Monumenten in Nederland. Zeeland

Ellewoutsdijk
(gemeente Borsele)

Dorp, ontstaan in de 11de eeuw op een vliedberg tussen twee kreekruggen op het oude land van het eiland Borssele. Een bevaarbare kreek liep waarschijnlijk door tot de huidige markt van het dorp. Door verzanding verschoof de haven. Op de dijken aan weerszijden van de kreek vormde zich de bebouwing. Het begin 14de eeuw ten noorden van het dorp gebouwde kasteel was de zetel van de ambachtsheerlijkheid Ellewoutsdijk, Driewegen, Everinge en Coudorpe. Kort na 1822 werd de kasteelruïne opgeruimd. Aan de zuidzijde van het dorp legde men in 1835-'39 een kustbatterij aan. De inlaag bij het fort dateert van 1887. In 1944 begon hier de Geallieerde invasie van Zuid-Beveland, waarbij het dorp zwaar werd beschadigd. Het gebied had vervolgens in 1953 te lijden van de Watersnoodramp.

De Herv. kerk (Van Hattumstraat 5) is een zaalkerk met forse westtoren, gebouwd in 1948-'51 naar plannen van A. Rothuizen en P.J. 't Hooft op de fundamenten van de in de Tweede Wereldoorlog

[p. 100]

Ellewoutsdijk, Buitenplaats Zorgvliet, voetgangersbrug (1985)

verwoeste middeleeuwse kerk. Deze op een terp gelegen kerk werd al in 1216 vermeld. In de toren hangt een door Peter Waghevens gegoten klok (1527). De pastorie (Van Hattumstraat 3) is gelijk met de huidige kerk gebouwd.

Zorgvliet (bij Langeviele 5-6). Deze buitenplaats werd aangelegd rondom de burchtheuvel van het middeleeuwse kasteel Ellewoutsdijk, waarvan de ruïne in 1822 was afgebroken. De met de aanleg van het Suezkanaal rijk geworden aannemer van baggerwerken J.C. van Hattum verwierf in 1881 goederen in Ellewoutsdijk en liet hier een neogotische zomerresidentie bouwen. Dit in 1944 verwoeste huis stond aan de oostzijde van de Langeviele, ongeveer ter plaatse van het door A.M. de Rouville de Meux ontworpen herenhuis Langeviele 6 van 1952. Uit de 19de eeuw dateren een wit gepleisterd koetshuis, een bakstenen druivenkas met glazen dak en een zeshoekige houten tuinhuis met overkragend tentdak voorzien van een druppellijst. Van de buitenplaats resteren het park en de overtuin, die bij de Watersnoodramp in 1953 veel schade hebben geleden. De beplanting dateert grotendeels van na 1953. Het in landschapsstijl aangelegde park (bij Langeviele 6) bevat een slingervijver met een kleine boogbrug en twee eilandjes, elk voorzien van een zuiltje met een cupido die een schaal draagt. Verder zijn er een zonnewijzer, diverse tuinbeelden (18de eeuw) en rijk gedecoreerde tuinvazen van natuursteen of gietijzer en verschillende ijzeren hekwerken. Er is ook een hondenbegraafplaats met een stenen grafmonumentje in de vorm van een urn op sokkel. De tuinmuren worden bekroond door gietijzeren vazen.

In de langgerekte overtuin (bij Langeviele 5) aan de westzijde van de weg bevindt zich de middeleeuwse burchtheuvel. Over de omringende gracht ligt een houten voetgangersbrug met een verhoogd middendeel. Achter een gazon met gietijzeren tuinvazen op sokkels ligt een terrein met een kunstmatige ruïne, die mogelijk is opgebouwd met stenen afkomstig van het kasteel Ellewoutsdijk. Verder bevinden zich hier een vijver, verschillende door L. Schütz gegoten gietijzeren tuinbeelden (circa 1880) en een zinken tuinkoepel in neorenaissance-stijl, volgens de overlevering afkomstig van de Wereldtentoonstelling in Parijs (1889).

Het M.J. van Hattumhuis (Zomerstraat 16) is een gepleisterd L-vormig neoclassicistisch pand uit 1824 dat geruime tijd heeft gediend als logement en nadien als woonhuis voor gemeenteambtenaren. In 1927 volgde de verbouw tot verenigingsgebouw. Kort na 1986 heeft men het pand gerestaureerd.

Woonhuizen. Uit circa 1880 dateert het deels onderkelderde dwarse huis Zomerstraat 24 met brede kroonlijst. Van Hattumstraat 18 is een voorbeeld van een middenganghuis met hoger opgetrokken middenpartij, gebouwd rond 1900 in neorenaissance-stijl. Het werd bewoond door burgemeester E.A. van der Bent, die circa 1915 de tuinkamer in chaletstijl liet aanbouwen. Het diepe huis Langeviele 52 (circa 1910) is voorzien van decoratief metselwerk en een getrapt houten topgevelbeschot. Het tuinhek is uitgevoerd in jugendstil-vormen.

Boerderijen. Het gezien de forse bakstenen in de zuidgevel mogelijk nog van vóór 1600 stammende woonhuis van de boerderij Zorgwijk (Hellewoudstraat 1) kreeg de huidige vorm bij een verbouwing in 1764, waarschijnlijk in opdracht van Geerard Hollestelle. In het verlengde staat de aangebouwde grote dwarsdeelschuur. De L-vormige, wit gepleisterde boerderij Hellewoudstraat 10 dateert uit circa 1800.

Het fort Ellewoutsdijk (Fortweg ong.) werd in 1835-'39 aangelegd ter beheersing van de noordelijke scheepvaartroute van de Westerschelde. De zeszijdige redoute met twee lange en vier korte facen werd oorspronkelijk aan alle zijden omgeven door een natte gracht. Aan de zuidzijde liggen gemetselde bomvrije kazematten met schietgaten. In het midden van de lange zijde bevindt zich een halfrond gesloten toegangspoort. Aan de binnenplaatszijde zijn rondboogvensters en (dubbele) deuren met halfronde bovenlichten aangebracht. De noordelijke facen worden ingenomen door aarden wallen met een walgang. In 1984 heeft men de dijk voor het fort op Deltahoogte gebracht.