-Philippus en Jacobuskerk
kreeg het een eigen raadhuis. De in 1713-'14 gebouwde kerk lag na de afscheiding in 1830 op Belgisch grondgebied. In 1914 werd de parochie van het Nederlandse Koewacht zelfstandig.
De R.K. St.-Philippus en Jacobuskerk (Kerkplein 2) is een kruiskerk met aan de noordzijde van het driezijdig gesloten koor een ongelede toren met spits. Deze kerk met neogotische details verrees in 1921-'22 naar ontwerp van W. te Riele. Preekstoel en hoofdaltaar stammen uit de bouwtijd. Het door C.J. Rogier gebouwde monumentale kleine orgel met empire-details (circa 1850) is afkomstig uit de St.-Josephkerk van Bergen op Zoom (overgebracht 1930). De pastorie annex patronaatsgebouw (Nieuwstraat 30) dateert uit 1928 en heeft expressionistische details.
Woonhuizen. Het forse gepleisterde herenhuis Nieuwstraat 1 werd rond 1870 gebouwd voor secretaris H.D. IJsebaert en was tot circa 1960 in gebruik als Gesticht St. Clara. Rationalistische details vertoont de rond 1905 opgetrokken villa Mathilda (Nieuwstraat 26). Het met metrotegels beklede eenlaagspand Nieuwstraat 7 dateert uit circa 1910. Uit dezelfde tijd zijn de identieke herenhuizen Nieuwstraat 35 en 37 (circa 1910) met baksteenversieringen boven de vensters.
Vlasroterijen. De voorm. Coöperatieve Vlasroterij Sint Andries (Tragel 27) werd in 1938 gesticht. Het oorspronkelijke gebouw bestond uit achttien aan de buitenzijde geïsoleerde rootkamers, waarin de vlasvezels met behulp van warm water op geforceerde wijze werden losgemaakt uit de stengel (geroot). Tevens was er een ketelhuis met waterreservoir op de verdieping en een schoorsteen. Het afvalwater werd geloosd op nabijgelegen bezinkvelden. In 1941 vond een uitbreiding met tien kamers plaats; de laatste negen kamers dateren uit circa 1955. Op het terrein staan een bijgebouw in betonskelet met baksteen, een weegbrug en een gebouw voor het inwendig breken van de stengel (braken) en het verwijderen van stengeldeeltjes (zwingelen). Na de overschakeling op luchtroting op een grasveld (dauwroot) is de vlasroterij buiten gebruik geraakt. Ten noordwesten van Koewacht ligt nog de uit circa 1935 daterende voorm. vlasroterij Hazelarenstraat 80 met een aantal rootkamers en een afgetopte schoorsteen.
De luchtwacht-uitkijktoren (bij Emmabaan 14), gelegen aan de noordzijde van Koewacht, werd in 1953 gebouwd in prefab-beton volgens het Raat-systeem uitgevoerd in Schokbeton naar een standaardontwerp van architectenbureau M. Zwaagstra.
De boerderij Hazelarenstraat 39, gelegen ten noordwesten van Koewacht in de in 1698 drooggelegde Nieuwbeoosten-Blij-bezuidenpolder, bestaat uit een langgerekt eenlaags woonhuis met kruisvensters. Het in de kern mogelijk laat-17de-eeuwse woonhuis werd in 1808 verbouwd. De zwart geteerde houten schuur is in opzet 18de-eeuws.
Koewacht, Coöperatieve vlasroterij Sint Andries (1997)
Auteursrechtelijk beschermd