Heinkenszand, Buitenplaats Landlust
hekpalen bekroond door schilddragende leeuwen uit circa 1650. Op het kerkhof bevindt zich een
Lourdesgrot uit 1911.
Geref. kerken. Van 1882 dateert de voorm. Geref. kerk Dorpsstraat 26, een eenvoudige zaalkerk met spitsboogvensters en een omlijste ingangspartij. Dit gebouw deed dienst als zondagsschool na de ingebruikname in 1906 van de nieuwe Geref. kerk Clara's pad 6. Deze door Tj. Kuipers ontworpen zaalkerk met jugendstil- en neorenaissance-elementen is in 1980 verbouwd en voorzien van een nieuwe ingangspartij.
De voorm. Chr. lagere school (Clara's pad 49a-d) is in 1907 gebouwd als een tweeklassige school met onderwijzerswoning, uitgevoerd met siermetselwerk in gele baksteen.
Landlust (Dorpsstraat 100). Deze buitenplaats is rond 1800 in de huidige vorm tot stand gekomen. Op de resten van een middeleeuws kasteel liet Gillis Cornelissen Brouwer, schout van Heinkenszand, omstreeks 1588 het landhuis Watervliet bouwen. Vanaf 1685 werden hieraan veranderingen en uitbreidingen uitgevoerd door Cornelis de Perponcher-Sedlnitsky, ambachtsheer van Wolphaartsdijk etc. en zijn nazaten. Nadat dit landhuis in 1793 was afgebroken, liet de familie Van Citters rond 1800 het nieuwe huis ‘Bloemenheuvel’ bouwen, dat in 1895 werd gesloopt. Het huidige huis ‘Landlust’ werd vermoedelijk in 1793 als boerderij gebouwd. Rond 1856 volgde een uitbreiding en verbouw tot jachthuis. Dit wit gepleisterde, U-vormige huis met omlopend schilddak heeft aan de voorzijde een tweelaags middenrisaliet met twee hardstenen wapenstenen. De omlijste hoofdingang bevindt zich in de zijgevel. De oudere boerderij (Dorpsstraat 102) aan de achterzijde heeft een woonhuisgedeelte uit circa 1800, opgetrokken in gele baksteen. Haaks hierop geplaatst is de 19de-eeuwse vrijstaande, zwart geteerde, houten dwarsdeelschuur met witte vensteren deuromrandingen en een, deels met riet gedekt, afgewolfd zadeldak.
In 1957 werd de buitenplaats door jonkvrouw S. van Citters geschonken aan de Stichting Het Zeeuwse Landschap, die haar hoofdkantoor vestigde in het midden-19de-eeuwse koetshuis in het park. Dit wit gepleisterde pand met lage verdieping heeft twee stel inrijdeuren. In het park zijn de ronde vijver, de boomgroepen en de heesters restanten van de oude landschappelijke tuinaanleg uit circa 1856 naar plannen van S.A. van Lunteren. Aan de vijver staat sinds 1856 op een hoge stenen sokkel het achtkantige doopvont uit de oude Herv. kerk. Aan de straatzijde bevindt zich een toegangshek met vier natuurstenen hekpijlers uit 1793.
Woonhuizen. Voorbeelden van 19de-eeuwse herenhuizen zijn de voormalige Herv. pastorie Dorpsstraat 42, met een gepleisterde neoclassicistische voorgevel, en de voormalige burgemeesterswoning Dorpsstraat 48, voorzien van een gepleisterde eclectische voorgevel. Beide panden hebben tegenwoordig moderne winkelpuien. Het rond 1870 opgetrokken, wit gepleisterde middenganghuis Dorpsstraat 34 heeft schuifvensters met afgeronde bovenhoeken. Van de ter linkerzijde aangebouwde smederij (Dorpsstraat 36) is de voorgevel vernieuwd. Ervoor staat een houten travalje. Rond 1910 gebouwd zijn de notarisvilla Jacoba (Clara's pad 4), met jugendstil-tegeltableaus en houten topgevelbeschot, en het deels gepleisterde woon- en winkelpand Dorpsstraat 84, voorzien van een winkelpui-omlijsting met geometrische jugendstil-vormen. Uit die tijd is ook het in kalkzandsteen opgetrokken woonhuis Dorpsstraat 13 met bijbehorende werkplaats.
Windmolens. Van de molen De Hoop (Vijverstraat 6a) uit circa 1850 rest slechts de bakstenen romp. In 1852 voor J.M. Raas als korenmolen gebouwd is de windmolen De Drie Gebroeders (bij Stationsweg 13). Deze stellingmolen met ronde bakstenen romp en een met dakleer beklede kap is voor het laatst gerestaureerd in 1968-'70.
De weegbrug met weeghuisje (Stationsweg 9) aan de door de Spoorwegmaatschappij Zuid-Beveland aangelegde spoorlijn dateert uit circa 1927.
Boerderijen. De van oorsprong 17de-eeuwse boerderij Molenhof (Stationsweg 5), met haaks op het woongedeelte een houten dwarsdeelschuur met rieten kap, kreeg in de 18de eeuw het huidige aanzicht. Het oudste gedeelte bevat een kelder met kruisgewelf. Op het erf staat een met riet gedekte, zwart geteerde houten wagenschuur. De St. Blasiushoeve (Dorpsstraat 183) heeft een 18de-eeuws vrijstaand woonhuis met ingezwenkte lijstgevel en omlijste ingangspartij (zijgevel). Terzijde staat een zwart geteerde houten dwarsdeelschuur met afgewolfd rieten zadeldak. Van 1925 dateert de boerderij Stenevate 9 met een woonhuis voorzien van late neorenaissance-details en een aangebouwde houten dwarsdeelschuur. Deze in 1934 vergrote schuur heeft men in 2001 verbouwd tot trouw- en vergaderzaal van de gemeente Borsele.
Buiten het dorp liggen verschillende interessante boerderijen, zoals de hoeve Stelleweg 1 met een in oorsprong 17de-eeuws maar in de 18de eeuw (gele steen) gewijzigd woonhuis met zadeldak tussen tuitgevels en een aangebouwd bakhuis uit de 19de eeuw. De vrijstaande, zwart geteerde, houten schuur dateert uit de tweede helft van de 19de eeuw. De boerderij Boerendijk 5 bestaat uit een vrijstaand 19de-eeuws woonhuis en een grote, zwart geteerde, houten dwarsdeelschuur met een afgewolfd rieten zadeldak. Rond 1880 gebouwd is de boerderij Heinkenszandseweg 44, waarvan het vrijstaande neoclassicistische woonhuis is voorzien van gepleisterde hoeklisenen, een kroonlijst met fries en raamomlijstingen. Op het erf staat een zwart geteerde houten dwarsdeelschuur. De rond 1890 opgetrokken hoeve Claarensteyn (Heinkenszandseweg 51) heeft een wit gepleisterd middenganghuis als woongedeelte en links een aangebouwde, zwart geteerde, houten dwarsdeelschuur.
Baarsdorp. Dit gehucht ten noord-
Auteursrechtelijk beschermd
